|
2013
|
|
|
Joana emakumezko bat da, emakumeok gizonezkoen mendeko eta, areago, tresna huts izaten ziren garai batean. Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko
|
egin
zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion:
|
|
|
Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko
|
egin
zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion: borondate sendoa, erabakimena, harrotasuna, agresibitatea, are eta zakarkeria ere.
|
|
|
Ildo horretan, bereziki adierazgarria da Joanaren izaeraren alderdi horri dedikatzen dion kapitulu monografikoa (IX.a), baina baita ere Cleves-eko dukearekin izandako sasi-ezkontzaren auzia (II. kap.) edo haren bizitzaren bukaeran Katalina de Medici erregina amarekin izandako negoziazio latzak, bere seme Henrikeren ezkontzaren harira (XIII. kap.): kasu guztietan Joanak presio latz eta handiei
|
egin
behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan.
|
|
|
Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik: Frantziako erregeek buru
|
egin
behar izan zieten gerra zibilei erremedioa emateko teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki.
|
|
|
Izan ere, ez da esajerazioa esatea Nafarroak inoiz ez duela izan horrelako garrantzirik Europako agenda politikoan. Zeren eta garrantzi hori areagotu
|
egiten
baita Nafarroako errege erreginek (Joanak eta Antoniok) erabakitzen dutenean higanoten alderdiarekin lerratzea eta, hartara, Europako gorte guztietan alarma gorriak piztea: protestantismora amilduko ote zen Frantzia, Alemania, Ingalaterra, Suedia edo Danimarka bezala?
|
|
|
VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen: higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak
|
egindako
presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte.
|
|
|
Ezaguna da garai honetan erregearen (hots, jaun naturalaren) kontra errebelatzeko teoriak landu zirela, tiranizidioa bera justifikatzen zutenak (bide batez, Henrike III.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoa, Joanaren semea, atentatu batean hil zuten 1610ean). Bada, Roelkeren arabera ez da komenigarria alderdi bakoitzaren teoriei kasu gehiegi
|
egitea
, propaganda baitzen funtsean. Baina jende askok sinesten zuen propaganda, Joanak berak, adibidez.
|
|
|
kontzientzia askatasunaetengabe plazaratzen zen gaia zen, eta jendeak armak hartzen zituen horren alde, bai higanotek Frantziako errege katolikoaren aurka, zein, adibidez, Nafarroa Behereko eta Zuberoako euskaldunek (gehien gehienak katolikoak) beren erregina protestantearen kontra. Sasoi berean, zer esanik ez, holandes protestanteek berdin
|
egiten
baitzuten beren errege katolikoaren kontra... eta abar. Hitzak, hitzak, hitzak...
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko(
|
egiten
dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz
|
egin
digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat eman eta horretaz zuei hitz
|
egitea
erabaki dut.
|
|
|
< < Datorren urtean hogeita bost urte beteko dira Errenteriako hizkuntzalaria hil zela. Ordutik, zenbat aldatu da nire lan
|
egiteko
era. Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen?
|
|
|
Nik neuk mende erdi batez bizi izan dudan harridura eta pozño horretaz hitz
|
egin
nahi dizuet.
|
|
|
50 hamarkadan nire ingurunean zeuden euskarazko irakurgaiak zenbatzeko eskuetako hatzak aski ziren: Lardizabalen Testamentu zahar eta berriko kondaira, Maiatzeko lorak, Irigoien Zumarragako parrokoak itzulitzako Bizi, Arantzazuko Aste Santua eta Zeruko Argiaren lehen aleak, eta herriko apaizak alde
|
egitean
oparitu zidan Xabiertxo.
|
|
|
Jakina, Gabiria eta Eubako pasiotarrengana ikasketak
|
egitera
joateak nabarmen aldatu zuen nire basamortu hura, baina aukera aberatsago hura ere aski mugatua zen.
|
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo
|
egiteko
abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere.
|
|
|
Euskaldunak, Barne muinetan, Urte Guziko Meza Bezperakobretako Orixe handiarekin ere topo
|
egin
nuen, miresmena eta kritika nahastuz (J. Azurmendi), Ch.
