|
2003
|
|
|
Baldintzatzaile kulturalek, produktuaren eskuragarritasunak eta familiaren ekonomiak ere eragina dute. Teknikoki, kontsumitzaileak ez
|
daki
elikagaien higiene eta osasun baldintzez, eta alderdi horiek oso garrantzitsuak dira, horiek ez betetzeak pertsonen osasunean eragin handia izan baitezake. Horregatik, ahal den neurrian, produktuaren ezaugarri fisiko kimikoak, mikrobiologikoak eta sanitarioak arautzen dira, ekoizten denetik kontsumitu arte.
|
|
|
Pilar Farjas Abadíaren, Elikagaien Segurtasunerako Espainiako Agentziako zuzendari exekutiboaren, iritziz, deserregularizazio egoerek «informazio kontraesankorrak ugaritzea errazten dute biztanleriarentzat hain sentikorra den eremu batean, hala nola osasunean», nahiz eta hipererregulazio batek onura ekar lezakeen aurrerapen teknologikoak sartzea «eragotzi edo zaildu» dezakeen. Zalantzarik gabe, kasu zehatz honetan Zuzenbideak ez du
|
jakin
elikagaien industriaren garapenari egokitzen, ustezko iruzur egoerak ahalbidetuz, osasun publikorako arrisku larria ez denean. Erkidegoko etorkizuneko lege esparrua Europako Batzordeak urte honen erdialdean aurkeztu duen eta oraindik onartzeke dagoen Erkidegoko Araudiaren Proposamenak egoera irregular hori suntsitzea aurreikusten du, kontsumitzailearen oinarrizko eskubideak behar bezala babestuz eta elikagaien enpresei segurtasun juridikoa emanez produktuen etiketatzean, aurkezpenean eta publizitatean erabili beharreko alegazioei buruz.
|
|
2004
|
|
|
Herritar gehienek elikagaiak eskuratzeko aukera dute, eta, nahiz eta erosketa prezioaren mende egon kasu batzuetan, elikagaia zentzumenetarako atsegina edo atsegina izateak mugatzen du kontsumoa. Aspalditik
|
dakigu
elikagaiek testura hobea eta kolore eta gustu hobea dutela, baldin eta kalitate eta koipe asko badute. Alde horretatik, normala da kontsumitzailearen pertzepzioa egokiagoa izatea beren osaeran sartzen dituzten elikagaientzat ez dituztenentzat baino.
|
|
|
Hori dela eta, janari manipulatzaileentzako berariazko prestakuntza ekintzarik ez badago, gerta liteke ez jakitea zer mekanismoren bidez blokea dezakegun patogenoen transmisioa, bai elikagai gordinetatik bai prestatuetara, bai manipulatzaileetatik prestatutako elikagaietara transmisioa saihesteko modurik onena. Gainera, gaur egun, manipulatzaile gehienek ez
|
dakite
elikagaiak transmititzeko patogenoak dituzten ala ez. Bitxia da ikustea ia inoiz ez dela eskatzen, pertsona bat elikagaien manipulatzaile gisa lan egiteko kontratatzen denean, eramaile izan daitekeen zehazteko azterketa bat egitea.
|
|
2005
|
|
|
Hala, inkestatutako kontsumitzaile espainiarren %90, 2k badaki tratamendu kimikorik gabe ekoitzitako elikagaiak direla, produktu naturalak direla (%89) eta ez diotela kalterik egiten ingurumenari (%84, 5). Aukera ekologikoa Espainiako kontsumitzaileen %90ek
|
badaki
elikagai ekologikoek ez dutela tratamendu kimikorik eta ez diotela ingurumenari kalterik egiten. Elikadura joera hori azaltzeko arrazoietako bat da elikadura krisiek eta zenbait aurrerapen teknologikok (adibidez, manipulazio genetikoak eta elikagaien irradiazioak) kontsumitzaileen artean sortzen duten beldurra.
