|
2001
|
|
|
Platonen ustez, rapsodak eta poetak ez dira baldintza hauek betetzeko gai.
|
Hitzak
konposatu eta errezitatzera mugatzen dira, baina ez dituzte esanahia eta adierazlea bereizten, zentzurik gabeko hitz jarioaren menpe geratzen direlarik. Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai:
|
|
2003
|
|
|
Resurrección María Azkuek empanada bat zela zihoen. Baina inork ez digu argitu nondik datorren
|
hitz
konposatuaren piper aurreko zatiare esanahia edo arrazoia.
|
|
2004
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era
|
hitz
konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era
|
hitz
konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
2007
|
|
|
Hala azuri (bat. axuri) bizkaiera bazter baten ezaguna dena, ekialdean ugaria da. Era berean, bizkaieraren bereizgarri den barri aldaera barik, berri zaharragoa gordetzen da udaberri edo luberri lako
|
hitz
konposatuetan Bizkaiko leku batzuetan Orozkon, konturako. K. Mitxelenak esango lukeenez, hizkuntzaren ertzetan mantendu dira formarik zaharrenak, erdialdean berrikuntza gehiago izan den bitartean.
|
|
|
EITBren, AlbistegietarakoEsku liburua (1992): «. Euskal?, Euskara hitza bera da baina
|
hitz
konposatuetan erabiltzen dena.Adibidez: Euskal Herria (Euskararen Herria).
|
|
2008
|
|
|
– ...s; > gende>(, mota?,, gai?,, ki?,, zko?) eta zutu>(, aro?) atzizkiekin eraturiko hitzak, hala nola, avegende, > ragigende, > egende, > rdogende, > gizagende, > txurigende, > zurgende..., > aurzutu, > zaharzutu, > gaztezutu, > mutiko > > mutilzutu, > txikizutu; > eta ukaldi>
|
hitzarekin
konposatuak diren: puinalukaldi, > >, > e. ab.
|
|
|
3 Hitzak elkartuz sortutako
|
hitz
konposatuak aurkitzea da lexikoa aberasteko beste bide bat. Bi hitz edo gehiago elkartuz eratutako hitzak dira hitz elkartuak:
|
|
|
Lexikoa lantzeko: sare semantikoak, maileguak,
|
hitz
konposatuak, eratorriak, atzizkiak, zabalkuntza semantikoa, hitz polisemikoak eta hitz homonimoak.
|
|
|
Eta egin dezagun jolas: har ditzagun
|
hitz
konposatuak, bana ditzagun erditik eta elkar ditzagun berriro hitzak aleatorioki. Har ditzagun, esaterako, kalejira, liburu denda, itsasontzia, kalatxoria... eta sor ditzagun jiradenda, kalajira, kaleontzia eta txoriliburua...
|
|
2009
|
|
|
2003an bigarren lana atera zuen, Senza Ritorno izenekoa, eta hirugarrena, Ciao Mortali!, Italian grabatu du bertako talde batekin; izan ere, bertan bizi da gaur egun. Lan hori Bartzelonan aurkeztuko du bihar, Madrilen asteazkenean eta Burgosen ostiralean.Manu Chao Carotoneren kolaboratzaile fidela da aspalditik, eta disko horretan ere parte hartu du (Pornofutbol izeneko kantan) beste artista batzuekin batera. Bandabardo italiar taldea eta Gogol Bordello ijitoen punka egiten duen taldea ere aritu dira hirugarren lan horretan, besteak beste Hidromiel zarata, kea eta iluntasuna nagusi izan arren, artistak
|
hitzak
konposatzeko aukeratu ohi duen Bartzelonako tabernaren omenez egindako abestia bildu duen disko honetan, hain zuzen.Carotonek ukatu egiten du mestizajea dela bere lanetan ezaugarri nagusietako bat. Nik ez nuke ez fusiotzat ez mestizajetzat definituko; nahiko disko anitza da, eta genero ugari biltzen ditu, baina nahasi gabe.
|
|
2010
|
|
|
Non fotis; orduan buti farra
|
hitz
konposatua ez da katalana!
|
|
2011
|
|
|
Ni Lizardirekin txundituta geratu nintzen halako adin batean, 30 urte nituela txundituta geratu nintzen, hizkera aldetik, hizkuntza aldetik zer nolako berrikuntza ezarri zuen eta ze aberastasuna, eta batez ere
|
hitz
konposatuak nola erabiltzen zituen, eta aditz sintetikoa, eta harrituta geratu nintzen, ze gainera susmoa dut Lizardik bere euskara hori, erdia baino gehiago asmatu egin zuela. Orduan, niri iruditzen zait oso poeta ona dela, eta poema hau ederra da, eta kantatu izan dudanean, azkeneko oihu hori egiten dudanean," gure gazteria goraino badadi, negupetik eguzkik yare dik Euskadi".
