|
2000
|
|
|
Uztapidek liburua atera du eta nik
|
zergatik
ez dut aterako?
|
|
|
Joanes Borda eta zu izan zineten horretan aitzindari. Nola izan zen hura eta
|
zergatik
Guk izena?
|
|
|
Hauteskunde kanpainan bereziki errietan hasten zaizkigu batzuk beste kolorekoen alde egin dugula sinetsita. Edota auzo bati buruz zerbait eginez gero,
|
zergatik
ez dugun haien auzoaz ezer aipatu eta halakoak. Baina gauza hauek eskertzekoak dira, herritarren zerbitzura baikaude»
|
|
|
Horrek agian izango zuen eraginik, ez dakit. Ez dut ulertzen oraingo gazteek
|
zergatik
ez duten armonika jotzen, niretzat behintzat oso relajantea da, eta asko inspiratzen nauena. Gainera dena da hastea, zeren belarri ona izanez gero, berehala ikasten da
|
|
|
Baina gatazkatik ateratzeko tresna izateaz gain, eraikuntza nazionalean kontsentsuzko urratsak emateko bide apropos moduan agertu da su eten garaia. Atentatuekin edo ez, beraz,
|
zergatik
isolamenduaren sasoi antzura itzuli behar. Zorionez, jadanik urruti entzuten dira Ajuria Eneko Mahaiaren hotsak, eta ez dirudi hartara itzultzea posible denik.
|
|
|
Bestetik, ados Mirenekin ere. Ez dakit
|
zergatik
pentsatu dugun euskaldun askok
|
|
|
Gurasoei sinestarazten badiegu beren berba egitea txarra dela, haiek ere hasten dira jatorrizkoaren ordez beste zerbait egin guran. Hitanoa eta horrelakoak
|
zergatik
galdu dira, bada. Hogeita hamar urteko kontuez ari naiz.
|
|
|
Esate baterako, Miren Agur Meabe idazleari entzun diodanez, idatzi behar duenaren arabera, berez bizkaiera ateratzen zaio eta berak berezkotasun hori errespetatu egin behar duela idazterakoan ere. Edo ez dakit
|
zergatik
ez diren atera behar ipuinen batzuk bizkaieraz, etxean gurasoek umeei irakurtzeko; edo herri aldizkarietan zerbait, edo akaso eleberri batean, sormenerako euskalkiak ere garrantzitsuak direlako. Badira leku batzuk batua bakarrik dutena, baina euskalkiei ez nieke kenduko lekurik idatzian, ez gaudelako hor egon daitekeen aberastasuna eta sormena desaprobetxatzeko moduan.
|
|
|
Kazetari gazteak esan duzula eta benetan garrantzizko gaia denez, gure artean komentatzen aritu gara nola interesgarria izan daitekeen Xuxen zuzentzaile informatikoan euskalkietako ahal denik termino gehienak sartzea, eta
|
zergatik
ez, aditzak ere bai. Horrela, zuzentzaileak ezagutuko luke
|
|
|
Muga Gipuzkoa zen, baita Araba ere, baina garai hartan Pirinioak ez ziren inongo muga. Hango jendearen artean, halaber, jauntxo tiki anitz zegoen eta une horietan,
|
zergatik
ez badakigu ere, Nafarroa Garaian horietako leinu historiko anitz desagertu zen, bertze horiei tokia hartzeko aukera emanez. Batzuk Korte berrirat joan ziren, bertzeak herrietarat.
|
|
|
Azken gogoeta bat:
|
zergatik
ez dira fimak jatorrizko bertsioan eta euskaraz azpidatzita ematen. Hala egingo balute, aukeran film gehiago egoteaz gain, merkeago ere izango litzateke, azpitituluak baino ez dira jarri behar eta, era horretan bikoizketa gastuak saihestuz
|
|
|
Niri ere lanak ematen dizkit
|
zergatik
hori ulertzea. Euskal kulturaren ikuspuntutik, biblioteka nazional bat hil ala biziko arazoa dela esango nuke.
|
|
|
Espainiako Konstituzioaren arabera ez behintzat. Bestela, ez dut ulertzen
|
zergatik
inork ez dituen Epaitegi Konstutizionalera eraman Kataluniako 1981 eta 1993ko legeak. Areago, kontuan hartuz EAEn duela hamar urte onartu zen Euskal Kultur Ondareari buruzko legean (7/ 1990) espreski sortu zirela Agirigordetegi, Liburutegi eta Erakustetxeetako Nazio Mailako Erapidetzak (hots, Sistemas Nacionales de Archivos, Bibliotecas y Museos).
|
|
|
Zergatik egiten duzue hori? Eta gainera gauza bat ez zaigunean gustatzen
|
zergatik
haserretzen gara. Eta pobreak ez dira haserretzen.
|
|
|
Ipuin hauek nahiko tristeak izanik,
|
zergatik
dute hainbesteko arrakasta?
