|
2003
|
|
|
Transmisio mekanismo gisa ohiko historia liburuak barik bertsoak erabiltzeak ere, maila herrikoian mugitzen garela erakusten du. Nolanahi ere, honek guztiak historia
|
lanentzako
euskaldun, bezeroak, agertzen ari zirela erakusten digu.
|
|
|
agertzen ari zirela erakusten digu. Hola bada, euskarazko historia
|
lanak
produzitzeko eta irakurlego bat izateko baldintzak agertzen ari ziren.
|
|
|
1847 urtean Juan Ignazio Iztueta gipuzkoarraren() Guipuzcoaco Provinciaren Condaira edo Historia argitaratu zen Donostian. Liburu hau, espezifikoki eta hitzaren zentzu osoan, historia
|
lantzat
har dezakegu. Euskaraz egindako eta argitaraturiko aurreneko lan historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Liburu hau, espezifikoki eta hitzaren zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu. Euskaraz egindako eta argitaraturiko aurreneko
|
lan
historiografiko eztabaidaezina da.
|
|
|
Euskaldun jator eta eredugarri ospea zuen. Foruzalea zen, Muñagorriren ildokoa edo, eta gorago aipatu dugun Iturriagaren adiskidea.67 Gipuzkoako historia baino lehen Guipuzcoaco dantza gogoangarrien Condaira edo Historia dantza folklorikoen inguruko
|
lana
argitaratu zuen (Donostia, 1824). Bere historia argitaratzeko arrazoia, Gipuzkoako euskaldunei, beren iragan ohoretsua ezagutaraztea zen:
|
|
|
Nekazari mailako euskaldunei zuzentzen zitzaion beraz
|
lan
hau. Ordura arteko erdal historiografia ezin irakur zezaketen euskaldun elebakar haiei (Iztuetak emandako datuen arabera Gipuzkoako 120 mila biztanleetatik 100 mila ziren elebakarrak).
|
|
|
Foruak kinkan ibili ziren 1840ko hamarkada hartan. Izatez auzia mende hasieratik zetorren, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia
|
lan
polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin:
|
|
|
Izatez auzia mende hasieratik zetorren, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako
|
lanak
idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta ez Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz.
|
|
|
72 Iztuetaren
|
lanaren
izaeraz erreferentzia gehiago aurki daitezke in P. Urquizu (2000: 358).
|
|
|
Iztuetaren obra bada, ez zen oso originala eduki historiografiko aldetik (nahiz sakonago ikertzea merezi duen). Baina, ziurrenik bideragarritasuna zuen
|
lan
mota bakarra zen. Zeren euskaraz idatzitako ikerketa historiko zehatz bat, nork irakurriko zuen?
|
|
|
Zeren euskaraz idatzitako ikerketa historiko zehatz bat, nork irakurriko zuen? Izatekotan ere sintesi
|
lan
dibulgatiboak ziren euskaraz egin zitezkeen obra bakarrak. Eta Iztuetak horixe egin zuen.
|
|
|
Alta, poemaren parte handi batean euskaldunen historia kontatzen zuen. Eta zentzu horretan, historia
|
lantzat
har dezakegu. Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi nahi zien.
|
|
|
Urte batzuk geroago, 1847an, Xahok, Henri Beltzuntzeko jauntxoarekin batera, Histoire des basques bat osatu zuen, Euskal Herri osoa, zazpi probintziekin, barne hartuz.
|
Lan
historiografiko gisa aski topikoa izan arren (kantabrismoa, iberismoa,...), Hiribarrenen lanerako erreferente izan zela pentsa daiteke (erkaketa sistematiko bat egitea interesgarria litzateke). Izan ere, Hiribarren Xahorekin harremanetan hasi zen garai honetan, eta erlijio auzian aldenduta ibili baziren ere, gainerakoan adiskide izan ziren (Escaldunak lanean esaten zenez. Atharraztic ilkhitzen Chaho yakinsuna,/ Beira balu fedea, Escaldun lehena? 89 Hiribarrenek zion begiramena erakutsiz). 90
|
|
|
Urte batzuk geroago, 1847an, Xahok, Henri Beltzuntzeko jauntxoarekin batera, Histoire des basques bat osatu zuen, Euskal Herri osoa, zazpi probintziekin, barne hartuz. Lan historiografiko gisa aski topikoa izan arren (kantabrismoa, iberismoa,...), Hiribarrenen
|
lanerako
erreferente izan zela pentsa daiteke (erkaketa sistematiko bat egitea interesgarria litzateke). Izan ere, Hiribarren Xahorekin harremanetan hasi zen garai honetan, eta erlijio auzian aldenduta ibili baziren ere, gainerakoan adiskide izan ziren (Escaldunak lanean esaten zenez. Atharraztic ilkhitzen Chaho yakinsuna,/ Beira balu fedea, Escaldun lehena? 89 Hiribarrenek zion begiramena erakutsiz). 90
|
|
|
Lan historiografiko gisa aski topikoa izan arren (kantabrismoa, iberismoa,...), Hiribarrenen lanerako erreferente izan zela pentsa daiteke (erkaketa sistematiko bat egitea interesgarria litzateke). Izan ere, Hiribarren Xahorekin harremanetan hasi zen garai honetan, eta erlijio auzian aldenduta ibili baziren ere, gainerakoan adiskide izan ziren (Escaldunak
|
lanean
esaten zenez. Atharraztic ilkhitzen Chaho yakinsuna,/ Beira balu fedea, Escaldun lehena? 89 Hiribarrenek zion begiramena erakutsiz). 90
|
|
|
duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak
|
lan
espezifiko bat lukeen. Soilik aipatuko dugu Hiribarrenek egiten duen periodizazioa interesgarria dela (nahiz agian ez den berak asmatua:
|
|
|
Xahoren eta Belsunceren
|
lan
historiografikoaz ikus Goyhenetche (1993: 217) eta Sánchez Prieto (1993:
|
|
|
Aurrerantzean, euskal literato guztiek Aitor aipatuko zuten euskaldunen patriarka mitiko gisa. Hala ere, Hiribarrenek, literatura barik historia
|
lan
bat idatzi nahi zuenez, ez zuen ez Tubal ez Aitor aipatu euskal patriarka gisa.
