|
2007
|
|
|
Bazterrak oro trakes zauden, azken gertakari bat izan zelarik. Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin
|
etxerat
igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat.
|
|
|
Eta hola egina izan zen. Xano hartu zuten, esku zangoak estekatu, garbitu ere hain zen zikina eta bereber utzia aspaldi hartan, eta herri beherean zen
|
etxe
zahar batetako borda erdi lurreratu batean zerratu zuten, janari gisa arto edo ogi bihiz ohatutako talo meta bat emanez ondoan. Eta Xanok, horiek guzien artean, ttiuttiuka eta hixtuz segitzen zuen, beti atxikiz ezpain xokoan, bere irri ezti eta umila.
|
|
|
Ondoko egunetan, alkateak aurrikusia zuen bezala, doi bat harriturik halere, herritarrak ohartu ziren ixiltasuna, azkenean, berriz sartua zela beren bizian: alabainan, ez zen gehiago ez hixturik, ez hegal zafrakaldarik, ez xori oihurik ezagun, ez gauaz ez egunaz, kale xoko edo
|
etxe
atarrietan, bakea horra zagola zirudien. Arras satifos, kontzientzia garbi, biztanle guziak beren eguneroko lanetan berlotu ziren, lehenago bezala, eskolak jarraitu zuen bere erakaskuntza erakasle berri batekin, eta gauzak beren onean sartu, herri berri bat bailitzan.
|
|
|
Zalapartaka sartu ziren anai arrebak
|
etxean
, oihuka, kartabla eta guziak botatuz, zapeta lakioak libratuz, saloinean sartu aintzin...
|
|
|
— Bixtan dena, hik ere ez dautan erranen zer pasatzen den
|
etxe
huntan, bazterrak oro zapartatzen ditun nik deus konprenitu gabe, he, ez dea hala?
|
|
|
Biharamunean, berriz ere eskola utzita, lasterrez hatshantuak sartu ziren
|
etxean
gure bi mutilneskak, bainan ikusi zutelarik aita mahainean kaseta irakurtzen, berehala ondorat hurbildu zitzaizkion:
|
|
|
— Errazue, haurrak! Nun altxatuak izan zirezte agur bat egin gabe
|
etxean
sartzeko. He?
|
|
|
— Marletako borda enea zukan, lehen. Eta badiat dretxoa
|
etxe
hortan gertatzen direnetaz arduratzeko, ez?
|
|
|
— Bai, ongi entzun duk bai, ene suhia! Marletako borda ez banu saldu Isidro zozo horri, egun gurea zukean, eta gertakizunak gure
|
etxean
balitz bezala zituzkean! Aski zauk hori?
|
|
|
Eguerdi antzin berrriz agertu zen
|
etxerat
, joaitean bezain kexu goiz osoa hexa ikerleen beha egon ondoan. Eta zer berria ez zuen ekarri!
|
|
|
Egun on. Zertan zabilzate gure
|
etxean
–
|
|
|
— Jauna, barkatu bainan, nahi ginduke jakin Mañex Marlet zuen
|
etxean
den.
|
|
|
Eta Mañex gaizoa arrunt gibelerat ari! Zer dabila
|
etxe
huntan. Xanak deliberatu zuen bere aitari berari galdetzea eta ganbarako atea zabaldu zuen, bi urhats egin ilunpean eta:
|
|
|
Haurrak berriz ere sartu ziren
|
etxean
zalapartaka, hatshantuak:
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen
|
etxez
etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez
|
etxe
, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
... ez
|
etxe
zakur tonto eta zozo horietarik ez, egun osoak iragaiten baitituzte itzalean norbait edo zerbaiten zelatan, gero xanpa bortitz eta sendo batekin ez baitute nehor ez deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi egin dutelako sariaren beha, larrua...
|
|
|
...uau uauka pasatzen baitituzte gauak eta egunak, iduriz mila ihize mota senditzen dituztela beren zakurtegian zerratuak izana gatikan, ustez eta beren xanpa elkor eta estuekin nagusiari jatzararaziko deien bere ihiziko gura eta kurri abiatuko diren larre, oihan edo alorretan zehar, sasietan gaindi, sudurra lurreradino sartuz, erhauts, lohi edo ihintzean murgilduz, lakastaz emukatuta sartzen baitira
|
etxean
, mihian girla, izerdiz blai, hatshantuak, hainbeste laster egin ondoan kesta beti gogoan, ez baitute ez xanparik ez kasurik egiten norbait edo zerbaiten aintzinean gertatzen direlarik...
|
|
|
— egia, ahantzia nuen — ixilik... ixilik egoiteko manuaren gatik, eta ixildu nintzen hainbeste nuelarik erraiteko, aitak zaldiaren giderrak hartu zituen hitz bat erran gabe, eta biak oinez eta bakarrik, karrosan norbait zelarik alta, abiatu ginen merkatutik etxerateko bidean. Hiritik ateratu eta, alkietarat iragan ginen eta zaldiaren urhats inarrosiaren menpe abiatu
|
etxerat
buruz, karrosaren kulunkak loa ekar arazten zautala nahi gabez.