|
|
|
Zailtasun askorekin egin dugu topo, eta
|
zergatik
ez esan, asko zuzenean administrazioarekin zerikusia dutenak. Arazoak ez dira programarenak berarenak izan, errealizazioarenak baizik.
|
|
|
Berdin gertatu da" Edurne Zuri"," Hansel eta Gretel"," Otsoa eta zazpi Antxumeak" eta hain ezagunak ez diren beste hainbat ipuinekin. Jakin, istorioak gutxi gorabehera badakizkigu, baina nondik datozen, nork eta nola kontatu zituen lehendabizikoz, nork bildu zituen eta
|
zergatik
haur gutxik daki. Izan ere, ipuinok alemaniar herri literaturatik jaso ondoren, idatzi zituzten Grimm anaiek haurrengan gehiegi pentsatu gabe.
|
|
|
\ ZER egin behar du herri honek, Aznar eta Jospin gobernuek bahituta dauzkaten 98 gizon eta emakume askatzeko? Legez aske behar zutenak,
|
zergatik
dauzkate preso. Non dira lakio urdinak eta gaineratiko bakezaletasunak?
|
|
|
\ Inongo zalantzarik gabe guztion konpromisoa areagotzean dago gakoa. Era berean denon konpromisoak ere ez du
|
zergatik
berdina izan behar, bakoitzak definitu behar du zer egiteko prest dagoen. Gu behintzat presoekin bat eginez greba eta dinamika iraunkor eta eraginkorrak bizkarrezurtzera goaz.
|
|
|
Galdera da, beraz, zer on egiten zion orduan santuen bizitzak/ heriotzak horren berri entzuten zionari? Eta orain
|
zergatik
ez dion egin (go) izango da, agian, hurrengo gai bat.
|
|
|
Protagonistaren irudimenean zehar egiten den ibilbidea da, ikusleak bere burua irudikatua ikus dezan. Hain zuzen, milurte berriaren atarian giza jarduera eta ohiturei buruzko ikerketek ez dute oraindik argitu
|
zergatik
gizona edo emakumea bikotean bizitzen ahalegintzen den, bere egoera naturala askatasuna denean. Bartzelonan katalanez estreinatu ondoren, Tentazioak hartu du komedia intimo eta intimista hau euskaraz eta gazteleraz taularatzearen ardura.
|
|
|
Diruak eta itxurak itsututako egungo gizartearen adierazgarri. Ez al da susmagarria" Gran Hermano" ko esatariak eta animalia dokumentaletako narratzaileak ahots berbera edukitzea,
|
zergatik
ote?
|
|
|
Ez dakit bikoizlariak konturatu diren, baina ingelesez dauden filmetan, erromatarren filmetan, esaterako, protagonistek mintzamolde ezberdina izaten dute, gaiztoak beti du ingeles azentua," cockney" delakoa; onak berriz, estatubatuar doinua izaten du. Hartaz,
|
zergatik
ez dituzte euskalki ezberdinak erabiltzen. Bestela, euskaraz azpidatzita eman ditzatela eta kito.
|
|
|
Egia latza da, baina" euskañola" nagusitu zaigula esanez gero, batzuk minduta bezala sentitzen dira. Adibidez, nazioarteko izenak
|
zergatik
esan behar dira erdaraz bezala, jatorrizko izena hobesten baldin bada. Zergatik esan behar dugu Anberes Hegoaldean eta Anvers Iparraldean, berez, Antwerpen denean?
|
|
|
Diagnosi horietatik ondorio nabarmena ateratzen da, marko honek ez duela ematen Euskal Herriak aurrera egin dezan. Horrez gain, asko gara euskaldun kontzientzia daukagunak eta horri erantzun praktiko bat eman behar zaio;
|
zergatik
behartu behar gaituzte geure burua espainiar edo frantziar gisa agertzen ez bata ez bestea ez garenean. Udalbiltzak erantzun diezaioke horri.
|
|
|
Ez dira gutxi oporrak igarotzera, ingelesa ikastera nahiz denboralditxo batez lan egitera joan direnak. Ekainaren amaieran, aldiz, euskal kulturaz gogoeta egin nahi duen ororentzat leku egokia izan daiteke, eta,
|
zergatik
ez, berau gozatzeko parada aproposa ere bai.
|
|
|
Eta
|
zergatik
galdu du irla izaera. Arrazoia Urumea ibaiak eta itsasoak garraiaturiko hondar kantitate handiak Urgull irlaren atzealdean sortu zuten tonboloan bilatu behar da, hare tonbolo honen gainean altxatu baitziren hasiera batean Donostiako alde zaharra eta gotorlekua eta geroago Donostiako zabalunea.
|
|
|
Ikastolek lan asko egin dute arlo horretan. Kosta zen, ez zen ulertzen
|
zergatik
ez zen hainbesteko afiziorik, baina orain ikusten da herri handietan lan handia egin dela.