|
|
|
fruta fresko eta lehortuetan aberatsa (piku lehorrak, mahaspasak, etab.).), barazkiak eta barazkiak, lekaleak, zereal integralak eta fruitu lehorrak, guztiak elikagaiak zuntz asko dutenak. Garrantzitsua da
|
jakitea
elikagaiak dauden bezala efektu laxantea, beste batzuek kontrako efektua eragiten dute. Hauek dira elikagai lehorgarriak (tanino askokoak, propietate lehorgarriak dituzten substantziak), besteak beste, irasagarra, arroz zuria, tea edo sagarra, baldin eta zuritua, birrindua eta iluna bada, orduan agertzen dira taninoak.
|
|
2006
|
|
|
Bai farmakologikoki, bai dietaren bidez, konposatu horiek neurona seinaleen transmisio hobea eta eraginkorragoa lortzen laguntzen dute. Hala ere, gutxi
|
dakigu
elikagaiek edo beste konposatu biokimiko batzuek neuronak babesteko duten zereginari buruz. Edo, are gutxiago, nutrizio faktoreak gene bat aktibatzeko gai direla, erantzun egokia eman dezan.
|
|
2007
|
|
|
Dena den, gauza bat argi izan behar da. Nahiz eta
|
jakin
elikagaietan kolesterolaren oxidoak eratzen direla, eta, oro har, kozinatutako elikagaiek elikagai gordinek baino kolesterol oxido gehiago dutela, ez da larritzeko moduko kontu bat. Izan ere, elikagaietako kolesterol oxidoen kantitatea oso urria da, eta, normalean, ez da iristen osasunerako kaltegarri izan litezkeen kontzentrazioetara.
|
|
2008
|
|
|
Nahiago dugu, nonbait, aurrez prestatutako jakiak erostea, nahiz eta
|
jakin
elikagai txarragoak direla: koipe transformatu gehiago dituzte eta azukre gehiago, beste osagai kaltegarri batzuez gain, baina lan gutxiago dute, eta azkarrago jaten dira.
|
|
|
Ez da gainera hor amaitzen kontua: NBEk 2015erako goseak zeuden pertsonen kopurua erdira jaisteko helburua ezarri zuen 1996an, baina, egungo datuen argitan, guztiz ezinezkoa da hori betetzea, are gehiago
|
jakinik
elikagaien prezioa %52 igo dela iaztik eta ongarriena ere bikoiztu egin dela.
|
|
2009
|
|
|
haragi xehatua dela, kontserba latetan dagoen arraina edo patea dela, gaztak direla... Kasu horietan ez dago modurik begi hutsez
|
jakiteko
elikagai horiek zer animaliatatik datozen, eroslearen eskuetara iristerako galdu baitituzte bereizgarri egiten dituzten ageriko ezaugarri guztiak. Bada, produktu jakin bat zer espezierena den zehatz dezakete produktu horretako DNA aztertuta.
|
|
|
Ekoizpen prozesua eta etiketak zer adierazten duen
|
jakiteak
elikagai hori hobeto hautatzen eta manipulatzen laguntzen du.
|
|
|
Kopuru hori erreferentzia segurua da, gehigarria eguneroko dietaren zati izango baita bizitza osoan, giza osasuna arriskuan jarri gabe. Nola
|
jakin
elikagai batek gehigarririk duen. Etiketak “E” letra eta zenbaki bat baldin baditu, substantzia horrek EBren onespena duela adierazten du.
|
|
2011
|
|
|
Proiektuaren abiapuntua “array ak” dira, genoma osoari buruzko informazioa dutenak, eta “microarray ak” lortu arte egokitzen direnak, intereseko gene eta proteina gutxi batzuk aztertzen dituztenak. Ikerketak metabolismoaren alderdi zehatzak detektatu nahi ditu,
|
jakiteko
elikagai funtzionalei gehitzen zaizkien osagai “osasuntsuek” benetako eraginik duten gure genetikan. Hori guztia markatzaile genetikoak identifikatuz, hau da, elikagaien osagai osasungarri horiek kontsumitzean adierazpena aldatzen duten geneen analisiaren bidez. “Kalitate handiko azterketa klinikoetan datuak sortzeko tresnak garatzea izan liteke noizbait elikagai funtzionalak baliozkotzeko behin betiko irtenbidea”, adierazi du Pablo Castán 2B Blackbio zuzendari zientifikoak.