|
|
|
Gauza batez bakarrik gogoratzen naiz, Donapaleutik ateratzean, lokartzera nindoala, aitak erran zautala — habil gibeleko alderat, ilezko estalgiaren azpian gorde hadi eta
|
etxerat
artean tutik ere adierazi, hire hoberenetan, entzun duk. Habil, ene gizon ttipi...
|
|
|
— bai, hori bera... — ez adiorik — arras lokartu bainintzan azken hitzak entzun bezain laster eta
|
etxerat
heldu gabe.
|
|
|
Gero, orhoitzen naizen gauza bakarra zen, merkatutik
|
etxerat
eta atzartu nintzen artean, biharamun goiz artino lo egin nuela, amak ohean ezarria baininduen nihaurek ibiltzeko gai ez nintzanez. Jeiki nintzelarik gauza guziak beren lekuan kausitu nintuen, aita, ama eta ni ginauden bakarrik etxean, zaldia behortegian zen eta gainerat, aitaren zaku beltz famatu hura dilingo zagon usatuzko lekuan, sukaldeko borta sahetsean den lotgailuan emana.
|
|
|
Gero, orhoitzen naizen gauza bakarra zen, merkatutik etxerat eta atzartu nintzen artean, biharamun goiz artino lo egin nuela, amak ohean ezarria baininduen nihaurek ibiltzeko gai ez nintzanez. Jeiki nintzelarik gauza guziak beren lekuan kausitu nintuen, aita, ama eta ni ginauden bakarrik
|
etxean
, zaldia behortegian zen eta gainerat, aitaren zaku beltz famatu hura dilingo zagon usatuzko lekuan, sukaldeko borta sahetsean den lotgailuan emana. Eta kasik segur izan naiz, geroztik eta oraiko denbora guzian, aments bat egin nuela merkatu ixtorio horrekin, ez aitak, ez amak ez zuelakotz gehiago ateraldi horren berri eman, nun ez zen — sobera ttipia hintzen zerbaitetaz orhoitzeko — eta nakielakotz bat edo bestea aski tematuak zirela egiaren gordetzeko beharrean, baita zerbaiten gezur batez beztitzeko bortxatuak baziren, ez nuen gehiagoko kasurik eman orduko ibilera heier.
|
|
|
Hogoi urte joan ziren gertakari horren berri ukan nuen momentoraino. Ene burrasoek,
|
etxea
zaharxka zelata, behar bezala bizitzeko ez egokitua eta beste estakururekin, lanak abiatu zituzten berrikuntza zerbaiteri buruz. Zokoko kanbarako murrua desegin ginuelarik, nik bainuen pikotxa eskuan, harri mokor bat kolpe batez dautzarazi nuen ustegabean eta zilo batean agertu zen pistola erdoildu zahar bat, segur bere lekuan ez zegoena, gure etxean nehork ez baitzuen holako tresnarik ibiltzen, ez ihizin ez bestela.
|
|
|
Ene burrasoek, etxea zaharxka zelata, behar bezala bizitzeko ez egokitua eta beste estakururekin, lanak abiatu zituzten berrikuntza zerbaiteri buruz. Zokoko kanbarako murrua desegin ginuelarik, nik bainuen pikotxa eskuan, harri mokor bat kolpe batez dautzarazi nuen ustegabean eta zilo batean agertu zen pistola erdoildu zahar bat, segur bere lekuan ez zegoena, gure
|
etxean
nehork ez baitzuen holako tresnarik ibiltzen, ez ihizin ez bestela. Zer harridura, enetzat hasteko, zeren eta aitak, deus izan ez balitz bezala segitu zuen, pistola eskuan hartuz zabortegirat botatu nahiz, zirtzilkeri bat bailitzan, bainan, nik, txistez, besoa hartu nion — ez, zertako bota?
|
|
|
Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure
|
etxerat
behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro joan ziren egin ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere
|
etxean
hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren etxerat joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola. Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen hau:
|
|
|
Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro joan ziren egin ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren
|
etxerat
joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola. Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen hau:
|
|
|
Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen hau: edo hartzen zuela bere
|
etxean
hil artino, edo bera, Pettan, ezbeharreko lerrakada baten ondotik, leize zulo batean behera jautzi eginen zuela. Eta, Jainkoaren manamenduek norbere buruaz beste egitea kondenatzen zutenez, istripuak ez ditu debekatzen, beraz, jadanik hautatua zuela leku bat nundik ere bere jauzia ez zuen huts egiten ahal eta denek, Jainkoa barne, sinetsiko zutela zortearen ezin aurrikusizko hala beharra, desohorerik ez zadin izan nehorrentzat.
