|
2007
|
|
|
Astronomoek uste dutenez, Eguzkiaren gainazalaren konposizioa eta eguzki sistemaren aitzindariarena eguzki sistemako izarrak eta planetak sortu baino lehenagokoa berdinak dira. Lurraren atmosfera nola sortu zen
|
jakiteko
baliagarriak izango dira lortutako datuak, haien iritziz.
|
|
|
Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut.
|
Jakin
badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko bat duen nukleo zentral bat existitzen dela. Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu.
|
|
|
Horietan gertatzen den energia igorpena zerk eragiten duen ezagutu nahi dugu. Alegia, zulo beltzak igortzen duen erradiazioaren ondorioa den edota etengabeko izarren sorkuntzak sortzen duen zerbait den
|
jakin
nahi dugu. Teknika interferometrikoen laguntzaz, prozesu fisiko batzuek zein beste batzuek galaxien jokabidean nola eragiten duten ikusi nahi dugu.
|
|
|
Baina horrelako sistema bat ordenagailuan diseinatzea ezinezkoa da, nahiz eta neurona simulatuen kopurua askoz txikiagoa izan. Adibidez, zer egin behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari batek tomateak biltzeko garaia dela
|
jakiteko
–Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola.
|
|
|
Adibidez, zer egin behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari batek tomateak biltzeko garaia dela jakiteko? Inork ez
|
daki
erantzuna, baina horrek ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko batek ez daki nola egiten den egin behar duen lana.
|
|
|
Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko batek ez
|
daki
nola egiten den egin behar duen lana. Ikasi egin behar du.
|
|
|
Nola diseinatu zituzten informatikariek? Nola
|
jakin
zuten zenbat neurona erabili behar zituzten, zenbat geruzatan antolatu behar zituzten eta zer konexio zehaztu behar zituzten?
|
|
|
Erantzuna erraza da: hasieran, ez
|
zekiten
. Horrelako lanak egiteko, hasierako neurona sare bat aukeratzen dute, eta ikasarazi egiten diote.
|
|
|
Horregatik, ikatza erretzean, karbonoa oxigenoarekin batzen da, eta beste edozein erregaik baino CO 2 gehiago askatzen du. Eta CO 2 a gardena da, baina
|
badakigu
zer koloretako ondorioak dituen...
|
|
|
Laranjak, kiwiak, melokotoiak, marrubiak, gereziak, meloia, masustak... zer gozoak diren fruituak, batez ere puntu puntuan harrapatzen baditugu! Ezagutzen ditugun fruituetan,
|
badakigu
desberdintzen noiz dauden onduta eta noiz ondu gabe, eta zein den jateko memento aproposena. Denbora ere izan dugu hori ikasteko; hain zuzen, ehiztari biltzaile ginenetik biltzen ditugu fruituak.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere
|
badakite
zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez.
|
|
|
Apnea duten gaixoek egunez lo har ez dezaten, eta beste gaixotasun kroniko batzuk sortzen duten nekea gainditzeko, TNF alfa proteina blokeatzen duten botikak ematen dira batzuetan. Orain, ordea,
|
badakite
proteinak immunologia sisteman eragina duela, eta baita erritmo zirkadianoan ere, nonbait. Hortaz, halako botikak ematen jarraitu baino lehen, gehiago ikertu dela uste dute ikertzaileek.
|
|
|
Litekeena da etorkizunean informatikaren arloan aplikatu ahal izatea. Batek
|
daki
.
|
|
|
Hein handi batean, hari eta antzeko itsaspekoei zor diete zientzialariek itsas hondoaz
|
dakitena
.
|
|
|
Baina artean ez
|
genekien
nolakoa zen itsas hondoa. Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta haiek ikusi zuten dortsal ozeanikoa.
