|
2000
|
|
|
edo neskalaguntza izan delako, edo xelebre bat delako... Bertsolariak, zein gaietan dagoen giro hura,
|
hari
heltzen dio, hori gaia da. Ateratzen jakin egin behar.
|
|
|
diosku Agurtzane Intxaurraga egileak. Bill eta Maryk, museoa osatzen duten areto ezberdinetan barrena doazela, obraren
|
hari
nagusia garatuko dute. Berauen hizkuntza, 2050 urteko munduko biztanle gehienena da:
|
|
|
Lorategian edo mendian landatu, zabor pilaren aldamenean utzi bateren bat berataz ardura dadin... Eguberriak dezente gozatzen lagundua izango zion eta izeiaz beste egiteak bihotzeko
|
hari
mehea teinkatzen zion nonbait eta ez zekien zer egin. Azken hamazazpi urte hauetan garaitsu honetan hamaikak emandako erantzun bera eman nion nik.
|
|
|
«Normaltasunaren esparruaren» barruan ere, zeharo urruti gaude kultura batek behar beharrezkoak dituen gutxieneko jarduera batzuetatik. Lau
|
hari
mehek eusten diote gure eguneroko jardunari askotan, eta ez da boutade bat, sarritan bi lagunek aparato burokratiko oso batek baino lan gehiago egin izan dutela erakusten den herri batean bizi gara.
|
|
|
artalde koxkor bat bazen gure etxean, eta oso negu txar batek ardi gehienak akabatu zituen. Negu
|
hari
bederatzi puntuan hamabi bertso jarri omen zizkion, eta bertso onak omen ziren gainera. Harek gogoan zeramatzan, baina pena da galdu egin direla, ez baitzituen idatzi.
|
|
|
Horretaz gain nola uztartu dituzu kapitulu bakoitzeko hiru elementuak? Zer topatu zenuen lehenago, argazkia, ipuina edo
|
hari
nagusia?
|
|
|
Kapitulu bakoitza hiru zatitan banatuta dago: nobelaren
|
hari
nagusia, ipuin bat eta argazkia. Ipuina argazkiarekin lotu eta gero hauek nobelarekin berarekin lotu behar ziren.Baina istorioak berak eta pertsonaiek ere bere zailtasuna zuten.
|
|
|
Zergatik ez dute tesi bat egiten Urrabietaz?" diosku Ernesto Santolaya Gasteizko Ikusager argitaletxeko editoreak. Irudigilearen miresle amorratua, behin baino gehiagotan izan du buruan
|
hari
eskainitako liburu bat plazaratzea. " Harrigarria da inork Urrabietaren lanari ez heltzea, informazio eta ilustrazio anitz egonda, gainera.
|
|
|
Alderdi sendagarri horren lekuko, berriro, Gregorio Arruek Santa Jenoberaren bizitzaren hasieran zion zerbait gogora ekarriko dizuet. Gregorio Arruek santa honen bizitzaz esaten diren guztiak horrelaxe gertatuak ez zirela aldarrikatzen du, baina egia izateaz haratago, bizitza
|
hari
indarra eman zion fedearen indarra zen egiaztagarria.
|
|
|
Baliteke EAJk arazoari heltzeko
|
hari
berriren bat aurkitu izana PSEren eskutik. Ez duzu posible ikusten?
|
|
|
Interpretazioak libreak dira. Baina oso konplikatua daukate biek balizko
|
hari
berri horretatik bakarrik tiratzea. Azken eztabaida horretan beste aukera bat galdu zen gauza berri batzuk adosteko, eta aukera egon bazegoen.
|
|
|
Indarkeriaren aurpegi indartsuenaz ziharduen astekaria, goitik beherako mehatxuaz alegia. Eta
|
hari
, indarrez edo gabe, eman beharreko erantzunaz.
|
|
|
Bai, gainera erretorika unibertsalera begiratuta ere, esan behar duzuna behar bada oso gutxi da, eta
|
hari
bueltak eman eta indarra eman behar zaio. Baina hori ez zen gauza berria, mitinlari on batek, sermoilari on batek egiten duena da.
|
|
|
istorioa XV. mendean kokatzen da, elizaren eta artearen arteko eztabaida garaietan. Gainerakoan ez dago beste zehaztapenik, ez diodalako irakurleari esan nahi" hau XVI. mendean pasa zitzaion
|
hari
, eta zuri ez zaizu pasatzen". Ez," horko hori zuri ere pasatzen zaizu, zu ere bazara nolabait Otto Pette".
|
|
|
Gezien jokoarekin" Lau Hiru Bi Bat, zero" jarri nien orduan, kapritxoz. Gustatuko litzaidake lehenengo irakurketa behintzat segidan egitea, lau atal horiek halako
|
hari
bat baitute. Intentzioz behintzat, nik azkeneko atalean daudenak aurrekoa irakurrita zuenarentzat idatzi nituen.
|
|
|
Aurreko kaieraren haritik, Joseba Sarrionandiaren idazlanak irakurteko eta idazlanon
|
hari
eta esanahi nagusiakaz jabetuteko lagungarri izango da beste hau, bai ikasle irakasleentzat bai ganerako irakurleentzat be.
