|
2000
|
|
|
Holako gauzak ere behar dira eta euskalkiek mendeetako hizkuntz herrikoia gorde dutelako, ikertu eta aztertzeko modukoak dira. Bestela, gazteleratik
|
egindako
itzulpenetik harantza ez doaz.
|
|
|
La accion exterior del nacionalismo vasco(): historia, pensamiento y relaciones internacionales, Oñati, Herri Ardularitzaren Euskal Erakundea (HAEE IVAP), 1996 Egileak Koldo Moralesek
|
egindako
itzulpena eskertzen du.
|
|
|
Euskadi Literatura sariaren baitan lau sari orokor daude: euskarazko literatur saria, gaztelaniazkoa, eus' Biblioteka karara
|
egindako
itzulpen literarioarena eta haur eta gazteentzako euskarazko literatur saria. Aipatutako modalitate horietan ez da literatur generoa aintzat hartzen, saritu nahi dena literatur sorkuntza baita.
|
|
2002
|
|
|
Ondokoaren bitartez, Jauna, Panoptikoa izeneko liburu ingelesa berorri igortzeko askatasuna hartzen dut eta gutun honekin batera bidaltzen... bihotz bihotzez. Hemen igortzen diodana, Jauna, aipaturiko jatorrizkotik adiskide batek
|
egindako
itzulpen frantsesa du. Hori horrela, berori partaide duen Batzarra omendu nahiko nuke, berorri egoki eta zuzen begitanduko balitzaio, behintzat, igortzen diodan testu hautaketa Batzarrari irakurtzera emanez; nolanahi ere den, berorren buru argiaren juzkura ipintzen dut halakorik egiteko aukera.
|
|
2003
|
|
|
Baina gauzak oraingo bidetik aurrera badoaz, eta euskaldun fededunen belaunaldi barriak bide horretatik joten badabe, Eleizeak be bere liburuak egokitu egin ditu. Nik dakidanez, hor dabil aspalditxuan taldetxu bat meza liburu eskurakoia (txikia) egin guran; bide batez,
|
egindako
itzulpenak zehatz aztertu gura ei dabez. Jakina, euren lan hori argitaratzekoan, Euskaltzaindiak urteotan emondako arauen bidetik joko ei dabe.
|
|
|
Hitz lauz edo prosaz
|
egindako
itzulpenetan be antzera jokatu dau sarritan Akesolok. Hor dozuz, dinodanaren lekuko, Irakurgai Liburua (A, B, C), urte guztiko domeka ta jai-egunetako Jaunaren berbea eskaintzen deuskuna.
|
|
|
Han 8 herri egunkari aipatu zituen bakoitza bere probintziari, inguruneari begira eginak eta aipatutako() irakurle taldeari ongi egokituak eta ongi zebiltzanak orain arte batak besteagatik sekulakoak esanez ari baziren ere. ZETA taldearen El Periódicok katalanezko bertsioa egiten jakin du ordea, makina bidez
|
egindako
itzulpenei esker eta nahiko erraz. Horrek piztu ditu eta denak elkarrekin bakoitzak beretzat egiten duenaz gain, taldean eta denentzat astean bi hiru aldizkari berezitu ateratzen hasi dira, albiste internazionalak, kirola, ekonomia... Bidean dute Egunkari nazionala ere.
|
|
|
Gauzak errazte aldera, frantsesezko testua erabili da, jatorrizko argitalpenetik ekarria. Horren haztagarri, gaztelaniaz
|
eginiko
itzulpena, edu bestelakoen oihartzunak erkatzeko eta orekatzeko.12
|
|
2004
|
|
|
Campionen testua, gaztelerara
|
eginiko
itzulpenarekin batera, «Euskara» aldizkariaren lehenbiziko zenbakian agertu zen 1878an. Ondoren, Mariano Mendigatxa Bidankozeko nekazariak erronkarierara aldatu zuen.
|
|
|
Campionek jakin bazekien zeinen ezberdinak ziren Nafarroako hizkerak, orobat Nafarroa Garaian ez zela euskalki bakarra egiten. Azkenik, Orreagaren 22 euskal aldaera eta erdarara
|
eginiko
itzulpena, ohar gramatikal eta lexikoak zituen sarrerarekin Iruñean karrikaratu zuen 1880an liburu formatoan, Joatxin Lordak moldizkaratua, eta Duvoisin lankideari eskainia.