|
|
|
Matematika leku guztietan dago esaldia askotan entzun dugu denok. Garrantzi handia duela
|
jakin
badakigu, baina, ez denez begi bistakoa, inor gutxi ohartzen da horretaz. Horixe bera gertatzen zaio gure protagonistari, matematikan asko erabiltzen den zenbakiari:
|
|
|
Biaren eta hiruaren arteko zenbaki bat da zenbakia. Idatzi nahiko bagenu,
|
badakigu
lehenengo zifra 2a izango litzatekeela; lehenengo zifra horren atzean koma bat jarri genuke, eta komaren atzean zenbaki horri dagozkion hamartarrak: 718281..
|
|
|
XVII. mendearen hasieran egin zituzten lehenengo lanak, eta, harrezkero, zenbait matematikarik, haien kalkuluetan, zenbakia lortu zuten emaitzatzat, baina ez ziren ohartu emaitza horiek guztiak zenbaki bakarra zirela. Adibidez, 1661ean Christian Huygensek identifikatu zuen. xy= 1 kurba aztertzen ari zela,
|
jakin
nahi izan zuen 1 zenbakiaren eta beste zein zenbakiren artean hartzen duen kurba horrek 1 balioko azalera (beheko irudiari begiratu). Zenbaki horri izena jarri zion.
|
|
|
Zergatik? zenbakiari esker, hildako baten tenperatura neurtuta,
|
jakin
dezaketelako pertsona hori noiz hil zen. Pertsona bat bizirik dagoenean, haren metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan.
|
|
|
Alemaniarra. Stuttgart hirian jaio zen, 1936ko urriaren 10ean, Nobel sariduna zela
|
jakin
baino 71 urte lehenago, zehatz mehatz. Sttutgarten bertan hasi zen fisika ikasten, Unibertsitate Teknikoan, eta Munichen bukatu zuen doktore tesia.
|
|
|
Urtero bezala, azaroarekin batera dator Zientzia eta Teknologiaren Astea. Hainbat egunez, arlo horretan interesa duena asetzeko eta, agian, ez duenaren
|
jakin
mina pizteko hitzaldiak, erakusketak, jardunaldiak, lehiaketak eta abar egingo dira mundu guztiko hirietan. Zientzia eta teknologia kalera ateratzea da helburua, nahi duenaren eskura jartzea.
|
|
|
Ez da erraza hori zehazki zergatik gertatzen den
|
jakitea
; benetan jendeak zientziaren fruituak atsegin ez dituelako, edo zientzia eta teknologia komunitateak bere lanak gizarteratzeko behar adina ahalegin egiten ez duelako.
|
|
|
Egoera hori aldatzeko antolatu zen 2000 urtean lehenengo Zientziaren Astea, Europako Batasunaren ekimenez. Helburua da zientzia eta teknologia jendearengana hurbiltzea, azken aurrerakuntzak eta ikerketa lanak kalera ateratzea eta jendearengan zientziarekiko
|
jakin
mina piztea. EAEn, Innobasque erakundeak antolatzen du Zientzia eta Teknologiaren Astea.
|
|
|
Hogeita hamabost urtetik gorako emakumeei enbrioia ezarri aurretik, PGS (Preimplantation genetic screening) deituriko testa egiten da askotan: hiru eguneko enbrioiari zelula bat kentzen zaio, eta genetikoki aztertzen da kromosomak normalak diren
|
jakiteko
. Enbrioi osasuntsua ezartzen zaio, orduan, emakumeari.
|
|
|
M. V.: Zaila da erantzuna
|
jakitea
, baina iruditzen zait ikertzaileek oso arduratsu jokatu zutela, eta adierazpen zuhurrak egin zituztela.
|
|
|
Alabaina, normalean ez dute hori lortuko, ikertzaileen erantzuna hau izaten baita gehienetan: oraindik ez
|
dakigu
, lanean ari gara...