|
|
|
...en liburu honetako poemak aurrekoetakoak bezala, modernismoaren hizketaz sortuak direla diosku Kortazarrek," bizikizun pertsonalez bilbatuak eta errealismoz osatuak" (Lurra eta Luma, 106 or.). Oraingo poema hauek Bertold Brecht-en poesia gogoratzera eraman dute, gertakizun objektibo baten narrazioa da korapiloa sarritan eta eszenaren zentzuaren eta barne kontraesanen inguruko hausnarketa
|
hari
nagusia.
|
|
|
Edorta Jimenezek honela goraipatzen du Linazisororen lorpena: " Zein erraz hasten den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen
|
hari
berriak, halako moduan non irakurlea ikaratu egiten den, jakingo ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin, jakin du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
hots, estradiegetiko heterodiegetikoa. Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere hiru
|
hari
bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi hari besterik ez daude:
|
|
|
Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere hiru hari bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru
|
hari
ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi hari besterik ez daude: batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke.
|
|
|
Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere hiru hari bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi
|
hari
besterik ez daude: batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke.
|
|
|
Era berean, liburuan zehar sentimenduak xalo eta natural jalgitzen dira, giza esperientziaren aldeak ahalik eta aberatsenen isladatuz. Eleberri osoan, barnekoitasun aipatua, kanpotik eta azpitik doan
|
hari
datualaren ondoan doa, nobela inoiz ere tragiko, ikaragarri, barroko edo uholdetsu azaltzen ez delarik. (Egan 50)
|
|
|
Canoren aburuz," batasun handiko liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne
|
hari
askorekin jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak besteari deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101) lortu du. Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute.
|
|
|
Bere aurreko narrazioetan jada zeharka aipatzen ziren hauek narrazio hauen ardatzak izango dira. Beraz, bi hauek izango dira luzera ezberdineko sei ipuin hauen
|
hari
nagusiak: herioaren eta desiraren zantzuak nonnahi ikusi ahal izango ditugu, hots, eros eta thanatosen zantzuak.
|
|
|
Bi eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik badago ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk ikus daitezke. Haatik,
|
hari
nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena. Gainera, egitura narratibo sinplea dute:
|
|
|
seme kuttun izendatu eta holako... Bere herrian dagoelarik, behin maite izandako emakume batekin topo egiten du, Gretekin hain zuzen (Greta Garboren omenez noski), eta
|
hari
, hain zuzen, bere bizitzako gorabeherak kontatzen dizkio. (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Hala ere, gertakari hauekin batera badago beste hirugarren
|
hari
bat: Maria Lurdesen bortxaketa.
|
|
|
Egan 51) Beraz, eleberri honetan ere plano ezberdinak aurkeztuko dizkigu: hiru dira
|
hari
nagusiak; Ladixen miraria, Maria Lurdesen bortxaketa eta On Benjaminen zalantzak.
|
|
|
Haatik, denborari buruz mintzatzean aipatuko dugun bezala, bi ardatz hauek nahasirik aurkezten zaizkigu, bata bestean tartekatuz. Gainera, idazleak aipatu zuen bezala, bi
|
hari
hauek honela uztartzen ditu: " Julen Azkue, edizioaz gain inplikatuta dago ezkutuko lan batean ere, eta hor lantzen dut jokoa, zentsura eta klandestinitatea baliatuz." (Petrikorena:
|
|
|
Bestalde, Canok askotan istorio nagusitik desbideratzen direla dirudien testu txikiak tartekatzeko joera erakusten du. Baina, gogoeta, ipuin, iradokizun, deskribapen,... hauek guztiak
|
hari
nagusitik aldentzen direla badirudi ere, berehala ardatz nagusiari jarraikitzen zaizkiola ohartuko gara. Izan ere, Felipe Juaristik Beluna Jazzi buruzko erreseina batean egoki azaltzen duena ere bigarren eleberria deskribatzeko baliagarria da:
|
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma
|
hari
itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik ez dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
|
Nork Nori Zersailekoaditzlaguntzaileaorainaldian, betidadeuetaezdau; hauezdaFraiBartolomerenasoilik.J.A.Mogel, Añibarro, Astarloaetabizkaierazkoidazlezaharonenekhalaegitenduteinolakozalantzarikgabe.Bizkaiko ekialdekoakizannahizmendebaldekoak, horretan batdatoz.Honelaegitenditu adizkihauek: (niri) deust/ deustazu/ deustee//(
|
hari
) deutsat/ deutsa/ deutsagu/ deutsazu/ deutsee// (guri) deuscu/ deuscuzu/ deuscubee// (zuri) deutsut
|
|
|
HogeitahiruaditztrinkohartudizkioLonArteagak484; haietarikzortziiragangaitzakdiraetahamabostiragankorrak.Egonaditzabizkaierazklasikoekbetierabiliizanduteneranjokatzendu, etaezberriki, batzuek (gainerakoeuskalkienformetarahurbildunahirikedo) eginohidutenez, kiartizkiarekin.HauekdiraFrai Bartolomerenformak: (niri) jaot/(
|
hari
) jagoca (jaoca/ jagoco/ jaoco)/ (guri) jagocu/ (zuri/ zuei) jaotzu/ jagotzu (jagozu)/ jagocue (jaocue) (haiei). Zenbaitaldaera agertzendira, bainabokalartekog rieustendiogehienetanetajagocadubere formanormala... Testuingurubatzuetan, juan aditztrinkoaerehonensinonimo legezedoantzekobalioazdarabil.Ikusditzagunadibideok:
|
|
|
Jarraitu, datiboaribegira, singularrekoetapluralekohirugarrenpertsonakoflexioetandarabil:(
|
hari
) darraico/ darraicoz/ (haiei) darraicue/ darraicuez. Ikus ondorengoesaldiakduenindarra:
|
|
|
Ez dugu hemen jardungo euskal nortasuna zertan datzan definitzen. Esku artean dugun gaia norbanakoaren atxikimenduen ingurukoa izaki, norberak bere burua euskal herritartzat jotzea izango dajorratutakoaren
|
hari
nagusia.