|
|
|
Halakoetan, jardunaren akta jasoko da. Bertan, testuak jatorrizko hizkuntzan agertuko dira, eta hizkuntza ofizialera
|
egindako
itzulpena gaineratuko da. Akta hori interpretatzaileak ere sinatuko du.
|
|
|
moduan aipatu litzateke,. Handia? forma gaizki
|
eginiko
itzulpena baita (gaztelaniaz azaldu ohi den, el Mayor, ez baitagokio bere handitasun inperialari, baizik neba arrebetan zaharrena, hots nagusia izateari).
|
|
|
2 Ignacio Ayestaranek
|
eginiko
itzulpenaz baliatzen gara. Ik. Etika, zientzia eta antropologia.
|
|
|
7 Ignacio Ayestaranek
|
eginiko
itzulpen bikainaz baliatzen naiz. Ik. Etika, zientzia eta antropologia.
|
|
2005
|
|
|
hiri zendua lan mamitsua. Horrez gain, Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo liburuaren egile Iñaki Segurolari egindako elkarrizketa, hainbaten olerkiak, Juan Luis Zabalak Neil Youngen Thrasher kantuari
|
egindako
itzulpena, E. M. Cioranen obsesioen oroimena, Jon Mantzisidorrek marraztu eta itzulitako Gordin familiaren historia eta beste gauza asko.
|
|
|
Duela urte batzuk Azpeitian zarzuela beraren abestiak kantatu zituzten euskaraz, Xabier Euzkitzek
|
egindako
itzulpenak, alegia.
|
|
2006
|
|
|
Hale ere, taldeak ez zuen gaur egungo izena XX. mendeko 30eko hamarkada arte hartu. Jose Antonio Tudea taldeko harreman publikoen arduradunaren esanetan, Biblia amorruz aztertzeari ekin zion Russellek; Jehovaren lekukoek, oraindik, Biblia irakurtzen dute arreta handiz, baina eurentzat propio
|
egindako
itzulpena darabilte. Etxez etxe ibiltzen dira aldizkariak banatzen, eta kide berri bila.
|
|
|
Kritika horiek gauzatu ditzakegu jatorrizko testua plazaratzen baitugu Koldo Larrañagak
|
eginiko
itzulpenarekin bat. Testuen argitalpen kritikoa, hau da, (jatorrizko) testua bera argitaratzea, beharrezkoa da egileak terminoen inguruan duen interpretazio zehatza zein den jakin ahal izateko.
|
|
|
Garaiko erromantze batek horrela kontatzen du gertatutakoa, hala hola
|
egindako
itzulpen baten arabera:
|
|
2007
|
|
|
Dinux software librea da eta horrek ere euskararen ikuspuntutik interesgarri egiten du, kode irekikoa izanik itzulpenak egitea errazagoa baita; kodea itzuli eta berrerabili daiteke, ezer ordaindu gabe. Windowsen kodeak aldiz, badu jabea eta hark nahi izanez gero baino ez dira
|
egingo
itzulpenak, diruaren truke normalean. Euskarazko software librearen inguruan hainbat pertsona ari dira lanean.
|
|
|
RIEVen argitaratutako artikuluak zenbatzean kontuan hartu ditugu lankideek
|
egindako
itzulpenak eta liburuen aipamena.
|
|
|
Erabilitako literaturaren erreferentzia osoa bukaerako bibliografian dago. Hasierako ohar honetan, bestela, aditzera eman nahi dugu gaztelaniatik eta alemanetik
|
egindako
itzulpenak gureak direla. Komenigarria izango litzateke, agian, jatorrizko testuak ere oharretan eskaintzea —gure itzulpenaren egokitasuna begiratu ahal izateko—, baina espazio kontuagatik erreferentziarako aipatutako datuak baino ez ditugu emango.