|
|
|
" Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa. Edozoin gisaz, mendi madarikatu hau,
|
etxe
madarikatu hau eta emazte madarikatu hau utziko ditut ahal bezain laster. Jesus berak, hura karlos bizi izan baita irriskurik ez hartzeko, konprenituko nau, oi zortea!"
|
|
|
— Maddi, uste duzu aita
|
etxean
hartzen ahal dugula. Ala erran behar diot leize zulora buruz abia dadin?
|
|
|
Ene senharraren aita onhartzen dut, bainan ez Garruzeko feria! Bera eta guziak
|
etxera
sartzen baldin badira, jendentzat ez dagoke gehiago lekurik!
|
|
|
— Ongi ulertzen duta zure
|
etxea
ttipiegia dela. Ongi ulertzen duta?
|
|
|
Batere ez. Pettan
|
etxearen inguruan
hasi zen urhatska, hemen so egin, hura hunki, hau zehez izartuz, bestea besatraka neurtuz, karkulatuz nun haizea, iguzkia, euria eta bururatu zuen:
|
|
|
Horretarako laguntza asko izan zuen, Xemarkek berak parte hartzen zuela baita ere Luixa eta Kaietek, beren ahal ttipiarekin. Emekiemeki,
|
etxe
gibeleko larre agortu harritsua dena zilo eta lur harrotuz azaldu zen eta etxeko paretak gora abiatu: Pettanek zituen harriak lekuan emaiten, gisuz eraunsten, ederrenak eta hoberenak agerian utziz, txarpil eta xeheek barnea asetzen zutelarik.
|
|
|
Horretarako laguntza asko izan zuen, Xemarkek berak parte hartzen zuela baita ere Luixa eta Kaietek, beren ahal ttipiarekin. Emekiemeki, etxe gibeleko larre agortu harritsua dena zilo eta lur harrotuz azaldu zen eta
|
etxeko
paretak gora abiatu: Pettanek zituen harriak lekuan emaiten, gisuz eraunsten, ederrenak eta hoberenak agerian utziz, txarpil eta xeheek barnea asetzen zutelarik.
|
|
|
Berak bazakien ba nola eginen zuen baratze landa zabal baten egiteko. Hitzaren atxikitzeko, aitzur eta jorrak harturik,
|
etxe
gibeleko lur eremu zilokatua landu zuen, hunat joz, harat pusatuz, egunak eta egunak han kunkurturik, eskorga eta palak eskuetan, ari zen ari, ziloen tapatzen, gaineko lurra planatuz eta denbora berean itzuliz, nihunezko ongarri, kaka, xori ondarkin, oilo luma, sukaldeko arrasta eta nork daki zer sakatzen baitzituen lurraren gosea ezin asez. Azkenik, sasietan zurkaitz ondo meta bat mozturik, esparru baten xutitzen hasi zen, argazkietan ikusten den bezalako zerrailu pollit bat eginez baratzearen inguruan.
|
|
|
Biharamunean, berriz bere arnesak harturik, baratze berriaren lantzen hasi zen, bainan aldi huntan landareak hor zituen eta egunean egunekoa, sasoinean sasoinekoa, porru, aza, tomate, piper, marrubi eta jainkoak daki zer agertu ziren, Maddi, Kaiet, Luixa eta Xemarken plazerrarentzat, nahitaez. Ez zen guti harro gure Pettan, errana eginik, eta ordutik
|
etxeko
bizia ere lasaitu zen pixka bat, Maddik ez zeiolakotz gehiago so bortitz hura egiten, uste gabean berak ere erran baitzuen:
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den
|
etxe
huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
— atorra berria burutik behera, zapeta ziratuak esteki gabean, zalapartaka ari bainintzen beztitzen, noiz ere entzun nuen beheretik ozen aitaren botz idorra — heldu haiz, azkenean? — bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo
|
etxea
lurrerat joan balitz ere — segur, aita? — han zagon, xamarra soinean, makila eskuan, irri ezti batez askaltzerat manatzen ninduela — harazkik indarrak, behartuko zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
Ai zer eguna! Goizeko lauak ziren doi doia
|
etxetik
eta plazarako bidean sartu ginelarik eta hotzikaran, bihotza pil pilean, gogoa aments iratzartuetan murgildua, ohe beroaren gozoa gibel utzirik, iduritzen zautan mundu guziak jakiteko egitate bateri buruz nabilala. Hamar urteak bete berriak nintuen, ordu hetan, mila bederatzi ehun eta berogoita hiruan, gerla denbora betean, ez banakien ere sobera izaera horrek zer erran nahi zuen xuxen.
|
|
|
Arkaitz herrian kokatuta, lastoz estalitako olha batean bizi izan zen, nundik ere bildu baitzuen bere izen gaitikoa. Luzaz egon zen bakarrik eta jendekin ez sobera nahasiz, han hemenka lan ttipi zonbait eginez laborari
|
etxetan
mutil bezala, bainan ardura lekuz aldatuz, zeren eta neke baitzitzaion beti leku berean egoitea eta nagusi beraren xerbitxatzea. Bestalde, eta lekukoek ziotenez," ez zen ez hanbat elekaria, beti ixilik eta aurpegi hotzekoa, idurita zerbait gordetzekorik bazuen...".