|
|
|
Horren haritik, nik uste dut oso garrantzitsua dela gizarte hezia izatea. Denok ez dugu biologia molekularrean adituak izan beharrik, baina informazioaren gizartean bizi gara, eta ezinbestekoa da aukeratzen
|
jakitea
, komunikabideetatik iristen zaigunarekin kritiko izaten jakitea.
|
|
|
Horren haritik, nik uste dut oso garrantzitsua dela gizarte hezia izatea. Denok ez dugu biologia molekularrean adituak izan beharrik, baina informazioaren gizartean bizi gara, eta ezinbestekoa da aukeratzen jakitea, komunikabideetatik iristen zaigunarekin kritiko izaten
|
jakitea
.
|
|
|
M. V.: Oztopoak edo zailtasunak daudela onartu behar dugu; oraindik asko dugu ikertzeko eta
|
jakiteko
.
|
|
|
Uztailean atera diren lan batzuk aipatu nahiko nituzke. Saguekin egin dituzte, baina batek
|
daki
etorkizunean gizakietan ere egin ote diren.
|
|
|
Argitaratu duten teknikaren bitartez, zelula helduak zelula ama pluripotente bihur daitezke, enbrioi bat sortu beharrik gabe. Horretarako, larruazaleko zelula helduetan, fibroblastoetan, lau gene
|
jakin
sartzen dituzte, eta gene horiek arduratzen dira zelulak birprogramatzeaz eta pluripotente bihurtzeaz. Egia da oraindik arazo larri batzuk konpondu behar dituztela adibidez, minbizia agertzeko arriskua% 20 areagotzen da, baina aurrerapauso bat da, eta obuluen erabilera saihesteko bide bat.
|
|
|
Sortu nahi duten bizidunaren genoma ahalik eta txikiena izatea nahi dute. Horregatik, bizitzeko eta bikoizteko ezinbestean zein gene behar diren
|
jakiteko
, Mycoplasma genitalium bakterioari banan banan kendu zizkioten geneak. 1999 urterako, ezinbesteko geneen zerrenda bat lortu zuten.
|
|
|
1999 urterako, ezinbesteko geneen zerrenda bat lortu zuten. Behin hori
|
dakitela
, hurrengo pausoa eman nahi dute; alegia, hutsetik hasita gene horiek fabrikatu, eta bere kabuz hazteko eta ugaltzeko gai den bizidun bat sortu nahi dute.
|
|
|
Nola egingo duten ez dute
|
jakitera
eman. Are gehiago, erabiliko duten prozedura patentatzeko eskaria egin dute.
|
|
|
CFC molekulek atmosferan duten eragina aztertu zenuen. Hasieran ez
|
zenekiten
atmosferari kalte egiten ziotela, lurrazalean (behe atmosferan) guztiz inerteak baitira CFCak. Nolatan hasi zineten bide horretan ikertzen?
|
|
|
Egia esan, komunikabideek behar bezala informatzeko ardura dute, haiek
|
jakin
behar dute nola eman arazoaren berri. Ez dute hondamendi edo apokalipsi gisa irudikatu behar, konponbiderik ez duen arazo bat balitz bezala.
|
|
|
Oso erakargarria da denetik egiten saiatzea, baina ez dut denbora nahikorik. Horretaz gain, batzuetan jendeak uste du denetik
|
dakidala
, arazo guztietan aditua naizela, eta azaldu behar izaten dut ez dela horrela.
|
|
|
Horretan hasi ginenean deskubritu genuen zer kalte egiten duten produktu horiek estratosferan. Gainera, orain
|
badakigu
gas horiek argi infragorria xurgatzen dutela, hau da, berotegi efektua duten gasak ere badirela, eta klima aldaketan eragina dutela.
|
|
|
Harkaitzaren barruan zeuden unizelularrak aztertzen zituzten. Haiek erabiltzen zituzten teknikak anbarean erabiltzea pentsatu genuen, nahiz eta ez
|
genekien
anbarak nola erantzungo zuen. Mikroskopia elektronikoa probatu, eta mundu ezezagun bat aurkitu zuten, horrela sartu ginen mikroaren munduan.