|
|
|
Urte haietan topo
|
egin
nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan
|
egin
nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta
|
egiten
zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea. Hiztegietako proposamenak, gaur ere erabat bateratuak ez diren arren, ordukoak askoz ugariagoak eta zalantzakorragoak ziren (Azkue, Bera Mendizabal, P. Mujika, Lhande?).
|
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean
|
egitea
. Hiztegietako proposamenak, gaur ere erabat bateratuak ez diren arren, ordukoak askoz ugariagoak eta zalantzakorragoak ziren (Azkue, Bera Mendizabal, P. Mujika, Lhande?).
|
|
|
Berriki hor eman digu Xabier Amurizakbere lana gaiak bizirik eta erantzun beharrean jarraitzen duela gogora ekarriz. Egia da, beharra detektatzea errazagoa gertatzen dela kasu bakoitzean erantzun egokia ematea baino, baina lehen urrats hori gabe nekez
|
egingo
da bigarrena.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak
|
egiten
ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita
|
egin
eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
ta, euskara batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian. Hamarkada horretan
|
egin
ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen beste zenbaitekin. UEUn ere parte hartu nuen itzulpen mintegiarekin eta bertan Telesforo Monzon izan nuen partaide suhar ekarpen interesgarriak eginez.
|
|
|
Hamarkada horretan egin ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen beste zenbaitekin. UEUn ere parte hartu nuen itzulpen mintegiarekin eta bertan Telesforo Monzon izan nuen partaide suhar ekarpen interesgarriak
|
eginez
.
|
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena
|
egin
zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan egitera behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko.
|
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena egin zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan
|
egitera
behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko.
|
|
|
Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako. Goizero eskolak emanez eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea
|
egin
zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean ari direnak. Zehar bidez IVAP. HAEEko eskolaren sorrera ere eragin zuen eta pixkanaka. Literatura Unibertsala?
|
|
|
Mintzola Fundazioan ikusten du aurrerabiderako itxaropen brintza. Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena
|
egin
dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina
|
egin
zion euskararen munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere
|
egitea
ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena
|
egitea
erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz
|
egitea
askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa
|
egin
duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera
|
egin
dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuenga... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut
|
egiteko
bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Lehenik nahi nuke eskertu Deustuko Unibertsitateko errektoreordea, Roberto San Salvador jauna,
|
egin
digun harreraren gatik, utzi duelakotz guretzat gela eder hau. Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei:
|
|
|
Nihaurek ezagutu dut Eusebio, nahiz ez naizen maiz kurutzatu harekin. Egia erran, garai batean, hileroko biltzarrak
|
egiten
ziren Donostian, toki egokia zelakotz denentzat, bainan, zuen lanaren gatik, ez zen usu agertzen.
|
|
|
–Bai, abila? Lekitxori buruz idazten dau, baina guri gatx
|
egiten
jaku?.
|
|
|
Jaioterria sarritan izan zan Eusebioren sormenaren ardatza. Kutun ebana ederretsi nahiak sakatuta, Lekeitiori kantaten eutsan ohitura koadroen estiloko erretratuak
|
eginez
. Kresal usaina, kaigaineko irudiak eta arrantzu onaren poza, antzinako sinesmenen hutsminagaz batera, gazte gaztetako olerkietan be topaten doguz.
|
|
|
Arranegi aldera
|
egin
genduan. Eguerdi haretan beste pauso bategaz zapaldu neban auzoa, aitaren familia Atxabal kalekoa zan arren, amaren partekoa gerra ostean Mendexatik kalera etorritakoa baitzan, eta Goikokalean bizi ginan,, txaputxeruen?
|
|
|
Irakurtean, Mary Poppinsfilmeko eszena bategaz gogoratzen naz, zeinegaz eta tximinia garbitzaileak parkeko harlauzetan koloretako klarionekin paisaia bat marrazten dauanekoa. Maryri eskutik helduta, salto
|
egiten
dabe biek marrazkiaren barrura, udaberri beteko toki batean agertzeko. Ahal balitz, jauzi txiki bat egin, eta aititaren basetxera inguratu, egun bakar baterako sikiera, abendua izan arren?
