|
2004
|
|
|
Azkenean Balantzategiko ukuiluan nengoen, nire etxean. Eta musika entzuteko txokorik onenean bilduta zeuden behiek agur egin zidatenean, zer
|
moduz
Mo, ongi etorri Mo, aurrera Mo, nor sentitu nintzen. Ez, behi izatea ez zen gauza gutxia.
|
|
|
Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak
|
modu
hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
Nire aldetik, juzgu txarra eginda nengoen ordurako. Taldeko buru Rubiok oso
|
modu
itsusian egiten zituen barrexkak.
|
|
|
Baina gero, ilunbistarekin, kanpora atera eta eroarena egiten hasi ziren. Gereziak hartzeari ekin zioten, oso
|
modu
baldarrean, bi ale hartzeko adar osoak hautsiz eta horrela. Bistakoa zen pixka bat edanda zeudela.
|
|
|
Litxarreria iruditzen zait. Eta gainera, ez da jateko
|
modu
osasungarria. Ahal dela gauza naturala jan behar da, zeren osterantzean hondatu egin baitaiteke gure estomagoetako bat.
|
|
|
Gauaren iluna erabat barneratua zegoen Balantzategiko baso eta erreka txokoetan pausoak sentitu nituenean. Nahiz, ukuiluan aurrez aurre neukan saiateratik, ezer zehatzik ikusteko
|
modurik
izan ez, nire belarriak segituan adierazi zidan pauso haien jatorria: pauso arin eta sendoak ziren, dotoreak, oso dotoreak, benetan ederrak, nik jaiotorduan niretzat nahi izandakoak.
|
|
|
—Zer
|
moduz
mendian. Ondo al zeuden bideak?
|
|
|
Gu bion arteko harremana bi txandatan hautsi zen, edo —beste
|
modu
batera esanda— harremanak bi tiratu behar izan zituen eteteko. Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo baten bila genbiltzala.
|
|
|
—Eta historian barrena? Zer
|
moduz
joan zaigu behioi historian? —atera nintzen bat batean— Behin entzun nuenez, gu ez omen gara kobazuloetan pintatutako animalien artean azaltzen.
|
|
|
Baina, mundu honetako gauza gehienak bezalaxe, ilusioa zen nire hasierako asmo hura. Zeren, nahiz asko saiatu, lumak ez baitaki goldearen
|
moduan
aurreratzen, ez baitu memoriaren lurra xuxen eta zehazki harrotzen, baizik eta desordenan, baldarki, esan behar direnak hondoratuz eta esan behar ez direnak argitara ekarriz. Memoria hauetan, nire bizitzaren materia azaltzen ote da?
|
|
|
Esan nezake beste
|
modu
batera ere: Denboraren Gurpila geratzen denean, Sekretuen Gurpilak jarraitu egiten du jiraka eta erantzunak emanez.
|
|
|
Gutxi gorabehera, bi egun ibili nintzen
|
modu
txar hartan. Azkenez, loaldi luze baten ondorenean, lasaiago sentitu nintzen.
|
|
|
Pentsakor gelditu nintzen, eta, nahiz behitasunaren arazoa ez sakonki erabakia gelditu —hori geroago etorriko zen—, etsi egin nuen azkenean. Artean ume umea nintzelarik, eta ondorioz eskola gutxikoa, Setatsuari aurre egiteko
|
modurik
ez neukan. Bai, konformatu beharra zegoen.
|
|
|
Pauline Bernardette begi zabalik gelditu zen nire arrazoiak entzun zituenean, eta belauniko jarriko ninduela ere uste izan nuen. Baina horren ordez harat honat hasi zen komentuko lorategian, begi zabalik orduan ere, eta gutxienez ordu erdia pasa zuen
|
modu
hartan. Gero esan zuen:
|
|
|
Bat batean, ordu arte beste mundu batean bezala egon ondoren, zaldi gorria irrintzika hasi zen, eta halako
|
modu
larrian hasi ere non bertan zendu behar zuela iruditu baitzitzaidan. Arrazoi zuen nire barruko Setatsuak:
|
|
|
Une hartan, eta nengoen egoeragatik, nire barrutik zetorren kontseilua aztoragarria zitzaidan. Mugitu eta beste
|
modu
batean etzan nintzen.
|
|
|
La Vachek burua altxa zuen. Gustatu egiten zitzaion nire hitz egiteko
|
modu
hura.
|
|
|
Setatsua oso
|
modu
atseginean zuzentzen zitzaidan, agian herriko festan gertatutakoak izututa utzi zuelako. Bai, ondo portatu zen aldi hartan Setatsua.