|
|
|
Datu hauek ezagutu ondoren galdera bat egin behar diogu gure buruari. Errealitatea izanik Nafarroako populazioaren bi herenek elebitasunaren aldeko apustua egiten duela,
|
zergatik
aurkitzen dugu euskararen kontrako jarrera bortitza?
|
|
|
Tanttaka, Txalo, Ur eta abar. Zergatik ari diren ondo, gaizki daudenak
|
zergatik
ari diren gaizki eta halako kontuak aztertu ditugu. Izan ere, antzerkian urte mordoska eman eta gero, ondorio garbi batera iritsi naiz:
|
|
|
Hori beren aukera da eta guk guztiz errespetatzen duguna. Baina orduan ez dugu ulertzen
|
zergatik
jartzen duten EAJ erdigunean, batzuek zein besteek. EHk bere proposamen politikoa du eta guk gurea; une honetan proposamenhorietan baliteke lehentasunezko gairik izatekotan abertzaletasunarena izatea, baina Arnaldo Otegi eta Rafa Diezi nik entzun diet beste esparru batean, beren aukerarik logikoena alderdi sozialista litzatekeela.
|
|
|
Etorkizunean liburuak egingo dira gai honekin baina ideia zentral eta oinarrizkoenera joz,
|
zergatik
egin zuen porrot su etenaren garaiak?
|
|
|
Hala eren, hutsen bat bilatzekotan, musika eta testuen kutsu poetikoegia aipatu genuke, irudien osagarri izan baino erritmoa motelarazten dute-eta. Hain hizkuntza eta doinu jasoak sartu beharrean, berritzaileagoa izango zen musika anitzagoa tartekatu eta pasadizoak kontatzea, edo
|
zergatik
ez, euskaldun arrunten kezkak irudien gainetik entzutea. Aukera ona galdu dute euskaldun egiten gaituen ama lurra erakusteaz batera, gure izaera jasotzeko
|
|
|
Tradizioa zer da bada? " Cara al sol"
|
zergatik
ez dugu kantatzen. Tradizioarekin nora joan behar da?
|
|
|
Eta horri ikuspegi politikoen bakoiztasuna gehitzen badiogu... da denekin ondo egoteko ur handi samarretan sartua zegoela gure aldizkaria. Hara
|
zergatik
ohartarazten zituen bere irakurleak gisa honetara: " Zeruko Argia euskal asteroko bat besterik ez da.
|
|
|
Urtain zeritzan boxeolari hura, ospe handiko gizona orduan, Estatu espainiarrean behintzat. Eta horregatik, ahobero xamarra zelako, Francok harrera egin ziolako (ospetsua izaki, azken batean) edo auskalo
|
zergatik
, aldeko zein kontrako asko zituen. Bada, ingeles batekin boxeo rrokaldi bat izan eta, galtzaile atera!
|
|
|
Eta hanka sartzeko arriskurik batere gabe esatea zegoen gure aldizkariak baieztatzen zuena: " Nornaik ba daki
|
zergatik
gertatu den ori, zerk banatuarazi duan mundura Burgosen izena". Jarraian, baina, han gertatzen ari zenaz astekariak zeukan iritzia zetorren:
|
|
|
Aurreko legearen bidez Adin Txikikoen arazo larriari erantzun eta tratu sakon bat eman nahi zitzaion. Berean, bozkatzeko gai ez direnak
|
zergatik
ez ditugun penalki helduak bezala tratatu behar adierazten zen. Orain, bat batean, terrorismoari lotutako delituak (nahiz adin txikikoen delituak izan) beste era batean tratatu nahi dituzte.
|
|
|
Garbi da abertzaleen jarrera politikoak neurri txikiagoan egin duela aitzinera, gizarteak euskararekiko erakutsi duen atxikimendua baino. Hau
|
zergatik
gertatu den jakitea garrantzitsua litzateke: identitate sakon baten nahiaren isla, edo denok berdintzeko joera duen etorkizun globalean izakera edo begirada propioa izateko, edo abizen, toponimo eta historia hurbilez beterik oraindikan dugun paisaiarekin bat egiteko... edozein arrazore dela gizartea aitzinago ibili baita gu baino.
|
|
|
Elkarrizketa batean honakoa aitortu zuen: " Berez naiz esaera errazak eta sinpleak egitearen zale.(...) Baina
|
zergatik
kontatu behar dira gauzak ahalik eta zailen. Erraz kontatuta uler balitezke eta esanahi berdina baldin badute, askotan, grazia gehiagorekin gainera..." (Habe 219)
|
|
|
Pertsonaien indarra beren indarezan datza. Bizi dira,
|
zergatik
bizi diren jakiteke; jan eta edaten dute (edan galanki), kalez kale ibiltzen dira beste zer egin haundirik gabe. Ez da berebiziko historiarik, pertsonaia gogoangarririk.