|
|
|
Urrats hori funtsezkoa da elikagaiak hondatu, ahaztu edo galdu ez daitezen. Elikagaiak ondo gorde Gaur egun, asko
|
dakigu
elikagaiak ontziratzeko teknologiari buruz. Biltegiratze tresna egokiekin, pertsona batek hainbat elikagai gorde ditzake denbora mugarik gabe.
|
|
2013
|
|
|
Burugabekeria onartezina da gisa horretako gogoeta apokaliptikoak egitea elikagaien inguruan,
|
jakinda
elikagaiekin egiten dugun erabilera dela arazoa, ez elikagaiak.
|
|
|
Zenbat egun egon daitezke hozkailuan? Kontua da ahalik eta zehaztasun handienaz
|
jakitea
elikagaiak noiz hondatzen diren, nahiz eta hozkailuaren barruan egon. Hozte tenperaturak, 0 ºc tik 5 ºc ra, patogenoaren ugalpena geldiarazten du, baina ez dute geldiarazten.
|
|
2014
|
|
|
Nola
|
jakin
elikagai bat freskoa den edo ez?
|
|
|
Hori dela eta, garrantzitsua da
|
jakitea
elikagaiek zer nolako osagaiek dituzten eta guk zer nolako mantenugaiak behar ditugun.
|
|
|
Era berean,
|
badakite
elikagaietatik hartzen den zuntzak zer nolako onurak dakartzan ere.
|
|
2015
|
|
|
Horretaz gain, haurrek gero eta gutxiago
|
dakite
elikagaien jatorriaren inguruan.
|
|
|
Konstanteak gara? Seguru asko, pertsona askok esango dute baietz, dieta osasungarria dela eta ez
|
dakitela
elikagaiak (oso kalorikoak eta gantzatsuak, baina nutrizio gutxikoak) oso gutxitan agertzen direla mahaian. «Egun bat da» edo «Behin baino gehiagotan jaten dugu», esaten du noizean behin gutizia horiek.
|
|
2016
|
|
|
Are gehiago, horien arteko %67k esan dute
|
badakitela
elikagai guztietan dela beharrezkoa osagai mota horren inguruko informazioa ematea, bai ontziratuta daudenetan eta bai ez daudenetan ere.
|
|
|
Adibidez, etxetik kanpoko saltokietan jaten diren elikagai ez ontziratuei dagokiena: erosketak egiteko ardura duten hamar lagunetatik ia zazpik ez
|
zekiten
elikagai guztiak behartuta daudela informazioa ematera, izan ontziratuak edo ez.
|
|
|
Irudia: verdling Gurasoek mahaian dagoena jaten dutenean gozatzen dute gurasoek; beraz, arrakasta izango dutela
|
dakiten
elikagaiak erosteko joera dute. Horregatik, dendetan dauden produktu asko haurren arreta erakartzeko diseinatuta daude.
|
|
|
Ez du balio txikiari esatea azenarioak jaten baditu katamotz bat izango duela edo brokolirik egiten badu, ez duela inoiz gaixotasunik izango. Lehenik eta behin, ez da egia eta ez da egia, haurrak ez baitira tontoak;
|
badakite
elikagai horien bertuteak gehiegikeriaz ari direla, beren aldetik erantzun positiboa lortzeko. Azken batean, edozein lekutan eta egoeratan seme alabentzako eredu nutritiboak izatea da modurik onena haurra heldua izan dadin, bere bizi eskeman beti otordu osasungarria izango duen heldua izan dadin; izan ere, normala izan da eta bere etxean egunen %99an ikusi duena.
|
|
|
Zientziak oinarrizko sukaldaritza arazo batzuen azalpena ere ematen du, hala nola arroza pasatzen den edo maionesa ebakitzen den. Zientziaren eskutik lortu da
|
jakitea
elikagaiak hobe dela prestatuta edo prozesuan zehar gazitzea, horrela zapore gehiago sortzen baita ahosabaian. Fisika eta Kimikako doktorea zen Hervé This doktorea, eta gastronomia molekularraren sortzaileetako bat, esaten zuenean «formula baten bidez deskriba daitekeela edozein plater».
