|
2000
|
|
|
Actuar culturalmente, para que esta línea se ensanche, debe ser la escogida como relativamente más eficaz?. Baina, azken mendeotako politika
|
ikusirik
eta Konstituzioa aldatu ezik, arriskuak hor daude, makiavelokeriaz baliatzen badira. Dena dela, horretarako biderik aukerakoena, gurasoei aukera ematea dela deritzat, eskola libreetan jarraitu nahi dutenei horretan utziaz.
|
|
|
–Erregeak behar ditu defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?. Hor
|
ikusten
denez, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro, hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela.
|
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa zaigu Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku hura. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko(
|
ikus
Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak. Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen:
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago
|
ikusi
Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Gerturatzen da egunanazioen liga edo alianzada,
|
ikusiko
deguna.
|
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak zer
|
ikusirik
izan zuen honek Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze hartan.
|
|
|
Gero, 1936 urtean militarrak altxatu eta Franco buru jarri zenetik, gizaki soil bakoitzaren eskubideak kontuan hartu gabe, berrogei urteko diktadurak iraun zuen, katolikotasunaren izenean kristautasunaren printzipioei jaramonik egin gabe.
|
Ikus
bestela Unión Internacional de Malinas erakundeko C. Martí Martí eta R. Torrella Cascante apaizek argitaratutako Código de moral política (Barcelona, 1958).
|
|
|
J. Galindezek, bere burua Ameriketako Dominikar Errepublikan erbesteraturik
|
ikusi
zuenean ere, giza eskubideez arduratzen jarraitu zuen eta. La era de Trujillo, diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten.
|
|
|
txostena, ONU, Unesco eta Euskaltzaindiaren arautegian oinarriturik zegoen. Izan ere, gure erakunde honen arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan baitzen(
|
ikus
, argibide gehiagotarako, liburu honetako 51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka dezakegun adierazten nuen.
|
|
|
Dagoeneko kontatu dugun bezala(
|
ikus
54 orrialdea, eta bertan aipaturiko Henriette Walter-en liburua), Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran erabaki zen pertsona bakoitza bere hizkuntzan epaitu beharra. Bazirudien behingoz bide egokia hartu zela, baina ez zuen asko iraun, eta geroztik hango hertsitasuna nabarmenagoa izan da.
|
|
|
Sineskera zaharretan bai omen ziren sorginak; horretaz zenbait berri eman nuen. Sorginak Donibanez? artikuluan,
|
ikus
nire Landuz (1983) liburuaren 26 orrialdeetan. Baina zehaztasun gehiagoz ikus dezakegu Gustav Henningsen en El abogado de las brujas.
|
|
|
artikuluan, ikus nire Landuz (1983) liburuaren 26 orrialdeetan. Baina zehaztasun gehiagoz
|
ikus
dezakegu Gustav Henningsen en El abogado de las brujas. Brujería vasca e Inquisición española (1983) liburu bikainean.
|
|
|
deritzan artikulua ere ezagutzea.
|
Ikus
Karmel aldizkariaren 229 zenbakiaren 15 orrialdeetan.
|
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka ez nuela ezer, nire bigarren hizkuntza nuela eta maite ez ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko
|
ikusten
nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna ez zuen hain gogoz hartu.
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian
|
ikus
dezagu zer dioen: –... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu behar luke, Estatupean dauden hizkuntza guztiak Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik duten bezala. Horri buruz,
|
ikus
bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.). Ez baita egokia autonomien baitara uztea zenbait eskualdetako hizkuntzak ofizial izan ala ez.
|
|
|
Beraz, asmoa hor gelditu zen hankaz gora. Gai hauetaz,
|
ikus
beste behin ere Henriette Walter-en L. Aventure des Langues Occident: leur origine, leur histoire, leur géographie (1994).
|
|
|
Historia gaia errazegi nahasten da alde guztietatik begiratu ezik. Uste horretaz ahalegindu nintzen Hondarribiko elizaren historiagintzan, alde batetik ez ezik beste zenbait alderditatik lekukotasunak
|
ikusiz
eta kontuan hartuz, horrela osatu bainuen Santa María de la Asunción de Hondarribia. Historia, arquitectura y arte (1998) liburuan historiari zegokiona.
