|
2004
|
|
|
Testuen itzultzaileak zintzo zintzo bete zituen Sabino Aranaren arauak, eta ugari sartu ere (2). Horietako batzuk baziren ordurako Euskaltzaindiak sortua bere lehen ekimenetan ontzat emandako
|
hitzak
(3). Sabino Aranaren eragina, beraz, XX. mendean euskara juridiko administratiboan hasiera hasierako ahaleginean dago, gerorako ere gerra denboran Euzko Jaurlaritzaren eskupean egingo zenaren aurrelari (4).
|
|
|
|
Hitz
gutxitan esateko, Sabino Aranaren itzal zabalak ia mende osoa hartu du Bizkaiko euskalgintza. Alde edo kontra, zale edo arerio, Sabino Arana izan da, urte luzeetan, euskalgintzaren erreferentzia Bizkaiko lurraldean.
|
|
|
Nire
|
hitzen
eta iritzien berresle, hona, beste behin ere, Orixe zena: Arana gabe edo Aranaz leku ari izanak eta ari direnak badituzu, baino aren aldekoak naiz aitzikoak, naiz bitartekoak, naiz Arana kukuak, ua dute eragile nola edo ala (10).
|
|
|
Halaxe Larramendiren ondotik orduko espainol kritikalariei erantzuteko liburuak idatzi ziren, halaber 1974.an Juan Karlos erregeordeak esan zuenen euskara ez zela jakintzarako gai Elhuyar aldizkariarekin erantzun genion, gaitasunaren froga. Beste erantzun bat izan da apologisten ondotik, gure hizkuntza mordoiloa, nahasia zelarik
|
hitzen
asmatzea eta hori bera egin zuen Larramendik bere hiztegi garbizalea Sabinok baino lehen.
|
|
|
«hitz abstrakturik eta orokorrik» ez zeukala. Ez ziren osoki okerrean hori idaztean hiztegi hori gaurkotasunerako laburregi zelako, baina Sabinok Larramendik bezala
|
hitzak
asmatuz nahi izan zuen euskarak hitzen sortzeko gaitasuna zuela erakutsi eta euzkera aberastu.
|
|
|
«hitz abstrakturik eta orokorrik» ez zeukala. Ez ziren osoki okerrean hori idaztean hiztegi hori gaurkotasunerako laburregi zelako, baina Sabinok Larramendik bezala hitzak asmatuz nahi izan zuen euskarak
|
hitzen
sortzeko gaitasuna zuela erakutsi eta euzkera aberastu.
|
|
|
Ezkerraldeko fabriketan erdaldunak trumilka sartzen ziren eta Bizkaiko kaletarrek euskara pidjintua zerabilten, Sabinok euskararen idaztea, eta «euzkera ona» hiztegi garbi batekin idaztea bultzatu nahi izan zuen. Euskara hobearen egiteko lparraldeko idazleen tradizioan eta Hegoaldeko batzuen idazkietan
|
hitzak
aurkituko zituen, baina idazki horik ez ziren inon erosgai eta sarritan jadanik euskaran errotu hitzak ez ezagutuz bere izparriak eskaini zituen.
|
|
|
Ezkerraldeko fabriketan erdaldunak trumilka sartzen ziren eta Bizkaiko kaletarrek euskara pidjintua zerabilten, Sabinok euskararen idaztea, eta «euzkera ona» hiztegi garbi batekin idaztea bultzatu nahi izan zuen. Euskara hobearen egiteko lparraldeko idazleen tradizioan eta Hegoaldeko batzuen idazkietan hitzak aurkituko zituen, baina idazki horik ez ziren inon erosgai eta sarritan jadanik euskaran errotu
|
hitzak
ez ezagutuz bere izparriak eskaini zituen.
|
|
|
ez ote zen euskaraz, jadanik adigai askorentzat
|
hitzik
eta Sabinorengandik urrundu.
|
|
|
Gero, Andima Ibinagabeitiak Parisen joera berria izan zuen, nahiz gipuzkera osotuan idatzi, euskal liburu zahar eta berrietarik sustraitu
|
hitzen
biltzen zebilen, biltzen eta eskaintzen. Honela Euzko Gogoan sabinista amorratu bakan batzuek izparrizaleek jarraitu bazuten hala nola Jemeindar Zeferin, gehienek gipuzkera osotuan, aldiz Eganen K. Mitxelenaren zuzendaritzapean eta haren eredua jarraikiz pixkanaka gipuzkera osotua, benetan beste euskalkiez osatzen hasi zen.