|
|
2008
|
|
|
Orain dela 20 urte euskara lantzeko gure lehenengo proiektua itzulpen sistema bat sortzeko izan zen, bere bideragarritasuna aztertzekoa. Orduan lau irakasle baino ez ginen eta konturatu ginen gure orduko indarrekin askoz zentzuzkoagoa zela ez
|
egitea
itzulpen sistema oso mugatu bat, jostailuzko lexikoia eta gramatikak izango zituena, baizik eta gure indar guztiak oinarri sendoak eraikitzen inbertitzea.
|
|
|
Orain dela 20 urte euskara lantzeko gure lehenengo proiektua itzulpen sistema bat sortzeko izan zen, bere bideragarritasuna aztertzekoa. Orduan lau irakasle baino ez ginen eta konturatu ginen gure orduko indarrekin askoz zentzuzkoagoa zela ez
|
egitea
itzulpen sistema oso mugatu bat, jostailuzko lexikoia eta gramatikak izango zituena, baizik eta gure indar guztiak oinarri sendoak eraikitzen inbertitzea. Euskararen morfologia hain diferentea bazen, beste hizkuntzetarako produktuak gurera egokitzeko arazo larriak aurkituko behar bagenitu beti, hoberena zen morfologiaren azterketari lehenbailehen sakonki ekitea.
|
|
|
Bestalde, aldez aurretik
|
egindako
itzulpen eskuragarrien bolumen handiak asko laguntzen du itzulpen automatikorako hainbat teknika erabiltzen direnean (ikus teknologiak atala), teknika horiek egindako itzulpenen informazioan oinarritzen diren neurrian. Beraz, berebiziko garrantzia dute itzulpen automatikoko egitasmoak garatzeko orduan itzulpenmemoria edo corpus paralelo deritzen baliabideak.
|
|
|
Bestalde, aldez aurretik egindako itzulpen eskuragarrien bolumen handiak asko laguntzen du itzulpen automatikorako hainbat teknika erabiltzen direnean (ikus teknologiak atala), teknika horiek
|
egindako
itzulpenen informazioan oinarritzen diren neurrian. Beraz, berebiziko garrantzia dute itzulpen automatikoko egitasmoak garatzeko orduan itzulpenmemoria edo corpus paralelo deritzen baliabideak.
|
|
|
esaldi bat ondo itzultzeko aukera zuzen bat baino gehiago dago. Beraz, nola jakin daiteke modu automatikoan
|
egindako
itzulpen bat ze puntutaraino zuzena den ala ez, ez badugu balizko itzulpen guztien zerrenda?
|
|
|
Domeinua erabat murriztuz eta domeinu horretarako aurretik
|
egindako
itzulpen asko eskuratuz, posible izan daiteke antzekotasun txikia duten hizkuntzen arteko zabalkundeko itzulpena lortzea.
|
|
|
EBMT eta SMT. Sistema hauek aurretik
|
egindako
itzulpenetan oinarritzen dira, beraz, itzulpen bildumaren tamaina da berauen kalitatean eragina duen funtsezko faktoreetako bat. Ezaugarri hori partekatzen duten arren, itzulpen memoriak ustiatzeko garaian desberdin jokatzen dute.
|
|
|
Arazo hauek guztiek eragin zuzena dute itzulpen automatikoaren emaitza kaxkarretan, RBMT motako sistemetan batez ere.
|
Egindako
itzulpenetan oinarritutako sistemetan arazo horietako batzuk saihets daitezke, unitate luzeak harrapatzeko duten gaitasunari esker, baina inguruko informazioa nahikoa ez denean arazoak ez dira ebazten.
|
|
|
Itzulpen automatikoak baditu zenbait muga. Oro har, oso desberdinak izaten dira itzulpen automatikoko sistemek
|
egindako
itzulpen landugabeak eta profesionalek egindakoak; gainera, gerta liteke itzulpen automatiko horiek egokiak ez izatea zenbait komunikazio helburutarako. Hainbat faktorek eragiten dute desegokitasun hori, hala nola:
|
|
|
aplikazio horietan, itzulpen automatikoa tarteko pausoa da argitaratuko edo banatuko den dokumentu bat xede hizkuntzan egiteko. Beraz, zirriborro gisa
|
egindako
itzulpena gorde egiten da, berrikusi eta zuzendu (posteditatu) egin behar baitu aditu batek. Sinplifikatuz, esan dezakegu postedizioa behar duen itzulpen automatikoa izango dela itzulpen profesionalaren alternatiba, baina baldin eta haren guztizko kostua itzulpen profesional tradizionalarena baino txikiagoa bada.