|
|
2017
|
|
|
Egiaz, gero eta gauza gehiago
|
dakigu
elikagaiei buruz eta horietan aurki daitezkeen arriskuei buruz.
|
|
|
Horregatik da garrantzitsua etxean egiten den kontsumoaren berri izatea eta ontziekin, elikagaiekin eta horien ezaugarriekin zer nolako lotura duen jakitea; zehazkiago, kontsumitzaileak nola jokatzen duen
|
jakitea
elikagaiak kontserbatzeko baldintzak eta biltegiratzekoak aintzat hartzeko orduan, eta prozesu horretan ontziek zer nolako zeregina betetzen duten.
|
|
|
Normala izan da, beti, haurtxoak, hilabete horietan, listuarekin nahas dadin, ahoaren ondoan nahiko ugarirekin, mesfidantza, eta mesika nahiko ugarirekin, mespretxatu, eta mesfidantzarekin nahas dadin, ahora eramatea, eta, horretarako, haurtxoei elikagaiak ahoan eramatea. Nola
|
jakin
elikagai solidoak sartzeko unea dela Artikulu honetan argi eta garbi utzi zen haurrek, gutxi gorabehera, amaren esnea besterik ez dutela behar (edo biberoia, horrelakorik ezean). Horrez gain, esnez bestelako elikagaiak nola eskaini hitz egin zuen.
|
|
|
Nola
|
dakit
elikagai bat ezin den jan
|
|
|
Salmonella maionesak, ordea, itxura eta usain normala du, eta ez du zalantzan jarriko jan daitekeela; baina, egiten bada, elikadura intoxikazioa gerta daiteke. Nola
|
jakin
elikagai bat ona den ala ez. Usaina ez da adierazle ona elikagaiak seguruak diren ala ez jakiteko.
|
|
|
Elikagaiak erabat prestatuta ez egoteak esan nahi du ez dagoela erabat higienizatuta; horregatik areagotu egiten du arriskua. Garrantzitsua da jakitea zenbat janari den etxean gordetzeko behar adina leku dagoen
|
jakiteko
Elikagaiak prestatzeko orduan, kontuan hartu behar da aldez aurretik, eta ez gainditu segurutzat jotako gutxieneko denborak. Komeni da denbora gutxi igarotzea janaria prestatzeko eta zerbitzatzeko unean, patogenoak zabaltzeko arriskua murrizteko.
|
|
2018
|
|
|
sansoja Azken urteotan, gizarteak elikaduran duen interesa handitu egin da, etengabe hedatzen ari den joera osasuntsuaren esparruan. Gero eta gehiago
|
dakigu
elikagaiei buruz. Haien jatorriaz, propietateez eta onurez, haiek prestatzeko modurik onenaz edo kontsumitzeko unerik egokienaz arduratzen gara.
|
|
2019
|
|
|
Han, teknologia eta klima subtropikalak fruta horren ekoizpena handitzea ahalbidetu dute, eta tenperaturaren eta lurzoruaren kondizioetara egokitzen diren barietate hibridoekin emaitza onak lortzen ari dira. Espainian dauden eta ez
|
dakiten
elikagaiak La papaya ‘made in Spain’ Irudia: efired Banana, aguakatea eta kirtena atzean, papaya laugarren fruta tropikala da, Kanariar Uharteetan landutako azalerari dagokionez.
|
|
2020
|
|
|
Baina, kasu horietan argi dugun moduan, ere gureak egin hartukizunak produktu bat egoera onean dago kontsumitu gabe. Nola
|
jakin
elikagai bat ezin den jan Mugagabeak dira adibideak presentzia toxinak edo bakterioak kopuru jakin batean nahikoa eragin bat elikagaien toxiinfekzioa (botulismoa bezalakoa) edo salmonelosia) gerta daiteke oharkabean gureak zentzumenak. Azkenean kontuak, toxiinfekzio gehienetan, kaltetuek ez dute ezer nabaritu irensteko unean, beste era batera ez da kontsumitu.
|
|
|
Horiek saihesteko, Eusko Jaurlaritzak prebentzio neurri batzuk gomendatu zituen, hala nola etxebizitzak ez aireztatzea eta leihoak ahalik eta denbora gehienean itxita edukitzea. Baina, ba al
|
zenekien
elikagaiek ere dioxinak dituztela?