|
|
|
Sabindiar euskara horri bihurtzeko joan den mendeko hirurogeita hamargarren urteetan idazle berriek, sabinismoak baztertu nahiz, euskaniolera jo zuten. Ustez eta Sabinok asmatu zituen
|
hitz
batzuen baztertzen hasi, hala nola idatzi izkribatu erabiliz guk generabilan jakintza hitzaren ordez, zientzia espainolkeria. Ulergarriago izateko, omen?
|
|
|
Sabindiar euskara horri bihurtzeko joan den mendeko hirurogeita hamargarren urteetan idazle berriek, sabinismoak baztertu nahiz, euskaniolera jo zuten. Ustez eta Sabinok asmatu zituen hitz batzuen baztertzen hasi, hala nola idatzi izkribatu erabiliz guk generabilan jakintza
|
hitzaren ordez
, zientzia espainolkeria. Ulergarriago izateko, omen?
|
|
|
Ulergarriago izateko, omen? Hilabeteak gaztelaniaz esateko moda jarri zen, alegia euskaraz
|
hitz
gehiegi zeudela, nahasgarriak zirela. Gogoratzen naiz Iñaki Teodoro gipuzkoarraren semearekin eduki hizketa:
|
|
|
Sabinok besterik ezean eskaini, beharrik gabeko
|
hitz
asko, galdu dira zorionez, gabeukatz, urrutizkina, txadona eta lutelesti gaizki forrnatuak eta ulergaitzak zirelako, baina beste asko salbatu: aberri, abertzale, abertzaletasun, abesti, abeslari, abesbatza, arkatz, ertzantza, espetxe, ikastola, jaurlaritza eta beste.
|
|
|
enda, Gotzon, gotzain, eta beste.
|
Hitz
zaharkitu batzuk berpiztu zituen: agintari, idatzi, baita zubererazko ahul, zinegotzi.
|
|
|
Korronte honetan ko katuko lirateke, zehazki, Astarloa eta honen jarraitzaletzat jotzen den Sabino Arana. Mitxelenak esana da Aranaren hizkuntza arauak printzipio logikoetan oi narrituta daudela eta, aspaldiko
|
hitz
mailegatu euskaldunduak baztertu eta hori en euskal ordaina garbizalekerian bilatzeko joera, hain zuzen, azterbide horre tan zehazten dela (262). Hortik sortzen den euskara ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263).
|
|
|
dira biak, eta darabilgun gaian eta garaian behintzat, Azkue askozaz berrizaleago ageri zaigu, tradi zio idatziari dagokionez. Ondorioz, uste dugu berezi beharreko sailak direla, mende bukaeran jaio eta XX.aren hasieratik aUITera zabaltzen den bizkaiera idatzi berrian, Aranak irekiriko bidea, hots, orto grafia sistema eta neologismo sorta bat edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko
|
hitz
guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen duen aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada ere. Urteen buruan, haatik, Azkuek sorturiko ereduaren eragina gero eta na bariago egingo da Aranaren lanetan, bakanka aurki daitezkeen adibideetan Iehenik, ugarituz gero, az ken lanetan osoro makurtzeraino bere hizkuntza hiperbizkaieraren sistimara> > (Laka, op., 24 or.).
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan
|
hitz
berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko asko ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! bid.,...
|
|
|
Kontua da, euskararen sustapenari buruz zer nolako jarrera izan duten, eta duten, Euskal Herriko alderdi estatalek eta nazionalistek. Jakin beharrekoa da, era berean, gurean integrazioaz hain gora
|
hitz
egiten den interkulturalis moaren euforia honetan, nolako jarrera agertzen duen lekuko jendeak eta no lakoa kanpotik etorriak. Ez baitugu gaurkorik, 1986ko datuen arabera,% 69,91 ziren erdaldun elebakarrak, eta hauetatik% 40 etorkinak ziren eta% 39, be rriz, bertakoak.
|
|
|
Lehen arrazoia da, Sabinok maketismoaz
|
hitz
egiten duenean, euskal nazio ukatu eta menperatu baten burujabetasuna aldarrikatzen duela eta, be re politikagintza zapalkuntza egoera batetik abiatzen denez gero, ondorioz datorren jokabide normala dela politikagintzan nazio proiektu horren kontra daudenak oro etxekoak nahiz kanpokoak etsaitzat hartzea edo, bestela esanda, gizarteko harremanak gatazka zentzuan ulertzea. Maketoaren kon tzeptua, bada, ez du mugatzen soilki inmigratuen mundura, arras arinki esan izan den bezala, baizik eta kanpoko okupatzaileekin hatera kolaboratzen du ten bertakoak ere euskaldunak izan ala ez kategoria berean sartzen ditu.