|
|
|
Gaineratu nion, itxuraz frantsesei Kanadako Quebec herrialderako on zaiena,
|
zergatik
ez beraien Estatu barnerako. Baina alferrik, ez zuen ulertu nahi.
|
|
|
–Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea? Baña
|
zergatik
horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu! Alabaiñan agerian zebiltzan.
|
|
|
Mintzatzaile gehiago dituelako? Iritzi horren arabera eta aurrera begira, zientzia eta tekniken etorkizunekoa den ingelesa
|
zergatik
ez. Baina hemen, gaur egun, gezurra badirudi ere, elebakardunen itsutasunak agertzen duenez,, pluralistak?
|
|
|
Jakin nahi duenarentzat, hor daude lekukoak. Beraz,
|
zergatik
ez kezkatu gaur egun gertatzen ari denaz. Non dira giza eskubideak?
|
|
|
Bada, guk ulertzen ez duguna hauxe da: pertsona horrek eskubide linguistiko batzukdituen bezala,
|
zergatik
ez dituen izan behar eskubide politikoak. Egia da, guk planteatzen dugun proiektuan, Nafarroan, laurogei mila lagunek parte har dezaketela.Baina pertsona horiek beren eskubideak dituzte, Gipuzkoan, Bizkaian edo IparEuskal Herrian beste batzuk dituzten bezala, eta eskubide politiko horiek era praktikoan jarri behar ditugu martxan.
|
|
|
Lizentziaeuskaldunak ofizialak dira. Orduan,
|
zergatik
atera Espainiako lizentzia?
|
|
|
Hori gainditzeko zer egin, Erkidegoko erakundeetatik azter daiteke. EAk, EHk eta EAJ PNVk Erkidego Autonomikoan lan komunaegiten badute, lan horrek emaitzak ematen baditu, eta jarrera demokratiko batenbidez gauzak egiten baldin badituzte,
|
zergatik
ezin dugu pentsatu nafarrek erehorretaz ohartuko direla eta, pixkanaka pixkanaka, hori Nafarroako Legebiltzarreanislatuko dela. Prozesu luzea izango da, baina UPNk gaur egun Nafarroan duen pisupolitikoa izateko, guk ere zerbait gaizki egingo genuen, ezta?
|
|
|
Haurrak mahai inguruan zebiltzan, besoak mugituz. BeraJaungoikoa izanik,
|
zergatik
ez zuen hegan egiten galdetu zitzaionean, Morenobesoak mugitzen hasi, airera salto egin eta besoa apurtu zuen (Kononovich 1981).
|
|
|
Psikodrama hitz eta ekintza mailako aldaketa da, eta horren bidez pertsonabatek edo gehiagok emandako egoera batean, benetakoa edo irudimenezkoa (imajinarioa), oraingoa, iraganekoa edo etorkizunekoa? nola eta
|
zergatik
jardutenduten ulertzen dute, joko espontaneo baten edo role playing delakoaren bidez.
|
|
|
Terapia taldeetan bereziki agerian jartzen diren egoera hauek, taldeko gainerako kideek angustiaz eta ondoezaz bizi dituzte, nola eta
|
zergatik
jakin gabenorbaitekiko gorrotoa sentitzen baitute. Hain zuzen, bizitzako edozein egoeratangerta daitezkeen egoera hauek, hitzaren eta ulermenaren bidez lantzea eta gainditzea ahalbidetzen du talde terapeutikoak.
|
|
|
Liburuaren helburua, ulertuko denez, hauxe zen, alegia, norberak bere buruari esan ziezaiola: , beraiek egin badute, nik
|
zergatik
ez??.
|
|
|
Berak gorpuzten zuen, oraindik ametsa izatera ere ailegatzen ez zena; hots, berak frogatzen zuen, hizkuntza estrainioa nagusitan bereganatu arren, inoizko bateaneuskaraz ere isur nitzakeela garai hartan zirri borratzen ari nintzen poematontoleszenteak. Txillardegik egin bazuen, nik ere egin nezakeen,
|
zergatik
ez?
|
|
|
Hartan irudimenaren fantasmak agertzeaez da psikopatia, are gutiago tentelkeria: psikiaren ibilkera eta ekoizkinak fisikarenakbezain errealak badira,
|
zergatik
ez aintzakotzat hartu?
|
|
|
Horren ihesi joan da, bakardadera, hain zuzen. Basoanetzanda, txingurri, kakalardo eta beste mila xomorroren lan eskergak ikusten dituharat honat, belar artetik irten, belar artean atzera galdu, beren eginahal itsu inkontzienteetan denak ahalegintzen, ez
|
zergatik
ez zertako, zentzurik gabeko existentziak, inguratzen duen zentzubako, munduaren irudi bikaina??. Kierkegaard-ek Iraultzaondoko Europako errestaurazio giroan idazten du, eta jendearen apatia bera kritikatzendu.