|
|
|
Baina sentipenetik pertzepziora daraman bidean funtzio tonikoa ere badago, alegia, giharren funtzioa. Eta gaur egun badakigu giharren uzkurdura kronikoarenfuntzioa sentipena deuseztatzea dela,
|
hari
existentzia ematen dion energia absorbatuz. Zergatik iratzartzen dira terapian sentipen eta emozio sarritan penagarrihoriek, maiz mingarriak izaten diren oroipenak indarberrituz?
|
|
|
Psikoterapia guztiek helburu komuna dute, nahiz eta helburu hori lortzekobitarteko ezberdinak erabili: pertsonen ongizatea areagotu,
|
hari
eutsi eta, galdubada, berreskuratzen laguntzea.
|
|
|
1964 urtearen hondarrean, Jose MariBenito, E. Irigarai, Jose Luis eta laurok Pariseko gobernuak ohildu edo kasatu gintuenIparraldetik. Sobera hertsia zela irudikatu baitzitzaion
|
hari
gure harreman edo etakolaborazioa lurralde horietako aberkideekin. Oroit Iparraldeko 1963ko (Lehen) Aberri Eguna eta bertze.
|
|
|
Barbier-en berriemaileak, Bithirinako Mari Beltxak, hirurogei urte zituen istorioaesan zionean, eta
|
hari
aitak esan zion, bere haur denboran gertatu balitz bezala. Kontuada ea aita hura ibilia zen beste herritarrekin batera Saindiaren gibeletik, hau da, eaalabari esana zion «segitu ginuen» ala «segitu zuten».
|
|
|
Berriemaile ezohiko batek, Eulali Bilbao orozkoarrak, besteek baino askatasunhandiagoa zuen istorioak moldatzeko, eta
|
hari
entzundako hainbat gertakaritan edertoikusten ahal da nola erabiltzen zituen mitoak: hark edota haren ahaide hurbilek biziizandako esperientziei forma eta edukia emateko nola bereganatu dituzten tradiziokomotiboak eta zer aldaketak sartu dituzten istorioen egituran.
|
|
|
Hilbegiran egozanakbeldurturik otoizka hasi zirenean, katu bihurtu zen gizona, katu handia: denak inar makilaz
|
hari
jo eta ihesi joan zen eskaileran behera, begi gorri gorriekaz eta miauikaragarriak egiten. Baina, gaineratu du Pablok, beste zer edo zer egin zuen katuhorrek joan aurretik:
|
|
|
Mitoak eskaintzen zuen bidea baliatu ahal izateko egin behar ziren aldaketekez diote irudiari eraginkortasuna galarazten, kasu hartan bederen. Gizonaren sorgintasuna fermuki sinetsia zenean, ezinbestekoa zen sorgin soinekoa
|
hari
janztea, arrasneurrikoa ez bazuen ere.
|
|
|
Istorioa horrela birkonposaturik, historia sumatzen ahal dugu: edozein arrazoirengatik* Marcos komentutik joango zen edo botako zuten, eta menturaz amaren heriotzaren garaian jazo zelako, gertakari hori ere mitoaren gakoaz interpretatu eta aitarenparte txarrekoak edo haien ondorioak semeari lotu zizkioten,
|
hari
ere bizkarreratusorginkeria, superiore batek egiaztatu eta guzti.
|
|
|
Ulertzen du orain, gertatu zaion fiaskoa erezergatik izan den: gizakiak egiaz maite duena absolutua izaki, Mirenez maitemintzean, absolutuaren gaitasunak eratxiki zizkion
|
hari
, liluraturik9 Hots, maitaleak, ez dauzkandohainak ikusten dizkio maiteari. Gero, errealitatea ametsak baino apalagoa aurkitzenda, eta desengainua dator.
|
|
|
Arrazoi edo adimenaren eta bihotzaren arteko gatazka, gai oso unamunotarra, nobelarenhasieratik azkenerainoko
|
hari
nagusietako bat da (aukerarena etab., beste hari batzuekin), lehen parteanbatez ere protagonistak bere baitan egiaztatzen duen gertakaria bezala, bihotzaren indarra oraindiknegatiboki sentituz(, bihotzari entzutea zan oker jokatzea?); gatazka hori Leturiaren gogoetan tematizatu, baloratu ere Unamuno-ren zentzuan baloratuz, azken partean egiten da. Nobelan erritmoa erabakitzenduten puntuetako bat da.