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz
|
hitz
egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik ere desberdina dena.
|
|
|
Egin diezaiokegun omenaldirik onena, haren espíritu berritzailea berreskuratzea izango da, hark idatziak eta eginak bere tes tuinguruan kokatzen ahaleginduz. Izan ere,
|
hitzak
, esaldiak, fosildu egiten di ra ez badira espirituz janzten, eta hala gertatu ohi da letrez harago ikusteko miopía interesatua tartekatzen denean. Gauden eme!
|
|
|
arra zarena, zehazki. Arana euskalariaz diharduten gehienek azpimarratzen duten tesia baita haren baitan hertsiki loturik datozela ideia politikoak eta teoria lin guistikoak, Euskal Pizkundean izan zuen eraginaz
|
hitz
egitera goazen hone tan, behartuak gaude Sabino abertzaleaz, euskalariaz eta euskaltzaleaz jardu tera.
|
|
|
En este sentido concreto, raza es lo mismo que nación, gente o pueblo; des igna a una gran familia, y expresa un objeto natural, que existe independien temente de la voluntad de los hombres» (8). Izate hau berezkoa zaion batasun honek osatzen du aberria, zeina ikuspegi nazionalistatik begiratuta izendatze ko Euzkadi
|
hitza
asmatuko baitu, euzko+ di hitz eta atzizkiz osatua, euzkoen multzoa adierazten duena (9).
|
|
|
En este sentido concreto, raza es lo mismo que nación, gente o pueblo; des igna a una gran familia, y expresa un objeto natural, que existe independien temente de la voluntad de los hombres» (8). Izate hau berezkoa zaion batasun honek osatzen du aberria, zeina ikuspegi nazionalistatik begiratuta izendatze ko Euzkadi hitza asmatuko baitu, euzko+ di
|
hitz
eta atzizkiz osatua, euzkoen multzoa adierazten duena (9).
|
|
|
Geroago piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako
|
hitza
izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
Geroago piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri,
|
hitz
horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
...ko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako
|
hitzaren
desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
Geroago piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi
|
hitzak
, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du. Noski, inmigrazio populazioa ez da sartzen hor, egungo estatu moderno batzuetan, Alemaniako an bezala, sartzen ez den bezala.
|
|
|
Atal honetakoa bukatu aurretik, ohar pare bat egin beharrean gaude. Ba ta da Sabino Aranak etnia
|
hitza
ezagutu bai, baina behin edo beste bakarrik erabiltzen duela, eta orduan adjektibo eran. Eta erabiltzen duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik erabiltzen du (30).
|
|
|
«euskerología»
|
hitzen
ordaina izango litzateke (49). Elhuyar hiztegian, zeine tan «euskalaritza» ez baitator baina bai euskalari, hau baskologoren baliokide tzat hartzen da, euskaralogoarekin berdinduz.
|
|
|
ikerketa arloaren egoe raz> >, ASJU, XXXI, 1997, 363 orr. E/ huyar hiztegian ez dator
|
hitz
hau, baina bai < < euska lari> >, erdarazko < < vascólogo» itzuliz.
|
|
|
Guztien gainetik, agian, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino li burua da Aranaren lanik meritagarriena euskalaritzaren sailean, zeinetan soi nuez eta letren zeinuez ari baita, ortografiaz eta fonetikaz, ordurarte euskaraz erabili izan diren sistema grafikoez eta euskeralogoek egin dituzten erroreez. Zehatz mehatz aztertzen du euskalkien batasun arazoa, 62 neologismo sortzen ditu, eta euskarazko 123 eta gaztelaniazko 36
|
hitzen
etimologia azaltzen du. Liburu honen bidez sortzen da, azken batean, «sabindar eskola euskeralogi koa» deitu izan zaiona.
|
|
|
Zalantzarik ez da Azkuek azken hau ere oso ongi ezagutzen zuela, baina hemen ere haren aipurik ez. Horregatik, Sabino Aranak ez du onartzen Azkuek ezar dezan bere iritzia beste guztien gainetik eta, ondorioz, berea izan dadin azken
|
hitza
. Izan ere, hauxe zioen bere Proyecto hartan:
|
|
|
Berriro Kanpionengana etorrita, esan dezagun Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino liburu honetan bertan berarekin ari dela, haren Gramá tika de los Cuatro Dialectos Literatos de la Lengua Euskera ri (1884) aitor tzen dion autoritateaz baliatzen dela Azkueren aurrean lagi
|
hitza
ere erabiltzen dela baieztatzeko orduan, hauxe dioelarik: «autor veracísimo que, al tratar del cambio de a en e cita este ejemplo» (64).