|
|
|
Lastaga senhar emazteak Sorobeleko Bizkartto deitu gune batetako lur eremu ttipi batean antolatu ziren,
|
etxe
ttipi eta koxkor batean aloiatuz, bientzat bakarrik azki zitakena dudarik gabe. Auzoak ez zituzten hain urrun eta Arkaitzerat heltzeko oren laurden bat ibilaldi aski zeien, frango sanoki ibiliz halere.
|
|
|
Auziko txostena irakurtuz, ohartzen gira Olatek berak xehetasun gutti eman zuela, dudarik gabe beldurrez horregatik irriskuak hartzen zituela, bainan aitortu zuen, egia edo ez," ez nuen nahi nik hortaratu, Maddik nau enganatu", eta" zertako ez duzu errefusatu" galdegin ziolarik jujeak," ez nakien zertan nintzen eta nun nintzen.." errantzun omen zuen. Bainan, beherago, eiherazainaren lekukotasuna agertzen da berriz eta harek dio" Olatek du Maddi enganatu, hori ez bazuen egiten, berak ere
|
etxe
hartarik kanpoa zuken, eta norat joanen zen?". Gutienez, dudak baziren beraz jakiteko nor zen lan horren gomendazalea eta egilea, edo berdin biak batean.
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala nola ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek
|
etxe
zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela herritik kanpo, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere buruaz beste egin zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat bezala bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
kasetalariak kondatzen zuen nola auzo herriko soldado kaserna batean, ixtorio misteriotsu bat gertatu zen bost urte goizago, erran nahi baita mila zortzi ehun eta hogoita bostean. Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten
|
etxean
, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok beti ukatu zuela altxorraren jabe zenik, biek ekintza egin eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez hau ez hura nun ziren.
|
|
|
Gehiago zena, kasetako idazkariak aipatzen zuen ere Maddiren amari bisita bat egin ziola, bere" paperraren" bukatzeko xehetasun zonbaiten bila, iduritzen baizitzaion erahilketa harek eta ixtorio hunek lotura zerbait bazutela. Eta segitzen du erranez" Maddiren amak errezebitu zuela arnegatuz bere alabaren berririk ez zuela sekulan ukan, deusetaz ez zela jakinean, nigarrez hiltzera zoala bere malurra ezin jasainez", bainan momentu batez aitortu ziola ere" erdi irriz, erdi serios, ama bat baitzen oroz gainetik" nola, Lastagaren erahilketaren ondotik, Bizkarttoko
|
etxe
ttipi haren husteko xedez azken puskak biltzen ari zelata, Lastagaren kofre zahar hura ez zuela nihun ere aurkitu, eta hori ez zuela sekulan nehori salatu" nahiago baitzuen pentsatu bere alaba urkabian dilingo baino hobeki zitakela nunbait bizirik, desagertua bazen ere". Eta kasetalariak bururatzen zuen aitortuz susmorik baizik ez zuela aintzinatzen ahal afera hortan eta, bere ustez, ordu arte desagertu ziren guziak, bai jende, bai altxor, baita ere egia, sekulakotz hala zitazkela.
|
|
|
Haren ezagutzak egin ginituen gure
|
etxean
, apez xaharraren medioz bixtan dena. Hau, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure herriko artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik.
|
|
|
Herriko ehorzketa, bataio, ezkontza, komunione, absoluzione, katexima, edo elizako ofizio guziak airean eremaiten zituen, baita ere, denbora berean, nortsu zen mezarat heldu goaitatzen, ilherrietako belardia tapikatzen zuten haurrak erasiatzen, horiek guziak ondorio eraginkor bainan irudimen gabeko jokabide batean. Igande eguerditetan, ardura heldu zen gure
|
etxera
jatera eta oilaskotik bietan hartzeko ez zen herabe. Mahaitik ateratzen ginen bezain laster, gure lekua ez baitzen gehienen artean izatea, gure azken bekatuak kondatzen zizkion amari, pentsatu gabe kofesioko sekretuaren haustea zitakela hori, begia bizi, kontzientzia garbi, kafe kikerra eskuan, buhaka beroxe zuelakotz.
|
|
|
Zorigaitzez, astezken iluntze batez, nun koralako mustrakek iraun baitzuten usaian baino gehiago, paropiako autoa agertu zen
|
etxe
aintzinean, apez gazteak ene arreba laguntzen zuela etxeratzen. Orduan nuen jakin ene amaren iritzia, eta ez zen segur aldekoa," apeza izanik ere, sotana azpian besteak bezala dun!".