|
|
|
Arrazoi edo adimenaren eta bihotzaren arteko gatazka, gai oso unamunotarra, nobelarenhasieratik azkenerainoko hari nagusietako bat da (aukerarena etab., beste
|
hari
batzuekin), lehen parteanbatez ere protagonistak bere baitan egiaztatzen duen gertakaria bezala, bihotzaren indarra oraindiknegatiboki sentituz(, bihotzari entzutea zan oker jokatzea?); gatazka hori Leturiaren gogoetan tematizatu, baloratu ere Unamuno-ren zentzuan baloratuz, azken partean egiten da. Nobelan erritmoa erabakitzenduten puntuetako bat da.
|
|
|
1937ko abenduko agindu
|
hari
Diozesiko Buletinean eman zitzaion zeharbidezerantzun ofiziosoa, segur aski ez Burgosko politika pasilloetan zenbait kontsulta egingabe. 1938ko martxoaren 1ean agertu ziren Gasteizko eliz aldizkari ofizialeanhizkuntz praxia Elizaren barrutik eratzeko Administrari Apostolikoaren arauak.
|
|
|
Lehenengo pasartean arima litzateke A maila, eta
|
hari
aplikaturik B maila (b1 behatzartean lanean, b2 itsumustuan lanean), eta baita ere C maila (egunsentiari orduaklapurtzean). Beraz, elementu hauek ematen zaizkigu:
|
|
|
Paleolitikoan, ehiztari, fruitu biltzaile eta ibiltari zirenez, gizarteko alor guztietan berdintasun maila handia lortuak izango zirela pentsatzekoa da, agian herri deneklortu ez bazuten ere. Horregatik, arrazoizkoa da antolamendu sozial
|
hari
komunismoadeitzea.
|
|
|
Ezerez hau, gainera, ez zaio borroka nahiz lan gisa soilik ageri, orobat heriotzaedo erabateko bukakortasun gisa baizik. Heriotzaren aurrean deus ez balitz edo benetako ez balitz bezala jokatzen du gizaki arruntak; eta,
|
hari
bizkar emanez, lehenbailehenjotzen du telebistara, egunkarietara, eguneroko amorru unatura, heriotza ahantzinahian. Alabaina, filosofoak jakituria erdietsi nahi badeza, ezerezari aurrez aurrebegiratu dio, haren alboan egon.
|
|
|
–Artazi irratia? izena eman zioten XX. mendearen hasierako irrati mota
|
hari
. Garai hartan irratiak kazeten informazio esparrua bete nahi izan zuen, harik eta prentsa idatziak eta albiste agentziek boikota egin zioten arte.
|
|
|
Irratilariak ohi baino gehiagotan baliatu behar luke zerbitzu hau. Berriemaileak karpeta tematikoetan, hemerotekan edo audio artxiboan maiz kontsultatzen badu, gaurkotasunezko gertakari izan daitezkeen ospakizun eta data adierazkorren bila jar daiteke, baita gertaeren aurrikuspenen egiaztatze bidean eta gertakari garrantzitsuen
|
hari
narratiboen arrastoen atzetik abiarazi ere; hala nola, gertakarien ondorioak orainaldian zein diren, iraganeko proiektuak zertan diren etab.
|
|
|
Bere ohean etzanik, Txemaren logelako neskak nabarmen entzun zituen komuneko kexu haiek. Erabaki zuen ez ziola tipo zikin
|
hari
aurpegira begiratuko, ezta berarekin hitzik gurutzatuko ere.
|
|
|
Eta haren jarraikian erran zidan: " Bitartean, disimulatzerat eta iduri egiterat ohitu duk, Joanes, zeren zuhurtzia baita itzalen artean bizi behar duenak bertze itzal bat izan dezan babes..." Hura, bai, mementuan ulertu nion, zeren huraxe baitzen nik bezperan ikasi lezionea ere, aitak eman zaflakoaren ondoren, nik
|
hari
eman errepuestagatik, komunionea zela kausa! Horregatik, aita ziegan sartu zitzaidanean, ni handik ateratzeko asmoz, eta galdetu zidanean, irri urduri bat betartean:
|
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala, mundu guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez bazuen ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren dena ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu zitzaidan
|
hari
beha eta mundu guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
|
Eta ez uste ezen kontu haiekin kontzientzia hersten eta estutzen ibiltzen zitzaidala, mila galdegite eginez, nola egiten baitzizkidan aritmetika edo geometria irakasten zidanean. Zeren eta, zalantza ororen gainetik, Kristoren Pasionean baitzuen bere sineste osoa, halako moldez, non, bere gurutze
|
hari
beha, erraiten baitzidan: " Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea, bide bati zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena.
|
|
|
Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur hura ere hemen daukat, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik
|
hari
beha paratzen bainaiz.
|
|
|
Ez dakit arestian skribatua ez ote den zure azken gutunari ihardesteko bertze modu bat, zeren gutun
|
hari
zegokion ihardestea orain dela hilabete edo igorri bainizun. Gutun hartan, zeinaz bertze nonbait mintzatu bainatzaizu, Bruno eta Hobbes zenituen aipagai, baita Spinoza ere...
|
|
|
Eta malko bat isuri zitzaidan, bozkariozko eta arraitasunezko malkoa. Eta oroitu nuen gaztetako gorroto hura, eta gorroto hura ere besarkatu eta besoen artean urtu zitzaidan, zeren maitasuna ederra da, denik ederrena, baina gaztetako gorrotoak emaiten zizkion ene maitasun
|
hari
erliebea eta bolumena —nola zuriak beltzari eta beltzak zuriari—, baita izaitea eta izatasuna ere, azken finean.
