|
2007
|
|
|
Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu
|
hura
errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta
|
haren
taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako
|
haren
informazio genetikoa du. Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino.
|
|
|
Plaka
|
hura
beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi
|
hari
Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen.
|
|
|
Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
Haren
masa oso handia da: Eguzkiaren masa baino zenbait milioi aldiz handiagoa edo mila milioi handiagoa izan daiteke.
|
|
|
Esne bidea Eguzkiaren eta gure eguzki sistemaren galaxia da, eta gu geu 24.000 argi urteko distantziara gaude galaxia horren erdigunetik. Kiribil itxura du, eta
|
haren
diametroa 90.000 argi urtekoa da. Haren masa, berriz, mila milioi aldiz Eguzkiaren masa da (Eguzkiaren masa 2 x 10 30 kg da).
|
|
|
Kiribil itxura du, eta haren diametroa 90.000 argi urtekoa da.
|
Haren
masa, berriz, mila milioi aldiz Eguzkiaren masa da (Eguzkiaren masa 2 x 10 30 kg da). Berrehun mila milioi izar baino gehiago daude Esne bidean.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean
|
haren
egitura osoa behatzen. Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da.
|
|
|
Guztira, 9.600 kilometro. No hands across America izena eman zioten abentura
|
hari
, helburua eskurik gabe gidatzea zelako. Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen.
|
|
|
Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo bat behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume baten aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun handiak izatea
|
haren
aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
Kasu horretan, CO 2 a kontzentratuago egongo litzateke eta errazagoa litzateke sintesi gasetik bereiztea. CO 2 a kenduta, hidrogenoa geldituko litzateke, eta
|
hura
erabiliko litzateke erregai gisa. Kontuan izan behar da, beraz, ikatzetik hidrogenoa lortzeko modu bat ere izan daitezkeela IGCC zentralak.
|
|
|
Elektrizitate kantitate bera gas naturalarekin sortzeko, gehienez ere horren erdia isurtzen da, eta haize edo eguzki energia edo energia nuklearra erabiliz gero, berriz, ez da CO 2 rik isurtzen. Hala, ikatzak zerikusi handia du berotegi efektuarekin;
|
hura
erreta urtero 10.000 milioi tona CO 2 isurtzen da atmosferara. Garraioan erretako petrolio eratorrien atzetik CO 2 gehien isurtzen duen giza jarduera da ikatza erretzea.
|
|
|
Gainera, fruitu batek ekoitzitako etilenoak
|
haren ondoko
fruituak ere etilenoa ekoizten hastea eragiten du; hau da, inguruko fruituak ere ontzea.
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru
|
hartan
bertan, duela urte gutxi batzuk, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru
|
hartan
bertan, duela urte gutxi batzuk, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina eragotzi zuten, eta orain agerraldia gertatu izana kolpe latza da gaitza munduan desagerrarazteko kanpainarentzat.
|
|
|
Nanoaren inguruko fisikako, kimikako, ingeniaritzako, biologiako nahiz medikuntzako 60 aditu baino gehiago bildu ziren. Kongresu
|
hartako
izarretako bat Antonio Hernando Madrilgo Magnetismo Aplikatuaren Institutuko zuzendaria izan zen.
|
|
|
Ikuspegi hori ez zen aldatu 1960ko hamarkada arte. Hain zuzen, garai
|
hartan
hasi ziren ozeanoen hondoa esploratzen. Ordura arte teknologia ez zegoen itsas hondoraino jaisteko bezain aurreratuta, baina, 1964an, estatubatuarrek Alvin itsasoratu zuten.
|
|
|
Dortsaletik urrundu ahala, lurrazal ozeanikoa hozten doa, eta
|
haren
dentsitatea handitu egiten da. Lurrazal ozeaniko horren dentsitatea azpiko mantuarena baino handiagoa denean, hondoratu egiten da.