|
|
|
Dena dela, an altxa zitzaigun Txillardegi. Laburki eta funtsez adierazi zigun etzuela ontzat artzen sarituareniritzia, baita
|
zergatik
etzuen artzen ere?. Zorionez, Mitxelena-k ahaztuxea zuen pasadizoa, E, tar Y k [Yon Etxaide] ederki jasoa dago Egan en (1/ 2, 1955, 64):
|
|
|
Abuztua iristean urak errota berera doaz, baina kronikariak, ostera ere, ez zuenutzi nahi esan gabe
|
zergatik
ari ziren gauzak horrelaxe gertatzen (Cronica: I, 383):
|
|
|
Hona hemen italiar edo frantziar bati egingo ez lioketen baina euskaldunoi behin bainogehiagotan egiten zaigun galdera. Baina,
|
zergatik
egiten zaigu guri eta ez italiar edofrantziar bati. Kasu ezberdinak izan daitezke, zalantzarik gabe.
|
|
|
Gainera, guretzat, indoeuroparrak ez izanik, Hizkuntz Antropologiak esankizunak eta garrantzi handia dituela eta erromantzeek euskal sena kolokanipintzen dutela. Bukatzeko, gaskoinera eta Nafar Aragoiko erromantzeak onartzenhasiz gero,
|
zergatik
ez frantsesa eta gaztelania. Zertan bihurtuko litzateke gure Herria, Euskara gehi lau erromantze hitz egiten den Estatu txikia?
|
|
|
Bestalde, Izateak nola eta zergatik duen zentzurik azaltzen dutenean, aipatutakofilosofo esentzialisten Izate pentsamenduaren ikuskera arartegabeak mintzo egiazkoaren posibilitatearen berri ematen badu, izan badenaren zentzua ezagutarazten duena, ezin azal diezaguke, aldiz, nolatan eta
|
zergatik
bihurtzen den Izatearen egia erreal, hots, nolatan eta zergatik gerta daitekeen gizakiak Izatearen esentzia erauztea, etaesentzia horrekin inolako loturarik ez duen izen multzoan gauzatzea. Izan ere, goragoesan bezala, mintzoaren errealitatea da, hain zuzen ere, azaldu beharra dagoenmirakulua.
|
|
|
Bestalde, Izateak nola eta zergatik duen zentzurik azaltzen dutenean, aipatutakofilosofo esentzialisten Izate pentsamenduaren ikuskera arartegabeak mintzo egiazkoaren posibilitatearen berri ematen badu, izan badenaren zentzua ezagutarazten duena, ezin azal diezaguke, aldiz, nolatan eta zergatik bihurtzen den Izatearen egia erreal, hots, nolatan eta
|
zergatik
gerta daitekeen gizakiak Izatearen esentzia erauztea, etaesentzia horrekin inolako loturarik ez duen izen multzoan gauzatzea. Izan ere, goragoesan bezala, mintzoaren errealitatea da, hain zuzen ere, azaldu beharra dagoenmirakulua.
|
|
|
Jean Ferré komunikazioaren alorreko adituak aipatu duen bezala, ez da oso ulergarria
|
zergatik
XX. mendeko azken hamarkadetara arte ez den abiatu arinago irrati mota hori, gogoan edukita 1924ko azaroaren 3tik. Eiffel dorretik frantsesezko lehen albistegia emititu zenetik, jada ahalgarria zela horrelako etengabeko informazio zerbitzua eratzea.
|
|
|
Baina esandakoak galdera bat sorraraz dezake:
|
zergatik
Estatua. Azken batez, badirudi Estatu nazioak Estatuari sortzen zaion beharrari erantzuten diola.
|
|
|
...tik gizarteko klase sozialen arteko banaketari erantzuten zion ikasketen antolaketa garrantzitsua bada ere eta ikusi besterik ez dago legearen bidez irakaskuntza maila guztietan Estatuak ezarri nahi zuen erabateko uniformizazioa, gure aldetik herritar espainiar guztiek teorian behintzategin behar izango zuten bidaia kurrikularraren azterketa laburrari ekingo diogu260 Lehenik eta behin esan genuke,
|
zergatik
hitz egin daitekeen curriculum nazionalaz Moyano legean; hots, curriculumari izaera nazionala zerk ematen dion azaldu genuke.
|
|
|
Baina Txemari hamabi pertsonarentzako logela huts bat tokatu zitzaion, dena berarentzat, eta pozik sentitu zen, inork gaizki begiratuko zion beldurrik gabe egin baitzezakeen nahi zuen guztia han: ordenagailuarekin ibili, jan, lo egin eta,
|
zergatik
ez, mozkortu. Komunera joateko logelatik irten beharrak ematen zion nagia, eta zegoena baino pixkatxo bat eroago egonez gero logelako leihotik behera egingo zuen txiza.
|
|
|
Eta pozten zen,
|
zergatik
ez aitortu, inoiz ez bezala bere neskalagunaren gainetik sentitzen zelako. Poz txiki horren ondoan ez zuten lekurik irainek, adarrek, gezurrek eta Eiderren" ni neu izan nahi dut" haiek.