|
|
|
Aranaren ustez, akatsa fonetika ortografiarekin nahastean datza.
|
Hitzaren
zatirik oinarriz koena, hotsa da; hitzaren alderdi grafikoa, bigarren mailako zerbait da. Hemen dik dator bere arauaren formulazioa:
|
|
|
Aranaren ustez, akatsa fonetika ortografiarekin nahastean datza. Hitzaren zatirik oinarriz koena, hotsa da;
|
hitzaren
alderdi grafikoa, bigarren mailako zerbait da. Hemen dik dator bere arauaren formulazioa:
|
|
|
Arestian esandakoaren harian, guztiz ulergarri gertatzen da Aranak bere biziko garantzia eman izana etimologiaren alorrari, idatzizko literaturatik ha rago finkatzen baitu bere abiapuntua, beti ere, hainbat kasutan ezin egiazta dai tekeen
|
hitzen
jatorri hipotetiko batean. Lehen premisa hori ontzat emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da.
|
|
|
Lehen premisa hori ontzat emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da. Batasun ortografikoaren finkapena, ba da, etimologiari zein fonetikari hertsiki loturik dator Aranarenean, euskal hi tzen jatorriaz,
|
hitzen
alkarren arteko joskeraz, eta joskera hau egitean gerta tzen diren hots aldaketak aztertzen dituenean.
|
|
|
Hasiera hasieratik pizten zaio, bada, etimologiarako zaletasuna eta hauxe du bere lehen saioa. Pliegos Euskeraló gicos lanean (1892), errotzat hartutako 17 hizkitatik eratorritako
|
hitzen
azal pena ematen du, ari, argi, agi, adi, ali, eri, egi, eli, eta horrelakoena. Handik hiru urtera Tratado Etimológico de los Apellidos Euskéricos (1895) argitara tuko du, eta hemen, bai, bide berriak urratuko ditu.
|
|
|
Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere erabiltzen du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako. Neurri handiko lana da, 5.000
|
hitzetik gorakoa
baita, abizenak 33 espezietan sailkatuta ematen dituelarik. Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan.
|
|
|
Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan. Orobat, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino lanean ere, bertan erabilitako euskarazko 122
|
hitzen
jatorria ematen da, zerrendatuta, eta erdarazko beste 22rena, hala nola vasco rena (lartinezko uasco tik), vascuence rena (gaztelerazko vasconce tik), osco rena (euskaraz ko eusko tik) (75). Orobat, Umiaren Lenengo Aizkidia n (76), Euzkera,
|
|
|
Euzkelduna, Bizkaya, Gipuzkoa, Orozko eta Amezkoa
|
hitzen
etimologiak es
|
|
|
Lehen nazionalismoaz
|
hitz
egitean, euskara atzerritarrengandik defenda tzeko ere erabiltzen zuela esanak baikara, honek ere, hein batean bakarrik ez baina, bere neologismorako joera ere esplika lezake.
|
|
|
Euskaraz idatzitako liburu horietako bat da, hain zuzen, Umiaren Le nengo Aizkidia. Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren
|
hitz
teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79).
|
|
|
Euskaraz idatzitako liburu horietako bat da, hain zuzen, Umiaren Le nengo Aizkidia. Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko
|
hitz
berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79).
|
|
|
Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak erabili beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73
|
hitz
berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79). Oraindik askoz luzeagoa da Lenengo Egutegi Bis katarra n aurkitzen dugun neologismoen zerrenda, lehen bost hilabeteri buruz ko azalpenetan datorrena, batezbeste, 30etik gorakoa baita.
|
|
|
Zerrenda horien edukiaz, ordea, ohar batzuk egin beharrean gaude: lehe nik, zerrenda horietan agertzen diren zenbait
|
hitz
berri errepikaturik datozela; bigarrenik, zerrenda horietako hainbat hitz erro beretik eratorrita osaturikoak dituela egileak; hirugarrenik, berak euskara zaharretik hartutakotzat dauzkanak ere tartekatzen dituela, hala nola arrotz (extranjero), uin (ola), itz (palabra), ler (pino), lats (arroyo), baita euskara zaharretik hartutakaoak ere, hauen ar tean andera (señora), gogo (espíritu), euzko...