|
|
|
Operazio
|
hartan
, Alvin ez gain, Archimede batiskafoa eta itsaspeko tripulatu frantziar bat erabili zituzten, Cyana. Haren barrutik, zientzialariek basaltozko mundu harrigarri bat ikusi zuten lehen aldiz. Operazio benetan emankorra izan zen, itsaspekoek aukera eman baitzieten ozeano hondoaren gainean ibiltzeko, eta beren begiz ikusteko lurrazal sortu berria.
|
|
|
Haiekin, errekor ikusgarriak egin zituzten. Adibidez, 1960ko hamarkada
|
hartan
, Archimede batiskafo frantziarrak 10.800 metroko sakonerara iristea lortu zuen, Marianetako fosan. Urperatze haiek, ordea, ez zuten helburu zientifiko handirik.
|
|
|
1964an, baina, itsas hondoa ikertzeko bereziki diseinatutako lehen itsaspeko tripulatua egin zuten: Alvin.
|
Hark
eta haren ondoren egin ziren antzekoek iraultza ekarri zuten itsas hondoaren esploraziora. Itsaspeko gogorrak dira, sakonera handietan dagoen presioa jasateko, eta, aldi berean, arinak dira.
|
|
|
Itsaspeko gogorrak dira, sakonera handietan dagoen presioa jasateko, eta, aldi berean, arinak dira. Alvin ek, esaterako, 17 tona besterik ez du pisatzen, baina
|
haren
titanio eta burdinazko esferak ondo jasaten du 4.500 metroko sakoneran dagoen presioa (hori da Alvin ek har dezakeen sakonera maximoa).
|
|
|
Sortu zutenetik, asko berritu dute; adibidez, 2006an beste beso robotiko bat jarri zioten. Baina oinarrizko hainbat gauza ezin dituzte aldatu; beraz,
|
haren ordezkoa
egiten ari dira. Hala ere, lehen esploratzaile txikiek lan paregabea egin dute ozeano hondoaren esplorazioan.
|
|
|
Thierry Juteau ezaguna da geologo ona eta komunikatzaile aparta izateagatik; baina, batez ere, tximinia hidrotermalak aurrez aurre ikusteko aukera lehenengo aldiz berak izan zuelako da ezaguna. Zumaian aurkikuntza
|
hari buruz
eman zuen hitzaldi batean jarri genuen harekin hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako bere etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean, bere bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun handiz.
|
|
|
Thierry Juteau ezaguna da geologo ona eta komunikatzaile aparta izateagatik; baina, batez ere, tximinia hidrotermalak aurrez aurre ikusteko aukera lehenengo aldiz berak izan zuelako da ezaguna. Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean jarri genuen
|
harekin
hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako bere etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean, bere bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun handiz.
|
|
|
Nik 1960ko hamarkadaren lehen urteetan egin nituen unibertsitateko ikasketak, eta garai
|
hartan
ez zen ozeanoaz hitz egiten, erabat ezezaguna baitzen. Berez, ofiolitak aztertzen hasi nintzen.
|
|
|
Orduantxe, 1960ko hamarkadan, estatubatuarrak ozeano hondoen mapa egiten hasi ziren, eta haiek ikusi zuten dortsal ozeanikoa. Eta garai
|
hartan
sortu zen plaka tektonikaren teoria (1967) ere, eta dortsalak hor funtzio garrantzitsua zuela pentsatzen hasi ziren. Hala, nire espezialitatea dortsal fosilak izanik, dortsal aktiboak ikusteko gogoa piztu zitzaidan.
|
|
|
Omango ofiolita munduko handiena da, eta
|
hura
ikertzen piztu zitzaion Juteauri itsas hondoa ezagutzeko gogoa. (Argazkia:
|
|
|
Famous operazioan ez nuen parte hartzerik izan, baina hurrengorako, Cyamex espediziorako, eskaera egin nuen, eta onartu egin ninduten, ofiolitetan aditua izateagatik. Misio
|
hura
oso garrantzitsua izan zen, egitura interesgarri piloa aurkitu genuen, baina tximinia aktiboak topatzeko aukera izan baino lehen bukatu zen.