|
|
|
Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean, bai ezta? Ba
|
zergatik
ez zenidan hau ere esan. Nik barkatuko nizun Rocío horrekin izandako afera.
|
|
|
Berak egunero ikusten zituen horma gorriztak, heste bihurriak, zain odoltsuak, kanpoan ere aurkituko ote zituen? Bai,
|
zergatik
ez ba. Bestela, mundu hori desberdina balitz, aitatxok eta amatxok esango zidaten, pentsatzen zuen umeak bere baitarako, posizio fetalean etzanik.
|
|
|
Begiak ireki zituen eta errealitatea sartu zitzaion gerlariek gazteluaren atea botatzen duten bezalaxe. Eta errealitate hark min ematen zion noski, eta ezin da jakin
|
zergatik
: begiak goizegi ireki zituelako, edo beranduegi, edo ireki egin zituelako.
|
|
|
Berak ere ez zekien
|
zergatik
sartu zuen hainbeste arropa, sukaldeko tresna, eta, batez ere, ze imajinaziok bultzatuta sartu zituen argazki kamera eta bost karrete hogeita hamaseiko. Onartu beharra zuen:
|
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen,
|
zergatik
jakin gabe. Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen oso ondo ulertu gabe.
|
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen, zergatik jakin gabe. Elizara
|
zergatik
sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako behar zuen oso ondo ulertu gabe. Baina zer egingo zuen berak?
|
|
|
Logelatik bueltaka hasi zen, buruan makina bat hitz zirimolaka zebilzkiola. Eta orduan...
|
zergatik
ez. Hitz bat etorri zitzaion burura, guztietatik sinpleena:
|
|
|
Noski, ez genuen serio hartzen txantxa inozo hura, baina nik ez dakit hainbeste errepikatzearekin Jabik erdi sinetsi ote zuen. Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba
|
zergatik
ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia. Ez dakit nik ze arraio sartu zitzaion buruan, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta, esan beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak.
|
|
|
Hori bai, bazegoen zerbait Txemak Maiteri esan ziona, eta hala ere berak ere sinesten ez zuena, alegia Eiderren gelan minutu batzuk igarotzeak ez ziola kalterik egingo. Ez zekien
|
zergatik
egiten zuen, baina masokismo punttu bat ere bazegoen gela hartan minutu batzuk igaro nahian. Kontsolatu zen pentsatuaz beharbada instintu atabikoren bat izango ote zen:
|
|
|
—eta, bertze burutakizun batek bekokia zimurrarazten ziola, erran zuen—: Edo gorde ere, gorde zezakean,
|
zergatik
ez, zeren eta etorkizunak, haizeak bezala, alde baterat edo bertzerat egin baitezake, eta atzo gure kontra erabil zitekeena, bihar alde... Urrunagorat joan gabe, desterruan ere ederki ikusi ahal izan zitean gure arbasoek halakorik, zeren, Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako katolikoen eta protestanten arteko liskar atergabeetan, egun bateko zuria biharamuneko beltza izan zitekean...
|
|
|
‘Aita, izeba Joanak erran zidan ezen jaun Esteban Etxegoienek gutun bat skribatu zuela, baina gero galdu egin zela, nahiz eta... ’ ‘Nahiz eta, zer...? ’, galdegin zidaan hark orduan, urduri. Eta hura urduri eta sosegugabe ikusi nuelako edo bihozkada bat izan nuelako edo nik al dakit
|
zergatik
, kontua duk ezen mihiak labain egin zidala: ‘Gutun hura ez zen galdu, eta berorrek ongi daki hori! ’ Ustekabean harrapatu nian, hain ustekabean, non ihardesteko betarik gabe utzi bainuen.
|
|
|
Eta ikus dezazun halaxe izan zela, hatsarre hartako anekdota bat kontatuko dizut, arestian errana ilustra diezazukeena: osaba Joanikot, Pitagorasen teorema esplikatzen ari zitzaidan, noiz eta ohartu bainintzen bezperan hitz eman zidala ezen biharamunean kontatuko zidala nola sortu zen eta
|
zergatik
sortu zuen protestantismoa Lutherok; eta, bat batean, galdetu ere halaxe galdetzen niola, osabak ihardetsi zidan:
|
|
|
—Beraz, orain badakik
|
zergatik
hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin: Erromako eliza putetxe bat zelako...
|
|
|
—Osaba: ilargia harri bat dela erran didazu, baina harri bat bada,
|
zergatik
ez da lurrerat erortzen?
|
|
|
" Hastan kaliz hau eneganik...", harik eta, ihes egiterik izan ez zuenean, bertze hitz haiek erran zituen arte: " Egin bedi..." Baina, baldin bizitza, malda behera delarik ere, malda gora bada,
|
zergatik
bihurtu behar dugu guk are malda gorago...?