|
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma hari itsasorako irteera kendu arte.
|
Ikusi
besterik ez dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde guztietatik
|
ikusiz
ikertu beharrekoa dutela.
|
|
|
Baina ezer ulertu ote zuen? Edonork
|
ikus
dezala nire liburu horren 102 orrialdean nioen honako hau: –Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola guztietan egin zitzatela? únicamente en lengua castellana?.
|
|
|
Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan. Bestalde,
|
ikus
Mitxelenaren. Comentarios en torno a la lengua ibérica, deritzan lana, Zephyrus aldizkariaren XII. aleko 5 orrialdeetan (Salamanca, 1961).
|
|
|
Irakurgarria, baita ere, liburu horretaz J. Antonio Ayestarán Lekuonak dioena.
|
Ikusi
besterik ez dugu 1984an Eusko Ikaskuntzaren RIEV aldizkarian XXIX. zenbakiko 107 orrialdeetan idatzi zuena.
|
|
|
Gai honetaz oso gomendagarria deritzat Gregorio Monrealek hain argi eta zehatz Deia egunkarian, 2000ko martxoaren 27an, eskaini zigun artikuluari,. De la acometida mediática y sus antecedentes?. Hor
|
ikus
genezake historiagile askok eta askok zein premiazkoa duten historia ezagutu beharra eta gai horietan zentzuz jokatu beharra.
|
|
|
Baina oroigarriagoa dugu oraindik Unesco erakundearen L, emploi des lan gues vernaculaires dans l, enseignement (1953), guztiontzat hain gomendagarria dena. Horiek guztiak kontuan harturik idatzi nuen Euskararen ostarteak liburuko lehen partean VI. kapitulua(
|
ikus
60 orrialdeak). Nire liburu honen aipamen soilak ez du ezertarako balio, bertan agertzen nuena ulertu ezik.
|
|
|
|
Ikus
Henriette Walter-ek André Martinet euskaltzain ohorezkoaren hitzaurrez argitaratu zuen tesia: L. Aventure des Langues en Occident:
|
|
|
2
|
Ikus
, Euskera, XLIV, 1 alea (1999), 351 orr.
|
|
|
Hargatik zioen hain ongi R. Plandé zenak, Pirinioa, askok uste duten muga naturala izatea baino urrutiagokorik ezer ez dela, zeren bertako bizimoldeak bi alderdiak elkartasunean lotzen baitzituen(
|
ikus
R. Plandé,. La formation politique de la frontière des Pyrénées?, Géographie Pyrénées, t. IX, 221 orr.
|
|
|
Euskaldun familian jaio eta bizitzan zehar aurrez aurre hainbeste
|
ikusi
beharra izan dudalarik, sortu zitzaidan barne kezka eta irakurketak bideratu zidan jokaera. Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun euskal idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko.
|
|
|
Neurri batean horregatik aritu izan naiz, nire hizkuntzatik eta nire herritik mundu zabalera begira beste inori ukorik egin gabe. Eta Andima Ibiñagabeitiaz
|
ikus
Pako Sudupek eta biok 1999 urtean Jakin aldizkariaren 112 zenbakiaren 83 orrialdeetan idatzi genuena.
|
|
|
–Erit autem talis differentia inter Orti Lehoarriç et Açeari Umea et successores eorum, quod Orti Lehoarriç faciet ut lingua Nauarrorum dicitur unamaiçter et Aceari Umea faciet buruçagui, quem voluerit.? (
|
Ikus
José Goñi Gaztambide, Colección Diplomática de la Catedral de Pamplona, 1997, t. I, 305 dok., 269 or.).
|
|
|
Florencio Idoatek, bi funtzionariok 1415 urtean elkarri euskaraz egiten zioten gutunetariko bat azaltzean erakusten zuenez, gogozkoa eta ziurrenik ulerterrazagoa zitzaielako.
|
Ikus
,. Una carta del siglo XV en vascuence?, Fontes Linguae Vasconum studia et documenta, 2 zenbakia (1969), 287 orrialdeak.
|
|
|
Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak.
|
Ikus
Manuel Lekuonak aurkitu eta argitara eman zuen agiri hura,. El Euskera en Navarra a fines del s. XVI?, RIEV, 1933, 365 orrialdeetan.