|
|
|
Hala izan zen ere, izugarri, ondoko egunetan gertatu zena. Xantiana
|
etxean
zerratua izan zen eta kasik egun oroz ikusten ginuen paropiako autoa, emeki emeki kurritzen gure etxe aintzinean, dudan bezala, geldi edo ez. Eta hori ere soberakin izan zen gure amarendako.
|
|
|
Hala izan zen ere, izugarri, ondoko egunetan gertatu zena. Xantiana etxean zerratua izan zen eta kasik egun oroz ikusten ginuen paropiako autoa, emeki emeki kurritzen gure
|
etxe
aintzinean, dudan bezala, geldi edo ez. Eta hori ere soberakin izan zen gure amarendako.
|
|
|
Gainera dautzi egin dezaunan! Ez, hago
|
etxean
! ".
|
|
|
" Besten
|
etxea
xerbitxatzen ikasia ukanen dunalarik, hirea estimatuko dun! " Hitz horiek erran ondoan, amak kartonezko balisa hetsi zuen, Xantiana lagundu geltokira, Miaritzera abian zen treinean sakatu bi musu motz motza mateletan pausatuz (amak ez gintuen sekulan amultsuki besarkatzen, horren egitea ahulezia bat zaiolata), eta adios ttipi batez agurtu zuen kaia ertzetik.
|
|
|
Famili hartako jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan. Gainera, oraiko josta eta aisaldi errextasunak oro plantatuak zituzten beren zazpi haurren (lau mutiko gazte eta hiru nexka) gero irus eta goxo baten menturan atxikitzeko
|
etxetik
sobera urrun joan gabe, hala nola, pizina, tenisa, barneko kirol eta nik dakita zer oraino, zerbait baizitaken horien guzien erabiltzea.
|
|
|
Halere, burrasoek izenpetu zuten kontratuak zehazten zituen Xantianari galdeginak izanen zizkion lan guziak, kozina, garbitze, lisatze, aste guzian bere okupatzeko aski diruditzen zitzaiotenak. Edozoin gisaz, amak uste zuen xerbitxari pasarte horrek ene arrebari" bizitzen ikasiko ziola laster" gehituz gainera"
|
etxeko
lanak lehenak eta bortitzenak dituk, hire arrebak ez dik sekulan galtzerdi baten betatxatzen ikasi ere, arraultze baten erretzen oraino gutiago, dik ba hortaratu, nahi edo ez! Eta gainera, aberatsak besteak baino hastielagoak dituk, berek sekulan egin nahi izan ez dutena bester eginarazteko aiher dituk, pobreak baino zikoitzagoak, bortitzak, jeloskorrak!
|
|
|
Oroz gainetik nahi zuen guk, bere haurrak, bizian edozoin kasuetarik ateratzeko lan garbi eta zuzen baten baloretan konda ginezan. Eta hori zuen, bere ustez, sar arazi nahi
|
etxeko
kasko gogorrenean, Xantianaren buruan. Egia erran, alde hortarik bazuen ene arrebak zer egin amaren urguluaren heinera heltzeko, sekulan nahi izan balu ere.
|
|
|
Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik". Eta segitzen zuen" beharrez, gauzak gaizki joanez, saialdia ezezta ginezake eta berriz
|
etxerat
itzul ahal laiteke... ".
|
|
|
Horrela, ene anai bat esku batean eta ni bestean, ongi inguraturik, gure ama presentatu zen igande aratsalde batez, gazteluko portale erraldoiaren aintzinean, ezkila joz herabeki bainan azkar eta harri xintxolaz emukatutako bidexka segituz," villa" eder haren ate aurrean plantatu beha. Bat batean, ikusi ginuen, Xantiana,
|
etxetik
ateratzen tarrapatan, xuriz bezti, buru gainean lorez apaindutako xapela bat soinean, irriz karkailaka bizpahiru mutiko gaztek jarraitzen zutela, heiek ere farrez, dauztika pittika batzuen antza.
|
|
|
— Ez nau ni jakintsu hi bezala... eta beraz, diok kamelu bat bazuela
|
etxean
–Hemen gure eskualdean?
|
|
|
— Kamelu bat
|
etxean
... ez tuk posible hori, segur haiz... kamelua zela...
|
|
|
— Demagun gaizki ulertu dudala... baina orain... iduri zaitak kameleoia zuela
|
etxean
, baratzean bai...
|
|
|
Bai, ongi entzun duzue, futitzen naiz, enetzat aita edo ez, berdin da, hain da nitaz guti artatu. Ene amak utzi zuelarik beste batekin joateko, bere gurasoen
|
etxean
ezarri ninduen ez zela bera nitaz okupatzeko gai, zionaz, eta amatxi aitatxik ez nautelarik atxiki nahi izan, pentsioan sakatu. Orduan egun batez, lekuak hustu ditut eta egun arte ez naute harrapatu.
|
|
|
Hargatik, gorrotoa ez diot joan delako leporatu, baizik eta
|
etxean
utzi nuelako, eta gainera beste harekin! Sei urte nituen bakarrik, mierda!