|
|
|
Toki administrazioan euskararen erabilera areagotzeko ez da nahikoa langileak gaitzea. Horrez gain, edo horren gainetik, lortu litzateke langileek euskaraz lan
|
egitea
itzulpenetara jo behar izan gabe. Beraz, lehentasunezkoa litzateke euskaraz ere sortzea balio komunikatiborik handiena duten lan jardunak, hau da, zabalkunderik handiena dutenak.
|
|
|
Itzulpena Zuzenbide Fakultatean merkataritzako zuzenbidearen irakasle den Eba Gamindek egin du, Fakultate bereko irakasle diren Andres Urrutia eta Gotzon Loberaren laguntzarekin. Kontuzko ekarpena izan da, baita ere, Eusko Jaurlaritzako justizia sailburuorde eta Sarrikoko Ekonomi eta Enpresal Zientzien Fakultatean irakasle den Josu Jon Sagasti Aurrekoetxea jaunak
|
egindako
itzulpena Sozietate Anonimoen Legearen testu bateginaren inguruan, fakultate horretako Argitalpen Guneak 2001eko irailean argitaratutakoa.
|
|
|
Horietatik erailea nor zen galdetuz gero, ingeles izenburuak behintzat ez liguke argi handirik eman go, dressed> partizipioak, euskaraz jantzi> bezala, ez baitu generorik seinalatzen. Erdarara
|
egindako
itzulpenak, ordea, Vestida> para> matar> dio, eta misterio eta polizi giroko kontakizun batean espero litekeenaren kontra, hasi baino lehen ere hiltzailea emakumea dela salatzen digu26.
|
|
|
44. Badakigu Euskal Herrian eta Bretainian badiren epailerik aski beren hizkuntzaz
|
egin
itzulpen horren ezartzeko?. Michel de Montaigne, Entseiuak> LVI, > Klasikoak, Bilbo,
|
|
|
tate kontrolik eza. Haurrei eta gaztetxoei begira
|
egindako
itzulpen batzuk aipatzera noa, Gabon jaiotan opariak egiteko asmoz esku artean erabiliak.
|
|
|
Euskalkitan idazten zen eta euskalki bakoitzak ere ez zuen eredu bateraturik. Euskara idatzia, katixima eta erlijio liburuetan erabiltzen zen nagusiki, asko beharrizan pastoral soilengatik
|
egindako
itzulpenak izanik, eta ortografia zaharrari lotzen zitzaizkionak.
|
|
|
Horrelakoetan itzulpen literala egitea erraza da, baina gehienetan ez da aukerarik zuzenena izaten; egokiago iruditu zaigu, hitz horrek gaztelaniaz zuen esanahia ulertu eta euskaraz antzekoa duen beste bat erabiltzea. Nork bere kasa
|
egindako
itzulpen hauetan jatorrizko esapidea gehitu dugu, komatxoen artean. Adibidez, auzokide hautagai?, vecino concejante de voz pasivaalfonsino??, botoa emateko eskubidea edukitzeaz gain, udal karguetarako hautagaiak zirela zehazteko.
|
|
|
Sektoreetako zuzentarauek araututako lanbideak dituzten eskatzaileek, eskabidearen eredu ofizialarekin batera, agiri ofizial hauek aurkeztu dituzte: titulu akademiko eta profesionalaren fotokopia konpultsatua (gaztelaniara
|
egindako
itzulpen ofizialarekin) eta nazionalitatea egiaztatzen duen agiriaren fotokopia konpultsatua. Bestalde, Sistema Orokorrak araututako lanbideen eskatzaileek, aurreko agiriez gain, honako hauek ere aurkeztu dituzte eskabidearekin batera:
|
|
|
Lo scrittore e la sua ombra (Joseba Sarrionandia) eta Le piante, per esempio, non bevono caffelatte (Unai Elorriaga) liburuak itzuli ditu, besteak beste. Euskaratik
|
egindako
itzulpen lanak oso gustoko ditu: –Euskaratik itzultzeak ongi egoneko sentzazio bat sortarazten dit, ez dagoelako erlazio zuzenik euskara eta itzulpenerako hizkuntzaren artean, ez gramatikan, ezta doinuan ere.