|
|
|
Niretzat, leku kuttuna da. 1981ean hasi nintzen
|
hura
aztertzen, eta oraindik ere joaten naiz.
|
|
|
Gutxi gorabehera hilabete pasatu ostean, hazitako zelula horiek gaixoaren bihotzean txertatzen dituzte kateterismo bidez; alegia, injekzio kateter berezi batez. Zelulak infartua jasan duten muskulu kardiakoan eta
|
haren inguruan
txertatzen dituzte. Dena den, aurrez, zelula ama heldu horien lagin bat aztertzen dute mikrobiologia laborategian, infekziorik ba ote duten edo ez ikusteko, eta osasuntsu daudela ziurtatzeko.
|
|
|
Teknika hori lantzen ari dira oraindik ere, eta
|
haren
helburua da tratamendu berri horren eraginkortasuna egiaztatzea eta miokardioko infarturen bat jasan duten gaixoen bihotzaren funtzionamendua hobetzen den edo ez ikustea.
|
|
|
Batek dio zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera,
|
haren
abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)... Arrazoia edozein izanda ere, izen hori eman zion, eta harrezkero horixe erabili da zenbaki hori adierazteko.
|
|
|
Eulerrek, izena emateaz gain, lan bikaina egin zuen zenbakiaren gainean.
|
Haren
propietateak definitu zituen, 1730 urtearen inguruan. Haren aurretik hainbat matematikarik egindako lanak zenbakiarekin lotuta zeudela ohartu zen, eta haietan oinarritu zen propietateak definitzeko.
|
|
|
Haren propietateak definitu zituen, 1730 urtearen inguruan.
|
Haren aurretik
hainbat matematikarik egindako lanak zenbakiarekin lotuta zeudela ohartu zen, eta haietan oinarritu zen propietateak definitzeko.
|
|
|
Deskubritzeko eta deskribatzeko hainbeste denbora behar izan bazuten ere, zenbakia oso arrunta eta erabilia da gaur egun. Ikasle garaian izan ohi dugu
|
haren
berri lehenengoz, logaritmo nepertarrekin lotuta. Handik aurrera, batzuek ahaztu egiten dute zenbakia existitu ere egiten dela, baina beste batzuentzat ezinbesteko lanabes bihurtzen da.
|
|
|
zenbakiari esker, hildako baten tenperatura neurtuta, jakin dezaketelako pertsona hori noiz hil zen. Pertsona bat bizirik dagoenean,
|
haren
metabolismoak gorputzaren tenperatura konstante mantentzen du, 36 ºC inguruan. Hiltzen den unean, gorputzak beroa ekoizteari uzten dio, eta gorpua tenperatura galtzen hasten da, esponentzialki, inguruneko tenperatura lortu arte.
|
|
|
Hazkunde esponentzialarekin zerikusirik ez duten kasu batzuetan ere ageri zaigu zenbakia. Demagun kate, soka, kable... bat bi zutoinen artean zintzilikatzen dugula, alegia, katenaria bat dugula (trenentzako
|
hari
eroalea edo argindarraren linea elektrikoa zintzilikatzen dutenean bezala). Bi zutoinen artean dagoen kate zati bakoitzaren kurba zenbakiak definitzen du.
|
|
|
Esparru horretan hartu zuen garrantzia Gerhard Ertl kimikari alemaniarrak.
|
Hark
garatu zuen solidoetako erreakzio kimikoak ikertzeko metodologia erabiliena. Metodologia hori ohiko bihurtu da ikerketa laborategietan zein industrian.
|
|
|
Hala ere, Ertlen lanaren garrantzia ez da Haber Bosch erreakziora mugatzen.
|
Hark
erabilitako metodologiak molekulen modelizazio teorikoa, teknika espektroskopiko aurreratuak eta laborategiko prozedura asko konbinatzen zituen gainazalean gertatzen zena agerian uzteko. Teknika horien bitartez, solidoen beste prozesu asko ikertu ahal izan dira, adibidez, erdieroaleen industrian (elektronikaren industria), erregaien erreketaren optimizazioan (automobilgintzan) eta abar luze batean.
