|
2017
|
|
|
Horretaz gain, sarritan bilaketa bibliografiko bat egin behar da. Bilaketa bibliografiko bat egiteko arrazoiak era askotakoak izan daitezke: ia ezagutzen ez dugun gai bati buruzko informazioa nahi dugulako, praktika klinikoan sortutako zalantza bati erantzuna eman behar diogulako, ikertzen ari garen gai baten inguruan azterketarik
|
dagoen
jakin nahi dugulako, eta abar. Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu:
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari
|
dagokiona
(nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: ...» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten egoerari buruzko ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari
|
dagokiona
(gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
Galdera espezifikoei
|
dagokienez
, 90eko hamarkadan, galdera klinikoa ongi egitearen garrantziaz hitz egiten hasi zen (2) eta gaur egun PICO txantiloi deritzona definitu zen, zeinak honako esanahi hau duen: «P» («Patient» edo «Population») paziente baten ezaugarriak (gaixotasuna, adina?); «I» («Intervention») begiratu nahi dugun tratamendua, diagnostikoa eta abar; «C» («Comparison») beste tratamendu, diagnostiko eta abarrekin konparatu nahi badugu, eta, azkenik, «O» («Outcomes») aztertu behar diren emaitzak (morbimortalitatea, heriotza tasa, bizi kalitatea?). Webgune honetan zehaztasunez ikus liteke PICO txantiloia nola erabili: <http://researchguides.ebling.library.wisc.edu/ EBM/ ask>.
|
|
|
Azken urte hauetan, baliabideak ugaritu dira eta orain Point of care (POC) deritze. Baldintza kliniko bati buruz eskuragarri
|
dauden
ebidentzia guztiak laburbiltzen dituzten sintesiak dira, klinikoak eta pazienteak elkarreraginean aritzeko espresuki diseinatutako guneak dira, era sistematiko batean aukeratu eta eguneratutako ebidentziak eskaintzen dituzte, eta errazak dira kontsultatzeko (4). Web honetan tresna horiei buruzko informazio zehatza eskaintzen da:
|
|
|
Point of care (POC) tresnak ebidentzia bilatzerakoan lehenengo baliabideak dira, gai edo baldintza kliniko bati buruz erabilgarri
|
dagoen
ebidentzia era azkar batean eskura izatea eskaintzen du eta.
|
|
|
CATak klinikoek eginak dira eta erakunde batzuek beren profesionalek eginiko CATetarako sarbidea eskaintzen dute. Horren adibide dira Donostiako Unibertsitate Ospitaleko MBE unitateak eginiko CATak (horietako 2 Osagaiz zenbaki honetan argitaratzen dira), webgune honetan eskuragarri
|
daudenak
: <https://10.ikere.net/ HDO/ MBE/ >.
|
|
|
|
dagokion
estudio mota bilatu behar dugu (adibidez, tratamendu bati buruzko galdera bada, bilatu behar dugun ikerketa saiakuntza kliniko kontrolatuen errebisio sistematikoa izango da). Pubmed datu baseak metodologiaren araberako iragazketak eskaintzen ditu («ClinicalQueries» deitutakoak) eta horiek bilaketaren emaitzak ikerketa mota batera murrizten dituzte:
|
|
|
Gehiegizko kontsumoak takikardia, hipertentsioa, hiperaktibitate motorra, izerdia, hipertermia, antsietatea eta gorakoak eragin ditzake. Mefedrona talde honen ordezkari ezagunena eta zaharrena izanik, Espainiako Estatuan legez kanpo
|
dago
2011 urtetik.
|
|
|
Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea dugu. Izan ere, azken urteetan, edabe hau hartzeko taldeak ere sortu dira, legez kanpo ez
|
dauden
landareak izanik.
|
|
|
Ibogaina da Tabernanthe ibogalandarearen sustraietan
|
dagoen
osagai psikoaktiboa. Landare hau zuhaitz forman hasten da Hego Afrikan, batez ere Congo herrialdean.
|
|
|
Salvia divinorumlandarea aspaldidanik erabili da Mexikon beherakoak, buruko mina edo erreumatismoa sendatzeko. Baina landare honen eragin psikoaktiboak eragiten dituen osagai aktiboa hostoetan
|
dago
eta Salvinorina A du izena. Substantzia hori lehenengo haluzinatzaile ez alkaloidea dugu.
|
|
|
2015ean argitaratu zen Munduko Nazioen Elkarteko txostenaren arabera, 541 substantzia psikoaktibo berri
|
daude
salgai 95 lurraldetan banaturik 2009 urtetik (1). Substantzia berrien zenbatekoaren hazkuntza handituz doa abiadura bizian (1 irudia).
|
|
|
Espainia, 2012 urtean hasi zen substantzia berri hauen jarraipena egiten. Kontsumoaren prebalentziari
|
dagokionez
, Droga eta Toxikomanien Jarraipenerako Espainiako Behatokiak (OEDT) 2015ean argitaratu zuen EDADES 2013 estatistiken txostenean kontuan hartuak izan ziren substantzia psikoaktibo berriak (3). Horren arabera, 15 eta 65 urte bitarteko biztanleen artean substantzia psikoaktibo berrien kontsumoaren prebalentzia% 3koa da, 15 eta 34 urte bitarteko biztanleria izanik prebalentzia handiena agertzen duena(% 4,9) da.