|
|
|
Epe hari dagozkio, hain zuzen ere, Metafisika ren liburu gehienei buruzko iruzkin zehatz eta sakonak. Anitzak dira, beste aldetik, garai hartan
|
egindako
itzulpenak, mendebaldeko tradizio filosofiko handiko hizkuntzenak ez ezik, baita euskararena edo txinerarena ere. Azkenik, ugari dira azken bost hamarkada hauetan Aristotelesen obraren irakurketak planteatzen dituen arazo filosofikoak argitu nahi izan dituzten artikulu eta liburuak.
|
|
|
Liburuaren irakurketa bat eskaintzen du, baina kapitulu batzuk oso motz geratzen dira eta egitura teorikoa mugatua (Hyppoliterekin konparatuz gero). Orain arte Gogoaren fenomenologia osoari gaztelaniaz
|
egindako
itzulpen bakarra 1966an Wenceslao Roces ena zen, baina itzulpena zaharkitua geratu da. Azken hilabetetan, berriz, bi edizio berri agertu dira gaztelaniaz.
|
|
2009
|
|
|
Baina emakume honen ezinegona harago doa eta Esperanza diskoan agerian utzi du; izan ere, portugaleraz abesteaz gain gaztelaniarekin ere ausartu da Cuerpo y alma jazz standarda interpretatuz, Body and soul bertsio originaletik espresuki
|
egindako
itzulpena.
|
|
|
informazio horren araberako erregelak sortzen dira. Estatistikoa, aldiz, lehendik
|
egindako
itzulpenetan oinarritzen da, eta jakintza hori erabiltzen du hurrengo itzulpenak egiteko garaian. Gaztelania euskara itzultzaile automatikoaren kasuan bi teknikak garatu eta integratu dira.
|
|
|
Lodienaren azalean irakurri nuen: Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria. Leizarraga zaharrari inprimatuak zizkioten, hondarrean, bertze ministroekin batean
|
egin
itzulpenak. Beharbada ez zen hainbat miresteko gauza.
|
|
|
Batetik, izenburua aldatu eta Dominique, artzain xiberutar bat Nevadan delakoaren alde egiten du. Frantseseko itzulpenak ere berdin jokatu zuen 1972an, Bertrand Mouchezek
|
egindako
itzulpenari Mon père était berger izenburua jarri baitzitzaion. Bestalde, euskarazko itzulpenari egindako hitzaurrean, hauxe dio Mendigurenek:
|
|
|
Talde bereizia sortu zan honetarako, Agustin Apaolaza beneditarrabiblist, a euskalduna, zuzendarizala. Oinarritzat, Orixek
|
egindako
itzulpena hartu zan, kanturakoegokienazala koan, bainabeharrezkotzatjotenziranaldaketakeginez, baihiztegibatuagoa etabaiitzulpenzehatzagoa lortzeko.TaldehorretanlanhandiaeginebanJuan Mari Lekuonak: beronen eritzia, batez ere salmoen poesi usaina jagoteko orduan, gehienetan aintzat etaontzat hartuaizatenzan. (Taldehonetan beste
|
|
|
Luzeaetanekehandikoaegokitze lan hau.Beronenfruituak, ostera, etzi raniraunkorrak izan: lehenengoargitaratu ziranDomekaJaiegunetako Irakurgaien etaliburuetan (1971.1972) bertsoz
|
egindako
itzulpen hauxe sartu zan.GoraJainkoa! (1972) izenekokantu liburuanbeeurotarikohainbatsartu ziran (71 91zz.): 21salmo.Baina, handik urtebatzutara (1988), Irakurgaiak deritxon liburu handikotea (liturgian erabili behar diran irakurgai guztiak bateandakarrena) prestatu zanean, bertsozko salmoakaldebateraitzieta Apaolazarenzuzendaritzapean egindako itzulpenekoak, hau da, Orduen
|
|
|
...unetako Irakurgaien etaliburuetan (1971.1972) bertsoz egindako itzulpen hauxe sartu zan.GoraJainkoa! (1972) izenekokantu liburuanbeeurotarikohainbatsartu ziran (71 91zz.): 21salmo.Baina, handik urtebatzutara (1988), Irakurgaiak deritxon liburu handikotea (liturgian erabili behar diran irakurgai guztiak bateandakarrena) prestatu zanean, bertsozko salmoakaldebateraitzieta Apaolazarenzuzendaritzapean
|
egindako
itzulpenekoak, hau da, Orduen
|
|
|
Aditz hizkuntzetan, aldiz, Moduak ez du hainbesteko garrantzirik, eta Moduzko aditzak askoz ere urriagoak dira. Hori dela eta, eta Slobinen ikerketak argi erakusten duenez, ingelesetik aditz hizkuntzetara
|
egindako
itzulpenetan Moduzko aditz askoz ere gutxiago ageri da jatorrizko testuan baino: 26 Moduzko aditz desberdin jatorrizkoan eta 17,2 batez beste aditz hizkuntzetara egindako itzulpenetan.