|
|
|
Fernando Katolikoaren aginduz Albako dukeak 1512an Nafarroa hartu eta Gaztelaren menpeko jarri zuen, Albret errege erreginak koroarik gabe utziz. (Horren lekukotasun zehatzetarako,
|
ikus
Nafarroako artxibozain zen José Yanguas y Mirandaren Historia de la conquista del Reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico, Iruñea, 1843). Errege erreginei Pirinioen haraindiko seigarren merindadea bakarrik gelditu zitzaien; hau da, Nafarroa Beherea.
|
|
|
Baina, gerora ere, hain leialak zituen agramondarren alde eta Gaztelako erregearen aurka maiz aski jaikitzen omen ziren nafar euskaldunak eta horregatik Karlos V.a enperadorearen denboran ahalegintzen omen ziren Iruñean apezpiku gaztelarrak jartzen. Horretaz,
|
ikus
berriz ere F. Idoateren El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI liburu beraren 219 orrialdea.
|
|
|
Aipaturiko gertakariok gorabehera, Trentoko Kontzilioaren eraginez, dotrinak herriaren hizkuntzan jartzea gomendatzen zen, eta Iruñeko Apezpikutegiaren bisitetatik
|
ikus
dezakegunez, gaztelerarik ulertzen ez zuten herrietan euskaraz egitea gomendatzen zen. Hala dakar José Goñi Gaztambidek Historia de los Obispos de Pamplona (1985) deritzan obraren IV. liburukiko 390 orrialdean.
|
|
|
Bestalde, 1948ko Nazio Batuen Giza Eskubideen Adierazpenak dioena ongi ulertu eta zuzenbidez jokatuz gero inongo politikok ez luke horrelakorik egin behar. Euskaltzaindiak arrazoiz salatu zuen giza eskubideen aurka doan nafar jurista eta politikoen jokaera hori(
|
ikus
Euskera, XL, 1995, 555 orr.). Politikoek hiritarrei bakebideak eskaini behar dizkiete, eta ez elkarren arteko iskanbilak sortarazi.
|
|
|
Eta horren ondorio ageriak ere hor ditugu. Lekukotzat, hara zer gertatu zen Nafarroako Epaitegi Nagusiak Barañaingo Udalaren kontra jarri zuen auziaz; horren adibiderik egokiena Euskaltzaindiaren salakuntza izan zen, Bilbon 1997ko apirilaren 25ean sinatua(
|
ikus
Euskera, XLII, 1997, 193 orr.).
|
|
|
Gertatuak gertatu, Nafarroako Gobernua entzungor egiten ari da eta orain ez dio baimenik eman nahi Iruñean aspalditik ari den euskarazko irratiari. Hortik
|
ikus
gaur egun nafar agintariek euskara den Lingua Navarrorum i zer opa dioten.
|
|
|
Kontseilu hau eratzen duen Foru Dekretuak dio: , bidezkoa
|
ikusten
da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?. Hala eta guztiz ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
–bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?. Hala eta guztiz ere, garbi
|
ikusten
da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
Ausart bezain bikain salatu zituen azken joera horiek J. M. Jimeno Jurío historiagileak. Bai Euskarari Euskal Herri osoan? zeritzan artikuluarekin(
|
ikus
Diario de Noticias, 1999ko urtarrilaren 15ekoan). Izan ere, horretarako zein egokiago Jimeno Jurío baino?
|
|
|
Argi
|
ikus
daiteke, gaur egungo agintariak, garai batean erresumari saldukeria egin zioten Beaumontarren jokabide beraren jarraitzaile direla eta ez nafar erresumari hain leial jarraitu zion Agramont taldearena. Baina bere herriaren alde gizontasunez begiak itzarririk adi egon nahi dutenei, Arturo Campionen Navarra en su vida histórica (1929) eta El Genio de Navarra (1936) deritzen liburuen berrirakurketa komeni zaie.
|
|
|
Hor salatzen duen garai hartako pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen.
|
Ikus
dezagun zer zioen:
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da
|
ikusi
, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
|
Nola beren familietako hartu emanak, eta beste behar diren gauzak ondo aditu, eta zuzenduko dituzte?
|
Ikusten
duguna da: gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz hitz egiten dute, eta hori eragozten ez diete.