|
|
|
Daukagun informazioaren arabera hartzen ditugu erabakiak. Baina, egun, inoiz baino garrantzi handiagoa hartu du informazioak;
|
hura
trukatzeko hau da, komunikatzeko dauden erraztasunak direla eta. Askotan entzuten dugu informazioaren gizartean bizi garela, eta, hori hala bada, hein handi batean IKTei esker da.
|
|
|
Ordenagailuak dira IKTen burmuina eta bihotza; baina, dudarik gabe, IKTen artean elementurik garrantzitsuena eta iraultza handiena ekarri duena Internet da,
|
haren
azken belaunaldiak batez ere: jendearen parte hartzean eta informazio trukean oinarrituak dauden sareko zerbitzuek osatzen dute Web 2.0; eta, hain arrakastatsuak izan diren wikiak, eta blogak dira, besteak beste, 2.0 izarrak.
|
|
|
Inguru
|
hartan
, basapatata barietate ugari hazten da. Bada, haietako batzuk etxekotu egin zituzten, eta papa izena jarri zieten.
|
|
|
Duela zazpi hamar mila urte inguru izan zen hori; data zehatz bat emateko aztarna egokirik ez omen dute ikertzaileek. Dena dela, etxekotu zen lehenengo papa Solanum stenotomum espeziekoa zela uste dute; barietate hori oraindik ere hazten dute inguru
|
hartako
biztanleek.
|
|
|
Hemen, beste izen bat hartu zuen: aurrez ezagutzen zuten batata (Hipomoea batatas) tuberkuluaren izenarekin bat egin zuen, antza, jatorrizko papa
|
hark
; eta bien nahastetik sortu zen patata izena.
|
|
|
Programa
|
haren baitan
, pauso garrantzitsuak eman zituzten. Besteak beste, inguruko barietateak bildu zituzten, hazitarako patatak ekoizten hasi ziren, Europako hainbat herritako barietateak inportatu zituzten...
|
|
|
Helburu beraren atzetik jarraitzen zuten; ondo egokituko ziren barietateak lortu nahi zituzten. Eta, horretarako, lau
|
hari
muturri tiraka egin zuten lan: ekoizpena, lehortearekiko erresistentzia, azkar heltzea, eta izoztearekiko erresistentzia.
|
|
|
UNESCOren Gobernuen arteko Ozeanografia Batzordeak (IOC) eta
|
haren
abangoardiako programak, GOOS, ozeanoen behaketa jarraitua egiteko ardura daukate Nazio Batuen baitan. IOCeko aditu talde batek (OOPC) laguntzen du GOOSen klima globala kontzeptuaren arauak eta helburuak definitzen, eta sistema kontrolatzeko eta ebaluatzeko tresnak zehazten.
|
|
|
Pazifiko tropikaleko 70 buia finkoetako bat. El Niñoren gertaerak kontrolatzen ditu, eta
|
haren
iragarpenak egiten, ozeanoa behatzeko sistema globalaren barruan. Azken aldiz, 2002 izan zen El Niño fenomenoa.
|
|
|
Klimaren azken aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran gertatu zen, duela 12.000 urte inguru (garai
|
hartan
, gizakia Ameriketan finkatzen hasi zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora.
|
|
|
1 Harry Bryden ek eta
|
haren
lankideek argitaratu zituzten aurkikuntza horiek, Nature aldizkariaren 2005eko abenduaren 1eko alean.
|
|
|
Programa hori UNESCOren Gobernuen arteko Ozeanografia Batzordeak (IOC), Munduko Meteorologia Erakundeak (WMO) eta Zientziarako Nazioarteko Kontseiluak (ICSU) babesten dute.
|
Haren
xede nagusia da klima sistemaren iragargarritasunaren mugak eta gizakiak kliman duen eraginaren mugak zehaztea.