|
|
|
Balantzategiko etxe txuri hartarantz jo genuen basoko bidatzur batetik, eta ia hantxe ginenean, ukuiluko atea ikusteko
|
moduan
eta, pixka bat goraka egin eta zuhaitz arteko lorategi bateraino iritsi ginen. Baina lekua, nahiz lorez betea egon, ez zen osoki lorategia, baizik eta kanposantua.
|
|
|
Baina ez zen pentsua jateko gogoa, baizik eta denbora pasatzeko
|
modua
. Denbora nekez pasatzen zen.
|
|
|
Agian ordu erdi, agian ordubete. Ordea, ari zuen elur jasagatik, berehala gelditu nintzen jateko
|
modurik gabe
. Aurreratzen nuen ahoa, eta izotz mokadu bat sartzen nuen bertan.
|
|
|
—Barkatua dago, lagun —esan zuen Setatsuak oso
|
modu
alaian, haserrea kolpetik eta erabat ahaztuz. Eta geroxeago, hasperen eginez—:
|
|
|
Handik une batera, berriz, gorputza jiratu eta kontrako aldera begira. Baina
|
modu
hartan harkaitzik ere ez zen ikusten, soilik gauaren iluna, eta berriro ere jiratzea erabaki nuen. Hotza egiten zuen arren, azkura neukan gorputz osoan.
|
|
|
Esate baterako, ehun. Eta hartara, gure mundualdiaren berri izanez, nire kalkuluak egiteko
|
modua
izango nuke:
|
|
|
Halako batean, jaioa nintzela jakin nuen. Ez dakit zer sentitu nuen, hotz pittina edo haizearen azkura edo soinuren bat, baina, edozein
|
modutara
, zerbait berriaren aurrean nengoela iruditu zitzaidan, eta agian mundu honetara etorria nintzela. Ordea, une hartan ez nekien zer animalia mota nintzen, eta ikusi ere ezin nuen neure burua ikusi:
|
|
|
—Bego, laurogeita zortzi urte biziko haiz —esan omen zion orduan denbora partitzen ari zenak— Baina laurogeita zortzi horietatik, hogeita hamahiru gizon bezala pasako dituk; hogeita zortzi, astoa bezala lan eginez; hamabost, zakurki; eta azkeneko hamabiak arrastaka sugearen
|
moduan
.
|
|
|
Desertuan aurrera, gero eta bakartiago, gero eta aspertuago, lehenengo erorialdiak nozitu nituen, eta sufrimendu handia eragiten zidaten indarrak egin behar izaten nituen Balantzategiko ukuiluaren epelera ez itzultzeko; ukuiluaren epelera eta ukuiluaren musikara, zeren nenbilen bezala, behi makalengandik bereizita eta beste, galdu egiten bainuen Genovevaren diskoak entzuteko txanda. Baina ez nuen nolanahiko behia izan nahi, eta itzuli ordez, denbora pasatzeko
|
modu
berriak asmatzeari ekin nion. Eta baita asmatu ere, nik hosto jostaketa deitzen nuena tartean.
|
|
|
Begira hor goian, begira aurren aurrena atera den izar gorrizta hori. Artizarra duzu, edo beste
|
modu
batera esanez, Venus.
|
|
|
Munduarekiko harremana galduz nindoan apurka apurka. Laster utzi egingo nion jateari eta edateari, eta hantxe geldituko nintzen betikoz, Venus edo Artizar hari begira, estatua baten
|
moduan
.
|
|
|
—Horixe baietz.
|
Modu
batera edo bestera, denak daude sartuta —hasi zen La Vache hausnarrean, hitzak poliki poliki luzatuz— Balantzategin behiok behi gara, eta belarra belar. Baina gainerako gauza guztiak ez dira ematen dutena.
|
|
|
—Edozein
|
modutara
—jarraitu zuen La Vachek seriotuz—, zeozer grabea gertatuko da laster. Esan nizun lehengoan, oraindik tiroak entzungo ditugu gure haranean.
|
|
|
—Oso larri ibiliko gaituk hemendik aurrera. Beste kargamentu bat bidaltzeko
|
modua
badugu, asko. Gain gainean zeukaagu Don Gregorio hori.
|
|
|
—esan zigun Usandizagak buila batean. Harritu egin ninduen bere mugitzeko
|
modu
arin eta tenteak. Ondo begiratuta, zaharra ere ez zen.
|
|
|
—Hori da hitz egin beharra jende horrena —esan nion La Vacheri. Artean bagenuen elkar ulertzeko
|
modua
.