|
|
|
Egun gure inguruan substantzia psikoaktibo berrien agerpena oso garrantzitsua ez bada ere, balizko arriskua oso handia da. Izan ere, substantzia berri gehienak ez
|
daude
legez kanpo. Ezezagunak diren heinean, legeak ezin ditu kanpoan utzi.
|
|
|
Horretaz gain, legegintzaren abiadura droga horien sintesi abiadura baino motelago doa beti. Legez kanpo ez egote horrek merkatuan libreki mugitzea dakar, eta, Internet sareak gizartean duen eragina kontuan izanda, agerian
|
dago
substantzia berriek aurkez dezaketen arriskua handia dela.
|
|
|
Aurretik aipatu bezala, egun merkatuan
|
dauden
substantzia psikoaktibo berriak ohiko drogen eraginak imitatzeko asmoz sortu ziren. Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez.
|
|
|
Substantzia berri hauek sortzeko, jatorrizko substantziaren egitura kimikoan aldaketa txikiak eragiten zituzten, anfetamina berriekin adibidez. Horrela, legez kanpo ez
|
dauden
substantzia berriak sortu ziren. Gainera, substantzia berri hauek eragin ezberdinak ere izan ditzakete; izan ere, kasu batzuetan potentzia handiagoa duten substantzia berriak lortu dira eta beste batzuetan eragin gehigarriak dauzkaten substantziak, anfetamina haluzinatzaileak adibidez.
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak
|
daude
(8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Egundaino ezagunak diren drogak, heroina kasu, legez kanpo
|
daude
eta haien eraginak ezagunak dira. 2005 urtetik hona, ehunka droga berri jarri dira merkatuan eta gehienen egitura kimikoa ezaguna bada ere, kasu askotan hori da haiei buruz dugun informazio guztia.
|
|
|
Eraginak ez ezik profil toxikologikoa edo dosi hilgarria ere ezezagunak izaten dira, saldu aurretik ikertu gabeko substantziak izaten baitira. Hala ere, eragin eta toxikologia ezezaguneko substantziak izanik, substantzia horietariko gehienen salmenta ez
|
dago
legez kanpo, ezta kontrolpean ere. Egun bizi dugun iraultza teknologikoak, Internet dela medio, substantzia berri horien merkaturatzea errazten du gainera.
|
|
|
Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez, talde horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira. Izan ere, legez kanpo ez
|
dauden
substantziak izanik, kontsumitzaileek droga hauek eskuratzeko duten ahalmena oso handia da, batez ere Internet sareak eskaintzen dituen erraztasunak kontuan izanda. Horri, substantzia bakoitzaren inguruan dugun ezjakintasuna gehitzen badiogu, balizko arazoaren nondik norakoaz jabetu ahal izango dugu.
|
|
|
Bihotzekoak edo miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat sortzea (1). Ikusi da erlazio zuzena
|
dagoela
sareen heldutasunaren, artatzen diren MIA kopuruaren eta horiek sortutako heriotza tasaren artean (2). Sareak egokia izateko lehentasunezko azalean zeharreko interbentzio koronarioa (LAIK) sustatu behar du, betiere sintomak hasi eta lehen 120 minututan egiten bada; bestela, itxitako arteria fibrinolisi bidez zabaltzea gomendatzen du Europako Kardiologia Elkarteak, horretarako tartea 30 minutukoa delarik.?
|
|
|
Hortik ateratako ondorioekin jarduera protokoloak eguneratu ziren hiru probintzietan eta bigarren azterketa bat egin zen 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era jazotako STISKA guztiekin. Horren guztiaren ondorio da egunean
|
dagoen
EAE osorako jarduera protokoloa (3).
|
|
|
LHM LAIKarako tartea da: LHMak MIA diagnostikatu eta itxita
|
dagoen
arterian haria pasa arteko denbora, minututan neurtzen da.? –
|
|
|
Emakumeen batez besteko adina gizonezkoena baino 10 urte zaharragoa izan zen. Laginaren ezaugarri kliniko gordinei
|
dagokienez
(ikus 1 taula), erretzaileen portzentajea altuagoa zen gizonezkoen artean(% 25 vs% 39' 6; p= 0,009); ez, ordea, hipertentsioarena(% 64,1 vs% 49,4; p= 0,046). Ezaugarri klinikoak adinaren arabera doitu ondoren ezberdintasunik ez da ageri.
|
|
|
Jasotako tratamenduari
|
dagokionez
, gizonezkoen% 71,3k LAIKa jaso zuen lehen tratamendu gisa,% 24k fibrinolisia eta% 4,7k ez zuen inolako tratamendurik jaso arteria zabaltzeko. Emakumezkoen kasuan% 76,5 artatu zen LAIK bidez,% 15 fibrinolisi bidez eta% 8, 5k ez zuen tratamendurik jaso.
|
|
|
Bihotzekoa jasaten duten emakumezkoak gizonezkoak baino zazpi bat urte zaharragoak izaten dira, emakumeen batez besteko adina 67,9 urteen artean
|
egoten
da (8, 9); 71,6 urte da emakumeen batez besteko adina gure ikerketan. Adin diferentzia hori estrogenoek endotelioa babesten dutelako dela uste da.