|
|
|
Anbararekin batera bestelako fosilak aurkitu dituzte, oso egoera onean; ikatz bihurtutako lumek, landareen hostoek, polenak eta egur fosilek, besteak beste, garai hartako ekosistemak eta klima nolakoak ziren ulertzen lagunduko dute, ezbairik gabe. Anbarean aurkitutakoetatik jasotako informazioak, anbararen egiturak berak eskainitakoak eta anbaraz gain aztarnategian aurkitutakoen azterketak dagoeneko eman dute bidea
|
jakiteko
nolakoa zen ingurua.
|
|
|
Robotez eta adimenaz hitz egiten da, eta, jakina, adimena garun artifizial baten ondorioa da. Hala ere, idazleek ez
|
zekiten
nolakoa izan zitekeen garuna, eta, hain zuzen, garun horri ez zioten ordenagailu izaera ematen.
|
|
|
Ezin dugu
|
jakin
idazleek Creeper en berri izan ote zuten idazten hasi baino lehen. Baina argi dago gauza bat dela ia nahi gabe egindako birus erreal baten istorioa, eta beste bat dela planteamendu hau:
|
|
|
Eltxoek airea usaintzen dutenean, berehala egiten dute lotura, ba omen
|
dakite
usaina elikagaiaren sorburua dela. Usainaren sorbururaino iristeko, airearen korronteari jarraitzen diote.
|
|
|
Antena horiek hainbat mikroelektrodotara konektatuta daude. Horien funtzioa da intsektuen erantzun elektrofisiologikoa neurtzea, konposatu horiekiko sentikorrak diren edo ez
|
jakiteko
. Azkenik, masa espektrometroan konposatu horiek identifikatzen dituzte.
|
|
|
Gaixotasuna detektatu zuten mendian bietan, baina hiru urte haietan ez zen zabaldu. Eta, geroztik, gaixotasuna erabat kontrolatuta dute; adituek
|
badakite
non dagoen, eta, agerraldi bat izaten den bakoitzean, azkar detektatzen eta tratatzen dute. Gaur egun, prospekzioak etengabeko jarduna dira.
|
|
|
adar puntak lehortzen ditu, erretxina jarioak eragin, eta abar. Beraz, kaltetutako pinu bat aurkitutakoan, lagina hartu eta laborategira jo behar izaten da, infekzioa zein onddok eragin duen
|
jakiteko
. Dena den, gaur egun adituek ederki bereizten dute txankro erretxinaduna, gaixotasunaren hedapenari jarraipen estua egiten baitiote.
|
|
|
Garatu beharreko tratamendua minbizi mota bakoitzarentzat espezifikoa da eta, era berean, askotarikoa. Botiken koktel bat izango da, eta, koktel horretan, botika bakoitzak tumore zelulak duen estrategia
|
jakin
bati egingo dio aurre. Artxibokoa
|
|
|
Baina erupzio guztiek ez dute horrelakoak sortzeko behar adina indar. Nazioarteko zientzialari talde batek bide bat aurkitu du
|
jakiteko
Lurrera iritsi aurretik erupzioek ekaitz magnetikorik sortuko duten edo ez.
|
|
|
Irrati seinaleak argiaren abiaduran mugitzen direnez, kargatutako partikulak baino lehenago iristen dira Lurrera. Beraz, horiek detektatuta,
|
badakite
atzetik ekaitz magnetikoa datorrela.
|
|
|
Zenbat da kilogramo bat? Noski,
|
badakigu
zenbat den kilogramo bat, eta, hala ere, galdera hori zentzuzkoa da, kilogramoa gizakiak asmatutako neurri bat baita, hau da, masa neurtzeko adostu duen
|
|
|
Zenbat da kilogramo bat? Noski,
|
badakigu
zenbat den kilogramo bat, eta, hala ere, galdera hori zentzuzkoa da, kilogramoa gizakiak asmatutako neurri bat baita, hau da, masa neurtzeko adostu duen erreferentzia bat. Eta, orduan, zein da erreferentzia hori?