|
|
2010
|
|
|
Erlijioaren izaera ez zen askorik aldatzen; are gehiago, erlijioak gero eta garrantzi handiago zeukan hainbatentzat, haien bizitzaren ardatz bihurtzeraino. Ingalaterratik Ameriketara joan ziren lehen kolonoak, edo Herbehereetatik Afrikako hegoaldera joandakoak, haien erlijiositatea
|
modu
zintzoago eta sakonago batean bizitzera abiatu ziren leku ezezagun horietara. Gezurra badirudi ere, haien zintzotasun erlijiosoak eragin zuen tolerantzian eman zen lehen aurrerapauso legala.
|
|
|
Honen aurrean Ingalaterrak aipatutako Tolerantzia legea indarrean ezarri zuen. Lege honen arabera, boto eskubidea ez zitzaien
|
modu
esklusiboan lotzen erlijio zehatz batzuen sinestunei. Jada ez zen eskatzen sinesmen modu bakar bat.
|
|
|
Lege honen arabera, boto eskubidea ez zitzaien modu esklusiboan lotzen erlijio zehatz batzuen sinestunei. Jada ez zen eskatzen sinesmen
|
modu
bakar bat. Erlijioa, estreinakoz, ez zegoen eskubide politikoei lotua.
|
|
|
Etorkizunari zentzua emateko hainbat teoria zabaldu zituzten sinesmen desberdinek eta, horregatik, Jainkoaren bigarren etorreraren zain egon ziren asko eta asko. Ezaugarri hauekin guztiekin erlijioa bizitzeko
|
modu
berri bat gorpuztu zen AEBetan, munduko beste inon ez bezala bizi izango zen erlijiositate berezia.
|
|
|
Ondoren erlijio aniztasun zabala ontzat eman zen, inor bestearen gainetik jartzeko tentaziorik ez izateko. Honela, bizikidetza derrigorrezkoa zela oharturik handik eta hemendik egoera deseroso horren justifikazio
|
moduak
sortuz joan ziren. Zirela azalpen teologikoak, zirela arrazoi praktikoak... azkenean bizikidetza posiblea zela ondorioztatu zen.
|
|
|
Garai hartako Europako adar erlijioso nagusien arteko liskarrak saihesteko eta AEBetako adarren adaxkak
|
modu
baketsuan elkarrekin bizitzeko baliabide teorikoak behar ziren. Filosofia horretara jarri zen.
|
|
|
Taylor izan litezke pentsamolde hau defendatzen dutenak, bakoitzak kulturaren eta komunitatearen eragina maila desberdinean jartzen badu ere. Pentsalari hauek guztiak zerbaiten aurka daude, liberalismo mota batek arinki eta
|
modu
interesatuan asmatutako gizakiaren kontzeptuaren aurka, hain zuzen ere.
|
|
|
Liberalismoaren kontzeptu honen arabera gizakiak
|
modu
autonomoan bere helburuak aukeratzen ditu eta ezerk ez du baldintzatzen.
|
|
|
Liberalismoak ondorioztapen honetan huts egiten du: ongiaren ideiak
|
modu
autonomoan aukeratzen direla esaten du, baina ondoren ongiaren ideietatik zein aukeratu behar den agintzen du. Ez al da hau disparate galanta?
|
|
|
askea zara, nik nahi dudana aukeratzen duzunean, beste zerbait aukeratzeko ez zara askea. Askatasuna ulertzeko
|
modu
diferenteengatik dator gaizki ulertu hau. Agustin Hiponakoak libertas hobesten zuen liberum arbitriumaren aurretik.
|
|
|
Liberalismoan denetik dago, antiperfekzionista sutsuak, perfekzionista moderatuak eta perfekzionistak. Alabaina, gizabanakoari begiratu beharrean taldeari begiratuz gero, talde bakoitzaren ongiaren ideia errespetatzea antiperfekzionismo
|
modu
bat izan liteke. Estatu neutral eta antiperfekzionista batek gizabanakoen bizitza egitasmoak ez ezik, taldeenak ere errespeta litzake.
|
|
|
Tolerantziaren legeak, taldeen aniztasuna zabaltzeaz gainera, AEBetako protestantismoari hiru ezaugarri berezi eman zizkion. Lehena, kongregazionismoa antolaketa
|
modu
gisa, honengatik ez zegoen elizen antolaketa finkorik eta tokian tokiko sektak eta adarrak sortu ziren. Bigarrena, esperientzia pertsonalaren garrantzia.
|
|
|
Teoria ideala izanik, badirudi arazorik gabe funtzionatuko lukeela. Bizikidetzaren arazoaren muina aurkitu ondoren,
|
modu
kirurgikoan erauzten du: eduki metafisiko eta erlijiosorik gabeko teoria politikoa aldarrikatzen du, eta aurrera.