|
|
|
Hiribarrenek bere lanean zerabilen forma poetikoak kutsu literario (egi) a ezartzen zion testuari. Dudarik gabe Iztuetaren prosa egokiagoa zen historia generoko
|
lan
baterako, ezen ez Hiribarrenen idazki errimatua. Azkenean, lapurtar apaizaren obra, lan historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat).
|
|
|
Dudarik gabe Iztuetaren prosa egokiagoa zen historia generoko lan baterako, ezen ez Hiribarrenen idazki errimatua. Azkenean, lapurtar apaizaren obra,
|
lan
historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat). Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko.
|
|
|
Azkenean, lapurtar apaizaren obra, lan historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat). Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia
|
lan
bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko. Eta hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro) eta egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko lan honi.
|
|
|
Izan ere, poesia ez zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko. Eta hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro) eta egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko
|
lan
honi. Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean (hitz neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren.
|
|
|
Ez zen beste horrenbeste gertatzen erdarazko historia
|
lanen
irakurleekin. Haiengan pentsatuz Hiribarrenek prosaz idatzi zuen frantsesezko Histoire de l. Empire (nahiz argitaratu gabe geratu).
|
|
|
Abadiaren euskal festa haietan, Hiribarrenek bezala, beste hainbat euskaldun olerkarik, poema historikoak aurkeztu zituzten. 1858an, esate batarako, Alexander Meabe delako Hegoaldeko batek Erromanoak euskaldunen guduan izeneko
|
lana
aurkeztu zuen. Eta urte berean, Indianotegi zeritzon Iparraldeko batek, hola zioen bertso batean:
|
|
|
Hola bada, XIX. mende erdialdetik aurrera, kantabrismoaren diskurtso historikoa herritar euskaldunen artean hedatzen ari zela ikus dezakegu. Ziurrenik Iztueta edo Hiribarrenen euskarazko historia
|
lan
urri eta xumeen bidez baino gehiago, erdal iturrietatik heltzen ziren topiko historiko hauek. Nolanahi ere, euskal festetako bertso eta poesiek, kontzientzia historiko horrek euskaldunen artean zuen hedaduren erakusgarri eta eragile ziren.95 Alta, historia generoko olerki hauek, nekez kontsidera ditzakegu euskarazko historiografia.
|
|
|
Nolanahi ere, euskal festetako bertso eta poesiek, kontzientzia historiko horrek euskaldunen artean zuen hedaduren erakusgarri eta eragile ziren.95 Alta, historia generoko olerki hauek, nekez kontsidera ditzakegu euskarazko historiografia. Gehiago dira kontzientzia historiko baten agerpen literarioak, historiografia
|
lanak
baino.96 Gauza bera esan daiteke, XIX. mendetik ugaldu ziren kantu historiko apokrifoei buruz: Garay de Monglave k 1835ean, aurkitu?
|
|
|
Hiribarren beraren Escaraz eguia (1858an argitaratua), aipa dezakegu lehen lekuan. Lafittek, ponposoki erlijioen historia deitu zion
|
lan
honi, zenbait erlijioren berri gonbaratua ematen baitzuen. Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko:
|
|
|
Lafittek, ponposoki erlijioen historia deitu zion lan honi, zenbait erlijioren berri gonbaratua ematen baitzuen. Baina aski da atalburuak irakurtzea,
|
lanaren
xede katoliko militantea ikusteko: –Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa lan honen praktikotasuna.
|
|
|
Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko: . Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere
|
lan
bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa lan honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées lanari arrapostu emanez).
|
|
|
Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko: . Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa
|
lan
honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées lanari arrapostu emanez).
|
|
|
–Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa lan honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées
|
lanari
arrapostu emanez).