|
|
|
Kimikaren eta fisikaren munduan (eta, beraz, ingeniaritzan, farmazian eta abarretan ere bai), 0,1 miligramo baino askoz kantitate txikiagoekin egiten da lan. Horregatik da ezinbestekoa zehaztasun handiz
|
jakitea
zenbat den kilogramo bat.
|
|
|
Horrexegatik, hain zuzen, Watsonen genomak hutsune bat du: Watsonen amona batek Alzheimer-en gaitza zuen, baina, gaitz sendaezina denez, Watsonek ez du
|
jakin
nahi izan gaitzarekin lotzen den gene bat ote duen, jakinda ere bailuke ezer egin.
|
|
|
Horrexegatik, hain zuzen, Watsonen genomak hutsune bat du: Watsonen amona batek Alzheimer-en gaitza zuen, baina, gaitz sendaezina denez, Watsonek ez du jakin nahi izan gaitzarekin lotzen den gene bat ote duen,
|
jakinda
ere bailuke ezer egin.
|
|
|
Bestalde, deskodetu dituzten lehenak zientzialari ospetsuenak izan dira, eta jende asko ez dago ados horrekin. Izan ere, Watsonek ez bezala, gaitzekin lotzen diren geneak ote dituzten
|
jakin
nahi izan dute, litekeena baita horrek abantaila ematea sendabidea asmatzen dutenean. Kritika egin dutenek uste dute gainerakoek ere eskubide berbera izan luketela, eta, beraz, ez dela lehentasunik izan behar DNAk deskodetzean.
|
|
|
Aspalditik
|
dakigu
Esne Bideak eta Andromedak talka egingo dutela, baina astronomoek uste zuten Eguzkia hil eta gero izango zela. Azken kalkuluen arabera, alderantziz izango da:
|
|
|
Alde batetik, horrek balio dezake
|
jakiteko
zer mekanismo dauden edo zer RNA eta proteina tumore zelulak hain azkar ugaltzearen atzean. Beste alde batetik, RNA horiek eta horiek kodetzen dituzten proteinak pankrea minbiziaren markatzaile gisa erabil daitezke.
|
|
|
Oso erabilgarria da
|
jakitea
zer dagoen horizontal, zer bertikal, norantz den gora eta norantz behera. Hori dakien makina bat ez da eroriko, ez bada nahita, informazioa propultsio sistemari transmitituz gero.
|
|
|
Oso erabilgarria da jakitea zer dagoen horizontal, zer bertikal, norantz den gora eta norantz behera. Hori
|
dakien
makina bat ez da eroriko, ez bada nahita, informazioa propultsio sistemari transmitituz gero.
|
|
|
CorpEus ek Interneteko bilatzaileen APIak erabiltzen ditu (Google, Yahoo edo Microsoft enekin ibil daiteke) hitz bat zein orritan agertzen den
|
jakiteko
APIak (Application Programming Interface) zerbitzu batek beste programa batetik erabiltzeko eskaintzen dituen funtzioak dira. Gero, orri horietan dauden hitzaren agerpen guztiak erakusten ditu, bere testuinguruan.
|
|
|
Euskaraz gehien erabiltzen diren hitzak jarri dituzte iragazki gisa Elhuyar Fundazioko I+G taldeko ikertzaileek; guztiak AND batekin lotuta. Hitz erabilienak zein diren
|
jakiteko
, corpus bat erabili dute.
|
|
|
Izan ere, Euskal Herriko intsektu nekrogafoek hazteko behar duten denborari eta banaketa patroiei buruzko ezagutza nahiko urria da. Nola
|
jakin
, orduan, zein intsektu dauden hilotzean?