|
|
|
Justo Garate zenak eman zizkigun horren berriak bere lan batean.
|
Ikus
,. El anillo escolar en la proscripción del euskera?, Bol. de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País aldizkariaren XXVIII, 1972, 174 orrialdean, liburuxka hartan zioenaren zatirik garrantzitsuenak zuzen jasoaz.
|
|
|
Arabar jator batentzat ahaztu ezinezkoak dira Odon Apraiz zenak burututako hainbat ikerlan Arabako euskarari buruz, Erdi Arotik gure mende honetara arte.
|
Ikusi
besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan. Horrez gainera, ikus baita ere E. Knörr-ek 1978an Bol. de la Institución Sancho el Sabio ren XXII. liburukian argitara eman zuen lana.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Arautegia
|
ikustea
aski zaigu, erakunde bezala duen ardura zertan den jakideko. Lehen artikuluaren zenbait zati begiratu besterik ez dugu:
|
|
|
ONUk, Unescok eta bereziki Erret Dekretu horrek eskaintzen dizkiguten ahalmenez ondo baliaturik, zuhurki jokatu beharra dugu gure Hegoaldeko herriaren aurrean eta, premiazko deritzagunean, politikariei betearaztea eskatu (Horretarako
|
ikus
: Euskera, XXIV, 1978, 131 orrialdeak).
|
|
|
Ikusi besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan. Horrez gainera,
|
ikus
baita ere E. Knörr-ek 1978an Bol. de la Institución Sancho el Sabio ren XXII. liburukian argitara eman zuen lana.
|
|
|
Eta bazirudienean helburu hori lortua zuela, Rocíoren begiek itxuraldaketa sakon bat jasaten zuten eta, automatikoki, ez soilik begiak baizik eta Eiderren aurpegi osoa ere agertzen zitzaion. Eta inongo arazorik gabe
|
ikusten
zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren.
|
|
|
Ondo eramaten zuen autoa, gidari ona zen. Gidakidearen jesarlekutik
|
ikusita
, hanka politak zituen. Non ote dago azeleragailua auto hauetan?
|
|
|
Atzeko autoetako gidariek argi
|
ikusi
zuten nola Irina eta Txemaren kotxea zuhaitzen kontra hauts eginda geratu zen, eta bozina baten hots amaitezina. Piiiiiiii...
|
|
|
Txemak, orain bai, jakin zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki guztiak
|
ikusi
zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko hura zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
|
Gau osoa eman zuen eztarriko lakarra kendu nahian, koj koj koj moduko zaratatxoekin. Eztarria findu nahi izan zuen bost arrautzaren zuringoak janez, baina bere aurpegian izua gailentzen hasi zen gero eta nabariago,
|
ikusten
baitzuen dena alferrik zela, ez zitzaiola kanturik irtengo eguneko hain une garrantzitsuan.
|
|
|
" Iazko atentatuaz ari naiz. Zerbait
|
ikusi
nuen".
|
|
|
IRAk segada prestatu zien eta eulitxoak bezala erori ziren bost lealistak. Eta beno, nik tiroketa nola gertatu zen
|
ikusi
nuen: bost gazteak hondartzaren parean zeuden, beste inor ez inguruan.
|
|
|
Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia...
|
ikusi
zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela. Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten.
|
|
|
Ez zion astirik eman zain zuen itsasoari begiratzeko eta ez zekien zein harriren kontra jasoko zuen lehen kolpea. Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka
|
ikustean
. hiltzera doazenek ikusten omen duten bezala, bere bizitza osoa agertu zitzaion argazkietan, edo diapositibetan, gustuen arabera beti ere.
|
|
|
Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean. hiltzera doazenek
|
ikusten
omen duten bezala, bere bizitza osoa agertu zitzaion argazkietan, edo diapositibetan, gustuen arabera beti ere. Baina laburtzeko:
|
|
|
Gero, abiatu da ortziko marran
|
zekusan
argitxora eta konturatu da barkurik ezin duela jan, justu hegalarekin branka jo baino lehen.
|
|
|
Gero, abiatu da zeruko estalki beltzean
|
zekusan
argitxora eta iristean konturatuko da izar hura duela milioika urte desagertutakoaren arrastoa baino ez dela bera baino oraindik gutxiago, eta ezin duela ezereza jan.