|
|
|
" dudak balin badituzu, ADN aren medioz jakiten ahal da, Irrizar jauna. Halere, hezkuntza eta hazkuntzaren eginbideak zureak dira..." eta ondorioz, pagatu behar izan zuen eta ni, bere aitamen
|
etxean
ezarri ninduen.
|
|
|
Ezin nuen bestela konporta, sobera kexu eta oldartua nintzen.
|
Etxeko
gauza ttipiekin lapurtze ikasketak egin nituen eta inguruko haur lagunekin gaizkintza ezpezializazioa. Emeki emeki, eskolako bidea ahantzi ere arbasoen ez jakinean, eta han ibiltzen nintzen bakarretan, sekulako zozokeriak ene gain ziren, errientak ez baitzuen bururik ematen ahal ere, bereziki etxean ebatsi supizteko batzuekin ene aurreko mutiko pixtolet baten dabantalari su eman nioenan, baizik eta ene ama laidoztatu zuelako.
|
|
|
Etxeko gauza ttipiekin lapurtze ikasketak egin nituen eta inguruko haur lagunekin gaizkintza ezpezializazioa. Emeki emeki, eskolako bidea ahantzi ere arbasoen ez jakinean, eta han ibiltzen nintzen bakarretan, sekulako zozokeriak ene gain ziren, errientak ez baitzuen bururik ematen ahal ere, bereziki
|
etxean
ebatsi supizteko batzuekin ene aurreko mutiko pixtolet baten dabantalari su eman nioenan, baizik eta ene ama laidoztatu zuelako. Hori izan zen eltzea gainditu zuen ttorta, eskolako aitzindariak ene aitatxi amatxi galdekatu zituen" ez da posible, ez du hola segitzen ahal, ez hemen hasteko" eta ene arbasoek segidan, hain ziren despitatuak, ene balentriak kontatu ene aitari:
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen zer
|
etxea
zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten
|
etxera
, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Sei urte pasa ditut han, kasik aste ondar eta opor guziak gaztigaturik han berean pasatuz,
|
etxea
ikusi gabe, ama aipatu gabe, makila histak bizkarrean gozatuz, beharriak ekinaren ekinez tiratuak behar baino luzeagoak bainituen, aita heldu zitzaidala bisitatzera hilabetean behin hastean bederen, frixtez, lanez gainditua zelata. Sei urteren buruan jakin ezazue behar bezala moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero etxean sartzeko prest segidan.
|
|
|
Sei urte pasa ditut han, kasik aste ondar eta opor guziak gaztigaturik han berean pasatuz, etxea ikusi gabe, ama aipatu gabe, makila histak bizkarrean gozatuz, beharriak ekinaren ekinez tiratuak behar baino luzeagoak bainituen, aita heldu zitzaidala bisitatzera hilabetean behin hastean bederen, frixtez, lanez gainditua zelata. Sei urteren buruan jakin ezazue behar bezala moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero
|
etxean
sartzeko prest segidan. Beharrik kiroletan despeditzen nituen ene indar bultak, eta han emaiten nintzan buru gorputz, ase artino.
|
|
|
Hala nola, oraingo haragia denboran baino zailagoa duk, mastakatzeko indar gehiago behar diat, nahiz mozteko ere beharrik ganibeta xorrotxagoa duan. Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta
|
etxekoek
zein laster jaten duten harritzen nauk. Nik jateko deia entzuten dudanean, ez beti zeren eta gero eta apalago deitzen naie eta gero eta berantago ere, beti besten ondotik jartzen nauk mahaian, eta handik zutitzeko beti azkena nauk.
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene
|
etxetik
eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka joan behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Denborak ere aldatu dituk, neguan hotza bortitzago duk, gero eta nekezago soportatzen ditiat goizetako hormak, elurra pisuago duk pala puntan
|
etxetik kanporako
bidea garbitzen dudalarik. Udak ere ez dituk lehengoak bezalakoak, erretzeko beroak jasaiten ditiaguk, barnetan bereziki, aire korronteak azkarrago dituk, eta hori heldu daiteke, segurago, leihoak lehen baino arruntagoak egiten dituztelako.
|
|
|
Udak ere ez dituk lehengoak bezalakoak, erretzeko beroak jasaiten ditiaguk, barnetan bereziki, aire korronteak azkarrago dituk, eta hori heldu daiteke, segurago, leihoak lehen baino arruntagoak egiten dituztelako.
|
Etxetik
jalgitzeko ere nekeago zaitak, bidaiaz joan gogo diat baina, norat ere abia beti urrunegi duk
|
|
|
Halere, aitortu behar diat guk ginen baino ongi ikasiagoak direla: batek baino gehiagok" Jauna" deitu nik eta
|
etxerat
ari nintzela, laguntza ere eskaini didataie karrikaren zeharkatzeko.