|
|
|
Baina nolakoa izan behar du zehazki?
|
Badakigu
elikagai batzuk besteak baino osasungarriagoak direla. Hala ere, eguneroko otorduak orekatzeko orduan, zaila da jakitea zer neurritan kontsumitu behar ditugun produktu jakin batzuk edo horiek konbinatzeko modurik onena zein izango litzatekeen, gure osasuna egoera ezin hobean mantentzen lagunduko duen elikadura lortzeko.
|
|
|
Hein batean, egoera horrek elikaduraren teknologiaren garaipena dakar, eta ez dugu hori barneratzen jakin. Gaur egun
|
badakigu
elikagai merkeak, energetikoak, zaporetsuak, seguruak eta iraunkorrak ekoizten… baina ezin diogu uko egin elikagai horien ohiko eta gehiegizko kontsumoari, besteak beste, errealitatea faltsutzen duten publizitate ekintza oldarkorrengatik, Francisco José Ojuelos abokatuak azaltzen duenez. Horrelako ingurune batean gure ardurari eta aukera askeko gaitasunari deitzea ez da zuzena eta guztiz bidegabea da.
|
|
2021
|
|
|
Ebaluazio hori amaitu arte, indarrean dauden estatu kideetako berariazko legeria nazionalen esku dago haren erregulazioa. Nola
|
jakin
elikagai batek entzimarik duen. Gehigarritzat jotzen diren bi entzima daude, eta, beraz, etiketan agertu behar dute:
|
|
2022
|
|
|
Ohiko erosketako otarra «good», «kumato», «cherry», «pera» edo «entsaladarako biribil klasikoa» tomatez betetzen den bitartean, tokiko barietateak (karamba, montecarlo, ramallet, Aretxabaletakoa…) ia ez dira ezagutzen. Espainian dauden eta ez
|
zenekien
elikagaiak Elikagaien ekoizpen ekoeraginkorra Hurbileko kontsumoaren edo zero kilometroaren aldeko mugimendua bat dator beste batekin nekazaritza eta abeltzaintza sektorearen iraultza iraunkortasunerantz. Hona hemen adibide bat: agroelektrikoa (eguzki panelak jartzea laborantzako lurretan, berotegien sabaian edo larreetan), energetikoki autosufiziak diren ustiategiak lortzeko.
|
|
|
congerdesign Medidas de seguridad en el trabajo. Nola
|
jakin
elikagai batek esne beta laktoglobulina edo esnearen bestelako proteinak dituen. Hau egin da:
|
|
|
Nutrizio balioaren garrantzia — Osasuntsu jatea. Elikadura baloratzen dut, baina janariak ondo ez badaki, baliteke ez jatea,
|
badakidalako
elikagai desberdin, gozo eta osasungarri asko daudela aukeran. Nerbio ortorexia.
|
|
2023
|
|
|
Inguratzen gaituen mundua ezagutzeko aukera ematen digun tresna da, baina beti ezin dugu ezagutza maila berarekin egin. Ziur dakigu proteinak aminoazidoz osatuta daudela, baina ezin dugu ziurtasun berarekin
|
jakin
elikagai jakin baten kontsumoak gure osasunean duen eragin zehatza, oso konplexua baita, hainbat faktorek parte hartzen baitute. Haragi gorriaren kontsumoak gure osasunean duen eragina aztertu nahi bagenu, egokiena litzateke bi pertsona talde berdin berdin hartzea (bikiak), baldintzak berdin berdinak izatea lortzea (leku berean bizitzea, jarduera berak egitea…) eta berdin berdin elikatzea, salbu eta batzuek beren dietan haragi gorria sartzea eta beste batzuek ez.
|
|
|
Hori dela eta, elikadura burujabetzaren garrantzia azpimarratzen dute Biolurren: «Elikadura burujabetza da herri bakoitzak edukitzea elikatzeko eskubidea,
|
jakinik
elikagai hori nola ekoitzi den». Zubikarairen iritziz, elikadura osasuntsua izatea «eskubide unibertsala da».
|