|
|
|
Aurrena Frantzisko Ignazio Lardizabal() gipuzkoar apaizak argitaraturiko Testamentu Zarreco eta Berrico condaira aipatu beharra dago (Tolosa, 1855). Lapurdiko Larregik aurreko mendean bezala, Lardizabalek ere Royamont en frantsesezko
|
lana
euskaratu zuen. Lan hau, prosa ederrean idatzia aski irakurria izan zen, eta handik urte batzuetara bigarren edizio bat izan zuen (1887an).
|
|
|
Lapurdiko Larregik aurreko mendean bezala, Lardizabalek ere Royamont en frantsesezko lana euskaratu zuen.
|
Lan
hau, prosa ederrean idatzia aski irakurria izan zen, eta handik urte batzuetara bigarren edizio bat izan zuen (1887an). Gregorio Arrue Zarauzko eskolamaisuak() San Ignacio gloriosoaren bicitza argitaratu zuen 1866an.
|
|
|
Eta arrakastak animaturik urte bi geroago Santa Genovevaren vicitza obraren euskarazko itzulpena egin zuen.
|
Lan
hau izugarri arrakastatsua izan zen. Gipuzkoako euskaldun herritarrek XIX. mendean gehien irakurri zuten obra izan zen ziurrenik.
|
|
|
Baina gure esparru kronologikoa gainditzen dutenez ez ditugu aipatuko. Nolanahi ere,
|
lan
erlijioso guztiok, XVIII. mendean idatzitako santuen bizitzak bezala, sakonago azter litezke historiaren ikuspegitik.
|
|
|
Goihenetxerekin segituz, Etxepareren bide beretik letorke Joanes Leizarraga kalbinista, sortzez lapurtarra baina Nafarroa Beherean ezarria (1506??). Leizarragak ez zuen historiografia
|
lanik
idatzi, baizik Testamentu Berria euskaratu (1571 urtean argitaratuz). Baina obra horren hitzaurrean ikus daitekeenez, bere pentsaera irekita zegoen arlo sozialeko gogoetara, arlo instituzionaletako auzietara, eta adi bere garaiko eta herrialdeko gertakarietara.
|
|
|
Hortik euskal kalbinistek testu idatziei garrantzia handia ematea. Hola, Leizarragak, Testamentu Berriaz gain ABC edo Christinoen instructionea
|
lana
idatzi zuen, euskaldunak eta bereziki gazteak alfabetatzeko asmoz: –Berce natione guciek, ceinek bere lengoagean beçala, Heuscaldunac ere berean duençat, certan iracurtzen ikas ahal deçan? 18.
|
|
|
Garibairen bide beretik, eta haren tesiak garatuz, beste euskal idazle batzuk euskararen eta euskaldunen inguruko apologiak idatzi zituzten: Andres Poza bizkaitarrak (De la antigua lengua, 1587), Baltasar Etxabe gipuzkoarrak (Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra vascongada, 1607), etab. Baziren euskal foru herrialde bakarrean zentraturiko historia
|
lanak
ere, baina elementu tubalista kantabrista berberak sartzen zituztenak, adibidez, Juan Martinez Zaldibiaren Suma de cosas cantábricas y guipuzcoanas (1571). Erdarazko lan hauetan, ez zen arraroa euskarazko kantu historikoak tartekatzea, baita inoiz balada apokrifoak sartzea ere.
|
|
|
Andres Poza bizkaitarrak (De la antigua lengua, 1587), Baltasar Etxabe gipuzkoarrak (Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra vascongada, 1607), etab. Baziren euskal foru herrialde bakarrean zentraturiko historia lanak ere, baina elementu tubalista kantabrista berberak sartzen zituztenak, adibidez, Juan Martinez Zaldibiaren Suma de cosas cantábricas y guipuzcoanas (1571). Erdarazko
|
lan
hauetan, ez zen arraroa euskarazko kantu historikoak tartekatzea, baita inoiz balada apokrifoak sartzea ere. Esate baterako, Garcia Fernandez Cachopinek eta Juan Iñiguez Ibarguenek elkarlanean idatzitako Crónica General Española y Sumaria de la Casa Vizcaina obran (1588), Leloren kantu faltsua agertu zuten, euskaldunen eta erromatarren arteko gerrak kontatzen zituena.
|
|
|
Horra, euskalduntasun diskurtsoa euskaraz gauzatzeko aldarrikapena. Euskarazko narratiba eskari bat, eta prezeski historia
|
lanak
euskaraz egiteko eskari bat. Egilea Joan Klaberia lapurtar apaiza zen, 1636ko liburu baten hitzaurrean.22 Apaiz hau,. Sarako Eskola?
|
|
|
Tarte horretan, historia kantabrista kritikatu zuen euskaldun bakarra Arnaud Oihenart zuberotarra izan zen, bere latinezko Notitia Utrisque Vasconiae (1638) obra zorrotz eta bikainarekin32 Latinez idaztea adierazgarria da, erakusten baitu latina zela garaian nazioarteko hizkuntza, eta gainera Iparraldean oraindik XVII. mende erdialdera frantsesak baino kultur prestigio handiagoa zuela33 Oihenartek, agirietan oinarrituz, Baskonia osoaren (Euskal Herriak eta Akitaniak osatua) historia idatzi zuen, tubalismo kantabrismoak baztertuz. Euskaraz propioki historia
|
lanik
idatzi ez arren bere gaztaroa neurtitzetan kontatu zuen. Oihenarten saioa gora behera, historia kantabrista, euskal noblezia eta kaparetasuna legitimatzeko zituen inplikazioekin, garrantzitsuegia zen kritika batzuengatik desagertzeko, eta nagusi izaten segitu zuen hurrengo bi mendeetan.