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada, ez ote zuen bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta ez ote zitzaion
|
hari
deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
Eta nola kontatu zituen ume bekatariaren sufrimendu lazgarriak xehetasun oroz, zatiz zati eta puskaz puska, oinetako azazkaletarik hasi eta buruko azken ileraino...! Eta ez azazkalik tipiena ez buruko azken ilea ahitzen zitzaizkion edo deusezten mutiko
|
hari
, haiek bere hartan eta bere osoan zirautenez gero, sufrezko sutan zeuden arren, bertzalde...! Gainera, apezaren boz garbi eta ozenak, zeinak elizaren argi ilunean bertze mundukoa baitzirudien, paretetan durundi egiten zuen, eta hala iristen ziren haren hitzak eta haren erranak gure arimetarat, uhin kementsuak balira bezala, azpian behin eta berriro hartzen gintuztenak.
|
|
|
—Ez,
|
hari
ez nion egotzi, baina zuri bai, beharbada, egunen batean...
|
|
|
‘Ez dago Jainkorik’", anaiaren iduri eta figura hura gogoan! Izan ere, jaun André, anaia hil ote zitzaion ezjakin ustezko
|
hari
ere, zauri bat gaizturik eta gaizkoaturik, halako moldez, non krudeltasun hura gehiegizkoa egin baitzitzaion, zeren oinaze oinazetsuak anaiaren betartetik egiten baitzion bi aldiz irri?
|
|
|
Ordea, ilunaldiak zetozkionean, ohiko Mattin argiak eta ohiko Mattin ahaltsuak bertze Mattin goibel
|
hari
egiten zion leku, ez ahalik eta ez buru-argitasunik zuenari, ez eskurik eta ez botererik, Jainkoak mila donu suertez dotatu zuena donurik gabe utzi balu bezala.
|
|
|
" Bitartean, badakizu: otoitz egitea da zure egitekoa; enea, berriz...", eta nola gero isilik geratu zen hura,
|
hari
deus galdetu gabe. Haatik, zein ote zen kontu hartan amaren egitekoa?
|
|
|
Eta ni zatiturik nengoen. Izan ere, zure kontseiluek, jaun André, osaba Joanikoten alderat ninderamaten, eta halatan nuen neure nahirik nahitsuena eta gutiziarik gutiziatsuena haren oinetarat makurtzea eta
|
hari
barkamenduaren galdez joaitea Urbiainerat itzuli bezain sarri, neure traizioneagatik eta haren kontrako bidegabekeriagatik. Baina, bertzetik, maite nuen artean ama, eta, maite nuelako, apez izaiteko asmo harekin segitzen nuen...
|
|
|
Eta osaba Joanikotek ere Lurraren mugimendu
|
hari
bere laguntzatxoa eskaini nahi zion, eta, hala, dorre okerraren gainean bizi izan genituèn mementu eder haiek hitz eder batzuen galdean baleude bezala, osabaren ezpainetarik iritsi zitzaidan erran hura, ederrak ederrari azkena eman ziezaion amoreakatik:
|
|
|
...ta segur nengoen ezen napolitarraren hitzek gogo hozturik baizik ez zezaketela utz, zeren iruzurtzat eta engainamendu handitzat baitzituen sainduen mirakuluak eta mirakulukeriak, bataz, horrela pentsatzen zuelako, eta, berriz bertzea, gurean eskarmenturik ere izan genuelako, noiz eta aitak etxerat ekarri baitzuen lignum crucis aren erlikia hura, aitona Nikolasen gaitza sendatuko zuelakoan, aitonak
|
hari
musu emanez gero, baina alferrik... Osabak, halarik ere, gonbidatuarekin konplitzeko edo, irria edo irri iduriko hura luzatu zion.
|
|
|
Orain arte aditzerat eman dizudanagatik kontsidera eta estima dezakezu ezen jendeak arlotetzat eta erdi txepeltzat hartzen zuela bere apeza, baina ez, zeren, egia bada ere eliztarrek harekin irri egiten zutela —eta ez guti—, egia da, halaber, ez ziotela
|
hari
irri egiten; eta nola, bertzalde, ateraldi haietarik haratago, gizon seriosa baitzen, herritarren zerbitzuan bizi zena, haien behar spiritualei buru egiteko edo baserri urrunenetako eriei ere astoaren gainean bisita egiteko disposizionean beti ere, hala, don Frantziskok aldeko zituen, oro har, jendearen maitasuna eta onespena.