|
|
|
Zerrenda horien edukiaz, ordea, ohar batzuk egin beharrean gaude: lehe nik, zerrenda horietan agertzen diren zenbait hitz berri errepikaturik datozela; bigarrenik, zerrenda horietako hainbat
|
hitz
erro beretik eratorrita osaturikoak dituela egileak; hirugarrenik, berak euskara zaharretik hartutakotzat dauzkanak ere tartekatzen dituela, hala nola arrotz (extranjero), uin (ola), itz (palabra), ler (pino), lats (arroyo), baita euskara zaharretik hartutakaoak ere, hauen ar tean andera (señora), gogo (espíritu), euzko (cada pueblo vasko), eskar (mer ced, gracia), eta besterik.
|
|
|
Esan beharrik ez dago egileak euskarazko liburu hauetan darabilen hiz kuntz ereduak idatzizko zein ahozko euskal literaturaren tradizioarekiko al daketa errotikoa edo, agian hobeto, etena ekarri zuela. Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko
|
hitzak
onartzeari zion higuina. Nahiz badakiten hark as matuko hitz asko onartuak izan direla, oraindik berekin darama joera hori er
|
|
|
Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuina. Nahiz badakiten hark as matuko
|
hitz
asko onartuak izan direla, oraindik berekin darama joera hori er
|
|
|
Baina kontu honetan ere Aranaren jo kabidea bere testuinguruan aztertu beharra dagoela iruditzen zaigu, orduko giroa kontuan izanda, alegia. Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik
|
hitz
asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako
|
hitz
asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko hitz asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Zalantzarik ez da bere aurreko idazle askok eta askok erdal iturritik hitz asko zurgatu zituztela, erdal giroan eskolatuak bai tzioren. Egia den bezala, aita Larramendiren eraginez, batez ere, hark asma tutako hitz asko jatortzat hartuak izan zirela hala izan gabe, eta, alderantziz berdin, erdarazko
|
hitz
asko euskara garbitzat hartuak. Tradizio bikoitz honen kontra jaikitzen da Arana, euskararen sustraietara joan eta, euskararen eredu jatorragoa bilatzeko asmoz.
|
|
|
Aranak zein neurritan asmatu zuen ala ez, beste kontu bat da, zenbait puntutan kritikatzekoa, beste batzuetan ez hainbeste, eta besteetan uste den baino gehiagotan, agian, txalotzekoa. Eta honen froga da Aranak asmatu edo eratutako hainbeste
|
hitz
txertatuta daudela, batzuk bes teak baino gehiago, ez gaurko hiztegietan bakarrik, baita ahozko zein idatziz ko erabileran ere. Hona hemen zerrenda horietatik jasotako hitz batzuk, be rak berritzat dauzkanak:
|
|
|
Eta honen froga da Aranak asmatu edo eratutako hainbeste hitz txertatuta daudela, batzuk bes teak baino gehiago, ez gaurko hiztegietan bakarrik, baita ahozko zein idatziz ko erabileran ere. Hona hemen zerrenda horietatik jasotako
|
hitz
batzuk, be rak berritzat dauzkanak: abenda (raza), aberri (patria), abertzale (patriota), abeslari (cantor), abesti (canto), abixen (apellido), adimen (inteligencia), ar pidedun (suscriptor), autetsi (elegir), batzoki (círculo, sociedad), bazkun (so ciedad), bildegi (depósito), edesti (historia), erdeltzale (erderáfilo), ereslari (músico), eresti (pieza musical), euskeltzale (euskeráfilo), Euzkadi (toda la nación vaska), euzkelgi (dialecto del Euskera), garagardo (cerveza), gotzon (ángel), gudari (soldado), ikastola (escuela), ikur (signo), ikurrin (bandera), ikurton (sacramento), irarkola (imprenta), ixenorde (seudónimo), izki (letra), laurleko (peseta), ludi (tierra), margo (color), oben (pecado), opaldu (dedi car), orlei (berde), sendi (familia), ugaztun (mamífero), zenbaki (número), etab., edota beste iturrietatik hartuak, Hervás enetik, adibidez, margo (color) bezala.
|
|
|
Ibon Sarasolak bere Euskal Hiztegia n ohartarazten duen bezala (80),
|
hitz
horietako batzuk abenda, batzoki, eresti, ereslari, ikurton, hizki, margo, oben, eta horrelakoak, egungo hiztegietan sartuta dauden arreo, gutxi erabiltzen di rela. Bego.