|
|
|
2005eko uztailean Science aldizkarian argitaratu zen artikulu batean, Tim Barnett ek eta
|
haren
lankideek erakutsi zuten azken 40 urteetan ozeanoetan behatutako berotzeko joera ezin dela azaldu aldakortasun naturalaren bidez; aitzitik, joera horrek argi eta garbi bat egiten zuen gizakiak kliman duen eragina kontuan hartzen duten klima iragarpenekin. Hala ere, aurkikuntza hori ez zetorren bat beste leku batzuetan egindako neurketekin.
|
|
|
Objektu bat (hegoa) aerodinamikoa baldin bada,
|
haren kontra
datorren fluidoak (aireak), objektuaren formari jarraitzen dio; nolabait esatearren, objektuaren gainazalari itsasten zaio. Geruzatan antolatzen da airea:
|
|
|
Dena dela, zuhaitzaren eta onddoaren arteko harremana sinbiotikoa da; hau da, onddoak behar duen elikagaia (materia organikoa) zuhaitzaren sustraietatik jasotzen du, eta, ordainetan, zuhaitzak behar dituen hainbat substantzia jasotzen ditu onddoaren eskutik, ura eta gatz mineralak, besteak beste. Horretarako, onddoaren hifek (onddoa osatzen duten
|
hari
itxurako egiturek) zuhaitzaren sustraiak biltzen dituzte, eta elkarte sendo bat osatzen dute: mikorriza.
|
|
|
Sputnik (bidaia lagun, euskaraz) 1957ko urriaren 4an bidali zuten espaziora errusiarrek, eta hala hasi zen espazioa konkistatzeko lehia. Hainbat gertaera soziopolitikok sortu zuten Sputnik, eta
|
haren
sorrerak aro berri bat ekarri zuen.
|
|
|
Talde bateko buru jarri zuten. Hamarkada
|
hartan
bertan, behin eta berriz esan zien Estatu Batuetako agintariei Lurretik at joango zen satelite artifizial bat bidali nahi zuela. Ezezkoa jaso zuen guztietan.
|
|
|
Glushko ingeniariari laguntza eskatu zion. Berehala hasi zen
|
hura
motor egokia diseinatzeko lanean. RD sortu zuen.
|
|
|
Von Braunek Korolevek baino geroago bete zuen ametsa. 1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten, haien lehen satelite artifiziala, von Braunek eta
|
haren
taldeak sortutakoa. Izan ere, urte batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea sortzeko proiektuari.
|
|
|
Gizakiak eraikitako lehen satelite
|
hark
ikerketa zientifikoa egin zuen. Atmosferako goiko geruzen hainbat ezaugarri aztertu zituen.
|
|
|
Meteoritoen presentziaren berri ere jaso nahi zuten, eta horretarako zeraman Sputnik ek presiopean zegoen nitrogenoa: meteorito batek satelitearen kontra talka egin izan balu, presioa jaitsi egingo zen, eta sortutako tenperatura aldaketak salatu egingo zuen
|
hura
. Ez zen talkarik gertatu, ordea.
|
|
|
Sobietarrentzat, arrakasta izan zen Sputnik; estatubatuarrentzat, beldur iturri. Izan ere, satelite artifizial
|
hartan
arrisku atomiko handia ikusi zuten amerikarrek. Eta espaziorako programa berrantolatu egin zuten goitik behera.
|
|
|
1957ko uztailaren 1etik 1958ko abenduaren 31 arte Eguzkiaren jarduera gorenean egongo zela kalkulatu zuten, eta ikerketak egiteko aproposa izango zela pentsatu zuten. Urte
|
hartan
ikertu nahi ziren aurora borealak, izpi kosmikoak, geomagnetismoa, Eguzkiaren jarduera, grabitatea, ionosfera eta beste hainbat elementu meteorologian, ozeanografian, sismologian eta beste hainbat arlotan.
|
|
|
Sputnik Programa hainbat espazio misio bildu zituen proiektuaren izena zen. Garai
|
hartako
Sobietar Batasunak garatu zuen. Sputnik Sputnik programaren barruan bidali ziren sateliteetan lehena izan zen.