|
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn utzi zuten Txema, eta iruditu zitzaion hura zela Irlandan
|
ikusi
zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu. Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko.
|
|
|
Gidariaren eskuak esnatu zuen. " Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide hura, eta gutxitan
|
ikusi
zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
|
|
" Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide hura, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz
|
ikusteko
eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez. Lagun handi bat betiko urrutiratzen denean bezala begiratu zien Txemak txanpon haiei.
|
|
|
Eta (hau gure artean) ez dut idazteko batere gogorik. Nahiago dut kanpora irten eta
|
ikustea
, ikustea, ikustea. Begiak zabal zabalik ditut Galway atzean utzi eta lurralde zoragarri honetan murgildu ginenetik.
|
|
|
Eta (hau gure artean) ez dut idazteko batere gogorik. Nahiago dut kanpora irten eta ikustea, ikustea,
|
ikustea
. Begiak zabal zabalik ditut Galway atzean utzi eta lurralde zoragarri honetan murgildu ginenetik.
|
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... Zerua inoiz
|
ikusi
dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denar... Hau da Irlanda.
|
|
|
Nire ametsak ez ziren gezurretakoak. Existitzen da, eta orain nagoen etxe honetatik itsasoa
|
ikusten
da, Bitakora. Ezkerretara itsaso bortitza dago, Atlantikoa.
|
|
|
Ordu eta erdi eman nuen bertan, geldi, zain, furgoneta urdin bat geratu zen arte, leiho ilunak zituena. Nire ondoan zenean, ateetako bat zabaldu eta
|
ikusi
nuen barrura sartzeko gonbidapena egin zidana Duncan zela. Ez nuen batere gogorik eurekin batera bidaiatzeko.
|
|
|
Baina zin egingo nuke Rocío zela. Bera
|
ikusteko
gogoak, desertuan bezala oasiak. " Zergatik egin dute argiekin?", galdetu nion Ralphi.
|
|
|
Etxe txikia da, telebistarik edo irratirik ere ez daukana, eta hobe horrela gainera. Azken finean, Irlandaz kutsatzera etorri naiz hona, eta ez telebista
|
ikustera
. Ez dut ezeren berri jakin nahi:
|
|
|
bazekiten ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan
|
ikusi
zuten hura jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela. Bere txikitako adiskide asko zuloan daude, edo bestela preso.
|
|
|
Gaur goizean bere gelara joan naiz isil isilka (argi dago, beraz, gaurko gaua ere ez dugula batera pasatu), eta
|
ikustean
oraindik lotan zegoela, ba berari begira geratu naiz momentu batez. Eta Jabi gogorarazi dit.
|
|
|
Gaurko eguna etxean pasatu dugu, euria leihoetatik
|
ikusiz
.
|
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi
|
ikusten
dut nirekin. Ez dakit zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean.
|
|
|
gaur ez zegoen. Berarekin berba apur bat egiteko gogoa nuen, baina txabolako atean jo eta gero inoiz
|
ikusi
dudan emakumerik zaharrena agertu zaigu. Mesfidati aritu da, uzkur.
|
|
|
Pena itzela ematen dit Connemara uzteak, baina bidaia amaitzen ari zait eta ez nuke etxera bueltatu nahi Ralphen jaioterria
|
ikusi gabe
. Derry Irlandako borrokaren gakoetako bat da, toki ia mitikoa.
|
|
|
Derry Irlandako borrokaren gakoetako bat da, toki ia mitikoa. Hori
|
ikusi
egin behar dut, nola ez!
|
|
|
Nahiago zuen Connemaran gelditu harik eta ni etxera joateko eguna heldu arte. Hemen ederto gaudela, Ipar Irlandak ez duela askorik
|
ikusteko
eta, gainera, arriskutsua dela esanez desenkusatu da.
|
|
|
Urduri
|
ikusi
dut. Hasieran ez dut ulertu furgonetari buruzko erretolika hori, baina azkenean egia osoa aitortu dit:
|
|
|
Errepide baten ertzean
|
ikusi
zuen bere burua. Handik metro gutxira, bihurgune batean, zenbait auto bata bestearen gainean.