|
|
|
Dagoeneko deskribatu dituzte zenbait espezieren larba fase guztiak. Beraz, hilotza aurkitu eta larbak jasoz gero, zein euli espezie den
|
jakin
dezakete; baita pertsona horrek hilda zenbat denbora daraman aurreikusi ere, larba horien hazkuntza taulak aztertuta.
|
|
|
Leherketa 2006ko irailean behatu zuten, baina, datuak aztertuta, orain konturatu dira SN2006gy benetan berezia dela. Hain zuzen ere, hasieran uste bazuten ere supernoba masa txikiko izar batek sortu zuela, Chandra k jasotako datuei esker
|
jakin
dute izarra oso handia zela. Kalkuluen arabera, haren masa Eguzkiarena baino 150 aldiz handiagoa zen.
|
|
|
Izan ere, ohartu dira makakoen eta gizakiaren geneen arteko desberdintasun asko immunitate sistemari dagozkiola. Baina, gainera, pentsatzen dute makakoaren genomak informazioa emango duela eboluzioa hobeto ulertzeko, baita gizakia zerk egiten duen gizaki
|
jakiteko
ere.
|
|
|
Liluratuta geratu nintzen erlatibitatearen teoriaren ondorioekin. Batez ere, harrigarria egin zitzaidan
|
jakitea
argiaren abiaduratik gertu mugituz gero denbora mantsotu egiten zela. Erabat harrituta nengoen.
|
|
|
Urtebetez herriko antzokian egin behar izan nuen lan; bitartean, etxean ikasten nituen matematika eta fisika. Urtebetez ikasi behar izan nuen, Armeniako Jereban Estatu Unibertsitateko Fisika Sailean sartzeko adina
|
jakiteko
. Saileko ikasle onenetako bat bihurtu nintzen, eta, ikasketak bukatu eta segituan, doktoretza egiteari ekin nion.
|
|
|
|
Badakit
Armenian K.a. III. mendean izan genituela astronomoak. Eskuizkribu zahar asko dago gure museoetan.
|
|
|
Izar bakoitzaren bizia masa jakin batekin, errotazio abiadura jakin batekin eta konposizio kimiko
|
jakin
batekin hasten da. Hiru parametro horiek izarraren eboluzioa definitzen dute.
|
|
|
Nola
|
dakigu
hori. Nola detektatzen ditugu elementuak supernobetan?
|
|
|
Zer ez
|
dakigu
elementu astunen sorrerari buruz?
|
|
|
Supernoba mota asko dago. Ez
|
dakigu
zein motak sortzen duen elementu kimiko jakin baten kantitate handi bat eta zeinek ez. Eredu teorikoak ez dira zehatzak, eta gai horiek ez dira errazak behaketen bitartez ikertzeko.
|
|
|
Ikusi zuten mineraletan oso oso proportzio txikian agertzen zirela, eta ondorioztatu zuten lurrean arraroak zirela. Geroago
|
jakin
da uste baino arruntagoak direla. Ez daude ustiatuak izateko moduko kontzentrazioetan, hori egia da, baina lur arraroetan arraroena ere, lutezioa, urrea baino 200 aldiz ugariagoa da lurrazalean.
|
|
|
Antzinatik ezagutzen da merkurioa, eta gizakiak ezin izan dio eutsi erabiltzeko tentazioari, nahiz eta
|
jakin
, aspalditik hori ere, kaltegarria izan litekeela.
|
|
|
Esate baterako, jende askoren merkurio iturri nagusia enpasteak dira. Arnasaren bidez merkurio lurruna hartzen da, baina orain artean ez da frogatu horrek kalte egiten duenik, lurrun hori toxikoa izan daitekeen arren (merkurio meatzariek ederki
|
zekiten
hori), arnasten den gehiena kanporatzen omen da eta.