|
|
|
Maryri eskutik helduta, salto egiten dabe biek marrazkiaren barrura, udaberri beteko toki batean agertzeko. Ahal balitz, jauzi txiki bat
|
egin
, eta aititaren basetxera inguratu, egun bakar baterako sikiera, abendua izan arren?
|
|
|
Behatzaile trebea izanik, aspaldiko denboren eta ohituren azalpen gustagarriak emoteko gauza zan Eusebio, prosan nahiz poesian. Halandabe, nik neuk kopla zaharren moldera
|
eginiko
neurtitzak estimaten deutsadaz gehien, izadiko irudiak eta maitasun eskea lotzeko eukan fineziagaitik.
|
|
|
Egitasmo handi baten berotara batutako kideak be aitatu eustazan, Augustin Zubikarai eta Joxemari Arizmendiarrieta, alkarlanean jardundakoak Eguna egunkariaren sorrera eta garapen laburrean: . Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta
|
egiten
genduan beharra?. Halan azaltzen dira hiru lagunak mendira eginiko txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik?
|
|
|
–Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?. Halan azaltzen dira hiru lagunak mendira
|
eginiko
txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar herritik, gora-nahian, zeruko ametsen premian.
|
|
|
Hori gorabehera, Eusebiok izan eban ahapaldi klasikoetatik aldendu eta beste bide batzuetan esperimentatzeko borondatea. Gatx
|
egiten
jakon, baina, errebeldea izatea: bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin eginiko jolasak.
|
|
|
Gatx egiten jakon, baina, errebeldea izatea: bertso lerro libreekin olgetan hasten zan, apur bat tentatu, baina benetakoagoak sentitzen ebazan tradiziozko neurtitzekin
|
eginiko
jolasak. Testu honetan ederto esplikaten dau barritzeko ahalegina, bai lerroak antolatzeko eran, bai hitz taldeak neurri jakinetatik apurtzeko jarreran, bai bere ezintasunak aitatzeko zintzotasunean.
|
|
|
Ondarzabalera dei
|
egin
deutset
|
|
|
txirrist
|
egin
barik.
|
|
|
Eta beste behin, Talan, total gutxiesten eban poema baten fotokopia emon eustan, patrikaratik toles
|
eginda
atarata: Arestik Bartzelonako estudianteei eskainitako Maldizio betikoa.
|
|
|
–Tirixilik?!? esan izango eutsan Eusebiok Gabrieli aurreneko kolpean, haserrebidea emoten eutsolakoan, baina seguruenetik, segituan esan izango eutsan, apal,. Goizan ba!?, aurrera
|
egitekotan
alkarzaletasun onbera beharrezkoa dala sinistuta.
|
|
|
Begi onetik hartu ninduan Eusebiok. Halantxe, iruzkin bat
|
egin
eban Uneka, gaba lehen ipuin liburua kaleratu nebanean, 1986an.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo. Urte batzuk geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean
|
egin
eutsozan hainbat hizkuntzako ohar nire lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean: ...asbide morala eriela haren lanei; umorez, ironiaz eta zorroztasunez janzten ebazala alkarrizketak, lirikarako isuria inoiz bazterrean laga barik; ahozko hizkerarenganako atxikimendu indartsua eta herri literaturaren eragin zuzena erakusten ebazala, testularitzaren teknika, esaera zaharrak, bertsoak eta kantak tartekatzeagaitik; literatura eta kultura garaikidearen eta unibertsalaren erreferentziak
|
egiten
ebazala?
|
|
|
Modernitateak ernegazio puntua eragiten eutsan. Eta urteak joan ahala, idazkera ere soildu
|
egin
eban, hizkera errazteak herriko irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo. Sanantolinetako programetan agertu zan, urtero, 1978tik 1989ra bitartean Eusebioren olerkiren bat, batean masta puntakoari, bestean elizari, hurrengoan Antzoriz lurmurturrari edo Karraspio Txikiri abestuz.
|
|
|
agur
|
egin
beharra.