|
|
|
Estrogenoek oxido nitrikoa askatzen dute zirkulazio aparatuan, basodilatazioa sortuz, prostaglandinen produkzioa egokitzen dute eta muskulu lisoaren ugaltzea eragozten dute. Dena den, estrogenoen eragina ez
|
dago
batere garbi; izan ere, menopausia ondorengo hormona terapiak ez du eraginik erakutsi bihotz hodietako gaixotasunak saihesteko orduan (10, 11).
|
|
|
Bihotzekoen arrisku faktoreak berdinak izaten dira gizonezko zein emakumezkoentzat. Arrisku faktore klasikoen artean gure datuen arabera, emakumeen artean hipertentsio kasu gehiago
|
zeuden
gizonezkoen artean baino. Nahiz eta gure datuetan ikusitako diferentzia hori adinaren ondorioa izan, literaturak dio hipertentsioak lotura estuagoa duela MIArekin emakumeen kasuan:
|
|
|
Bestalde, gaixoak dakarren atzerapenari sistemari
|
dagokiona
gehitu behar zaio, hau da, lehen arreta medikotik arteria zabaldu arte doan denbora. Europako Kardiologia Elkarteak, LAIKa sintomak hasi eta lehen 120 minutuetan egin badaiteke, LAIKa hobesten du fibrinolisiaren gainetik, denbora epea gaixoa osasun sistemarekin harremanetan jartzen den kokagunearen araberakoa den arren.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, ezbaian
|
dagoen
kontua da ea sexuak zer eragin izan dezakeen bihotzekoen heriotza tasan. Ikerketa ezberdinek hilgarritasun tasak adinarekin doitu ondoren ondorio ezberdinak atera dituzte, hala nola van der Meerek argitaratutako metaanalisiaren (9) arabera, sexua konfusio faktorea den bitartean, American Heart Associationek 2016an ateratako adierazpenean dio adinaren eta sexuaren artean interakzioa dagoela.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, ezbaian dagoen kontua da ea sexuak zer eragin izan dezakeen bihotzekoen heriotza tasan. Ikerketa ezberdinek hilgarritasun tasak adinarekin doitu ondoren ondorio ezberdinak atera dituzte, hala nola van der Meerek argitaratutako metaanalisiaren (9) arabera, sexua konfusio faktorea den bitartean, American Heart Associationek 2016an ateratako adierazpenean dio adinaren eta sexuaren artean interakzioa
|
dagoela
. Gure ikerketan ikusitakoaren arabera, adinak modifikatzaile gisa jokatzen du, ondorioz ezin dezakegu esan ezberdintasunik dagoenik bihotzekoa jasaten duten emakumeen eta gizonezkoen hilgarritasun tasan.
|
|
|
Ikerketa ezberdinek hilgarritasun tasak adinarekin doitu ondoren ondorio ezberdinak atera dituzte, hala nola van der Meerek argitaratutako metaanalisiaren (9) arabera, sexua konfusio faktorea den bitartean, American Heart Associationek 2016an ateratako adierazpenean dio adinaren eta sexuaren artean interakzioa dagoela. Gure ikerketan ikusitakoaren arabera, adinak modifikatzaile gisa jokatzen du, ondorioz ezin dezakegu esan ezberdintasunik
|
dagoenik
bihotzekoa jasaten duten emakumeen eta gizonezkoen hilgarritasun tasan.
|
|
|
Ikerketa honek EAEko emakumeak salbuespena ez direla erakusten digu; izan ere, gizonekin alderatuta emakume gutxiagok jaso dute arteria zabaltzeko tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3); gainera, jasotzen dutenek beranduago jaso dute (iskemia denbora 217 (145) vs 170 (115) min.). Nahiz eta atzerapen horren zatirik handiena MIA jasaten duen emakumeari
|
dagokion
(sintomak LHM 108 min (55) emakumeen artean, 77 min (41) gizonezkoen artean), ez da arduradun bakarra. Izan ere, behin osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean, emakumezkoek atzerapen handiagoarekin jasotzen dute itxitako arteria zabaltzeko tratamendua:
|
|
|
Sarea ezartzeak, emakume gehiago artatzeaz gain, beste ondorio on batzuk ere izan ditu, besteak beste, Europako Kardiologia Elkarteak ezartzen dituen kalitate irizpide guztietan hobekuntzak ikusi dira, IA jasaten duten emakume zein gizonen artean. 1 irudian ikus daitekeenez, denbora murrizketa nabarmenagoa izan da emakumeen artean, LAIKari
|
dagokionez
batez ere. LHMtik LAIKarako tartea batez beste 22 minutu murriztu da.?
|
|
|
Sarea eraginkorra izango bada, bere helburuetako batek izan behar du tarte hori murriztea (19). EAEko sarean ikusi da ez dela aldaketarik
|
egon
aztertutako bi epeen artean. Gizonezkoen artean, sintomak hasi eta LHMrako tartean 75 min (40) luzatu zen aztertutako lehenengo epean eta 80 min (45) bigarrenean.
|
|
|
Sarearen funtzionamendua balioztatzeko sortu zen BIHOTZEZ datu basea, ondorioz, baliteke ikerketa honetan aztertu ez diren konfusio faktore gehiago
|
egotea
. Gauza jakina da emakumeen bihotz hodietako gaixotasunek ezaugarri bereziak dituztela.