|
|
|
Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen, hizkuntza hau hainbat arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur hizkuntzen pare erabiliz. Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac
|
lanean
(1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan). Erromatar eta greziar historia kontuak era landu zituen, baina batik bat euskal historia urrunaz aritu zen.
|
|
|
–Tubal cen Iapheten bortzgarren semea, eta Noeren illobassoa?,. Cein partetaric Tubal sarthu cen Espainiarat eta non eguin çuen bere lehenbicico egoitça?,. Tubalen hitzcuntça ala Escuara centz, ala bertce hitzcuntzaric?,. Escuara hitzcuntça çaharra[...] noblea, eta bertce hitzcuntcetaric ethorquiric gabecoa da?,. Cantabria icen hau nondic heldu den?,... 34 Beraz Etxeberri lapurtarrak erdarazko apologien eduki beretsua azaltzen zuen. Eta hein horretan ez bazen originalegia izan, mito kantabristak euskaraz garatzean esan daiteke aurreneko euskarazko historia
|
lana
idatzi zuela, aurreneko narratiba historikoa euskaraz, Klaberiak bere bertsoan eskatzen zuen huraxe; beti ere, diskurtso kantabrista hauek historia generokotzat har daitezkeen heinean, esan dugunez nahiko atenporalak eta beraz historikotasun gutxikoak baitziren.
|
|
|
Zergatik? Hegoaldean eta gaztelaniaz,
|
lan
apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian ez zela beste horrenbeste gertatzen (hango euskaldun guztiak ez ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen beren apologiak). Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan). Baina euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia
|
lanak
,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen ez badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpe... Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa.
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan). Baina euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko
|
lanik
argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen ez badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpen praktikoki guztiak erlijio arlokoak izan ziren. Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa.
|
|
|
Bernard Larregi lapurtarrak urteetan argitaraturiko Testamen Zaharreco eta Berrico Historioa aipa dezakegu Iparraldean.
|
Lan
hau D. Royamont ek frantsesez idatzitako Bibliako historiaren itzulpena zen, eta santu batzuen bizitzak ere bazekartzan. Ohargarria da Larregik, ez zuela inolako glosa euskal tubalistarik erantsi Babelgo pasartea itzultzean.
|
|
|
Ohargarria da Larregik, ez zuela inolako glosa euskal tubalistarik erantsi Babelgo pasartea itzultzean. Bestalde, Larregiren
|
lana
argitaratu baino lehenago ere idatzi ziren santuen bizitzak euskaraz. Hola, Agustin Kardaberaz gipuzkoar jesuitak(), hainbat dotrina eta debozio liburu publikatzeaz gain, Santucho gazte biren S. Luis eta S. Estanislaoren miragarrizco bicitzaren berri onac (1764), eta S. Isidro Achurlari, ta bere Emazte Doña Mariaren bicitza (1766) argitaratu zituen.
|
|
|
Azken obra honetan hainbat hitz teknikoren euskarazko ordainak azaltzen zituen, adibidez, historia? esateko kondaira hitza proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere
|
lan
historiko apologetikoak: De la antigüedad y universalidad del Bascuence en España (Salamanca, 1728), Discurso histórico sobre la antigua famosas Cantabria (Madril, 1736); eta argitaratu gabeko beste zenbait.
|
|
|
Antzespen herrikoi hauek (XVII. mendetik idatziz jasoak), jatorria Erdi Aroan zutela dirudi, Mendebaldeko Europan aski hedaturik zeuden drama liturgikoetan hain zuzen (frantsesez mystères deituriko haietan). Hego Euskal Herrian ere XVI XVII. mendeetan gisa honetako teatro
|
lanen
kasuak dokumentatu izan dira, baina nagusiki Iparraldean eta bereziki Zuberoan landu ziren, pastoral izena hartuz. Teatro lan hauen gai nagusia (bai Iparraldeko zein Hegoaldeko lekukotasunetan), historia erlijiosoak ziren:
|
|
|
Hego Euskal Herrian ere XVI XVII. mendeetan gisa honetako teatro lanen kasuak dokumentatu izan dira, baina nagusiki Iparraldean eta bereziki Zuberoan landu ziren, pastoral izena hartuz. Teatro
|
lan
hauen gai nagusia (bai Iparraldeko zein Hegoaldeko lekukotasunetan), historia erlijiosoak ziren: bai bibliako istorioak zein santuen bizitzak (Abraham, Maria Magdalena, Done Jakue, Santa Elena,...).
|
|
|
Aro Berrian, maila batetik gorako euskaldunen artean mito kantabristen inguruan, kontzientzia historiko konpartitu bat azaldu zela ikusi dugu. Baina historia
|
lanak
idazteko orduan, normalean, marko probintziala hartzen zen esparru gisa. Kantabriarren kontuekin hasi eta handik Bizkaiaren historiara (Andres Poza), Gipuzkoaren historiara (Lope Martinez Isasti) edo Arabaren historiara (Juan Arcaya) igaro ohi zen.