|
|
|
Edozein eztabaidagairen aurrean nork bere ustekizun sakonenak isilik gorde behar izatea ez da gizakiaren gogoetarako ohiko joera. Bestalde, beste
|
modu
batez esanda, teoria politiko komuna erdiesteko eskatzen diren baldintzak zorrotzak direnez, gerta liteke teoria orohartzaile askotxo ezin bildu izatea kontsentsu politiko horretara.
|
|
|
Akordio politikoa errazteko egindako ahalegin hauek guztiek baldintza bat eskatzen dute: gizakiak bi
|
modutara
arrazoitzeko ahalmena izan beharra. Honen ondorioz, eremu politikoan litzateke arrazoi metafisiko edo erlijiosorik erabili.
|
|
|
Oraindik garatzeko dago pluralismoa
|
modu
zuzen eta eraginkor batean kudeatuko duen teoria. Kristautasunaren aniztasunarekin gertatu zen bezala, gaiari modu praktikoaz aurre egitea da oraingoz zuhurrena, alegia, ahalik eta tolerantziarik zabalenaz jokatu eta gizalegearen aurkako jokaera nabarmenak besterik ez baztertu (lehen aipatutako ezkontza hitzartuak, esplotazio ekonomikoa, ablazio sexualak...).
|
|
|
Oraindik garatzeko dago pluralismoa modu zuzen eta eraginkor batean kudeatuko duen teoria. Kristautasunaren aniztasunarekin gertatu zen bezala, gaiari
|
modu
praktikoaz aurre egitea da oraingoz zuhurrena, alegia, ahalik eta tolerantziarik zabalenaz jokatu eta gizalegearen aurkako jokaera nabarmenak besterik ez baztertu (lehen aipatutako ezkontza hitzartuak, esplotazio ekonomikoa, ablazio sexualak...).
|
|
|
Jarrera hau ez da erlatibista, egiaren bat onartzen baitu. Alabaina,
|
modu
berean, onartu egiten du, guztiek iritzia aldatzeko aukera dugunez, nork bere egia muturreraino defendatzea koherentziarik gabeko jarrera litzatekeela. Baloreen pluralismoan sinesten dutenek badakite bakoitzak bere bizitza egitasmoa egin nahi badu, zuhurrena honela pentsatzen ez dutenekin konponketa batera heltzea dela.
|
|
|
Giza eskubideak ulertzeko
|
modu
murritz honek, gainera, oso tankera itxia ematen die eskubideoi, eta taldeen eskubideak ukatu egiten ditu. Eskubideak gizabanakoei besterik ez legozkieke, inoiz ez taldeei.
|
|
|
Pluralismoak eta diferentziak elkarren ondoan ez dira lehen aldiz gizarte garaikideetan eman eta gizakiak beti izan du korapiloak askatzeko joera hori. Historian
|
modu
anitzetan jendeak bera bezalako beste batzuekin bizi behar izan zuen eta egoera horiek ezin ahaztu dira.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, aitzitik, zilegitasun hori mundu mailan boteregunerik indartsuenen nahikariaren eta interesen menpe dagoela. Segurtasun kontseiluko beto eskubideak ezinezkoa egiten du sortzen diren konponezin odoltsuak
|
modu
zuzen batean baketzea. Betodun horien interesek gehiago agintzen dute, bizikidetza zuzenak baino.
|
|
|
Egitasmoon arteko bateraezintasunak eguneroko sen onaz edo instituzio demokratiko eta parte hartzaile zabal batzuetan konpon litezke. Honela, teorizazio sendoegirik gabe itxaropen eta antsia gehienak asetzeko
|
modua
legoke.
|
|
|
Gaur egungo gizarte ñabarraren aurrean gizakiok jarrera anitzak erakusten ditugu, denak sentimendu sinpleekin lotutakoak. Ohitura, erlijio, pentsakera, janzkera, iritzi, apeta edo bizimodu diferenteek jokamolde berriak eragiten dituzte erantzun
|
moduan
. Guztiok oinarri psikologiko sinplea dute:
|
|
|
Aurrenekoa: tolerantzia behar praktiko
|
moduan
sortu zela. Bigarrena:
|
|
|
Judutarrak, egipziarrak eta greziarrak oraingo kristauak eta islamiarrak bezain bateragarriak (ala bateraezinak) ziren. Gakoa arazoaren aurrean kokatzeko
|
modua
da.