|
|
|
Circulationaldizkariak bere azken zenbakian plazaratutako gai horri buruzko azterketak dio ezen, oro har, gaixo horiek bihotz hodietako gertakizun bat izateko arrisku handiagoa dutela, hala nola SKA, bihotz gutxiegitasuna eta iktusa (22). Ez da aztertu gure ikerketan arteria koronarioen lesioetan sexuen arteko diferentziarik ote
|
zegoen
. Bestalde, ospitalizazio garaiko gaixoen maneiua edota konplikazio kopurua ere ez dira aztertu.
|
|
|
Bihotzekoak edo miokardioko infartu akutuak (MIA) behar bezala artatzeko oinarrizkoa da sare egoki bat sortzea. Erlazio zuzena
|
dago
sareen eta MIAen hilgarritasun tasaren artean. Ezer gutxi dakigu, ordea, sareek MIA jasaten duten emakumeengan duten eraginaz.
|
|
|
EAEn sarea 2012an sortu zen, BIHOTZEZ. EAEn 2012ko apiriletik 2013ko urrira eta 2014ko apiriletik 2015ko urrira jazo diren MIAk aztertu dira artatzeko orduan gizon eta emakumeen artean diferentziarik
|
dagoen
ikusteko eta sarearen eragina aztertzeko. Horretarako aztertu dira hilgarritasun tasa eta sarearen kalitatea neurtzen duten denborak:
|
|
|
Gipuzkoan haurdunen artean agertutako listeriosi kasuen ezaugarri epidemiologikoak zehaztea eta jarraibide terapeutikoak zeintzuk izan behar diren adieraztea. Aldi berean, gure zerbitzuan arrisku taldeak
|
daudela
kontuan izanik, haurdunak eta fetuak zein jaioberriak, diagnostiko goiztiar bat egiteko protokolo bat eraiki da. Bestetik, gaixotasun infekzioso bat denez, biztanleei zuzendu beharreko gomendio eta prebentzio neurriak zehaztu nahi izan ditugu, horretarako gomendio neurriak modu argi batean adieraziz.
|
|
|
Elektroforesi bidez egindako behaketa molekularrak andui ezberdinen taldekatze konkretuak
|
zeudela
adierazi zuen. Taldekatzeetako bati 14 kasu zegozkion eta Ia patroikoa zen.
|
|
|
Elektroforesi bidez egindako behaketa molekularrak andui ezberdinen taldekatze konkretuak zeudela adierazi zuen. Taldekatzeetako bati 14 kasu
|
zegozkion
eta Ia patroikoa zen. Beste taldekatzeak 21 kasu biltzen zituen, eta I patroikoa zen.
|
|
|
Bi haurdunek sukar agerraldi eta erditze goiztiarrak izan zituzten. Jaioberriek meningoenzefalitisa garatu eta, ondorioz, Donostia Ospitaleko Jaioberrien Unitatean ospitaleratuta
|
egon
beharra izan zuten. Bi emakumeak herri berekoak ziren, Tolosa, eta galdeketa epidemiologikoak ez zuen arriskuko elikagairik identifikatu.
|
|
|
Elkarren artean antzeko zuten ezaugarri bakarra harategi bereko bezeroak izatea izan zen. Elektroforesi bidez eginiko azterketan taldekatzeko 3 lagin erlazionatuta
|
zeudela
ohartu ziren (2 jaioberri eta ama 1).
|
|
|
Zain bidezko AB, kultiboen emaitzak iritsi arte edo 48 orduz sukarrik gabe
|
egon arte
mantendu: Anpizilina 2g/ 6 orduro zb+ Gentamizina 80mg/ 8 orduro zb.
|
|
|
Sistema immune egokidun haurdunengan listeriak sintomatologia ahul eta eskasa eragiten du. Hala eta guztiz ere, fetuari
|
dagokionez
ondorio larriak eragin ditzake.
|
|
|
Infekzioaren ezaugarriei
|
dagokienez
, gure inguruan kasu gehienak haurdunaldiaren lehengo hiruhilekoan gertatu dira. Literaturak dioenez, listeriosi kasu gehienak 1/ 2a, 1/ 2b eta 4b anduiek eragindakoak izan dira.
|
|
|
Hainbat eta hainbat elikagairen bidez transmiti badaiteke ere, kasu gehienak honako hauekin erlazionatuta
|
egon
dira: barazki gordinak, esnekiak (gazta bigunak), haragi egosiak eta arrain ketuak.
|
|
|
Jateko prest
|
dauden
elikagaiak eta hozkailuan denbora luzez egonikoak jatea saihestu. Ontzietan bildutako elikagaiak behin ireki ostean egunean bertan kontsumitu.
|
|
|
Jateko prest dauden elikagaiak eta hozkailuan denbora luzez
|
egonikoak
jatea saihestu. Ontzietan bildutako elikagaiak behin ireki ostean egunean bertan kontsumitu.
|
|
|
Frankurft erako saltxitxak, lata edo ontzietan gordetako haragiak, jateko prest
|
dauden
haragi aurrez prestatuak.