|
|
|
Oihenarten ondoren, Jean Philippe Bela zuberotar militarra() aipatu behar da. Bere Histoire des Basques
|
lan
mardulean (artean idatzia) zazpi herrialdeak hartu zituen kontakizunaren markotzat (Oihenartek eransten zien Akitania albo batera utziz). Kantabrismotik abiatuz, euskal noblezia eta euskal jatorri berezia defendatu zuen, irakurketa hierarkizatu eta aristokratiko bat eginez.
|
|
|
Essai sur la noblesse des basques, pour servir d, introduction à l. Histoire générale de ces Peuples (1785ean argitaratua).
|
Lan
honek ere Iparraldeko nobleen estatusa euskal mitoen bidez defendatzen zuen, baina bide batez, tituluan esaten zen bezala, euskaldunen historia orokor baten sarrera izan nahi zuen (mugaren bi aldeak hartuz). Lan honek eta gisa honetako beste batzuk (Polvarel enak) euskal nobleziaren prerrogatibak defendatu nahi zituzten erregearen aurrean eta gora igotze bidean zegoen Hirugarren Estaturen aurrean.48 Historia hauek guztiak frantsesez idatzi ziren.
|
|
|
Lan honek ere Iparraldeko nobleen estatusa euskal mitoen bidez defendatzen zuen, baina bide batez, tituluan esaten zen bezala, euskaldunen historia orokor baten sarrera izan nahi zuen (mugaren bi aldeak hartuz).
|
Lan
honek eta gisa honetako beste batzuk (Polvarel enak) euskal nobleziaren prerrogatibak defendatu nahi zituzten erregearen aurrean eta gora igotze bidean zegoen Hirugarren Estaturen aurrean.48 Historia hauek guztiak frantsesez idatzi ziren. Izan ere, Hegoaldeko apologiak bezala, Iparraldeko jauntxoen historia lanak ere monarkia osoari (kasu honetan Frantziari) zuzentzen zitzaizkion, ez espezifikoki euskaldun irakurlego bati.
|
|
|
Lan honek eta gisa honetako beste batzuk (Polvarel enak) euskal nobleziaren prerrogatibak defendatu nahi zituzten erregearen aurrean eta gora igotze bidean zegoen Hirugarren Estaturen aurrean.48 Historia hauek guztiak frantsesez idatzi ziren. Izan ere, Hegoaldeko apologiak bezala, Iparraldeko jauntxoen historia
|
lanak
ere monarkia osoari (kasu honetan Frantziari) zuzentzen zitzaizkion, ez espezifikoki euskaldun irakurlego bati.
|
|
|
Jusef Egiategi zuberotar eskola maisuak Filosofo huskaldunaren ekheia idatzi zuen 1785ean, euskaraz idatziriko aurreneko filosofia
|
lana
. Argitaratu gabeko beste bi liburu ere utzi zituen (euskaraz eta frantsesarekin batera).
|
|
|
Argitaratu gabeko beste bi liburu ere utzi zituen (euskaraz eta frantsesarekin batera). Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere
|
lanean
hainbat erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko hainbat euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen zuen bere burua49 Beraz euskarazko narratibaren baitan.
|
|
|
Manex Goihenetxek dionez, Egiategik historiari funtzio nagusiki ideologikoa ematen zion. Historia moralizatzeko lekua izango zen, jakituria edifikantea atxikitzeko tresna, bertuteen ikastokia.52 Ez da harritzekoa bada, Egiategik bere filosofia
|
lanetan zehar
, moral lezioen eta maximen artean, datu historikoak tartekatzea. Guk gainbegiratu baino ez dugu egin eta hobeto azter litezke nola azaltzen dituen frantses historia kontuak, zelan Europako historia aipuak, zenbatekoa tartea egiten zion Antzinatearen historiari, nolakoa historia biblikoari, etab.53
|
|
|
Euskal historia kontuak ere agertu ohi zituen. ...garaiko euskal gizartearen berriak, eta zuberotar historiaren ikuskera herrikoia ematen zuen54 Behinolako erlijio gerrak ere azaltzen zituen, bereziki Zuberoan XVI. mendean Erreforma eta Kontraerreformaren inguruan gertaturiko borrokak kontatuz, ikuspegi herritar eta katolikotik beti ere.55 Nolanahi ere, Zuberoako historiara mugatu barik, Egiategik Oihenart, Larramendi, Bela eta Sanadonen historia
|
lanak
ezagutzen zituen. Dirudienez Belaren agindupean soldadu ere izana zen.
|
|
|
Txomin Peillenek, 1983an Egiategiren lehen liburua argitaratzeaz gain haren
|
lanaren
atal aurkituberri baten transkribapena egin du (2002 urtean). Oraindik argitaratu ez bada ere, transkribapena Filosofo Huskaldunaren Ekheia II izenburuaz Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan dago ikusgai.