|
|
|
Bego. Edota beste
|
hitz
batzuk, garagardo bezala, ez direla hiztegi ho rretan agertzen, baina bai Elhuyar Hiztegia n (81). Bego hau ere.
|
|
|
Litekeena. Horrelako
|
hitzen
zerrenda begi kliska batean eman daiteke: gotuts (espíritu puro, ángel), Gogo Deuna edo Goteuna (Espíritu San to), agaka (abecedario), agintz (mandamiento), gaizkatu (salvar), Donoki (cie lo de los santos), Donabatz (Iglesia), deun (santo santa), done Gusto, fiel), txadon (iglesia, templo), txauno (capilla), Ziñeskitz (Credo), izkitegi (alfabe to), izkindegi (silabario), izpijakera (fonética), gedin (vocal), igidin (consonan te), ingoski (página), ingurti (folleto), ingurrazti (cuaderno), ingi (papel), itxor kun (etimología), basatxono (ermita), gaudi (universo), ugutz (bautismo),
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri eman izan denean, J. Javier Granja Pas cual en lanean bezala, honek ere, ia
|
hitzez
hitz, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera ematen du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri eman izan denean, J. Javier Granja Pas cual en lanean bezala, honek ere, ia hitzez
|
hitz
, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera ematen du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
(109) < < Euskal Herriko hizkuntza ofiziala ez izateaz gainera, euskerak bestelako problema asko ere zeuzkan bere barruan: dialektotan banaturik egotea, literatur eredu batuaren premia, or tografi araurik eza,
|
hitz
berrien arazoa, Frantzia eta Espainiako erakunde politikoen aurrean ha besa lortu beharra etab. Guzti horretarako, XIX mendeko euskaltzaleek ongi zekusatenez, beha rrezkoa zen Euskeraren Akademia sortzea. Asmo horrekin 1901ean Hendaian eta hurrengo urtean Hondarribian Bidasoaz haranzko eta honanzko idazle eta euskaltzaleak bildu ziren, baina aranis ten setakeriagatik nonbait, ez zuten projektu hura mamitzerik izan> > (< < Euskararen historia> >, in Intxausti, J. (zuz.):
|
|
|
Baina Batzar hartan zertaz
|
hitz
egin zen. Remen basten dira nahasketak.
|
|
|
Azken batean, Hondarribiako batzarkideen aurrean garbi adierazita utzi nahi duen puntua, bere
|
hitzez
esanda, hauxe da: «El único objeto para el cu al se convocó el Congreso de septiembre fue el de fijar una parte del euzke ra:
|
|
|
«Las 320 adhesiones recibidas de Vizcaya y de dos puntos de Guipúzcoa, sin ninguna justificación de competencia, me hacen presumir que la convocato ria de la Comisión Directiva (que siempre se ha dirigido a los lingüistas y litera tos de euzkera), sancionada, como yo pensaba, por los que compusieron el Con greso de Hendaya, no ha sido comprendida, y que algunos euzkerálogos han confundido los Congresos Ortográficos con la Federación Literaria Vasca y su ex pansión» (134). Eta bigarrenak, ortografiari dagokionez, horretan adituek baka rrik dutela
|
hitza
eta erabakia: «Para mí y para mis amigos, al Congreso Ortográ fico debían asistir, con voto, sólo aquellos que en nuestro pafs se ocupan notoriamente en lingüfstica y en literatura euzkérica, y que son conocidos por sus escritos y sus trabajos, as [como por su competencia especial» (135).
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: a) idazkariak ez dituela bete hitz emandako lanak, b) bera izan zela Ortografiaren eta Literaturaren sailak nahastu nahi izan zituena, lortu ez zuen arren, e) Hendaiako batzarkide guztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez
|
hitzez
berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten bezala, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak proposatu be zata, e) proiektu egile bakoitzak izan zezala berea aurkeztu eta defendatzeko aukera eta, azkenik, f) beren atxikipena adierazitako 320ren gaitasuna gutxie tsi eta horiek Batzarretik baztertzeko arrazoirik aski ez dela (137).
|
|
|
1.1 Oraingoan lastabalari sua Kanpionek ematen dio, Azkain ek 1907ko otsailaren 19ko El Pueblo Vasco n «Euzkadi»
|
hitza
errebindikatzen duela eta, haren esaldi bat hizpidetzat hartuz, ez inori erantzunez, Kanpion (158) bost orri alde terdiko artikuluarekin ateratzen da Euskal Herria hitz zaharraren alde, ha ren erabilera behetitzen doalako. Baina behetitzen batere arrazoirik gabe.