|
|
|
Pasta biguneko gaztak: feta, brie, camembert, gazta urdinak, gazta freskoa. Edozein gazta pasteurizatu gabeko esnearekin egina
|
badago
|
|
|
Esne pasteurizatuz eginiko gazta bigunak, pasta gogorreko gaztak, mozzarela, igurzteko prest
|
dauden
gaztak?
|
|
|
Latetan ez
|
dauden
edo esterilizatuak izan ez diren pateak.
|
|
|
Jateko prest
|
dauden
entsalada eta barazkiak.
|
|
|
Azken urteotan, Gipuzkoan, listeriosiaren intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da. Arrisku taldeen artean, haurdun
|
dauden
emakumeak aurkitzen dira. Transmisio bide ohikoena helduetan, kutsatutako elikagaien bidezkoa da, eta fetuaren eta jaioberrien kasuan, berriz, transmisio bertikala (plazenta edo erditze kanalean zehar).
|
|
|
OF1 sagu arren talde bati B16F10 melanoma tumorearen zelulak inokulatu zitzaizkion eta 6 egun geroago, azpitalde bati estres soziala eragin zitzaion kontaktu sentsorialaren ereduaren bidez. Horretarako, saguak agresibitate maila altuko beste sagu baten kaxan sartu ziren 24 orduz. Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta
|
egon
ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen. Gainera, saguen arteko elkarrekintzak grabatu ziren, haien jokabidea ebaluatu eta saguak talde aktibo edo pasiboetan sailkatzeko.
|
|
|
Eskuratutako emaitzek bide hori iradokitzen duten arren, azido kinolinikoaren inguruko datuak genituzke hipotesia baieztatzeko. Jokaerari
|
dagokionez
, aldaketa biologikoek jokabide depresiboaren ezaugarri diren jokamoldeak bultzatu dituztela esan genezake. Alde batetik, tumoredun saguek anhedoniaren sintoma litzatekeen sakarosarekiko preferentzia txikiagoa azaldu dute, eta, bestetik, estresaturik ez zeuden subjektuen artean, tumoredunek denbora gehiago igaro dute geldirik.
|
|
|
Jokaerari dagokionez, aldaketa biologikoek jokabide depresiboaren ezaugarri diren jokamoldeak bultzatu dituztela esan genezake. Alde batetik, tumoredun saguek anhedoniaren sintoma litzatekeen sakarosarekiko preferentzia txikiagoa azaldu dute, eta, bestetik, estresaturik ez
|
zeuden
subjektuen artean, tumoredunek denbora gehiago igaro dute geldirik. Hortaz, tumoredun saguek depresioaren sintoma diren jokabide gehiago azaldu dituzte.
|
|
|
Depresioak lotura estua du minbiziarekin eta estres sozialarekin, baina harreman hori eragiten duten mekanismoen inguruko informazioa ez
|
dago
erabat osatuta. Hori dela-eta, tumoreek eta estresak garunaren aktibitatean duten eragina aztertzea izan du helburu ikerketa honek.
|
|
|
Azken efektu hori estresari aurre egiteko estrategia pasiboak dituzten saguetan ere azaldu da. Jokaerari
|
dagokionez
, tumoreak sakarosarekiko preferentzia txikitu eta eremu irekiko proban gelditasuna handitu ditu. Ondorioz, tumoreak bide toxikoa aktibatu eta jokaera depresiboak areagotu dituela adierazten dute datuek.
|
|
|
Gainera, ugaritzen doan nahastea da, 2005etik% 18,4 hazi baita prebalentzia eta datozen urteetan joerak gorantz jarraituko duela uste da. Ezintasun kasuei
|
dagokienez
, Europan bigarren postuan dago, eta Ameriketan dagoeneko lehenengo lekua hartu du (1).
|
|
|
Gainera, ugaritzen doan nahastea da, 2005etik% 18,4 hazi baita prebalentzia eta datozen urteetan joerak gorantz jarraituko duela uste da. Ezintasun kasuei dagokienez, Europan bigarren postuan
|
dago
, eta Ameriketan dagoeneko lehenengo lekua hartu du (1).
|
|
|
Hainbat ikerketaren arabera, nahaste depresiboen prebalentzia hirukoitza da minbizia igaro duten gaixoetan (3). Hori azaltzen duten hainbat aldagai
|
daude
. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres egoerak depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela, baina badira beste arrazoi biologiko batzuk.
|
|
|
Zitokinek ardatzaren aktibitatea handitu eta horren funtzionamendu okerra eragiten dute. Gainera, bertan jariatzen den kortikotropina askatzailearen hormona depresio nahasteekin erlazionatuta
|
dago
, eta honako eragin hauek ditu: antsietatea areagotzea, erantzuteko gaitasun murrizketa, alterazio psikomotorrak, loan aldaketak, apetitu eta libido galerak, eta narriadura kognitiboa (12).
|
|
|
Horretarako, Pubmed bilatzailea erabiliz (I) gaixo psikotiko (eskizofreniko, eskizoafektibo edota sintoma psikotikoak dituzten gaixo bipolar) elebidunekin egindako lanak eta (II) bi hizkuntzatan sintoma psikotiko positiboak (haluzinazio eta delirioak) alderatzen zituztenak eskuratu genituen, denbora edo lan motari lotutako mugarik ezarri gabe. Gaiaren gaineko 15 artikulu lortu genituen; gehienek nabarmendu zuten gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak
|
zeudela
. Azterketa ama hizkuntzan egitean deliriozko sintomatologia larriagoa adierazteko joera zegoela behatu zuten.