|
|
|
Berun gehiegi hartzen zuten, eta asko intoxikatu egin ziren. Berez, garai hartako medikuek
|
bazekiten
beruna pozoitsua zela. Duela 2.000 urte baino lehenago, Nikander izeneko poeta greziar batek berunak eragindako gaitzari buruz idatzi zuen.
|
|
|
Hortaz, pozoitzea saihesteko ardoa urrezko edalontzietan edaten bazuten ere, ez dago zalantzarik berun gehiegi hartzen zutela. Ezin da
|
jakin
, hala ere, zenbateraino eragin zuen Inperioaren gainbeheran, baina, neurri batean edo bestean, faktoreetako bat izan zela uste dute aditu askok.
|
|
|
Dena dela, nahiz eta beruna toxikoa dela
|
jakin
, Erromatar Inperioa erori ondoren ere oso erabilia izan da. Aurretik zituen aplikazioez gain, berriak bilatu zizkioten.
|
|
|
Ikertzaileek fosilen datuak eta DNA azterketak erabili dituzte ugaztunak noiz dibertsifikatu ziren
|
jakiteko
. Eta ikusi dute bi garaitan dibertsifikatu zirela batez ere:
|
|
|
Hortz inplanteekin batera, protesiak (hortz artifizialak) ezarriko dira, hasierako funtzionaltasuna eta estetika berreskuratzeko. Hala ere, irakurleek agian ez
|
dakitena
da hortz inplante guztien funtzionaltasuna, ezarpen protokoloak eta, azken batean, epe luzeko eraginkortasuna ez direla inolaz ere berdinak, ezta antzekoak ere batzuetan. Zenbaitetan, inplanteak ezartzeak infekzioak, mina, gaixotasunak eta hanturak sortarazten ditu.
|
|
|
Hala ere, urte askotako lan eta ahalegin horiek inplanteen epe luzeko funtzionaltasunean islatu diren ala ez
|
jakitea
funtsezkoa da. Zorionez, BTIk aurkeztutako emaitza positiboak ez daude askoren eskura:
|
|
|
Antza denez, itsas hondoko buztinak bola itxuran trinkotzean sortu ziren. Hilariok aitortzen du ez
|
dakitela
zergatik trinkotu ziren, baina badakite nola sortu zen marrazkia: trinkotzean, presioagatik, bolak pitzatu egin ziren barrutik.
|
|
|
Antza denez, itsas hondoko buztinak bola itxuran trinkotzean sortu ziren. Hilariok aitortzen du ez dakitela zergatik trinkotu ziren, baina
|
badakite
nola sortu zen marrazkia: trinkotzean, presioagatik, bolak pitzatu egin ziren barrutik.
|
|
|
Egun, fotoi izenez ezagutzen ditugu partikula horiek. Bada, Bosek arau batzuk ezarri zituen, fotoiak berdinak diren edo ez
|
jakiteko
.
|
|
|
Lente egokiak erabiliz, itzal horren irudia har daiteke, eta neurtu. Eremu magnetikoak ezagunak direnez, hodeiaren neurriak tenperatura
|
jakiteko
balio du.
|
|
|
Zero absolutua ulertzeko, tenperatura zer den
|
jakin
behar da lehenengo. Tenperatura materiako atomoen energia zinetikoa da.
|
|
|
Hori dena ikusita,
|
badakigu
egarriaren bidez gure gorputzak ohartarazten digula ura falta duela. Eta ez badugu edaten, zer?
|
|
|
Hala, ikusten dute zer espezie dauden eta zein diren ezezagunak, eta baita nola eboluzionatu duten ere. Gehienak zuhaitz genealogikoaren antzinako garaietakoak dira, eta, bide batez,
|
jakin
dute mikroorganismoek azkarrago eboluzionatzen dutela habitat batzuetan beste batzuetan baino.