|
|
|
—Zergatik bilatu, bada, oinazea,
|
zergatik
eta zertarako, baldin badakigu ezen oinazea gure bila dabilela dagoeneko eta, nahi badugu eta nahi ez badugu ere, orain ez bada gero, edozein kale kantoitan edirenen gaituela. Eta zergatik, bitartean, oinazearen beldur izan, baldin beldur horrek oinazea areagotzen badigu, alde batetik, eta baldin badakigu, bertzetik, zer errepuesta eman zion Kristok nekeari eta sufrimenduari, eta guk haren etsenplua atxiki behar dugula, eta ez dugula bertze aterabiderik?
|
|
|
—Zergatik bilatu, bada, oinazea, zergatik eta zertarako, baldin badakigu ezen oinazea gure bila dabilela dagoeneko eta, nahi badugu eta nahi ez badugu ere, orain ez bada gero, edozein kale kantoitan edirenen gaituela? Eta
|
zergatik
, bitartean, oinazearen beldur izan, baldin beldur horrek oinazea areagotzen badigu, alde batetik, eta baldin badakigu, bertzetik, zer errepuesta eman zion Kristok nekeari eta sufrimenduari, eta guk haren etsenplua atxiki behar dugula, eta ez dugula bertze aterabiderik. Eta noiz ikasi behar dugu ezen, atseginari sufrimendua darraion bezala, sufrimenduari atsegina darraiola, eta zilegi dela, zilegi eta desiragarri, atseginari atseginez ihardestea, eta lurreko gure bizimodu hau ere apur bat maitatzea?
|
|
|
—Lehen erran dizut ezen zerbait utzi dugula bertze egun baterako... Zeren zinez ikusi nahi baitzintuzket bertze egunen batean, horrela, buruz buru, lasai, edo gehiagotan ere bai,
|
zergatik
ez... eta zeren neure egitekoak baititut orain, biharko eta aste osoko eskolak prestatu behar ditudanez gero —eta, aulkitik altxatzen zinela, kontsolamenduzko bertze hitz haiek xuxendu zenizkidan, erraiten zenidala—: Ez nigar egin mudantza honetan gal dezakezunagatik, Joanes, eta arrai zaitez irabaz dezakezunagatik...
|
|
|
—Eta
|
zergatik
eraman zuten sutarat. Nola pentsatzen zuen, bada, Giordano Brunok?
|
|
|
Eta zure txantxarekin guztiok irri egin genuen... baina, txantxa orotarik haratago, ni gazte nintzen, eta Miguelek su hura zuen eta haren suak suturik nengoen, eta mementu hartan, beraz, Miguelenganik hurbilago sentitu nintzen, puntu hartaz denaz bezainbatean, zuganik baino, zeren, baldin lehen giristinoak anaikiro bizi izan baziren,
|
zergatik
ez mundu guztia, Jainkoaren laguntzarekin...?
|
|
|
—Gauza bat ez dut ulertzen, aita Bartolome:
|
zergatik
egin duzun mezako sermoian bi hitz euskaraz, eta bertze guztia gaztelaniaz, urbiaindar gehienek gaztelaniaz hitzik ere ez dakitenean...
|
|
|
Eta hura hala zen eta halatan egiten zigun oinaze oinazetsuak, finean, Mattinen betartetik bi aldiz irri. Baina,
|
zergatik
krudeltasunaren gaineko krudeltasun hura, jaun André...?
|
|
|
Mila ideia gurutzatzen zitzaizkidan buruan: uste nuen bezala, amak hartan parte hartu bazuen,
|
zergatik
ez zen osaba jauregirat etorri kontuen eskatzerat. Edo, gauzak, bertzerik gabe, berez joan ote ziren, eta Maddalenek azkeneko mementuan ezezkoa eman ote zion osaba Joanikoti, harreman haietarik etor lekizkiokeen kalteak onurak baino gehiago izan zitezkeela irizten ziolako, edo Jainkoak daki zeren beldur zelako, eta ahalke ote zen osaba, haren ondoren?
|
|
|
Zeren garaile izan nahi bainuen nik ere, ez galtzaile! Baina urteak aitzina doazkit, eta zer erran nahi ote dute egiazki hitz horiek, jaun André, eta
|
zergatik
uzten ote gaituzte haiek usu noraezean eta nahasbidean. Hitzen bidez nahi baikenuke mundua —kanpokoa zein barrengoa— eskuetaratu, eta atzeman, honelatan, geure benetako izatasuna:
|
|
|
Eta gurea ezin neurtu badugu, nola neurtu bertzeena? Eta, neurtu ezin dena neurtu ezin bada,
|
zergatik
merituak partitzen eta banatzen ibil, nola ibili baitzen aita, hain modu arinean eta hain modu ankerrean. Ez al zuen berak ere merezi, merituen arabera ordain ziezaioten, bertze ostiko batekin, lehengusua hain itsuski eta krudelki tratatzeagatik?