|
|
|
Gaiaren gaineko 15 artikulu lortu genituen; gehienek nabarmendu zuten gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak zeudela. Azterketa ama hizkuntzan egitean deliriozko sintomatologia larriagoa adierazteko joera
|
zegoela
behatu zuten. Entzutezko haluzinazioei dagokienez, ezberdinak zirela ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan, lehen hizkuntzan nagusiki entzuteko joerarekin ere.
|
|
|
Azterketa ama hizkuntzan egitean deliriozko sintomatologia larriagoa adierazteko joera zegoela behatu zuten. Entzutezko haluzinazioei
|
dagokienez
, ezberdinak zirela ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan, lehen hizkuntzan nagusiki entzuteko joerarekin ere. Gure testuinguru soziala elebiduna izanda, aurkikuntza hauek kontuan hartu beharrekoak direla uste dugu, eta gaixo psikotiko elebidunen azterketa psikopatologikoa bi hizkuntzak erabiliz egitea izango litzatekeela egokiena.
|
|
|
Osasun mentalaren alorrean bereziki garrantzitsua da hizkuntza. Izan ere, gaixotasun psikiatrikoen zeinu eta sintomak hizkuntzaren bidez adierazten dira, ez
|
dago
, osasunaren beste alor batzuekin alderatuta, bestelako proba osagarri diagnostikorik. Gaixotasun psikiatriko gehienek, gainera, mintzairari eragiten diote.
|
|
|
Sintoma negatiboak, bestalde, apatia, afektu murrizketa, isolamendu soziala eta interes eta ekimen falta. Aipatu dugun moduan, sintoma horiek neurri batean kaltetuta
|
egongo
den mintzairaren bidez adieraziko dira. Andreasenek (5) gaixo eskizofrenikoen mintzairaren deskribapena egin zuen eta honako nahasmendu hauek zehaztu zituen:
|
|
|
mintzaira pobretua, eduki pobretua, mintzairaren presioa, arreta galtzea, tangentzialtasuna, deskarrilatzea, inkoherentzia, logika falta, neologismoak, hitz gerturatzea, zirkunstantzialitatea, helburua galtzea, pertseberazioa, ekolalia, blokeoak, mintzaira artifiziala eta autorreferentzia. Pentsamenduaren edukiaren azterketa, besteak beste deliriozko ideien eta haluzinazioen presentzia, kasu gehienetan kaltetuta
|
egongo
den mintzairaren bidez egin dugu. Naturala da ondorioztatzea, beraz, gaixo elebidunen hizkuntza aukerak pentsamenduaren edukiaren azterketa egiteko orduan nolabaiteko eragina edukiko duela.
|
|
|
Gure kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun oraindik osasun sistema publikoko komunikazio hizkuntza gaztelania da. Bai gurean eta bai beste testuinguru elebidun batzuetan
|
dagoen
joera horrek aurresuposatzen du gaixo elebidunak sintomak hizkuntza batean edo bestean berdin adieraziko dituela, gaixotasun psikiatrikoen kasuan aurresuposizio hori ziurtzat nekez eman daitekeen arren.
|
|
|
Lanen eskasia dela-eta, ez zen ikerketa motan oinarritutako mugarik ezta argitaratze data mugarik ere ezarri. Gaztelaniaz eta ingelesez
|
zeuden
argitalpenak onartu ziren. Inklusio irizpideak betetzen zituzten artikuluen bibliografia ere erabili zen gaiari buruzko lan gehiago identifikatzeko.
|
|
|
Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan eduki zitzaketela deskribatu zuen, baina orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak» edo «babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere, haien jaioterriko egoera politikoaren arabera ere ezberdintasunak
|
zeudela
hauteman zuen.
|
|
|
Price eta Cuellar ek 1981ean (11) 32 gaixo eskizofreniko mexikar amerikarrei psikopatologiaren azterketa orokorra egin zieten gaztelaniaz eta ingelesez elkarrizketa klinikoan oinarritutako BPRSren bitartez. Emaitzek gaztelaniaz sintomatologia larriagoa adierazten zutela ondorioztatu zuten, eta larritasun handiago hori hizkuntzan zuten gaitasun mailarekin lotuta
|
zegoela
, besteak beste.
|
|
|
Ondoren, ematen zituzten diagnostikoen arteko konkordantzia aztertu zuten. Gaixo alemaniarren diagnostikoaren inguruan ezberdintasun handirik ez
|
bazegoen
ere, gaixo turkiarren diagnostikoetan aldakortasun nabaria hauteman zuten aztertzaileen artean, batez ere deliriozko sintomatologia, eta hein txikiagoan, haluzinazioak aztertzeko orduan. Gainera, bazirudien ezberdintasun horiek ez zeudela gaixo turkiarren alemanaren gaitasun mailarekin lotuta, hizkuntza bakoitzean sintomak ezberdin adieraztearekin baizik.