|
|
|
...apin zikin... xo... xo... zertan nintzan... a ba, hola pasatu dituk uda huntako egunak... suerte on bat ukan diauk holako langilearen kausitzea... langilea bai, bainan ez lan gose diren hoietarik ez... gozoki ari den bat, karkulatuz... denbora hartuz ere zonbait aldiz... auzoeri ez zeian ez sobera gustatzen hori... bena, bakotxak bere heina... eta beti prest halere... iduriz frango laket zian gure
|
etxean
... eta frango ontsa akomatzen gintian...
|
|
|
... domaia duk, mintzatuko gintian oraino eta gainerat bazterrak alaituko ere... giroa berotuko... badik beharra gure
|
etxeak
egun... horiek guziak belhar pixka baten gatik... emazte horiek haatik... denak berdinak dituk ba... gauza guti aski samurtzeko...
|
|
|
... bon, haurrak maite ditin eta haurrek ere iduriz... nahiz berak biga baditin... gottortiak eta omen zer animaliak! Bere bizia badin, pataska eta herrebeskeriak
|
etxean
ditin, guk guhaunak eta...
|
|
|
... goxo egiten din halere bestetan kondatzeak, gu goxoan ginelarik, zortzi egunez bekoz beko... iguzkitan kixkailtzen... laneko gogo izpirik gabe... hun egin daukutela eguntto horiek... eta berari esker...
|
etxerat
eta denak garbiak... lanak eginak... bazkatze, ohantze egite... ai ai ai... pipatzen hasiko dun... ez din usaia tzar hori oino galdua... gure Argitxurentzat ez tun on ez...
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik
|
etxearen
antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
.. sorpresa ederra izan nian baietz erran zutelarik... ni artatuko nintzela etxaldeaz oporretara balin bazoazin proposatu nuelarik... horrek erran nahi zian nitan konfiantxa bazutela nunbeit... nitan kondatzen ahal zutela... kabalen haztera eta
|
etxeko
lanen egitera jiteko prest nintzela erran neian... zoazte gustian, maitasunezko bidaia baten egitera... tortoil pare bat bezala... badukezue beharra, etxaldeko trabak baztertzeko pixka bat... ingurumenaz aldatzearen beharra... hik, Xexili, bereziki hiritar izanik luzaz... aire amiñaten hartzera...
|
|
|
Josefina irriz zagon eta, bere saldo osoaz jarraiturik, auzoko herrirat buruz joan,
|
etxeko
jaun handi baten larrunbatetako eskearen bila.
|
|
|
— Ez zazula ospitalerik aipa, itzuli zion
|
etxeko
jaunak, berak ere haurtzaro malerusa jasainik.
|
|
|
— Beharrik oino gure zapetak bildu ahal izan tula gibelatekoan, bestenaz
|
etxerat
eta entzunen gintian ba guriak eta asto beltxainak! Izanen zian kalapita!
|
|
|
— Ez.
|
Etxetik
ez nauk jelgi. Ze ba?
|
|
|
Goiz hartan, Kukulategiko
|
etxeko
jaunandereak bitxikeria zerbait entzunik iratzartu ziren tenorea gabe, xakurra xanpaka ari zela ta, leiho artetik iguzki iñhar zurpail bat doi doia agertzen zela ganbara ezin argituz. Etxean ixiltasuna zagon, erloiuaren tikitakaren erritmo eztia ezagun, eta halere" hor bauk zerbait joan ez denik" pentsatu zuen Pettanek, ingurumenak gogoratzen zaizkiola," nundik debru heldu zian burdin azantz hori?
|
|
|
Goiz hartan, Kukulategiko etxeko jaunandereak bitxikeria zerbait entzunik iratzartu ziren tenorea gabe, xakurra xanpaka ari zela ta, leiho artetik iguzki iñhar zurpail bat doi doia agertzen zela ganbara ezin argituz.
|
Etxean
ixiltasuna zagon, erloiuaren tikitakaren erritmo eztia ezagun, eta halere" hor bauk zerbait joan ez denik" pentsatu zuen Pettanek, ingurumenak gogoratzen zaizkiola," nundik debru heldu zian burdin azantz hori, barrukutik?
|
|
|
— Bertza berria ebatsi daukune! goiz huntan, hori dinat entzun, uste duna, zer kopeta hola gure
|
etxerat
jiteko!
|
|
|
Ihintza ugari zen goiz hartan eta itzuli zonbait eginik
|
etxe
inguruan, ohartu zen gibeleko pentzeari goiti hexa zerbait ageri zela" to hemen pasatu dukek", orduan harat buruz abiatu zen so hunat, so harat, hea zerbait edo norbait ikusiko zuen. Joanago eta segurrago zen hexa hek eremanen zutela auzorat, Katxoteneko etxalderat" zer ostia zikina Battitta hori!