|
|
|
Aitona Nikolas ere han zegoen, triste antzean, eta,
|
hari
xuxendurik, don Frantziskok erran zion:
|
|
|
Eta aita —gainbeherari eta kinka larri
|
hari
buru egiteko, buruan irakiten zituen ideiei gorputz emaiten ziela eta bide berriak urratzen—, Baionako, Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetako arduradunekin eta inguru haietako dendariekin eta tratulariekin harremanetan jarri zen. Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala sartu zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe.
|
|
|
Zeren, inguruetako bertze jauntxo gehienak ez bezala, pinturazalea baitzen Abel Huizi eta uste baino adituagoa... bere lehengusu baten eraginagatik, beharbada, zeinari Juan Huizi baitzeritzan, Irun berrin jaioa, eta zeina baitzen, ofizioz, eskultore, Aitzurengo elizako erretaula egin zuena, norat joan baitzitzaion Abel bisitan behin baino gehiagotan, hura Aitzurenerat etorri zenean —eta, introdukzione haren ondotik hats hartzen zuela, osabak erantsi zuen—: Hala, bada, etorri zuan egun batean pintore hura Ubarnerat; ekin zion, Ubarneko erretoreak manatu bezala, bere san Migel arkanjeluari, zeinaren izenpean eraikia izan baitzen Ubarneko eliza; joan zuan Pedro bere aitarekin biharamunean pintorearen koadroa ikusterat; ikusi zian pintore hura pintzelak harat honat mugitzen... eta,
|
hari
beha, guztiz liluraturik geratu zuan, halako suertez, non argi izan baitzuen Pedrok geroztik zer izanen zen, Pedrok berak aitortu zidanez. Handik aitzina, aitak pintura batzuk erosi, eta pintatzen hasi zuan Pedro bere kasa.
|
|
|
Harik eta amak egun batean aulkia eta bazinak ekartzea erabaki zuen arte. Eta, handik aitzina, moda berria nagusitu zen gure etxean, aitaren kontsentimenduarekin, are gehiago jakin zuenean ezen Frantziako errege Louis XIV.a ere halaxe ibiltzen zela, bai palazioan eta bai gudu lekuetan ere, kakontzia tronutzat harturik,
|
hari
eta honi eta mundu guztiari manuen emaiten.
|
|
|
Ai, zenbatetan oroitarazten zidan osaba Jaonikoten zaldi zuriak ipuineko deabrua!, eta oraino ere galdetzen diot neure buruari ez ote zuen zaldi hura apropos, sineste
|
hari
irri egin nahi balio bezala... zeren eta horrela mintzatu baitzitzaidan, noiz eta ipuin hartaz aritu baikinen:
|
|
|
—Trufa egiten zieat nik, Joanes, halako ipuinei, zeren eta, deus izaitekotan, spiritu hutsa duk deabrua... eta spirituak ez dituk ikusten —zeren, bere inguruko jende gehienak ez bezala, osabak ez baitzituen aintzakotzat hartzen ipuinak, haietaz irri egiteko ez bazen edo haien bidez honi edo
|
hari
irri egiteko, nola egiten baitzuen, konparazione, Rabelaisek Pantagruel edo Gargantuari buruzko historietan.
|
|
|
Osaba Joanikoten erretolika hartan oroitzen dut nola guztiok
|
hari
beha geunden, eta nola amak, Ubarneko damaren eta Pedro Huiziren aipuak aditu bezain fite, begiak beheititu zituen, hautu hura atsegin ez balu bezala, baina, halarik ere, isilik egon zen, bazekielako, beharbada, ezen, auzi haren alderakotzat, ez zuela deus ere egiterik, bere senarra ere guztiz bertze iritzi batekoa izan zitekeelako. Eta, baldin amak erraiten ari natzaizuna pentsatu bazuen, ez zebilen nehola ere oker, zeren eta aitak, osabak akabatu orduko, erran baitzuen:
|
|
|
Eta, hala, biharamunean esperimentuaren bigarren partea egiterat prestatu ziren. Iparreko haize konstant bat zebilen, indartsu samarra baina ez zakarra eta, noiz eta Alessandrok eta osabak deliberatu baitzuten ezen haize hura egokia izan zitekeela esperimenturako, marinel bat zakuarekin mastarat igan, eta osaba, prometatu bezala, zirkulutik urrats baterat paratu zen,
|
hari
bizkar emanik, bere buruaz ezin segurago.
|
|
|
Labur erranik, bada, lanoegia eta onegia zen Urbiaingo jauna izaiteko eta bi olaren jabe izaiteko, baita kargu haien eta erantzukizun haien irioiteko eta aitzina eramaiteko ere, zeren ez baitzen Makiaveloren edo Hobbesen eskolakoa, ezta aragoar errege faltsuaren arrazakoa ere. Baina xehetasun bakar batek hobeki argituko dizu adierazi nahi dizudana eta, hartarakotzat, Gipuzkoarat egin bidaia
|
hari
atxikiko natzaio. Zeren oroitzen baitut nola harako bidean gelditzen zen herri guztietan, forjalan guztien aitzinean, zeinak eliza, edifizio publiko eta palazio pribatuetako atarietan begizta baitzitezkeen, eta nola, ate, balkoi eta hesi haiei beha, erraiten zigun, liluraturik:
|
|
|
Dena den, baldin gure buruko minik handiena hori bada, zaldi bat eskain geniezaiokek apezari, eta kito... —ihardetsi zion aitona Nikolasek, jakin gabe artean don Frantziskok uko eginen ziola eskaintza
|
hari
.