|
|
|
Gaur egun idazkera adierazteko erabiltzen da goikoX (wen) hori, eta kulturari buruzko
|
hitz
konposatuetan maiz hartzen du parte. Erdialdeko Erresumari, hau da, Txinari, 0 (zhongguo) deitzen diote alderdi hauetan, eta bertako kulturari dagokion ikurra, adibidez, X (zhongwen) da.
|
|
2013
|
|
|
Izan ere, nahiko ausarta izatea bada ere honi buruz hemen aipatzea, uste dut pena merezi duela gomendio argi batzuk izatea, ikusita horrelako beharra geroz eta handiagoa dela; adibidez: bi hitzak teknizismo bat bakarra osatzen dutenean,
|
hitza
konposatu moduan, eta izen propioa modukoa gertatzen denean oraindik gehiago, gidoiarekin lotzea ez al litzateke zuzenena?, hobeto arau batzuk denontzako egotea?
|
|
|
aragi istea> aratiste. Azkueri harrigarri begitantzen bajako be,
|
hitz
konposatu zaharretan gorde diran berbak aragi kasu honetan sustrai zaharrekoak ohi dira bertako hizkeran.
|
|
|
Norentzat Lehen Hezkuntzako 1 maila alfabetoari, soinuei, artikuluei, sinonimoei edo antonimoei eta txikigarri eta handigarriei buruzko testa proposatzen da, testu baten zati guztiak menderatzeko eta hobeto ulertzeko. Norentzat Lehen Hezkuntzako 2 maila proposamenak
|
hitz
konposatuetara, perpausetara, adjektiboetara, puntuazio ikurretara, ortografiara eta idazmenera zabaltzen dira. (e) n Lehen Hezkuntzako 3 maila ahozko adierazpena, izenordaina, aditza, predikatua, aurrizkiak eta atzizkiak gehitzen dira eta ikasleei literatura testuetan ekiten zaie.
|
|
2015
|
|
|
Beste lau disko luzerako propio sortuak dira, eta bi bertsio ere badira: bata, Agur Euzkadi, Antton Valverdek 1978an Lauaxetaren
|
hitzekin
konposatua, eta bestea, Gure hitzak, Mikel Laboak Atxagaren hitzekin eginikoa.Karlos Linazasorok, diskoa zabaltzen duen kantuko letrak idazteaz bat, beste bost idatzi ditu: Beti da orain, Zure bila ibili naiz bart, Argia (eta finish), Neguko Kabaret eta Non zaude.
|
|
|
Badakit esparru horietan sartzen garenean eta teknologiez hitz egiten jarraitzen badugu, irakurlea deseroso sentitzen hasten dela. Filosofo batzuek asmatutako
|
hitz
konposatu gehienek? «ontoepistemosemantika» benetan da adierazgarria, eta existitzen da!, min egiten diote argitasunari.
|
|
|
Batzuetan,
|
hitz
konposatuen aukera ere posiblea izaten da horrelako egituretan, baina hitz
|
|
|
–Fitosanitario?
|
hitza
konposatua da: –fito?
|
|
|
qanik," erortzen ari diren malutak", eta aput," elurra zoruan". Bi erro horiekin atzizkien bidez osatzen dira
|
hitz
konposatuak, elurraren ezaugarriak zehazten dutenak. Franz Boas antropologoaren 1911n idatzitako ohar gogotsu bat litzateke aipatu uste faltsu haren iturria.
|
|
2016
|
|
|
Batzuetan,
|
hitz
konposatuen aukera ere posiblea izaten da horrelako egituretan, baina hitz konposatu horietan agertzen den lehenengo osagaia ez da adjektiboa, izena baizik:
|
|
|
Batzuetan, hitz konposatuen aukera ere posiblea izaten da horrelako egituretan, baina
|
hitz
konposatu horietan agertzen den lehenengo osagaia ez da adjektiboa, izena baizik:
|
|
2017
|
|
|
castanaziu, scova tuvara... Itxura batera,
|
hitz
konposatua, eta ostro izan liteke bigarren osagaia. Deigarria egiten da hasierako kontsonantearen dantza edo galera bi hizkuntzetan:
|
|
2018
|
|
|
Herri tradizioan' giza' eta' gizon', berdinak izan dira, dudarik gabe. Euskaltzaindiaren Orotariko Hiztegiari begiratzen badiogu ikusiko dugu XX. mende arte
|
hitz
konposatu gehienetan' gizon' dela lehen terminoa, eta Hegoaldeko idazle modernoak hasi direla' giza' erabiltzen. Halere, azken honen' humano' zentzuarekin batera, ugariak dira' varón' esangura duten kasuak, hala nola:
|
|
|
" Anai arrebak" bezalako
|
hitz
konposatuak aski luzeak dira eta, hizkuntzak komunzki ekonomiara jotzen baitu, bigarren terminoa, femininoa, galtzeko arriskuan dago beti. Orduan, aurreko egoeran erorita geundeke:
|
|
|
Arazo linguistikoa ere ekar dezake
|
hitz
konposatuen erabilerak, pluralak baitira beti eta ezin direlako singularrean erabili. Ezin da, baina egiten da.