|
|
|
1.1 Oraingoan lastabalari sua Kanpionek ematen dio, Azkain ek 1907ko otsailaren 19ko El Pueblo Vasco n «Euzkadi» hitza errebindikatzen duela eta, haren esaldi bat hizpidetzat hartuz, ez inori erantzunez, Kanpion (158) bost orri alde terdiko artikuluarekin ateratzen da Euskal Herria
|
hitz
zaharraren alde, ha ren erabilera behetitzen doalako. Baina behetitzen batere arrazoirik gabe.
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun
|
hitz
baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri adierazten duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera,
|
hitz
topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena: naba
|
|
|
gain, Nafarroako lurraldeak baditu mendi garaiak ere, haran meharrak ez gu txiago. Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere,
|
hitz
hori, «euskararen herria», alegia, hitz egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu bailitzaioke. Baina horrelako hitzak zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan, hitz ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria adieraziko luke.
|
|
|
gain, Nafarroako lurraldeak baditu mendi garaiak ere, haran meharrak ez gu txiago. Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere, hitz hori, «euskararen herria», alegia,
|
hitz
egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu bailitzaioke. Baina horrelako hitzak zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan, hitz ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria adieraziko luke.
|
|
|
Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere, hitz hori, «euskararen herria», alegia, hitz egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu bailitzaioke. Baina horrelako
|
hitzak
zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan, hitz ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria adieraziko luke.
|
|
|
Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere, hitz hori, «euskararen herria», alegia, hitz egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu bailitzaioke. Baina horrelako hitzak zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan,
|
hitz
ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria adieraziko luke.
|
|
|
Honaino Euskal Herria
|
hitzari buruzkoa
. Eta Euzkadi, zer?
|
|
|
Eta Euzkadi, zer?
|
Hitz
berri hau, berez, ez da Euskal Herria bezain garbia, eta ez da garbia, zeren azken hau eus kaldun guztiek ezagutu eta erabiltzen duten bitartean, hark azalpen bat eskatzen baitu. Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri ematen digu nean (159).
|
|
|
Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri ematen digu nean (159). Euskal Herria
|
hitzak
ez duela euskallurralde osoa besarkatzen, eus kaldunena bakarrik, eta, ondorioz, hitz desegokia dela euskal nazioa adierazte ko. Galdera honentzat ere badu erantzuna, eta da, adibide bat jarriz, Olite eta Lizarrako jendeari Euzkadi Euskal Herria bezain arrotz egingo zaiola.
|
|
|
Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri ematen digu nean (159). Euskal Herria hitzak ez duela euskallurralde osoa besarkatzen, eus kaldunena bakarrik, eta, ondorioz,
|
hitz
desegokia dela euskal nazioa adierazte ko. Galdera honentzat ere badu erantzuna, eta da, adibide bat jarriz, Olite eta Lizarrako jendeari Euzkadi Euskal Herria bezain arrotz egingo zaiola.
|
|
|
Aldizkari bereko hurrengo zenbakian (160), euzkera
|
hitzak
«euzkoen hiz kuntza» esan nahi omen duelako, s rekin ez, baizik z rekin idatzi behar dela dioten aranazaleen kontra ateratzen da, eta hauen artean espreski Jose Arrian diagaren kontra (161), eta, aldi berean, baita haren erabilera asmatu zuen Ara naren kontra ere. Remen Aranak 1901eko martxoko Euzkadi-n argitaratutako
|
|
|
«Euzko» artikuluan (162) dakartzan atalak banan banan aztertzen ditu. Fun tsean, eztabaida euzko eta era etimologien gainean da, zeinetatik eratortzen baitira euzkera eta erdera,
|
hitzak
honela elkartuta: euzko= vasko eta era= lengua o palabra, etimologiaren aldetik, euzko hitza eguzki tik letorkeelarik eta era, berriz, e/ e tik.