|
|
|
Gaixo alemaniarren diagnostikoaren inguruan ezberdintasun handirik ez bazegoen ere, gaixo turkiarren diagnostikoetan aldakortasun nabaria hauteman zuten aztertzaileen artean, batez ere deliriozko sintomatologia, eta hein txikiagoan, haluzinazioak aztertzeko orduan. Gainera, bazirudien ezberdintasun horiek ez
|
zeudela
gaixo turkiarren alemanaren gaitasun mailarekin lotuta, hizkuntza bakoitzean sintomak ezberdin adieraztearekin baizik.
|
|
|
Schoeman ek 2008an (18) agerraldi psikotiko batekin
|
zegoen
gazte hegoafrikar baten kasua deskribatu zuen. Lehen hizkuntza afrikaans a zeukan eta bigarren hizkuntza, ingelesa.
|
|
|
PAANSaren bitartez psikopatologia aztertu, eta alderdi linguistikoak proba espezifikoen bitartez ebaluatu zituen. Sintoma psikotiko larrienak lehen hizkuntzan adierazten ziren, eta bigarren hizkuntza egitura aldetik kontserbatuago
|
zegoela
deskribatu zuen.
|
|
|
Wang-en lanak izan ezik (14), argitaratuta
|
dauden
beste guztiek nabarmendu dute gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak daudela. Gehienek, gainera, diote deliriozko sintomatologia larriagoa adierazten dutela azterketa ama hizkuntzan egitean.
|
|
|
Wang-en lanak izan ezik (14), argitaratuta dauden beste guztiek nabarmendu dute gaixo elebidunen sintoma psikotikoen aurkezpenean hizkuntzaren araberako ezberdintasunak
|
daudela
. Gehienek, gainera, diote deliriozko sintomatologia larriagoa adierazten dutela azterketa ama hizkuntzan egitean.
|
|
|
Gehienek, gainera, diote deliriozko sintomatologia larriagoa adierazten dutela azterketa ama hizkuntzan egitean. Entzutezko haluzinazioei
|
dagokienez
, ezberdinak dira itxuraz ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan. Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da.
|
|
|
Entzutezko haluzinazioei dagokienez, ezberdinak dira itxuraz ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan. Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa
|
dagoela
, baina edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da. Hainbatek diote eduki mehatxagarria daukaten haluzinazioak bigarren hizkuntzan agertzen direla sarriago, eta toxikoek sortutakoak hizkuntza batean baino gehiagotan ager daitezkeela.
|
|
|
Sintoma adierazpenen ezberdintasun hauek azaltzeko, Del Castillok (7) eta haren ideiei jarraituz beste ikertzaile batzuek diotenez, sintoma psikotikoek eragin emozional handia daukaten heinean ama hizkuntzan edukiko lukete presentzia handiagoa, ama hizkuntzak ere kutsu emozional sakonagoa daukalako. Gainera, bigarren hizkuntzaren erabilerak, funtzio betearazleen parte hartze handiagoa behar duenez, errealitateari lotuago
|
egotea
eta mintzaira koherenteagoa edukitzea erraztu lezake. Deskribatu diren ezberdintasun hauek, gainera, ez dirudi kultura ezberdintasunak azal ditzakeenik, argitaratu diren kasu gehienetan klinikoek bai kultura eta bai elebitasuna partekatzen zituztelako.
|
|
|
Paradis ek (21) sintoma ezberdintasun hauek azaltzeko, oinarri afektibo, kognitibo eta neurologikoak
|
daudela
dio. Badirudi, izan ere, hizkuntza ezberdinen erabileran garunaren eremu ezberdinak erabiltzen direla; egile batzuek hemisferio lateralizazio ezberdinaz hitz egiten dute.
|
|
|
Hau guztia ulertzen ere laguntzen du 2011 urtean argitaratutako metaanalisi batek (22). Elebidunetan hizkuntza biek garunean daukaten kokapena aztertu zuten ordura arte argitaratuta
|
zeuden
lanak erabiliz, eta subjektuak bigarren hizkuntzan zeukaten gaitasun mailaren arabera taldekatu zituzten. Gaitasun altuko elebidunetan hizkuntza biek garunean zeukaten kokapena antzekoa zen, nagusiki ezker hemisferioaren eremu frontotenporalaren parte hartzearekin.
|
|
|
Gaitasun baxuko elebidunetan, ordea, lehen hizkuntzak aipatutako antolamendua zeukan bitartean, bigarren hizkuntzaren igorpenean eremu zabalagoek hartzen zuten parte, eta deigarria zen eskumako hemisferioaren inplikazioa beharrezkoa zela, konpentsazio mekanismo bat izango balitz bezala. Hizkuntzaren kontrolarekin lotuta
|
dauden
eremuen parte hartze zabalagoa zegoen gainera, kortex prefrontal dortsolateralarena eta aurreko kortex zingulatuarena. Gainera, lehen hizkuntzarekin alderatuta, ezkerreko lobulu tenporalaren parte hartze txikiagoa hauteman zen; eremu hori hizkuntzaren prozesamendu semantikoarekin dago lotuta, eta entzutezko haluzinazioekin ere lotu izan da.