|
|
|
—Aitari hitz eman nioan, eta bete egin behar nian
|
hari
emanikako hitza, nitaz ahalke ez zedin amoreakatik, ezta nihaur neure buruaz ere. Horregatik, noiz eta pintatzeari utzi bainion, berdintsu segitu nian, urtean karta pare bat skribatzen, donejoanetan bata eta gabonetan bertzea, aitak pentsatzen segi zezan ezen ez nuela etsiko eta amak sinets ezen berak taroteko kartetan ikusi izarra noizbait loratuko zela Italiako zeruan...
|
|
|
Eta, bihotza guztiz bizkortzen zitzaidala, ez nuen, ez, handik harat, atsedenik hartuko, bordarat iritsi arte, norat hurbildu bainintzen ezkutuka eta itzalgaizka... aditu nituen boz batzuk barrendik zetozenak, igan nintzen paretaren kontra zegoen harri handi baten gainerat, jarri nintzen pareta eta teilatuaren artean zegoen zirritu batetik beha... eta, handik aitzina, ikusi nuena ikusi nuen, eta eszena labur hura aski izan zitzaidan amorioaren handian sinesteko. Eta eszena labur
|
hari
deus ere eranstea soberan egon zitekeen, bertzalde, zeren perfetasunari ezin erants baitakioke deus ere, perfetasuna bera akasbidean ipini nahi ezean.
|
|
|
Eta mahatsaren mama eztia zen, bere eztiaz eztitzen ninduena... eta hegazti handi bat zen, zerua bezain zabala eta zerua bezain urdina, denboraren zoko moko guztietan itzal egiten zuena, halako moldez, non hegazti
|
hari
beha egiten bainituen nik orduak, sentimendu bortitz haren estalpean, munduan bertzerik ez balego bezala.
|
|
|
—Ez! —ezezko harekin estali nahi izan nuen odolak agerian jartzen zidana, zeren zinez bainengoen amorosiak jorik eta ene amorio
|
hari
errendaturik.
|
|
|
Haren aitzinean paratu nintzen, mahaiaren bertzaldean, eta
|
hari
beha. Alferrik.
|
|
|
Alferrik. Eneganik urrun zegoen osaba, kasurik egiten ez zidala, eta bururatu zitzaidan ezen ez zela hura, ausaz,
|
hari
deus ere erraiteko abagunea.
|
|
|
Izan ere, osaba eta bion arteko anarterainoko harremanetan, hura beti izan zen irakasle eta ni ikasle, halako suertez, non arras egon izan bainintzen, urteetan, haren menerat eta erranetarat, guztiz ere gogara, hori bai... Baina ni hazten eta hazten ari nintzen, bertzalde, eta ez nuen jada isildu nahi, zeren, apurka, erran eta adierazi egin nahi bainuen nik ere neure begiz ikusten nuena, eta osabaren mundua ere neure baitarik juzkatu nahi nuen, neurtu eta erabaki, eta
|
hari
jakinarazi: zu orain hortik zoaz, baina ni hemendik; osaba eta bion arteko elkargo sekeretu hark bi pintore zituen, baina ordu arte osabak egin zuen elkargoaren koadro osoa, marraztu eta koloreztatu, eta nik neure ñabardurak erantsi nahi nizkion, eta neure mugak jarri haren munduari, muga batzuk haratago neramatzala, bertzeak honatago.
|
|
|
" Eliza katolikoa Kristorekin jaio zen; protestanta, aldiz, Lutherorekin, eta, beraz, Kristok fundatu zuen Eliza Katolikoa eta Lutherok protestanta. Eta, orain, erabaki zuek, fundatzailearen arabera, nork duen arrazoin...", korua Credo aren bertset
|
hari
lotu zitzaionean, hain zuzen ere, zeinak dioen: et unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam; eta hain eder eta hain paregabe iduritu zitzaidan ikusten eta aditzen ari nintzena, non bururatu baitzitzaidan ezen, egiaren eliza, eliza katolikoa baizik ez zitekeela izan; eta koruak errepikatu zuen:
|
|
|
Eta nik, esku keinu batez, aldamenean jartzeko erran, eta nuena eskaini nion, bion artean bana genezan amoreakatik. Ez zidan hitzik erraiten, eta nik
|
hari
ere ez. Tarteka irri egiten zidan eta nik ere irri egiten nion.
|
|
|
Eta,
|
hari
beha paratzen zelarik, sententziatu zuen:
|
|
|
Eta festa egun hura iritsi zen, eta osaba etorri zen, eta, noiz eta bertze jauntxoekin elkartu baikinen, ez ikusi iduri egin zidan osabak, eta nik berdin egin nion
|
hari
.