|
|
2019
|
|
|
Ahuntzetxe
|
hitz
konposatuak, aurki, aurretiko ahunztegia (ikus AUNZTAIZAR) ordezkatu zuen. Tai ak (tegiak) etxolaren ondoko ardi aterpeak ziren (VVB § 390).
|
|
|
Lehenengo azentua, hasierako silabakoa, ez da inoiz galtzen —ez behintzat erabat—, ezta
|
hitz
konposatuen zein sintagmaren baitan ere.
|
|
|
Webgunea bezalakoen onarpenak salatzen du hiztunen (eta estandartzea arautzen dugunon) ahoskerarekiko kontzientziarik eza edo, hobeto esan, kontzientzia partziala.
|
Hitz
konposatu erdi mailegatu horrek osagai bien elkarketa gunean euskarari erabat arrotz zaion hots bilkura eskatzen du. Paperak dena jasaten du, baina ahoskerak ez edo garesti ordaintzen du behintzat.
|
|
2020
|
|
|
Dengbêj hitzak “trobadore” esan nahi du, eta
|
hitz
konposatua da: deng (ahotsa edo soinua) eta bêj (esan).
|
|
|
Kaeweren egoitza Ka Hale Nui izenaz ezagutzen zen herrialde guztian.
|
Hitz
konposatu honen esanahia" Etxe Handia" da. Beste batzuek" Etxe Dirdiratsua" deitzen zioten, Kaeweren morroi txinatarra etxearen gauza guztiak igurtzika aritzen baitzen goizetik gaueraino.
|
|
2021
|
|
|
Kaldo zuku, Kaldozuko.
|
Hitz
konposatua (Kaldo+ zuku). 1 Odolkia irakin ondoren geratzen den ura (Perez de Laborda 2017).
|
|
|
Aldabuzako.
|
Hitz
konposatua dateke (alda+ buza+ ko txikigarria), alda altzoa eta buza zaratarik gabeko puzkerra (Perez de Laborda 2017).
|
|
|
Izena+ handi izenondoa duten hitzetan bokal aldaketa antzematen da (Bizkarrandi/ Bizkarrondi, Zatandi/ Zatondi, Zapatezar/ Zapatazar). Bertze kasu batzuetan, g> k bilakabide arrunta topatzen dugu (Aizkaina Haitz+ gaina) eta
|
hitz
konposatuak Altxirria (artzirria, txirria> alrxirri (a), alzirri (a)). Bertze bilakabide ez ohiko bat da Kaxtea (Joanakaxtea, Juanakaxtea), eskribauaren akatsa ez bada izan, herskari baten bidez sortua izan liteke (adibidez:
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian jasota daude horrelako
|
hitz
konposatuak, baina ez guztiak. Esate baterako, koloreen kasuan belzkara, urdinkara, baina ez txurikara, gorrikara...
|
|
2022
|
|
|
Urde ar edo emea, orokorki. " Urde" hitza zerri edo txerri (latin berankorretik, cerra> cerda) baino antzinagokoa da,
|
hitz
konposatuetan (urdai, basurde, izurde, Urdaibai, etc.) ikusten den bezala. Haragiari, txerriki, urdeki edo txingarra deritzo.
|
|
|
Hasteko, kasualitatea balitz, kasu linguistikoren batean gertatuko zen ziur asko, baina ez kasu desberdinetan; horrek hizkuntzaren logika estrukturalen bat eta ez ausazko homonimiaren batiradokitzen du. Hitzaren
|
hitz
konposatuen, esapideen eta esaeren esanahi desberdinetan horrela den ala ez kontrastatatzeko da atal hau.
|
|
|
Berdintsu gertatzen da
|
hitz
konposatuetan eta esaeretan. Adibidez, adarhuts esatean ‘hostorik gabe’ adierazten da, eta ez ‘adarrik gabe’, alegia, definitzen denaren osotasuna eta trinkotasuna nabarmentzen da, ez kendu dena.