|
|
|
Egiategik bada, euskal historia orokor bat idaztea proposatu, eta asmo hori berak garatu nahi izan zuen. Bere
|
lanak
ordura arte euskaraz edo euskaraz eta frantsesez idatzi zituela kontuan hartuz, bere historia orokorra ere euskaraz (edo) egingo zuela pentsa zitekeen, gure historiografian mugarri bat markatuz. Baina proiektu horrek ez zuen aurrera egin.
|
|
|
Izan ere, nork babestuko zuen euskarazko proiektu historiografiko bat? Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia
|
lan
guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. Aldiz, Egiategik, euskarazko historia lan orokor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako lan batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen duenez, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur hizkuntza bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial gisa talde ahulegia izan zen.
|
|
|
Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia lan guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. Aldiz, Egiategik, euskarazko historia
|
lan
orokor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako lan batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen duenez, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur hizkuntza bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial ...
|
|
|
Ikusi dugunez, XVIII. mende amaieran argitaraturiko Iparraldeko historia lan guztiak aristokraten babespean eta frantses hutsez egin ziren, interes jakin batzuk Frantzia baitan defendatzeko idatzi baitziren. Aldiz, Egiategik, euskarazko historia lan orokor bat idazteko izan zitzakeen arazo pertsonalez gain, zail izango zuen halako
|
lan
batentzat babesleak eta irakurleak aurkitzea.58 Beñat Oiharzabalek iradokitzen duenez, baliteke XVIII. mendean, zuberotar eliteko taldetxo baten artean, euskara latinaren edo frantsesaren pareko kultur hizkuntza bihurtzeko kezka egotea, hor kokatuz Egiategiren saioa.59 Baina dudarik gabe produkzio gune sozial gisa talde ahulegia izan zen.
|
|
|
Produkzio historiografikoaren ezaugarri elitista honek, euskararentzat ondorio larriak zituen. Zeren erdaldun herritar apalentzat historia
|
lanik
ez produzitu arren, idatzi idazten ziren historia lanak erdaraz (goi klaseentat). Aldiz euskararen egoera diglosikoan, Euskal Herriko goi eta erdi klaseak erdaraz alfabetaturik zeudenez, euskaraz idaztekotan herritar apalentzat idazten zen, eta haientzat ez bazen historia lanik idazten, ez zen euskarazko historia lanik inorentzat idazten.
|
|
|
Produkzio historiografikoaren ezaugarri elitista honek, euskararentzat ondorio larriak zituen. Zeren erdaldun herritar apalentzat historia lanik ez produzitu arren, idatzi idazten ziren historia
|
lanak
erdaraz (goi klaseentat). Aldiz euskararen egoera diglosikoan, Euskal Herriko goi eta erdi klaseak erdaraz alfabetaturik zeudenez, euskaraz idaztekotan herritar apalentzat idazten zen, eta haientzat ez bazen historia lanik idazten, ez zen euskarazko historia lanik inorentzat idazten.
|
|
|
Zeren erdaldun herritar apalentzat historia lanik ez produzitu arren, idatzi idazten ziren historia lanak erdaraz (goi klaseentat). Aldiz euskararen egoera diglosikoan, Euskal Herriko goi eta erdi klaseak erdaraz alfabetaturik zeudenez, euskaraz idaztekotan herritar apalentzat idazten zen, eta haientzat ez bazen historia
|
lanik
idazten, ez zen euskarazko historia lanik inorentzat idazten. Eta hola, euskarazko historiografiaren agerpena, historia gaiak herritar apalei begira idazteari loturik zegoen.
|
|
|
Zeren erdaldun herritar apalentzat historia lanik ez produzitu arren, idatzi idazten ziren historia lanak erdaraz (goi klaseentat). Aldiz euskararen egoera diglosikoan, Euskal Herriko goi eta erdi klaseak erdaraz alfabetaturik zeudenez, euskaraz idaztekotan herritar apalentzat idazten zen, eta haientzat ez bazen historia lanik idazten, ez zen euskarazko historia
|
lanik
inorentzat idazten. Eta hola, euskarazko historiografiaren agerpena, historia gaiak herritar apalei begira idazteari loturik zegoen.
|
|
|
Nork izan zezakeen interesik historia
|
lanak
herritar apalei zuzentzean. Babes eta arrakastarik gabeko norbanakoen saioak alde batera utziz (Etxeberri Sarakoa, Egiategi), enpresa kolektiboak interesatzen zaizkigu.
|
|
|
XIX. mendetik baina, herritarrek parte hartze gero eta handiagoa izango zuten politika publikoan. Eta horri lotu behar zaio, gure ustez, herritarrentzako historia generoko
|
lanak
idaztea. Eta beraz euskarazko historia lanak agertzea.
|
|
|
Eta horri lotu behar zaio, gure ustez, herritarrentzako historia generoko lanak idaztea. Eta beraz euskarazko historia
|
lanak
agertzea.
|
|
|
11 Euskal Herriaren inguruko aurreneko
|
lan
historiografiko hauetaz ikus K. Larrañaga (1996: 480).