|
|
|
Hori dela eta, eta Slobinen ikerketak argi erakusten duenez, ingelesetik aditz hizkuntzetara egindako itzulpenetan Moduzko aditz askoz ere gutxiago ageri da jatorrizko testuan baino: 26 Moduzko aditz desberdin jatorrizkoan eta 17,2 batez beste aditz hizkuntzetara
|
egindako
itzulpenetan. Satelite hizkuntzetara egindako itzulpenetan Moduzko aditzen kopurua ia berdin mantentzen da:
|
|
|
26 Moduzko aditz desberdin jatorrizkoan eta 17,2 batez beste aditz hizkuntzetara egindako itzulpenetan. Satelite hizkuntzetara
|
egindako
itzulpenetan Moduzko aditzen kopurua ia berdin mantentzen da: 25,6 batez beste (Slobin, 2005:
|
|
|
Aditz batek har ditzakeen Bidezko osagaien kopurua desberdina izan ohi da satelite hizkuntzetan eta aditz hizkuntzetan. Jatorrizko ingelesezko testuan, baita satelite hizkuntzetara
|
egindako
itzulpen gehienetan ere, aditz bakar batek Bidezko osagai bat baino gehiago hartzen ditu askotan. Aditz hizkuntzetara egindako itzulpenetan, aldiz, Bidezko osagai bakoitzarentzat aditz bat ezartzeko joera nabari da.
|
|
|
Jatorrizko ingelesezko testuan, baita satelite hizkuntzetara egindako itzulpen gehienetan ere, aditz bakar batek Bidezko osagai bat baino gehiago hartzen ditu askotan. Aditz hizkuntzetara
|
egindako
itzulpenetan, aldiz, Bidezko osagai bakoitzarentzat aditz bat ezartzeko joera nabari da. (8) adibideko ingelesezko esaldian aditz bakarra ageri da Bidezko hiru osagairekin.
|
|
|
Arazoa menpeko esaldi asko daudenean dator, edo dialektoak eta kolokialismoak daudenean. Adibidez, Al Jazeeraren webgunean arabieratik beste hizkuntzetara
|
egindako
itzulpenak onak dira, arabiera batua eta esaldi laburrak erabiltzen dituztelako. Hizkuntza ordenatu bat erabiltzeak ere eragin zuzena du itzulpenaren fidagarritasunarekin.
|
|
|
Abenturazko liburua dirudi hasieran, baina nobela sakona da, ekintza eta gogoeta biak uztartzen dituena, dio Zigor Garrok Larrua hotz i buruz. Bi anaien artean lau eskutara
|
eginiko
itzulpena izan da.
|
|
|
Baina aipu horiek guztiak dakartzan nobela poliziako politiko laburrak eginak ditu hogei urte nire memoriako apaletako batean. Koldo Bigurik
|
egindako
itzulpen batean ezagutu nituen Bellodi kapitainaren ibilerak; nobelatxoak, berriz, Hontzaren eguna du grazia: Leonardo Sciascia idazle siziliarraren lanik txalotuenetakoa da.