|
|
|
Gaitasun baxuko elebidunetan, ordea, lehen hizkuntzak aipatutako antolamendua zeukan bitartean, bigarren hizkuntzaren igorpenean eremu zabalagoek hartzen zuten parte, eta deigarria zen eskumako hemisferioaren inplikazioa beharrezkoa zela, konpentsazio mekanismo bat izango balitz bezala. Hizkuntzaren kontrolarekin lotuta dauden eremuen parte hartze zabalagoa
|
zegoen
gainera, kortex prefrontal dortsolateralarena eta aurreko kortex zingulatuarena. Gainera, lehen hizkuntzarekin alderatuta, ezkerreko lobulu tenporalaren parte hartze txikiagoa hauteman zen; eremu hori hizkuntzaren prozesamendu semantikoarekin dago lotuta, eta entzutezko haluzinazioekin ere lotu izan da.
|
|
|
Hizkuntzaren kontrolarekin lotuta dauden eremuen parte hartze zabalagoa zegoen gainera, kortex prefrontal dortsolateralarena eta aurreko kortex zingulatuarena. Gainera, lehen hizkuntzarekin alderatuta, ezkerreko lobulu tenporalaren parte hartze txikiagoa hauteman zen; eremu hori hizkuntzaren prozesamendu semantikoarekin
|
dago
lotuta, eta entzutezko haluzinazioekin ere lotu izan da. Datu hori kontuan hartzen badugu, deigarria da ikusitako lan askok entzutezko haluzinazioak ama hizkuntzan aditzeko joera zegoela behatu izana.
|
|
|
Gainera, lehen hizkuntzarekin alderatuta, ezkerreko lobulu tenporalaren parte hartze txikiagoa hauteman zen; eremu hori hizkuntzaren prozesamendu semantikoarekin dago lotuta, eta entzutezko haluzinazioekin ere lotu izan da. Datu hori kontuan hartzen badugu, deigarria da ikusitako lan askok entzutezko haluzinazioak ama hizkuntzan aditzeko joera
|
zegoela
behatu izana.
|
|
|
Sintomen adierazpenean hautematen diren ezberdintasunen neurobiologia oraindik argi ez
|
badago
ere, ebidentzia nahikoa dago ondorioztatzeko ezen sintomen adierazpen ezberdina agertzen dela hizkuntza bietan, eta, beraz, desiragarria litzatekeela gaixo psikotiko elebidunen ebaluazioa kliniko elebidun batek egitea. Azterketa psikopatologiko osoa ez bada ere, garrantzitsua litzateke behintzat sintoma zehatzen azterketa edo sakontzea hizkuntza bietan egitea.
|
|
|
Sintomen adierazpenean hautematen diren ezberdintasunen neurobiologia oraindik argi ez badago ere, ebidentzia nahikoa
|
dago
ondorioztatzeko ezen sintomen adierazpen ezberdina agertzen dela hizkuntza bietan, eta, beraz, desiragarria litzatekeela gaixo psikotiko elebidunen ebaluazioa kliniko elebidun batek egitea. Azterketa psikopatologiko osoa ez bada ere, garrantzitsua litzateke behintzat sintoma zehatzen azterketa edo sakontzea hizkuntza bietan egitea.
|
|
|
Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza azaldu zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta. Azaldu zuen moduan, oroitzapenak eta haiei lotuta
|
dauden
emozioak aldi berean hizkuntza bati lotuta egoten dira. Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta.
|
|
|
Horrekin loturik, Oquendok (23) psikoterapian bigarren hizkuntzaren erabilera bikoitza azaldu zuen hizkuntza independentziaren kontzeptutik abiatuta. Azaldu zuen moduan, oroitzapenak eta haiei lotuta dauden emozioak aldi berean hizkuntza bati lotuta
|
egoten
dira. Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta.
|
|
|
Oraintsu egindako errebisio sistematiko batek% 34 arteko atxikimendu tasak jaso zituen, batez bestekoa% 42 ingurukoa zela zehaztuz (24). Etnizitateak atxikimenduan eragina daukala deskribatu izan da (24, 25), eta badirudi ez
|
dagoela
beti hizkuntza nagusiaren gaitasun mailarekin lotuta. Izan ere, Gilmer eta besteek latinoamerikarrekin eta txinatar amerikarrekin egindako lanean (25) zera hauteman zuten:
|
|
|
latinoen artean ingelesa hobeto menperatzen zutenek maila okerragoa zutenek baino atxikidura eskasagoa zeukatela. Txinatar amerikarrekin kontrakoa gertatzen zen, ingeles maila hobea atxikidura hobearekin lotuta
|
zegoen
. Hala ere, hizkuntzak independenteki zuen eragina ondorioztatzea zaila da; izan ere, gaixo gehienak euren aukerazko hizkuntzan artatu baitziren, eta ikertzaile horiek deskribatu zutenaren arabera, kulturak hizkuntzak baino eragin handiagoa izan lezake.
|
|
|
Izan ere, haluzinazioei buruzko azken behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa jasotzeko elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak
|
egon
edo ez egon. Gainera, kontuan eduki behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela.
|
|
|
Izan ere, haluzinazioei buruzko azken behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa jasotzeko elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon edo ez
|
egon
. Gainera, kontuan eduki behar dugu psikosiaren oinarria pentsamenduaren nahasmendua dela, eta pentsamendu nahasi hori mintzairaren bidez adieraziko dela.
|