|
|
|
nihaurk ere ez dut zalantzan jartzen ezen arestian aipatu dizkizudan Aristotelesen hitzek egia handi bat gordetzen dutela beren baitan: ordea,
|
zergatik
nabilkizu orduan, neure skribatzeko moldeaz denaz bezainbatean, Aristotelesen spiritu horretarik apart, soberaniatik hurbilago doitasunetik baino. Ote da zeren neure hutsaren kontzientzia baitut, eta zeren huts denak eta deus ez denak beztimenda bat nahi bailuke —edo bi, hiru eta mila beztimenda, ene kasuan—, bere hutsaren eta bere deusezaren estaltzeko eta haren ahanzteko?
|
|
|
Eta gau batean erlijioneaz eta zientziaz aritu ziren: ...ba ilobak baitziren, eta zeinek Trinitatearen dogmaren kontrako dotrina zabaldu baitzuten harat eta honat, aitortzen zutelarik ezen Kristo ez zela Jainkoa baina salbazionearen bitartekari hutsa; zientziaz denaz bezainbatean, berriz, Evangelista Torricelli zeritzan zientzilariaz aritu zitzaigun, zeinak agerian jarri baitzuen airearen presioaren existentzia, zeinak esplikatzen baitzuen, aldi berean,
|
zergatik
ezin zen ura jaso eta igan, ponpa xurgatzaile baten bidez, hogei cubitumetarik goiti; eta Marcok hala galdetu zion osabari, bat batean:
|
|
|
—Hainbatik hainbatean, hire aita baino gehiago ninduan egiteko haietan, zeren beti joan izan baitzaizkit ongi matematikak eta filosofia naturala. Baina bakoitzak bere dohainak ditik... eta harriekin aberastea ez duk, konparazione, ene dohaina, zeren, harria nola erortzen den eta
|
zergatik
erortzen den ikustetik, ez baitago aberasterik; aitzitik, hire aitak, harririk arruntenari ere, harri preziatuaren prezioa ateratzen ziok merkatuan... —eta, arestian erranaren ondore gisa, eratxiki zuen —:
|
|
|
—Halarik ere, ez diat ulertzen
|
zergatik
ez hion amari bisitarik egin, aita hilez gero... eta are gutiago ulertzen diat nola ez hintzen itzuli hire anaia Timoteo hil zenean, zeren eta, hura hil zelarik, hihaur baihintzen berriro etxeko heredero...
|
|
|
—Setakeria eta burugogorkeria deitzen al diok hik, aita hilaren memoriari? —eten zuen osabak, Pedrori errana akabatzen utzi gabe— Zeren burugogorra zuan hire aita eta burugogorragoa haiz hi, baina hire amak ez dik
|
zergatik
jasan bi burugogorren arteko itsukeria... Edo, ez ote da absurdua hilen alde jartzea, biziak beharrago daudenean?
|
|
|
Zuhur jokatu behar dugu; izan ere, isilpean segitzen badugu, hats har dezakegu; agerian, berriz, hatsa ukatuko digute... eta, andere Grazianak berorren dorretxerat joaitea debekatu badit, goganbehar delako da..." Eta osabak erran zion: " Ai, Maddalen,
|
zergatik
ez ditugu kontu horiek ahanzten... eta zergatik ez didazu kopla eder bat kantatzen?" Eta Maddalenek osabari buruko adatsa ferekatzen ziola, nola ama batek bere semeari, kantatu zuen: " Neguaren erdian/ nago ni lilitan/ jaun Joanesek nauka/ bihotza eztitan".
|
|
|
Zuhur jokatu behar dugu; izan ere, isilpean segitzen badugu, hats har dezakegu; agerian, berriz, hatsa ukatuko digute... eta, andere Grazianak berorren dorretxerat joaitea debekatu badit, goganbehar delako da..." Eta osabak erran zion: " Ai, Maddalen, zergatik ez ditugu kontu horiek ahanzten... eta
|
zergatik
ez didazu kopla eder bat kantatzen?" Eta Maddalenek osabari buruko adatsa ferekatzen ziola, nola ama batek bere semeari, kantatu zuen: " Neguaren erdian/ nago ni lilitan/ jaun Joanesek nauka/ bihotza eztitan".
|
|
|
—erran zuen osabak, mesprezuz— Eta musikaren historia beti halakoa izan dela, eta zer...? Zeren beti halakoa izan den musikak ez baitu
|
zergatik
betiko izan behar, eta zeren anitz historia baitira historiaren itzalak baizik izan ez direnak... Eta musika, edo betiko da, edo ez da.
|
|
|
" Erradazu numero bat batetik hamarrerat, zeren erraiten duzun numeroak sendatuko baitzaitu". Edo,
|
zergatik
uste duzu nagoela ni hemen...? —eta, isilune baten ondoren, segitu zuen—:
|