|
|
2010
|
|
|
Halaber, Kardaberazen Euskeraren> Berri> > lehen euskal idazkuntzarako hausnarketa, Koldo Garairen arabera (2004: 1 hh), edo gida txostena hezkuntza profesionalei zuzendutakoa, euren jardunean hizkuntza bernakularrek hartutako bideari ekin diezaioten (Garai op.cit. 4 or.). Ildo estrukturatzaile berekoa lirateke, orobat, Mogelek
|
egin
itzulpenak 1802an, Versiones> Hala dio hitzaurrean: Lehenbizikoz mintzo dira euskaraz Cicero, Salustio, Tacito, Tito Livio?
|
|
|
41 Bi ohar. Hitzez hitzezkoa EKren euskarazko itzulpen egokienetik hartuta dago, Legeak bildumaren 1 zenbakian Euskal Herriko Unibertsitateak
|
egindako
itzulpenetik hain zuzen ere. Epaile bat kargutik kentzeko arrazoiak BJLOren 379 artikuluak aurreikusten ditu:
|
|
|
900 eta 1800 megahertzioko bandak; beraz, ez dira erabiltzen operadorearekin banda zabaleko datuen konexioa behar dutenentzat. Bestetik, marka txinatarren terminalen menuetan gaztelaniara
|
egindako
itzulpenak ez dira oso zehatzak, horrek zaildu egiten du erabilera. Salbuespena Funker da, mota horretako telefonoen aldeko apustua egin duen eta bere ereduetan itzulpena zaintzen duen espainiar enpresa.
|
|
|
Esan bezalaxe, sei testu erabili dira lan honetarako: jatorrizkoa (latinez), eta ingelesez, gaztelaniaz, frantsesez, portugesez eta italieraz
|
eginiko
itzulpenak. Azpimarratzekoak dira, besteak beste, horiei buruzko xehetasunak:
|
|
2011
|
|
|
Villa Triste nobela kaleratu du Igela argitaletxeak, Joseba Urteagak
|
egindako
itzulpenean
|
|
|
Egun bat nire bizitzan berrargitalpena da. 1991ean argitaratu zen Mitxel Sarasketa euskal presoak
|
egindako
itzulpen hau. Orain, 15 urte pasatuta, edizio berritua kaleratu du Txalapartak.
|
|
|
Valero Garcés irakaslearen irizpideak ere bide bertsutik doaz: batetik, ez dugu itzulpen kritika akatsen katalogo gisa hartu behar, urteetan hori egin izan den arren; bestalde, itzulpenaren historian
|
egindako
itzulpen kritikako testuek itzulpen bat egokia zenetz baino ez dute aipatu izan, eta, orokorrean, itzulpenean aditu gabeek egin izan dituzte. Aipatu faktore guztiek eragin dute, hain zuzen ere, itzulpen kritikaren garapena urria eta zientifikotasunik gabea izatea.
|
|
|
Itzulgaien aukeraketari dagokionez, joera bi omen daude: argitaletxe edo ekimen publiko bidez
|
egindako
itzulpenek klasikoak argitaratzera jotzen duten artean, ekimen pribatuek, oro har, salgarriak eta komertzialak diren obretara jotzen dute. Badirudi helduen literaturan jatorrizko hizkuntzatik egin direla itzulpenak; haureta gazte literaturan, ordea, zubi hizkuntzak ere erabiltzen dira.
|
|
|
Lopez Gasenik, bere itzulpen katalogoan, joera bi desberdintzen ditu itzulpen merkatuari dagokionez: argitaletxe edo ekimen publiko bidez
|
egindako
itzulpenek klasikoak argitaratzera jotzen duten artean, ekimen pribatuek, oro har, salgarriak eta komertzialak diren obretara jotzen dute. Kritikan, baina, ez da bereizketarik egiten, eta proiektu guztiak sartzen dira zaku berean, gure ustean, literatur itzulpen klasiko edo unibertsal deritzen horiei euren klasikotasun edo unibertsaltasun kutsua desagerrarazten zaielarik (merkatuaren mesedetan?).