|
|
|
Ilustrazioaren oinordekoak liratekeen ideia sinple bezain astunen karietara jokaera politiko bateratzailea zabaldu da, salatzen duen bekatua bere oinarrian duelarik. Alegia, eskatzen duena zera da, identitate juridiko bakar bat har dezagun, identitatea eratzerakoan hizkuntzak, etniak, sexuak edo dena delakoak betetzen duen lekua identitate juridiko horrek bete dezan
|
modu
esklusiboan. Ez dira konturatzen, ordea, identitate mota berri bat eraikitzen dutela, eta horrek besteek sor litzaketen antzerako arazoak sortzen dituela, gu/ besteak eskema ezaguna berdin berdin erabiltzen duelako.
|
|
|
Hori ez da arazoa. Benetako zailtasuna gutxiengoaren asmoak eta bizitza egitasmo alternatiboak errespetatzean eta haiekin
|
modu
egokian datza. Finean, gizarte pluralista aurrera ateratzea da erronka, soluzio baztertzaileak gehiegitan gailendu dira, eta ondorio tamalgarriak historiaren kontakizunetan betirako geratu dira.
|
|
|
Marxen lana goi behe ezker eskuin aztertu zen, eta lekuan lekuko irakurketa desberdinak izan zituen, ondokoaren ñabarduraz beteriko gaitzespena jasoz, zer esanik ez. Nork bere interesetara bildu zituen Marxen intuizio aberatsak, eta beste
|
modu
batez pentsatzen zutenak egiara ekarri behar ziren. Sobietar Batasuneko sozialismo errealak berreziketa klinikak eta birsozializazio eremuak sortu zituen okerreko bidetik zihoazenentzat.
|
|
|
Pentsamendua askea denez, marxismoa askotan kontraesankorra bihurtu zen. Inperialismoa nahiz herrien askapena justifikatzeko balio izan zuen, edo emakumearen askapena askotan
|
modu
eraginkorrean suspertu zuen arren, hainbatetan langileriaren askapenaren atzetik datorkeelakoan atzendu egin zuen.
|
|
|
Dworkin, besteak beste. Azken hauen liberalismoa ez zegoen kapitalismoari lotuta
|
modu
determinista batean, eta zuzentasunaren teoria rawlsiarra ekonomia sozialista batean ere berdin berdin gara zitekeela esan zuen Rawlsek berak: " a liberal socialist regime can also answer to the two principles of justice".
|
|
|
ukiezina dena eremua publikoa da. Eremu honetan hainbeste gauza dago jokoan, ezen arrazoitzeko
|
modu
berezi bat eskatuko baitio. Erlijioak eta beste edozein teoria filosofikotatik urrun egon behar duen arrazoimen publikoa eskatuko du teoria politiko bateratzaile honek.
|
|
|
Galdera horretara ez da heltzen
|
modu
induktiboan, behaketa soziologiko edo historiko baten ondorioz, deduktiboan baizik, teoriaren muina adostasun handiena lortzea izanik, barne kontraesanak ekidite aldera. Berehala konturatzen da bere teoriak zor filosofiko gehiegikoak dituela Kanten pentsamenduarekiko.
|
|
|
Egia/ gezurra eskema totalitarioaren aldean posmodernoek eskema polibalentea onartzen dute: ez dago gauzak azaltzeko
|
modu
bakarra, nork bere errelatoa erabil lezake errealitatea azaltzeko. Eszeptizismoa baino gehiago irizpiderik eza da posmodernitatea.
|
|
|
Horren ordez, Rawlsek beste bidezidor bat hartzen du, epistemologiaren historian inoiz aurkeztu gabeko irizpidea aukeratuz. Teoria metafisikoak eta erlijiosoak beste
|
modu
batez sailkatzen dira. Teoriok arrazoizkoak izango dira bestearen arrazoiak entzuteko prest badaude, bestela ez arrazoizkoak izango dira.
|
|
|
Hori erdiesteko ezinbestekoa da baldintza irmoak ezartzea: lehena, teoria filosofikoek eta erlijiosoek beren eduki metafisikoetatik teoria politiko bat garatzeko gauza izan dute; bigarrena, teoria politikoak berezko arrazoitze
|
modu
bat izango du eta, hori baliatuz, guztien artean lehen mailako adostasun batera heldu litzateke. Adostasun honen lehen edukia berak irudikatutako lehen printzipioa izango da, hau da, guztiek ahalik eta askatasunik handienak izatea.