|
|
|
Huraxe izan zen, gainera, espazioko lehen biktima; izan ere, kalkulatzen dute egun pare bat iraun zuela bizirik, tenperaturarekin izandako arazoak zirela medio. Bi egun horietan, behintzat,
|
haren
egoerari buruzko hainbat datu jaso ahal izan zuten.
|
|
|
1960ko abuztuaren 19an, Sputnik bidali zuten, eta
|
hark
, bere baitan, bi txakur, bi arratoi, berrogei sagu eta hainbat landare espezie zeramatzan. Egun bat egin zuten espazioan, eta guztiak bizirik itzuli ziren.
|
|
|
Programaren zuzendaritzan, oraingoz, berritasunik ez; beste ekitaldi batez Beñar Kortabarriak jarraituko du.
|
Harekin
lan egiteko, eskarmentuko eta esperientzia gutxiagoko pertsonez osatutako lantalde bat: beteranoak Arantxa Txintxurreta eta Eneko Imaz biologoak; Teknopolisen hasiberriak, Alaitz Ochoa de Erive kazetaria eta Manex Urruzola ingeniaria.
|
|
|
Airbus konpainiaren A380 hegazkin erraldoiari. A380a dagoeneko airean dago, eta, ustez,
|
hark
ere isurketak murrizten ditu, hegaldi bakoitzean jende asko garraiatzen baitu, Boeing 787ak garraiatuko duen lagun kopuruaren bikoitza ia.
|
|
|
Hala, ikertzaileek ondorioztatu zuten gizakiaren arbasoak berezko babesa zuela birus
|
harekiko
. Hori frogatzeko, erretrobirusak herentzian utzitako geneak hartu zituzten txinpantzearen DNAtik, eta saguaren erretrobirus batekin elkartu zituzten.
|
|
|
Txinpantzeek, berriz, badituzte hiesaren birusari aurre egiteko mekanismoak. Beharbada, infekzio
|
hura
pasatzeak egin ditu txinpantzeak gizakiak baino gogorragoak hiesaren aurrean. Behintzat, lehen gizakiarentzat mesederako izan zen proteinak orain ez du balio, eta, ikertzaileen esanean, litekeena da haren erruz egotea orain babesgabe.
|
|
|
Beharbada, infekzio hura pasatzeak egin ditu txinpantzeak gizakiak baino gogorragoak hiesaren aurrean. Behintzat, lehen gizakiarentzat mesederako izan zen proteinak orain ez du balio, eta, ikertzaileen esanean, litekeena da
|
haren
erruz egotea orain babesgabe.
|
|
|
Alabaina, datazioa ez dator bat eredu klimatikoek iradokitzen dutenarekin. Izan ere, duela 450.000 urtetik hona ez dago landareen aztarnarik; horren arabera, badirudi ordutik izotzaren pean egon dela inguru
|
hura
. Zientzialariek, ordea, uste zuten azken glaziazio arteko garaian (duela 130.000 urte) Groenlandia hegoaldeko izotza urtu egin zela, eta horregatik igo zela itsas maila 5 metro.
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta
|
haren
taldeak urteak daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta
|
haren
taldeak urteak daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute lortu, baina erabili beharreko prozedura patentatu nahi dute.
|
|
|
Brown Unibertsitateko bi fisikarik orain arte ezinezkotzat jotzen zen zerbait egitea lortu dute: elektroi bakar bat begi bistaz ikusteko gai egin, eta
|
haren
mugimendua etxeko bideokamera arrunt
|
|
|
Brown Unibertsitateko bi fisikarik orain arte ezinezkotzat jotzen zen zerbait egitea lortu dute: elektroi bakar bat begi bistaz ikusteko gai egin, eta
|
haren
mugimendua etxeko bideokamera arrunt batez grabatu dute.