|
|
|
Ondorioz, huts, gehigarririk gabeko monema isolatuan, ‘erabateko ez egotea edo gabezia’ eta ‘erabateko agerpena edo izatea’ izan daiteke eta,
|
hitz
konposatuen partaide gisa, iraulia mantentzen du, homonimoetan gertatu ohi ez dena. Dena den, bizpahiru zantzuk ez dute lortuko, Huts en kontranimotasunari buruz, homonimiaren aldeko argudio sendoak eraistea.
|
|
|
Zinez zabala da. Baina, gainera, 115 esanahi ditu
|
hitz
konposatuetan, sarri lokuzio edo esapide egonkor bihurtu direnak (106 dira substantibo eta adjektibo, eta 9 aditz, huts egin aditza eta berarekin doazenak aurrekoekin zerrendatzen direlarik). Goian aipatu dira substantibo eta adjektibo gisa funtzionatzen dueneko adibideak, baina aditz forman, hustu gisa, berdin gertatzen da; besteak beste, ‘barrukoak atera’, ‘informazioa lortu’, ‘kezkak adierazi’ edo ‘kaka egin’ adierazi ditzakeelarik (huts egin ek ere, literalki ‘hutsune bat egin’ denak, hainbat esanahi ditu).
|
|
|
Dictionnaire de l’Academie françaisek 5 esanahi eta 17 esapide zerrendatzen ditu ‘vide’ hitzerako, 300 milioi hiztunen erabileretan, kasu honetan ere 4 kontinenteetan. Orotariko Euskal Hiztegiak, alde nabarmenarekin, 15 esanahi eta 115 lokuzio edo esapide ditu
|
hitz
konposatuetan, 700 mila hiztunen erabileretan eta kontinente bakarrean den Euskal Herrian erabat kontzentratuak.
|
|
|
Sarri hitz,
|
hitz
konposatu eta esapideen arteko bereizketa nahikotxo hautazkoa izaten da, adierazpen berdintsuak eta semantika bateragarriak dituzte-eta. Baina azterketa argitze aldera, komenigarria da banan banan zehaztea.
|
|
|
Izan ere, lexikoari buruzko literatura oso hedatuta ez dagoen euskara bezalako hizkuntza minorizatu batean, Goenagak (1975) liburu oso bat eskaini zion Huts kontzeptuari. Euskaltzaindiaren hiztegiek (EH 2022; OEH 2022) zabaltasun harrigarria erakusten dute lokuzioetan eta
|
hitz
konposatuetan. Adibidez, hutsean ‘musu truk edo dohainik’ adierazteko erabiltzen da, hutsean eman esakunean bezala.
|
|
|
Hitz,
|
hitz
konposatu, esapide eta esaeren saski zabal baten adigaiak nahasten dira, eta aztertzen ari garen adigaia gainbaloratzea ekar dezake, eragina jasotzen duena (eta ez eragina sortzen duena) bada kasu gehienetan. Har dezagun kasu gisa Hartsuagak (2012) dioena:
|
|
|
Adigai honetan arreta handia mantentzen du euskarak, aurrekoetan bezala, hedadura semantiko zabalarekin (OEH 2022). Adibidez, hitzari eta
|
hitz
konposatuei dagokienez, zuloa talde armatuen bahiketa etxeak eta postontziak izendatzeko erabiltzen da. Begi zuloa begiaren arroa da.
|
|
|
Adiera negatiboen garrantzia ezin uka (OEHk zerrendan lehen postua ematen dio), baina osotasunari dagokien terminoek bizitzaren alderdi hori nahitaez barneratu behar dute, errealistak izan nahi badute, behintzat. Hitzaren errepikapena duten
|
hitz
konposatuei begiratzea interesgarria da, beraz, auzia baloratzeko. Minimalena, huts hutsa, ez da ‘erabateko akatsa’, ‘erabat xahu, puru eta aratza’ baino.
|
|
2023
|
|
|
euskara eskola batean hiztegia lantzea hizkuntza guztien baliabideak erabiliz. Alegia, euskaraz konposatua den hitz bat erabiltzen dugu adierazteko beste hizkuntzetan ere
|
hitz
konposatuak daudela: euskaraz loradenda eta ingelesez flower shop konposatuak dira, gaztelaniaz floristeria bestelakoa da.
|
|
|
Epikaren gaiak urriak dira oso; aliterazioak sinonimoak asmatzera behartu zuen olerkaria. Grekerak (eta euskarak!) bezala, hizkuntza germaniarrek
|
hitz
konposatuak osatzeko aukera ematen dute. Erraztasun honek beharrezkoak ziren sinonimoak sortzen lagunduko zuen, eta hauek sarri askotan ez ziren metaforak.
|