|
|
|
laster euskaldunak euskaldun gisa identifikatuko du bere burua, eta harrera egin dion gizarteak ere euskalduntzat joko du, frantses edo espainol denaz landara. Alvarez Gilaren arabera, horrelaxe edo sortu ziren Rio de la Plata aldean XIX. mendearen azkenaldian euskal identitatearen formulazio berri batzuk, gutxienez prenazionalista
|
modura
sailka daitezkeenak, eta garapen eta diskurtsoaren aldetik oso oso bereziak izan zirenak paraleloki Euskal
|
|
|
Konturatu zarenez, Etxeparek Laplace-ren teoria du eskuen artean eta hor azaltzen digu eguzkitik jaurtitako ziliporta
|
modura
sortua dela Lurra, zipriztin gisa, eta gerora bertan bizia agertu dela. Lerro trinko gutxi horietan ezkutatuta, lehen begiratuan ikus daitekeena baino nahikotxo gehiago adierazi zigun Jean Etxeparek, edo, behintzat, horrelaxe ulertu zuen Piarres Lafitte kalonjeak, eta bai gaitzetsi ere, Lafittek birritan argitaratu zituen-eta pasarte horren pozoiaren kontrako antidotoak.
|
|
|
Lotilandia lo arazle horren baitan giroa ezinago itogarria da, hala Bidasoaz gora nola Bidasoaz behera, izan ere, Jean Etxepare medikuaren
|
modu
ia berean, Bizente Aizpuru ordiziarrak ere zorigaiztoko liburu bat argitaratu zuen 1931n. Askoz geroago kontatu zuen Bizente Aizpuruk episodio ilun hori Jakin aldizkarian, 1977an, laurogeita zortzi urteko agure beneragarria zela," Gerra aurreko euskal herese bat" izenburupean, M. Pagolak jaso zuelarik.
|
|
|
Darwinismoari Frantzian ez zitzaion abegi batere onik egin, eta horren adierazle
|
modura
aipatu ohi da garaiko frantses naturalistarik ospetsuenak Darwinen ideien kontrako erresistentzian agertu zirela, hala nola Louis Pasteur, Claude Bernard, Jean Louis Armand de Quatrefages, edota Henri Milne Edwards. Frantziako komunitate zientifikoaren erresistentzia hori hasiera hasieratik igarri zen, eta gortina inpenetrable bat ehundu zuen darwinismoaren inguruan.
|
|
|
Horrela azalduta ez da erraza suertatzen ulertzea zer dela-eta erantzun ziezaiokeen Frantziak darwinismoari era horretara. Ez da ahaztekoa Lamarck en eskutik Frantzia pioneroa izan zela eboluzioaren hipotesia plazaratzen, eta,
|
modu
berean, pentsatu egin genezake Frantziak Darwinen sasoiko nazioarteko komunitate zientifikoaren erpinean irauten zuela, Claude Bernard eta Louis Pasteur-en aurkikundeen onarpen zabalari esker. Orduan, zergatik egin zion ez entzunarena Darwini?
|
|
|
Hain zuzen ere, esparru horietan egosi zen Darwinen iraultza, eta hortaz frantses naturalisten kontserbadurismoak ezin izan zuen darwinismoaren inpaktua balioetsi. Izatez, Frantzian ez zegoen benetako landa naturalistarik, zeren naturagananzko hurbilketa
|
modu
horrek bortxatu egiten baitzuen frantses zientziaren eredu arrazionalista, zeinean jarduera nagusia laborategiko edota disekzio gelako ingurune artatsuki kontrolatuan burutzen baitzen. Alde horretatik, demasekoa suertatu zen Louis Pasteur eta Claude Bernard fisiologo prestigiotsu antidarwindarren pisua.
|
|
|
Alde horretatik, jatorri ei buruzko kontuak lekuz kanpokotzat jotzen ziren zenbait zirkulu akademikotan. Esate baterako, pentsatzeko
|
modu
hori dela-eta Pariseko Hizkuntzalaritza Elkarteak 1866an baztertu egin zituen hizkuntzaren jatorriaren gaineko eztabaida formalak bere ekitaldietatik, eta, jaso ziren kritikengatik debekua atzera bota bazen ere, hurrengo hamarkada osoan ez zen etorkiari buruzko eztabaidarik plazaratu. Alde horretatik oso deigarria da ikustea, hizkuntzaren jatorri eta eboluzioari buruzko August Schleicher doiztarraren teoriek jaramon eskasa lortu zutela Pariseko filologo konparatiboen artean, izatez Darwinen ideien isla zirelarik.
|
|
|
Horrela, fasianidoen leinu oparo eta ikusgarria berrogei bat espeziez osotua da, denak elkarren oso antzekoak eta Tibeteko mendien inguruan banatuak, mundu osoko beste inon bizi ez direlarik.
|
Modu
berean, hogeita hamar edo berrogei dira krateropodoen familiako txoriak, elkarren oso aldamenekoak eta Txinan eta inguruetan aurkitzen direnak, baina Europan ahaiderik ez dutenak. Gertaera hauetan eta beste askotan oinarrituta, pentsatu al daiteke, aldamenekoak baina bestelakoak diren espezieen kopuru hain handiak leku berberetan eta gaitasun eta antolakuntza berberekin ab origine kreatuak eta kokatuak izan direla munduko gainerako lekuak hutsik utzita?