|
|
|
Mario Molina kimikari mexikarra kimikaren alor ugaritan ikertzen aritu zen munduko hainbat ikerketa zentrotan 1972 urtera arte. Urte
|
hartan
, Sherwood Rowland ekin lanean hasi zen, eta ozono geruzan CFCek zenbaterainoko kaltea eragiten duten deskubritu zuten. 1995ean Nobel saria eman zioten horregatik.
|
|
|
1995ean Nobel saria eman zioten horregatik. Horrek behin betiko aldatu zuen
|
haren
ibilbide profesionala. Harrezkero, ingurumen arazoak gizartearen maila guztietara helarazteko lanetan dabil.
|
|
|
Harrezkero, ingurumen arazoak gizartearen maila guztietara helarazteko lanetan dabil. Ekainaren 25ean, Tolosako Naturaldiak gonbidatuta, klima aldaketari buruzko hitzaldi bat eman zuen Chillida Lekun, eta
|
harekin
hitz egiteko tartetxo bat izan genuen.
|
|
|
Lan
|
hura
egin eta gero, bigarren saialdi bat egin genuen nazioarteko hitzarmen bat egiteko. Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo urteetan.
|
|
|
Inklusio asko eta mota askotakoak aurkitu dituzte, eta haien kalitatea ere aparta da; informazio asko eskaintzen ari dira. Urizaharra baino lehen, pentsatzen zuten euliak Tertziarioan azaldu zirela, ezagutzen zen euli aztarnarik zaharrena garai
|
hartakoa
zelako. Eta hori talde gehiagorekin ere pasatu da, modernotzat geneuzkan taldeak anbarean azaldu dira, argitu digu Alonsok.
|
|
|
Arabako aztarnategiak Behe Kretazeoko Aptiar garaikoak dira, duela 114 milioi urte ingurukoak; munduan dauden Behe Kretazeoko aztarnategirik oparoenak dira. Garai nahasia izan zen
|
hura
, Jurasikoaren bukaeran eta Kretazeoan zehar aldaketa sakonak gertatu baitziren landare komunitateetan. Aldaketarik nabarmenena, seguru asko, loredun landareen agerpena izan zen.
|
|
|
Garai
|
hartako
Arabak zein inguruak ondorengo urteetan izan zituzten aldaketak islatzen ditu anbarak. Erretxinak, animalia handiak baino gehiago, txikiak harrapatzen ditu, eta Arabako anbara animaliaz josirik dago.
|
|
|
Inklusiorik aurkitzen badute, mundu osoko adituei bidaltzen diete; akaro bat aurkitzen badute, adibidez, akaroetan aditua den norbaiti bidaltzen diote.
|
Hark
lagunduko du zehazten animalia hori zein espezietakoa den. Aditu horiek aurkitzea lan nekeza dela aitortu du Jesús Alonsok, besteak beste espezializatutako paleontologoak gutxi direlako; hainbat tesi bideratu dira Arabako anbararen azterketara, eta, hortik bai, aterako dira espezializatutako adituak.
|
|
|
Anbararekin batera bestelako fosilak aurkitu dituzte, oso egoera onean; ikatz bihurtutako lumek, landareen hostoek, polenak eta egur fosilek, besteak beste, garai
|
hartako
ekosistemak eta klima nolakoak ziren ulertzen lagunduko dute, ezbairik gabe. Anbarean aurkitutakoetatik jasotako informazioak, anbararen egiturak berak eskainitakoak eta anbaraz gain aztarnategian aurkitutakoen azterketak dagoeneko eman dute bidea jakiteko nolakoa zen ingurua.
|
|
|
Kanoatxo bat eginez gero, mangladiko txokoak eta biztanleak ezagutu ahal izango genituzkeen. Kanoa egiteko mangladitik hurbil zegoen basora sartu genukeen; iratze erraldoien artetik igaro genukeen, trikuren bat edo beste agurtu, intsektu eta armiarmak uxatu, eta, azkenik, araukariaren bat edo magnoliaren bat aurkitzean,
|
haren
egurraz kanoa egin ahal izango genukeen.
|
|
|
Dinosauroak ziren jaun eta jabe. Garai
|
hartan
azaldu ziren, ustez, lehen hegaztiak, baita lehen loredun landareak ere; aldaketa handia eragin zuen azken horrek ingurunean.