|
|
|
Poz txiki horren ondoan ez zuten lekurik irainek, adarrek, gezurrek eta Eiderren" ni neu izan nahi dut" haiek. Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza,
|
ikusita
Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Zer ote zen hura? Berak egunero
|
ikusten
zituen horma gorriztak, heste bihurriak, zain odoltsuak, kanpoan ere aurkituko ote zituen. Bai, zergatik ez ba?
|
|
|
"
|
Ikusten
al nau. Urko!
|
|
|
Eta dena zen zirimola, eta zorabioa, eta kolore zuriak, eta jendea oihuka, eta bere amaren ahotsa" seguru
|
ikusten
nauela, seguru nago!" garrasika, eta esku batek altxatzen zuen ipurdiz gora jartzeko, eta trapu batez garbitu, eta dena eskuak eta argitasuna, denak izaki handi eta iletsuak; ezer ez, finean, bere munduarekin antzekoa zenik.
|
|
|
Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da. Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak
|
ikusi
ditut, errepidetik itsasoraino jausten. Ez ziren handiegiak, onartzen dut, baina kostalde honetatik gora (dezente gorago, egia esateko eta zoritxarrez) dauden Cliffs of Moher famatuetarako prestaketa majoa izan da gaurkoa.
|
|
|
Kontua da taberna batean denbora luzea egon eta gero, erabaki genuela beste batera joatea. Beno, ba beste horretara sartzean, aurpegi ezagunak
|
ikusi
nituen. Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen ikusi genituenak.
|
|
|
Beno, ba beste horretara sartzean, aurpegi ezagunak ikusi nituen. Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen
|
ikusi
genituenak. Noski, eurek ere ezagutu ninduten, eta denetatik argalena hurbildu zitzaidan.
|
|
|
Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz
|
ikusiko
, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu denak azal daitezke, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin.
|
|
|
Ba tipoa, Duncan deitzen dena, nirekin geratu zen denbora luzean, atzean bere lagunak
|
ikusten
nituen bitartean, mahaiaren borobilean guri begira. Gorroto ditut egoera horiek.
|
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek
|
ikusi
nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
|
Gauza horietaz hizketan geundela, zaratak entzun genituen gure atzean, eta nire aterpetxeko jendea (nirekin parrandan irten zena) oihuka eta arramaka. Gu geunden lekutik besoak, hankak eta buruak
|
ikusten
ziren mugimenduan, zirimola itzela sortuz. Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen zer gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa zeraman bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan.
|
|
|
Arratseko lehen orduetan, beste egitekorik ez nuenez, ditxosozko izurdea
|
ikustera
joan naiz. Lehengoan ere esan nuen Dingleko uretan izurde bat bizi dela, eta txalupak irteten direla bera ikusteko asmoa dutenentzat.
|
|
|
Arratseko lehen orduetan, beste egitekorik ez nuenez, ditxosozko izurdea ikustera joan naiz. Lehengoan ere esan nuen Dingleko uretan izurde bat bizi dela, eta txalupak irteten direla bera
|
ikusteko
asmoa dutenentzat. Baina gaur ez da agertu.
|
|
|
Zazpietarako zegoen iragarrita, hori zioen behintzat portutik hurbil
|
ikusi
dudan kartel batek: " 19:00etan, Dingleko Gazte Aretoan, hitzaldia"; eta azpian, letra handiagoz," Ipar Irlanda, gaur:
|
|
|
Segituan gogoratu naiz Duncan eta bere lagunez. Beharbada hitzaldian
|
ikusiko
nituen berriro. Egia esan behar badut, horrek ez zidan kilika berezirik sortzen, batez ere gaueko liskarra gogoratuta.
|
|
|
Eta beno, kontua da galdetu didala ea zer egingo nuen arrastian, askotan azpimarratuz berarekin joateko paseatzera, eta orain nahi ez banuen ere, ba behintzat geroxeago, eta horrela. Eta
|
ikusita
ze txapa ari zitzaidan ematen, kakatara bidali dut birritan pentsatu gabe. Zer dela-eta etorri zait bestela aurreko gauean berbarik ere egin ez zidan hau?
|
|
|
Agian hori izan zen txarto egin zuena: berea balitz bezala
|
ikustea
. Edo, hobeto esanda, pertsona bat eta bakarra balira bezala ikustea.
|