|
|
|
Hola, poema autobiografiko batean, egilea, Etxepare, behinola gartzelan egon zela aipatzen da, erregeren aurka aritu izanaz bidegabeki salaturik. Erreferentzia xume hori, jakina, ez da aski Etxepareren liburua historia
|
lantzat
hartzeko.
|
|
|
Euskalduna, erdarazko testuetako aktore pasibo paperetik atera, eta, bere testu propioen protagonista bihurtu nahi zuela. Puntu honetan Manex Goihenetxek Iparraldeko historiografiaren gainean egindako
|
lan
bikaina segitzen dugu.15
|
|
|
Kasu bietan, euskal elite politikoek monarkia osoari (dela Espainiakoari dela Frantziakoari) zuzentzen zieten mezua, haren aurrean defendatu nahi baitzituzten euren pribilegioak, eta logikoki monarkia bakoitzeko erdara nagusian idazten zuten. Erdarazko euskal ikuspegi historiko hauek euskarazko narratibetan zeharkako isla batzuk izan zituzten arren, ez zen euskaraz ildo bereko historia
|
lanik
argitaratu XIX. mendera arte. Euskaraz, nolabaiteko produkzio idatzia sustatzeko interesa zuen erakunde bakarra Kontraerreforma osteko Eliza katolikoa zen, baina xede ebangeliko soilez.
|
|
|
XVI. mendetik 1876 urteraino, lau saio kontabilizatu ditugu euskaraz propioki historia generokotzat har daitezkeen
|
lanak
idazteko: Etxeberri Sarako medikuaren Eskuararen hatsapenac argitaratu gabea (XVIII. mende hasieran), Egiategi zuberotar irakasle filosofoaren euskal historia orokor proiektu gauzatu gabea (XVIII. mende amaieran), Iztueta gipuzkoar funtzionarioaren Guipuzcoaco Provinciaren condaira (1847an argitaratua), eta Hiribarren lapurtar apaizaren poema historikoak mende beraren erdialdean (1853an argitaraturiko Eskaldunak nabarmenduz).
|
|
|
Ohargarria da lau autore hauetatik hiru laikoak izatea, eta guztiek ere euskaldun herritarren irakaskuntzaren inguruko kezka izatea. Pentsa daiteke euskarazko hezkuntza interesatzen zitzaien heinean, historia formazio zibil horren parte gisa ikusiko zutela, eta hortik euskarazko historia
|
lanak
idazteko beren proiektuak. Kontrara, euskal idazle eliztar gehienek, beren obretan euskal historiaren oihartzun batzuk jaso arren, ardura nagusi gisa erlijioaren irakaspena zuten, ez historiarena.
|
|
|
Batetik erdaraz sorturiko euskal diskurtso historikoekiko menpekotasuna. Etxeberri Sarakoaren
|
lana
, adibidez, Hego Euskal Herriko apologisten mito tubalisten eta kantabristen molde berekoa zen. Egiategik, bere aldetik, Ipar Euskal Herrian garaturiko frantsesezko euskal historiografia aristokratikoaren eragina erakusten zuen.
|
|
|
Bestetik, euskarazko narratiba historiko hauen kalitate historiografikoa, eredu gisa segitzen zituzten erdarazkoena bezain kaxkarra zen (garaiko erdal historiografian, soilik Oihenarten
|
lana
nabarmendu zen). Iragan urruneko garaiak azaltzean mitoz beterik eta zentzu kritikorik gabe egiten zuten, dokumentuen analisian oinarrituriko historia tenporal baten lekuan, euskararen iraupen ustez aldagaitzean oinarrituriko kontakizuna eskainiz.
|
|
|
Nolanahi ere, kontakizun hauek Frantziako edo Espainiako historia orokorretan, bariante berezi bezala, txertatu nahi ziren. Bazen azkenik euskarazko historia
|
lan
hauek, beren berena zuten problematika bat: diskurtso historikoa gorpuzteko forma narratibo erakargarri bat aurkitzea, bereziki ikasketa handirik gabeko herritarrengan pentsatuz.
|
|
|
Eta XIX. mende erdialdetik gisa bereko poema historiko gehiago agertu ziren. Edozein kasutan historia
|
lan
guztiok ez zuten euskarazko historia erlijiosoek adinako produkziorik ez oihartzunik lortu (ikus taula eta 7.1 zerrenda).
|
|
|
Euskal historia
|
lanak
(profanoak)
|
|
|
Zentzu horretan, badira tradiziotxo hori ikertuz egungo euskaldun historialariontzat baliagarri zaizkigun oharrak egin dituzten artikulu pare bat102 Espero dezagun gure artikuluan aipatu ditugun, historia?
|
lan
aitzindariek material osagarria eskainiko dutela antzeko auziak jorratzeko.