|
|
|
Berotuz gero, erre egiten da. Argi izpiek zeharka dezakete, eta, orduan,
|
haren
ezti koloreak distira berezia hartzen du. Igurtziz gero, papera erakartzeko ahalmena du; propietate horregatik, grezieraz elektron esaten diote.
|
|
|
Urizaharran lehen aztarnategi
|
hura
aurkituta, beste batzuen bila hasi ziren inguruan. Horrela aurkitu zuten bigarrena, Gatzaga Buradonen, Bastidan.
|
|
|
Araban aurkitutako sorpresa guztietatik lehena besterik ez zen izan Lopez del Vallek aurkitutako intsektu
|
hura
; harrezkero, gehiago aurkitu dira, euliak, tximeletak, matxinsaltoak... Urizaharran bakarrik, 13 intsektu ordena desberdin azaldu dira.
|
|
|
Asimovek klasiko bihurtu zuen robotaren ideia.
|
Harentzat
Robot visions ipuin eta saio bilduman dioen bezala, robota giza itxurako makina bat zen, gizakiok egiten ditugun ekintzak egin ditzakeen makina bat, baina, nahitaez, pentsatzeko ahalmena izan behar zuen. Gizaki mekanikoaren ideia da.
|
|
|
Lege horien arabera, robot batek ezin dio minik egin gizakiari, bete egin behar du gizakiak agindutako guztia eta bere burua babestu behar du, ordena horretako lehentasunarekin. Hain zuzen, lege horiek sortzen dituzten paradoxetan oinarrituta daude
|
haren
robotei buruzko istorioak. Bicentennial Man eleberri laburrean, adibidez, robot batek gizaki bihurtu nahi du, eta lortu egiten du, baina hiru legeak hautsi gabe.
|
|
|
Harrapa nazazu, ahal baduzu idazten zuen pantailan.
|
Haren kontrako
antibirus bat ere prestatu zuten, Reaper. Zientzia fikzioan, John Brunner-ek muturrera eraman zuen antzeko ideia bat The Shockwave Rider eleberrian, lau urte geroago. Eta beste eleberri askok ere erabili zuten birusaren kontzeptua garai hartan.
|
|
|
Haren kontrako antibirus bat ere prestatu zuten, Reaper. Zientzia fikzioan, John Brunner-ek muturrera eraman zuen antzeko ideia bat The Shockwave Rider eleberrian, lau urte geroago. Eta beste eleberri askok ere erabili zuten birusaren kontzeptua garai
|
hartan
.
|
|
|
programatzaile batek bere enpresaren sistemari eraso egiten dion birus bat egin du, enpresatik botatzen dutenerako. Planteamendu horrek gaur egungo birus baten arkitektura klasikoa du, garai
|
hartako
teknologoek pentsatu ez zuten zerbait. Birusaren erabilera maltzurra zientzia fikzioak asmatu zuen dio Barcelók.
|
|
|
Eta ez nolanahi, gainera. Aurrean zer duten aztertu eta gero, berentzat onena izan daitekeena aukeratzen dute, eta
|
hari
egiten diote ziztada.
|
|
|
Arazoak izango lituzke, hilekoa izan ondoren beharrezkoa baitu zain berriak sortzea. Eta bihotzeko arazoak dituen pertsona bati botika horren bidez zainak sortzeko gaitasuna gutxituko bagenio, ez al genuke
|
haren
bizia arriskuan jarriko?
|
|
|
Hain juxtu, Francis Crick ekin batera, DNAren egitura argitu zuen Watsonek 1953an.
|
Haren
genoma deskodetu duten zientzialariek
|
|
|
Hain juxtu, Francis Crick ekin batera, DNAren egitura argitu zuen Watsonek 1953an.
|
Haren
genoma deskodetu duten zientzialariek esan dutenez, lehen aldiz milioi bat dolar baino gutxiago gastatu dute deskodetzean.
|