|
|
|
Liburuak argitaratzeko, eta Euskaltzaindiaren biltzarrak eta bertso txapelketak antolatzeko laguntza eman zuen. Eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere
|
egin
zituen; karlista tradizionalista euskaltzalea izan genuen. Era berean, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen.
|
|
|
Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea. A. Arrueren ideologiaz eta hark politikari gisa
|
egindako
lanaz informazio jakingarriak ematen ditu delako artikulu horrek, baina beste alderdiaz, Arrue euskaltzaleaz den bezainbatean, apologia egiteaz gain ez dakar deus berririk, eta artikulu honen xedea hain zuzen A. Arrueren beste alde ez hain goresgarri hori azaleratzea da, argitan ezartzea, eta haren ekarpena merezi duen lekuan kokatzea.
|
|
|
Besteak beste dio artikulugileak ezezaguna dela hark euskararen alde
|
egindako
lana, eta gainera giltzarri izan zela euskararen aldeko borrokan 50eko eta 60ko hamarkadan. Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean?
|
|
|
1 Euskararen alde
|
egindako
lanaren hedadura eta mugak
|
|
|
Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista? izan zen, eta gerora aldatuz joan zen, zer
|
egin
behar den esatetik zer ez den egin behar esatera pasatu zen.
|
|
|
Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista? izan zen, eta gerora aldatuz joan zen, zer egin behar den esatetik zer ez den
|
egin
behar esatera pasatu zen.
|
|
|
Hemen ez dugu frankismoaren garaiko zentsuraren bilakaeraren azterketa xehaturik
|
egingo
, horren baitan A. Arrueren lantegia kokatzeko, baina zenbait gertakari adierazgarri bai ekarriko ditugu, zantzu esanguratsu batzuk eta garaiko iruzkin koalifikatuak.
|
|
|
–Zorionak ere eman bear dizkitzut irabazi duzun sariagatik, ots, Iparragirre' ren omenez
|
egin
eralguntzan irabazitakoa. Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria.
|
|
|
Bertsoak maite al zituen A. Arruek? A. Zavalak 2008an Arrueren Idaztiak eta hitzaldiak liburua apailatu zuen, eta hitzaurrea
|
egin
zion. Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak.
|
|
|
Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi? Bai, eta literatur kritika banaka batzuk ere
|
egin
zituen.
|
|
|
Lan gehiena K. Mitxelenak
|
egin
zuen: zinema eta literatur kritika, eta letra eta arte munduko famatuei egindako elkarrizketen bitartez eta, baina A. Arruek ere bere alea ekarri zuen:
|
|
|
Lan gehiena K. Mitxelenak egin zuen: zinema eta literatur kritika, eta letra eta arte munduko famatuei
|
egindako
elkarrizketen bitartez eta, baina A. Arruek ere bere alea ekarri zuen: gastronomiari buruzko artikulu eta beste zenbait literatur kritikekin eta; inork ukatu ez diona, bestalde!
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik
|
egin
behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek
|
egin
zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek
|
egin
bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena
|
egiten
zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu behar zuen zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna
|
eginez gero
, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu behar zuen zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa
|
egiten
; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu behar zuen zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu behar zuen zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak
|
egiten
du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Gurean, zentsuraren zoko moko ezkutuak arakatzen eta argitara ateratzen lan gehien
|
egin
duena J.M. Torrealdai dugu. Zer dio Torrealdaik Antonio Arruez:
|
|
|
Edozein modutan ere, badirudi Antonio Arrue ez zela plantillakoa. Plantillan bazeuden beste batzuk, prentsa eta komunikabideen zentsura
|
egiten
zutenak. Aldizkari zuzendariek bi aipatzen dituzte sarritan:
|
|
|
Madrileko agintariak Donostiakoak baino zorrotzagoak bide ziren, eta lortzen zuten etekinik. Julio Urkixo Mintegiko buruak, liburua aurrera ateratzearren, honako proposamen hau
|
egin
zion Madrilekoari:
|
|
|
Gorago aipatu dugu 1954an
|
egin
zutela euskaltzain. Hasiera batean, N. Etxaniz eta Joseba Rezola jeltzale euskaltzaleek eta ez zuten txarretsi Lojendio eta Arrue karlistak euskaltzain egitea; alderantziz!