|
|
|
Jaione Agirre Garciak (2002), adibidez, euskarazko historia
|
lanetan
erabili beharreko aditzaren aspektua aztertu duelarik, egungo usadioak eta teoriak ikusteaz gain, euskarazko behinolako tradizio idatziko erabilerak ere haintzat hartu ditu (zehazki Larramendi eta Kardaberaz-en narrazio historiko erlijiosoetako aditz denborak behatuz. Cf. Agirre Garcia, 2002:
|
|
|
Noizean behin historialariok gure [j] ardueraz hausnarketa bat egitea komeni dugula erabakitzen dugu, eta hausnarketa horretan, normalean, antzinako edo garaiko historialarien
|
lanaz
, joerez eta inguruaz hitz egiten edo idazten dugu. Historiaren historia honi historiografia izena eman ohi zaio, gure disziplina zatitzen den azpiarloetako bat dugularik.
|
|
|
Historiaren historia honi historiografia izena eman ohi zaio, gure disziplina zatitzen den azpiarloetako bat dugularik. [...] Historiografiari buruzko
|
lanek
, gainera, izan ohi dute ezaugarri amankomun bat, alegia, aspergarriak diruditela, batez ere ikasleentzat: ikasturte hasieran, azkar eta trakets azaltzen den gaia asignaturaren historiografiari buruzkoa izan ohi da.
|
|
|
Hala hasten zuten Pruden Gartziak eta Iban Zalduak, beren ardurapean argitaratutako liburu historiografiko gomendagarriaren hitzaurrea1 Guk ere, haien bidetik, historia
|
lanen inguruan
gogoeta egin nahi dugu, ahal den neurrian irakurlea aspertu gabe. Kasu honetan, euskarazko historia aldizkari baten lehen alea izanik, euskarazko historiografia gai egokia izan daitekeela pentsatu dugu.
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a
|
lan
horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia
|
lanak
berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora garamatza, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia
|
lan
guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
Baina ba al du zentzurik euskaraz idatzitako historia
|
lanen inguruan
inolako ikerketarik egiteak. Izan ere, halabeharrez hizkuntza berean idatzita dauden lan sakabanatu eta zerikusi gabeak izan litezke, eta kasu horretan, zergatik kontsideratu multzo eta ikergai?
|
|
|
Baina ba al du zentzurik euskaraz idatzitako historia lanen inguruan inolako ikerketarik egiteak? Izan ere, halabeharrez hizkuntza berean idatzita dauden
|
lan
sakabanatu eta zerikusi gabeak izan litezke, eta kasu horretan, zergatik kontsideratu multzo eta ikergai?
|
|
|
Gure kasuan,, euskarazko historiografia? egun definituriko gaia dela diogun heinean, azken urteotan euskaraz idatzitako historia
|
lanak
biltzera, aztertzera eta horren inguruko arazoak eta erronkak jorratzera muga gintezkeen. Baina historiografia lan bat ez litzateke egiazko historiografia, oraingoak ez ezik antzinagoko lanak ere ikuskatuko ez balitu.
|
|
|
egun definituriko gaia dela diogun heinean, azken urteotan euskaraz idatzitako historia lanak biltzera, aztertzera eta horren inguruko arazoak eta erronkak jorratzera muga gintezkeen. Baina historiografia
|
lan
bat ez litzateke egiazko historiografia, oraingoak ez ezik antzinagoko lanak ere ikuskatuko ez balitu.
|
|
|
egun definituriko gaia dela diogun heinean, azken urteotan euskaraz idatzitako historia lanak biltzera, aztertzera eta horren inguruko arazoak eta erronkak jorratzera muga gintezkeen. Baina historiografia lan bat ez litzateke egiazko historiografia, oraingoak ez ezik antzinagoko
|
lanak
ere ikuskatuko ez balitu.
|
|
|
–Historiografia: [...] Historiari buruzko
|
lan
eta ikerketen multzoa.?
|
|
|
Baina iraganaren azterketa modu kritikoan ere egin daiteke, egungo egoeraren iturburuak ikusteko, eta erdi ezezagun zaizkigun aitzindariak ezagutzeko, halabeharrez haien oinordeko zuzenak garela pentsatu beharrik gabe. Euskal historiografiaren kasuan, aurrekariak, hau da, iraganean ondutako euskarazko historia
|
lanak
, aurkitu ditugu, baina tradizio historiografikorik gutxi azaldu zaigu: aurrekariak horixe izan dira, kronologikoki lehenago egin diren lanak, baina eskolarik eta jarraitasunik (tradiziorik) sortu gabe gehienetan.
|
|
|
Euskal historiografiaren kasuan, aurrekariak, hau da, iraganean ondutako euskarazko historia lanak, aurkitu ditugu, baina tradizio historiografikorik gutxi azaldu zaigu: aurrekariak horixe izan dira, kronologikoki lehenago egin diren
|
lanak
, baina eskolarik eta jarraitasunik (tradiziorik) sortu gabe gehienetan.
|
|
|
Izatez, behinola Villasantek, Mitxelenak edo Sarasolak, beren ikerketa klasikoetan,, euskal literaturaren historia? izenpean euskaraz idatzitako
|
lan
oro aztertzen bazuten (berdin katiximak, liburu teknikoak, nobelak zein poesiak), egun, genero bakoitzak bere bidea egin ahala, ikerketa zehatzagoak egitera jo da. Hola gaur euskal literaturaren historia aipatzean propioki literatura generoko lanen bilakaerari egin ohi zaio erreferentzia.
|