|
|
|
Baina, nola aitak, halakoetan, osaba babesten baitzuen, bere irriekin edo bere irri karkarekin, apezak ere gibela egin behar izaiten zuen apur bat, eta orduan ere, osabak bi saindu euskaldunei buruzko iritzia eman zuenean, isilik geratu zen. Baina isilik egoitea ez zen, bertzalde, aita jesuitaren bertutea, eta hargatik, ahal zuenean, osabaren tentatzerat eta
|
hari
tranpen jartzerat entseiatzen zen, atzaparrak eta erpeak prest, amesten zuen ehizaren gibeletik...
|
|
|
" Zertarako zeureganatu mundu osoa, baldin arima galtzen baduzu?" Eta galdegite haren gibeletik, bertze galdegite hura etorri zitzaidan, neure buruari behin baino gehiagotan egin izan niona, nahiz eta azken bolada hartan ez, zeren eta, Elbiraz amorosturik nengoela, ez bainuen buruan bertzerik: " Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta nahi nuelarik ezen aita Bartolomek zioena egia izan zedila... eta zerbait sinetsi ere egiten nuelarik —zeren eta, anitzetan erran dizudan bezala, pizten denean desiraren argia itzaltzen baita arrazoinarena—, ihardespen ezin zentzuzkoagoa eta ezin doiagoa ediren nion neure galdegite
|
hari
... zeren eta ez al zituen Jainkoak, aita Bartolomek ere erran zidan bezala, bekatu haiengatik Sodoma eta Gomorra sutan sutu. Eta, zer gertatuko zen, baldin Mattin eta Elbira hil izan balira joko desonest haren erdian...?
|
|
|
—Zer egin nuke, baldin anaia okerreko bidetik ikusiko banu, eta
|
hari
zernahi den erran arren kasurik eginen ez balit? —galdetu nion, neure buruaren jabe jadanik.
|
|
|
Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara. Eta aitak erraiten zuen ezen ez zegoela etxegoiendarren ohorea horrela lohitzerik ez zikintzerik, Mattinek lohitu eta zikindu zuen bezala... non eta bere etxean eta gurasoen etxean!; amak, deabruak nonahi den eta noiznahi den erein zezakeela bere hazia, baita handikien baratzean ere, eta neurri guztiak ere ez zirela aski,
|
hari
buru egiteko; eta aita Bartolomek, finean, arrai eta alegera egoitekoa zela eta Jainkoari eskerrak emaitekoa, bai, halarik ere, zeren gaitzak tenorez harturik baitzuen erremedioa, eta zeren Mattinekin bederen tenorez ibili baitziren. Eta guztiak zeuden, beraz, desgusturat, baina gusturat; nahigabeturik, baina nahitsu, osaba Joanikot izan ezik, zeren baitzirudien ezen atsekabez atsekabe zebilela...
|
|
|
Galde diezadakezu, halaber, ea neure konbertsione iduriko hartan osabaren salatzeko beharra eta obligazinoa sentitu ez ote nuen noizbait, eta erranen dizut ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, ez zitzaidala, bertze anitzetan bezala, alhatu kontzientzia, osabarekin lotzen ninduen zina —Jainkoaren aitzinean egina eta elkar ez salatzerat behartzen gintuena— lehenagokoa zelako, eta zin
|
hari
zor niolako, halatan, leialtasuna... zeren zin hura behin hautsi izanak ez baitzemaidan berriro hausteko eskubidea, bigarren aldiz.
|
|
|
Fede kontuetan gizon gogorra eta zurruna zen arren, gozo ibili zitzaidan aita jesuita nik
|
hari
eginikako lehen aitor hartan, neure kontzientzia estutu gabe eta neurriz kanpoko galdegiterik egin gabe. Halarik ere, aita Bartolomek ongi baino hobeki zekien orduko zer nahi zuen eneganik, eta, akabantzan, bere kontseiluen emaiterat beharturik sentitu zen:
|
|
|
zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. Mementu hartan Fernando Pachecorekin geunden, eta
|
hari
aditu genionetik jakin ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabai... Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non bi hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean:
|
|
|
—Aizu: ez diguzu oraino kontatu nola eskuratu zenuen zuk santaren erlikia, gizon
|
hari
ebatsi ote zenion edo erosi...
|
|
|
Aineza nik neure behatzaren eskaintzeko ohorea, hain neska xarmantaren alde eta fabore...! Baina gizon ezkondua naiz eta hatz eta behatz guztiak neure emaztearentzat ditut,
|
hari
zor diodan fideltasunagatik, ezkontzaren sakramentua bitarteko...
|
|
|
Baina, Indietarik Europarako bidaia ezin luzeagoan galdu gabe, xuxen heldu nahi nioke Pasaiako portutik Urbiainerat egin nuen bertze bidaia
|
hari
, edo, hobeki, Irundik Urbiainerat egin nuenari, zeren Pasaiatik Iruneraino elkarrekin joan baikinen kapitaina eta biok, eta zeren Irundik Urbiainerat egin nuen bertze bidaia hura Indietarikoa baino laburragoa gertatu baitzitzaidan, bistan da, baina baita beteagoa eta erranahitsuagoa ere, berehala endelagatuko duzu zergatik.
|