|
|
|
Julien Vinson Parisen hil zen, 1926an, baina, ia azken unera arte lanean aritu zen arren, intelektualki XIX. mendeko gizona da izatez, beti fidel izan baitzitzaion 1850 tartean
|
modu
autodidaktan bereganatu zuen ideia sortari. Nolanahi, desadostasun nabariak eduki zituen orduko euskalari askorekin, hala nola, Telesforo Arantzadi, Bonaparte printzea, Arturo Campion, Charencey, Dodgson, van Eys, Intxauspe...
|
|
|
Darwinismoaren etorrera nekosoa ilustratzeko, urte horietako beste episodiotxo bat kontatu nahi dizut labur zurrean. Protagonista
|
modura
Jose Migel Barandiaran() ekarriko dut, alegia, Jose Migel Barandiaran gazte eta itxuraz moderno bat, 1914an Gasteizen apaiztu eta gero Europatik makina bat ikasketa bidaia egin zituena, Telesforo Arantzadi antropologoarekin batera. Jose Migel Barandiaran euskal kulturaren patriarka gisa aurkezten digute beti, eta badakizunez antropologia eta etnografiaren alorrak jorratu zituen urte luze luzetan.
|
|
|
Paulo Iztuetak hartu du Orixe ren purgatorioaren episodio osoaren kokapen, deskribapen eta azterketaren ardura, eta laburbilpen
|
modura
edo Iztuetak zera ondorioztatu du: " Orixek Eboluzioari ateak erdiz erdi, zerraila eta guzti itxi zizkion".
|
|
|
Orduan, eboluzioaren ideiaren inguruan eta egunero egunero agertuz doazen gizonaren jatorriari buruzko iritzi kontrajarrien aurrean jakin behar da" Eliz Ama" dugula gidari. Segidan erantsiko du eboluzioa ulertzeko
|
modu
bi egon direla eta egon badaudela: " osozkoa ta erdizkoa".
|
|
|
" Teresak", esan nion. Nahi gabe, oso
|
modu
erorian ebaki nuen izena. " Ez zen ba ezbeharren bat gertatuko?", galdetu zidan Lubisek.
|
|
|
Cesarrek zigarro bat erretzen zuen bitartean azaltzen zizkigun kalkulu integralaren xehetasunak edota karbono molekulen egitura, eta Redini zegokionez, Adrianen amak termo batean ekarritako kafea edanez esertzen zitzaigun aurrean, kafe hari bere petakako koñak tanta batzuk gehitu ondoren j eneralean, eta halaxe hasten zen gurekin hizketan, etengabe galderak eginez, solasaldi bat sortu nahian. Adrianek bere
|
modura
adierazi zuen denon sentimendua: " Lehenago joan behar nian nire bizkar okerra zuzentzera.
|
|
|
Elkarrekin hitz egin gabe geunden aldizkari pornografikoaren gertaeraz geroztik. Ezagutzen nuen, gainera, bere mugitzeko
|
modu
hura, harantz eta honantz, eta zerbait aparteko gertatzen zitzaiola susmatu nuen. Taldeko denak inguratu gintzaizkionean, laukiaren erdian geratu zen.
|
|
|
Arraroa egiten zen kamioi eta zerra hotsa besterik izaten ez zen tokian negar hura entzutea. " Ez da hilko, lasai zaitezte —esan zuen Cesarrek ziurtasunez— Litekeena paralisiren batekin geratzea, nire emaztearen
|
moduan
. Baina ez da hilko."
|
|
|
Nire emaztearen
|
moduan
. Aitorpena erabakigarria izan zen.
|
|
|
tximeleta bat lokatz eta burdina artean. " Arratsalde on, zer
|
moduz
–", esaten nion geroxeago etxeko atea irekitzean, edo" hemen zara", edo" euriak ez zaitu ikaratu". Berak irribarre egiten zidan, bere modu berezian, begiekin.
|
|
|
" Arratsalde on, zer moduz?", esaten nion geroxeago etxeko atea irekitzean, edo" hemen zara", edo" euriak ez zaitu ikaratu". Berak irribarre egiten zidan, bere
|
modu
berezian, begiekin. " Ondo, eta zu?", erantzuten zuen, edo" bai, gaur beranduxeago", edo" ikaratzeko moduko eguraldia dago, ile guztia banatu dit".