|
|
|
Eta kasik deskantxatua bezala bide beretik berriz abiatu zen
|
etxerat
buruz" oino holakorik... ikusi... egundaino... ai ai ai zer bizia... ale goazen askaltzerat!"
|
|
|
— Ikusiz Pettanek bertza galdu duela eta jandarmek ez dutela nihun ere atzeman, ikusiz ez dela frogarik nola zuk ebatsi duzun, bakarrik Pettanek dituela ikusi hexak zure
|
etxerat
buruz joaiten eta hortaz ez dela frogatzen ahal zuk egin duzula ohointza, ikusiz zure kasua, zure familiaren egoera eta gainerat bihurtuak zauzkitzun egintzak ukatzen ditutzula zin eginez, guk epaileek, erabaki dugu kondenarik ezin dauzugula eman eta libro uzten zaitugula, bainan kasu haatik beste gisa hortako afera bat azaltzen balin bazauzu! Hortan bukatua da zure auzia eta orai zoazi zure etxekoen ganat!
|
|
|
— Ikusiz Pettanek bertza galdu duela eta jandarmek ez dutela nihun ere atzeman, ikusiz ez dela frogarik nola zuk ebatsi duzun, bakarrik Pettanek dituela ikusi hexak zure etxerat buruz joaiten eta hortaz ez dela frogatzen ahal zuk egin duzula ohointza, ikusiz zure kasua, zure familiaren egoera eta gainerat bihurtuak zauzkitzun egintzak ukatzen ditutzula zin eginez, guk epaileek, erabaki dugu kondenarik ezin dauzugula eman eta libro uzten zaitugula, bainan kasu haatik beste gisa hortako afera bat azaltzen balin bazauzu! Hortan bukatua da zure auzia eta orai zoazi zure
|
etxekoen
ganat!
|
|
|
... hogoi urteak jin zitzaizkitalarik, armada egitea izan zian ene lehiarik handiena, ene
|
etxetik
eta ene herritik jalgitzia, beste mundu baten ezagutzaren egitea, beste eremu batzuen kurritzia, beste jende mota baten kausitzia... bainan han ere ez die ene beharrik izan, jaun kasketadun kaskoin bat ari zautalarik gorputz guzian ikerka, entzuten nian beste bati ziokala" bla bla bla deficient mental... (zigarreta buhako bat emanez)... bla bla bla debilite marquee... (beste buhako bat)... b...
|
|
|
...urritzia, beste jende mota baten kausitzia... bainan han ere ez die ene beharrik izan, jaun kasketadun kaskoin bat ari zautalarik gorputz guzian ikerka, entzuten nian beste bati ziokala" bla bla bla deficient mental... (zigarreta buhako bat emanez)... bla bla bla debilite marquee... (beste buhako bat)... bla bla bla de plus a les pieds plats... (zer debru erran nahi zian horiekin?) eta arrunt
|
etxerat
igorri nindutean"... libre de toute incorporation..." ziotela...
|
|
|
... ene denbora guzia aberekin pasatu diat, behi eta ardiak nintiela ene lagunak (baita ere Xumi, gure xakur beltxa), heiekin nindaukan goizetik arrats, nun heien usaina ere enetzat hartua nian, heien egoera bera partekatzen nian, nahi gabez entzuten nialarik
|
etxeko
anderearen partetik: " irus izaiten ahal hiz hunat eroririk, baduk mutil frango esker gaixtoz pagatua denik" edo" jana baduk zer behar duk gehiago?"; eta zonbat holako erranek konpreniarazi baitzautaten kabaletan izanen niela gehiago adixkidetasun ezinez eta etxalde huntako bizitzaileetan!
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: heiekin askaltzen ahal nindian, artetan arno xorta bat ukaiten nian igandetan, ene lanak ez zitian hain bortitzak, ohartu zitian ahala ttipituz ari zitzaitala eta arras ontsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian biak, aldizka edo betan, familiako seme bezala nintzela
|
etxe
huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik nahiko dukala... ..."
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: ...tela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapaleun baduk erretreta
|
etxe
bat, Giscaren emaztiak benedikatia, uste duka zer uhuria, halakoa eta holakoa han dituk aspaldi huntan eta hain dituk laket nun etxia ez die aipatzen ere, eta jakizak ez hizala ahantzia izanen, jinen gituk hire ikusterat ahal bezain usu, ez hadi lotsa izan, ez hadi griña hortako, jana, edana, loa, denak izanen dituk, zer xantza, badakik serorak dituk gero han hire zerbitzuko, orduan... prest iza... ..."
|
|
|
Zertako ezkil zeinuak? Bakarrik, ene" praktika" edo" stage a" egin dutan laborari
|
etxea
|
|
|
Bagindian ba konfiantxa galdegin giniolarik gure bakantza denboran etxaldeaz arta har zezan. Eta iduriz, denak ongi joan dituk, kabala, arnes,
|
etxe
ta guzietaz okupatu duk bereak izan balitu bezala...
|