|
|
|
Fun tsean, eztabaida euzko eta era etimologien gainean da, zeinetatik eratortzen baitira euzkera eta erdera, hitzak honela elkartuta: euzko= vasko eta era= lengua o palabra, etimologiaren aldetik, euzko
|
hitza
eguzki tik letorkeelarik eta era, berriz, e/ e tik. Ondorioz, euzkera hitzak «lengua de la nación vaska», edo
|
|
|
euzko= vasko eta era= lengua o palabra, etimologiaren aldetik, euzko hitza eguzki tik letorkeelarik eta era, berriz, e/ e tik. Ondorioz, euzkera
|
hitzak
«lengua de la nación vaska», edo
|
|
|
«lengua del vasko», adieraziko luke, eta erdera
|
hitza
, berriz, «lengua extran jera» izango litzateke (163). Euzko erroan oinarrituta, dedukzioz ateratzen di tu besteok ere:
|
|
|
Kanpionek, irizpidetzat literatura idatzia hartuta, esango du euskara
|
hitza
s rekin idatzi izan dela: heskuara, eskuara, heuskara, euskara, euskera, esko ara, uskara, etab. Hala izan bada, honek esan nahiko luke entzule guztiek hitz hori hots horrekin entzun zutela.
|
|
|
Kanpionek, irizpidetzat literatura idatzia hartuta, esango du euskara hitza s rekin idatzi izan dela: heskuara, eskuara, heuskara, euskara, euskera, esko ara, uskara, etab. Hala izan bada, honek esan nahiko luke entzule guztiek
|
hitz
hori hots horrekin entzun zutela. Euzkera hitza ez da agertzen euskal literatu ran.
|
|
|
heskuara, eskuara, heuskara, euskara, euskera, esko ara, uskara, etab. Hala izan bada, honek esan nahiko luke entzule guztiek hitz hori hots horrekin entzun zutela. Euzkera
|
hitza
ez da agertzen euskal literatu ran. Datu hau konstatatzetik hasi behar da.
|
|
|
oinarritzat hartzeari dagokionez, bide horrek indarrean dauden ohiko
|
hitzak
utzi eta egiazta ezin daitezkeen osin hipotetikoetan murgiltzera garamazke. Ate hori irekiz gero, irudimenak zemahi asma dezake.
|
|
|
Bestalde, era atzizkiari dagokionez, Azkueren hiztegian oi narritzen da, modua, usantza (manera, modalidad, usantza) adierazten duela esateko (165). Kasu honetan, euskaldunen
|
hitz
egiteko modua, ohitura, izan go litzateke. Gainera, hizkuntza adierazteko, hortxe daude «izkera» eta «min tzara» hitzak ere.
|
|
|
Kasu honetan, euskaldunen hitz egiteko modua, ohitura, izan go litzateke. Gainera, hizkuntza adierazteko, hortxe daude «izkera» eta «min tzara»
|
hitzak
ere.
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era
|
hitz
substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era hitz konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era
|
hitz
konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era hitz konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen
|
hitz
generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era
|
hitz
konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era
|
hitzak
, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen
|
hitz
osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era
|
hitza
ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Aita Arriandiagaren kontraerantzunak berriz luma hartzera behartzen du Kanpion, eta zenbaki berean egiten du euskera formaren aldeko bigarren de fentsa, artikuluaren izenburua errepikatuz (169). Remen, aranismoak proposa tzen duen irizpide etimologikoa hizkuntzaren erabilera arruntean aplikaezina dela frogatzeko, beste kontzeptu bat sartzen du tartean, esanez hizkuntzen be rezko eboluzioan gertatzen diren
|
hitzen
aldaketak jatorrizkoak bezain legez koak direla eta, beraz, onartu beharrekoak. Jatorrizko formak lehenestearen printzipioak, logikaz, gaztelania, frantsesa, portuguesa, italiera, katalana, etab. utzi eta, latina berreskuratzea suposatuko luke, jokabide absurdoa litzatekee na (170).
|
|
|
Jatorrizko formak lehenestearen printzipioak, logikaz, gaztelania, frantsesa, portuguesa, italiera, katalana, etab. utzi eta, latina berreskuratzea suposatuko luke, jokabide absurdoa litzatekee na (170). Gainera, Aranaren eskolan egin ohi den
|
hitzen
egiazko formen eta itxurazkoen arteko bereizketa horrek, urrunenik ere, ustezko ondorioak atera
|
|
|
Azkueren ustez, esan bezala, bekaizkeriagatik dena, ez beste ezergatik. Txomin Agirrek ere
|
hitz
her bera erabiltzen du Azkueri 1907an egindako gutun batean: «envidioso» (183).
|
|
|
tako bi tomoak (187). Hauetan datorren guztia ez da azken
|
hitza
, zerutik ez ditu hodei guztiak ezabatzen, baina asko laguntzen du garai ilun hura argi tzen.
|