|
|
|
Egun batez, berak tratabiderako uzten zidan zirrikitua handitu egin zela sentitu nuen, eta" zer
|
moduz
, Virginia?", esan nion, bere izena ebakiz. " ondo, David", erantzun zidan berak naturaltasun handiz.
|
|
|
Eskailera buruan jarri nintzen ni ere. " Zer
|
moduz
zaude, Teresa?", esan nion masailean musu emanez. Irribarre egin zuen, galdera atsegina izan balitzaio bezala, baina ez zuen aintzat hartu.
|
|
|
Haien izenik ba al dakizu? Ipuin bat idazten ari naiz gerrako kontuekin, eta benetako izenak jarri nahi nituzke." Ahalik eta
|
modurik
arinenean mintzatu nintzaion. " Behar al duzue edalontzirik?", galdetu zigun ugazabandreak bost garagardoak gure aurrean kokatuz.
|
|
|
" Azeitunak", esan genion Cesarrek eta biok batera. " Nik ipuin bat egin behar banu, bera hartuko nuke pertsonaia nagusitzat", gaineratu zuen Cesarrek Susanak entzuteko
|
moduan
. Susanak burua astindu zuen azeituna platertxoa hartuz batera.
|
|
|
Gaizki uztartutako zerbait sumatzen nuen Cesarrengan. Nahiz
|
modu
bizian hitz egin, bere begiek ez zuten aldarte onik adierazten. Ez zirelako, agian, bere Lehen Begiak, baizik eta Bigarrenak.
|
|
|
Beharrezkoa zen bide luzea; ezin nintzen koadernoaz nekerik gabe libratu. Baietz uste izan nuen aurrena, nahikoa zitzaidala nigandik aldentzea gorilaren begiradaz ahazteko, eta ahalegina egin nuen behin baino gehiagotan, baita Iruaingo gordelekuaren barruan utziz ere
|
modu
hartan Onak, Hotson sonbreiruak, Gaitza indargabetu zezan; berdin zezan, osaba Juanen salbazio lanaren ikurrak, Angelek agian egindako hilketena. Baina okerragoa zen:
|
|
|
Humberto traje beltz batekin jantzita ikusten nuen, gorbatarik gabe, alkandora zuria goiko botoiraino lotuta; aurpegiz —itxura orokorrean, agian— umetan ezagututako asegurugilea ekartzen zidan gogora," ondo gogoratzeko tresna" erregalatu zidana. Eusebio, berriz, oso gizon garai eta argal baten
|
moduan
gauzatzen zitzaidan, arrazoi apartekorik gabe, soilik halakoxea zelako izen bereko nekazari bat, nik Iruainen ezagututakoa. " Maisuei" zegokienez, zehaztasunik gabe azaltzen zitzaizkidan bi, eta hirugarrena, Bernardino, Cesar bere semea bezala, gorputzez txikia, betaurrekoekin.
|
|
|
Igeri egiten ahaztuko zaizu."" Berdin dit", esan nion. " Ez zait zure hitz egiteko
|
modua
gustatzen, David."
|
|
|
Virginiarengana hurbildu nintzenean, bere perfumearen arrosa usaina sentitu nuen. " Zer
|
moduz
, David?" Galderarekin batera, ustekabean, jarri bere eskua nire besoan eta musu eman zidan masailean.
|
|
|
Ehun polizia narrazioen liburuan irakurria nuen Edgar Allan Poeren ipuin bat non misterioaren funtsa misterio eza baitzen, eta aurkitu beharreko objektua, gutun bat, gutunak egon ohi diren lekuan baitzegoen, hots, mahaiaren gainean. Ipuin horren eraginez, agian, beste
|
modu
batean hasi nintzen pentsatzen, eta, polizia narrazio haietan maiz irakurtzen nuen moldean esateko, hipotesi berri bat osatu nuen koadernoari buruz. " Ez zuen zerrenda hori Angelek idatzi —esan nion neure buruari lo hartu ezinik nengoen gau batean.
|
|
|
" Lasai, David —esan zidan jarraian— Ez jarri aurpegi hori. Hesseren liburuan irakurri dudan esaldi bat besterik ez da."" Zer aurpegi jarri dut, ba?"" Pazientzia galtzeko zorian dagoen irakasle batena."" Ez dut uste, Teresa!"
|
Modu
aski zakarrean atera zitzaidan esaldia. " Hasi zara nirekin haserretzen, David —esan zuen berak tonua aldatuz— Haserretu egiten zara beti."" Hori ez da egia, Teresa."" Egia da.
|
|
|
Niri begira zegoen, besoak atzerantz, hesiari helduta. " Andre zintzoa da, bere
|
modura
. Astun samarra, batzuetan." Hesia utzi eta harrizko beste banku bateraino joan zen.
|