|
|
|
Sendagileek ez
|
dakite
ziur zerk eragiten duen esklerosi anizkoitza. Badakite, hori bai, immunitate sistemaren zelulek sortzen dituzten molekulek gaitzaren erasoa sustatzen dutela.
|
|
|
Sendagileek ez dakite ziur zerk eragiten duen esklerosi anizkoitza.
|
Badakite
, hori bai, immunitate sistemaren zelulek sortzen dituzten molekulek gaitzaren erasoa sustatzen dutela. Eta orain frogatu dute bizkarroien infekzioa duten pazienteen zelulek ez dituztela hainbeste molekula kaltegarri sortzen.
|
|
|
Ez
|
dakit
zenbateraino ez ote den aitzakia izango, baina askok esaten dute eskolan izandako irakasle txarrengatik ez zaiela orain gustatzen, adibidez, matematika.
|
|
|
Eta bitxia da, baina bata bestearen atzetik dator. Hori
|
badakigu
matematikariok eta zientzialariok, eta horrela da: abstrakziora heldu baino lehen, ariketa asko egin behar dira.
|
|
|
Ez
|
dakit
; bat bakarra esatea ez da erraza. Lehen kontrola aipatu duzu, eta oso garrantzitsua da, denoi eragiten digulako.
|
|
|
INTAko eta Airbuseko ingeniariekin lan egiten dugu. Ingeniaritzako metodoekin egiten dute lan, baina neurri batean
|
badakite
matematikari buruz, topaturiko akatsa noiz den era matematikoan ebazteko modukoa eta noiz egon daitekeen matematikarentzat interesgarria izan daitekeen arazo bat jakiteko adina. Hala, nik lehen modu akademikoagoan landutako gaiak aplikatzeko aukera izan dugu.
|
|
|
INTAko eta Airbuseko ingeniariekin lan egiten dugu. Ingeniaritzako metodoekin egiten dute lan, baina neurri batean badakite matematikari buruz, topaturiko akatsa noiz den era matematikoan ebazteko modukoa eta noiz egon daitekeen matematikarentzat interesgarria izan daitekeen arazo bat
|
jakiteko
adina. Hala, nik lehen modu akademikoagoan landutako gaiak aplikatzeko aukera izan dugu.
|
|
|
Soinua nola konprimitzen den
|
jakiteko
, lehenago, soinua nola digitalizatzen den ulertu beharra dago. Soinua uhin bat da, eta, digitalizatzeko, uhin hori zenbakiekin adierazi behar da.
|
|
|
Teknika oso sentikorra da; laginaren 0,2 miligramo baino gutxiago nahikoa da, lagin horretan erabili den aglutinatzailearen familia zein den zehazteko. Hala ere, ia ia ezinezkoa da, adibidez, orain dela 600 urte erabilitako aglutinatzailea zehazki zein den
|
jakitea
.
|
|
|
Ubideetan animaliak itotzen direla sobera ezaguna da zentral hidroelektrikoak dauden inguruko biztanleentzat. Ehiztariek, mendizaleek eta batez ere artzainek sobera
|
dakite
argi ibili behar dela estali gabeko ubideen inguruan, haiek edo animaliak uretara erortzea ez baita zaila. Behin erorita, ordea, ubidetik ateratzea ia ezinezkoa gertatzen da askorentzat.
|
|
|
Aldez aurretik aski ezaguna zen tarteka animalia batzuk itotzen zirela, baina beharrezkoa zen
|
jakitea
arazoa zenbaterainokoa den. Horretarako, ahalik eta maizen ubideak begiratuko zituen lagun taldetxo bat antolatu genuen, eta horietan itota aurkitutakoa kontrolatu genuen.
|
|
|
Kontsumitzailearen begirada balio handiko informazio iturria da. Publizitatean, begiek eginiko bidea uka ezinezko datua da iragarkiaren zati jakin bat ikusi eta bereganatu den
|
jakiteko
.
|