|
|
|
Gorago aipatu dugu 1954an egin zutela euskaltzain. Hasiera batean, N. Etxaniz eta Joseba Rezola jeltzale euskaltzaleek eta ez zuten txarretsi Lojendio eta Arrue karlistak euskaltzain
|
egitea
; alderantziz! Hona horren frogak:
|
|
|
–Emen aurki Donosti' ra bizi izatera joatekoa naiz; ta an, J.l. [Jainkoa lagun] ezer al ba det, aztartu bear det jendea. Gure jokaerarik egikorrena, Amigos del País bazkunaren itzalpean lan
|
egitea
izango genuke. Orrela baimenak errezago iritxi genezazke.
|
|
|
–Jakingo dezue agian Arrue' tar Antonio eta Lojendio' tar Joxe Mari, euskalzain
|
egin
dituztela. Orrela esaten dit Amillaitz' ek [Nemesio Etxaniz] ta berak dionez bestaldekoak izan arren euskeltzale benetakoak omen dira.
|
|
|
Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det jakin euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer
|
egin
duenik.
|
|
|
Neri iruditzen zait bi gizon ok euskelzain
|
egin
ba dituzte, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez euskerarentzat erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan dedilla.?
|
|
|
Ondoren Mitxelena Koldo' k erderaz Euskaltzaindia' k zerabilzkin asmoak azaldu zituan.(...) Nere Yorgi Manrique' rena azken ikutu zai dut. Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak
|
egiteko
, besteren iritxi begira nago. Arrue' k itzaurrea egiteko asmoa dio, ta dotore azaldu nai dute.?
|
|
|
Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko, besteren iritxi begira nago. Arrue' k itzaurrea
|
egiteko
asmoa dio, ta dotore azaldu nai dute.? (VII).
|
|
|
Ematen du inflexio puntua 1960ko 339 euskal apaizen gutunak ekarri zuela. Nemesio Etxanizek A. Arruek berari eta On Manuel Lekuonari
|
egindako
belzkeriak aipatzen ditu batez ere, eta Koldo Mitxelenari egindako zerbait ere bai.
|
|
|
Ematen du inflexio puntua 1960ko 339 euskal apaizen gutunak ekarri zuela. Nemesio Etxanizek A. Arruek berari eta On Manuel Lekuonari egindako belzkeriak aipatzen ditu batez ere, eta Koldo Mitxelenari
|
egindako
zerbait ere bai.
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k
|
egin
didan azkenengoa. Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik.
|
|
|
Desierto ori ezta Erandio' koa izan, noski. Orrelako xaltxan parre
|
egitea
izaten da onena.? (II).
|
|
|
1954an
|
egin
zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen ...
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago
|
egin
zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilare...
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak
|
egiteko
baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako meritueng...
|
|
|
...biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan
|
egindako
merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
antolatzeko laguntza eman zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere
|
egin
zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe. Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio:
|
|
|
Guri, ikuspegi feministatik begiratuta, subjektuak interesatzen zaizkigu, kontakizunean nagusitzen diren protagonistak, eta, kasu honetan, emakumezkoak. Interesgarria da kritika feministatik
|
egiten
den ahalegina subjektuak deseraikitze aldera. Hartara, hainbat kasutan, estereotipoak eta rolak deseraikitzen dira subjektu berriak proposatzeko asmoz.
|
|
|
Hartara, hainbat kasutan, estereotipoak eta rolak deseraikitzen dira subjektu berriak proposatzeko asmoz. Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak
|
egin
dituzte literatur pertsonaien inguruan. Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta besteek, jendartearen informazioa eskaintzen dutela.
|
|
|
Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006: 272) aitortzen du seme alabak edukitzeari uko
|
egin
diola bere lanbidean aurrera egin ahal izateko eta askatasuna izateko. Laura Mintegik eta Arantxa Urretabizkaiak behin baino gehiagotan aitortu dute ama berantiarrak direla idaztea lehenetsi dutelako.
|