|
|
|
Munduan ez da inon gertatu, ezta Europan ere, literatur unitate faltsu bat lortu nahi izatea gaur Afrikan lortu nahian ari garen bezala. Literatur lorpenik behinenak beste hizkuntzetara irauliz egin zaio aurre beti arazoari, munduko hizkuntzarik zabalduenetara eta eragingarrienetara
|
egindako
itzulpenen bitartez.
|
|
|
Amaitu baino lehen, esan beharra daukat Alberto Martínez de la Cuadrak
|
egindako
itzulpena bikaina dela, euskara eder, goxo eta baliotsua erabiliz primeran burutu duela bere lana.
|
|
|
Elkar argitaletxerako ere, euskal kultura eta etnografiazko zenbait liburu itzuli ditu espainoletik frantsesera. Aipa ditzagun hemen Koldo San Sebastianen eta Antxon Agirre Sorondoren liburuekin
|
egindako
itzulpen eder eta zuzenak.
|
|
|
gaztetan (1930) itzulitako Cervantesen Agure kezkatia. S. Teresaren Onbidea 1963an (Aita Santi Onaindiarekin batera
|
egindako
itzulpena). Hainbat urte geroago hagiografiako eta bestelako hainbat liburu itzuli zituen; esaterako, D. Fernández de Mendiolak idatzitako liburxka:
|
|
|
Lehen kristauen dotrinak biltzen dira hor, koptoz idatzita, Egiptoko kristauen hizkuntzan. Eskuizkribu horiek III. edo IV. mendekoak dira, baina grezieratik
|
egindako
itzulpenak direla konfirmatzen bada, litekeena da I. edo II. mendean sortuak izatea.
|
|
|
61. The freewheelin Bob Dylan diskokoa. Hernandez Abaituak
|
egindako
itzulpena (Literatura eta Rock & Rolla, Emak bakia baita/ Pamiela, 1994).
|
|
2012
|
|
|
Inkonformista da, baina bere belaunaldiarengan sinesten du. NBEko itzultzailea izan nahi du heldua izatean, herrialde bateko ordezkariak beste bati modu txarrean hitz
|
egitean
itzulpena aldatu eta adiskidetzea sustatzeko. Garai hartako Argentinako gizartea ulertzeko giltzarri dira Mafalda eta haren laguntxoen istorioetan islatzen diren arazoak.
|
|
|
Aurtengo Aste Santua baino lehentxeago Karl Jenkins eskoziarraren Stabat Mater musikalanaren latinezko hitzak euskaratzeko enkargua iritsi zitzaigun lantokira. Latinez nork egina zen (Jacopone da Todi, omen) esaten zuen agiriak, eta gaztelaniara
|
egindako
itzulpenaren egilea Lope de Vega zela ere azaltzen zuen. Euskaraz ere baziren pasarte batzuk, eta horiei buruz agiriak" anonimoak" zirela esaten zuen.
|
|
|
Nosferatu bildumako liburua Zikloarekin bat eginez, Euskadiko Filmategiak eta Donostia Kulturak Nosferatu bildumako 8 liburua eman dute argitara, Santiago de Pablok eta Joxean Fernandezek koordinatua, zikloaren izenburu berarekin: Zinema eta Gerra Zibila Euskal Herrian (gaztelaniaz eta euskaraz, Jon Muñozek eta Bitez enpresak
|
egindako
itzulpenekin). Bi koordinatzaileenez gain, liburuak Vicente Sanchez Biosca, Izaskun Indakoetxea, Esteve Riambau, Casilda de Miguel, Pilar Rodriguez, Zigor Etxebeste, Carlos Roldan Larreta, Igor Barrenetxea Marañon, Mikel Rueda, Helena Taberna, Josu Martinez eta Pedro Oleak idatzitako testuak biltzen ditu.
|
|
|
Maleta hartan gordetako dokumentuen artean zegoen Chaleur du sang nobelaren hasierako orrialdeen eskuizkribua ere. Alberdania argitaletxeak nobela horren euskarazko itzulpena kaleratu du orain, Jose Antonio Sarasolak
|
egindako
itzulpenean, Odolaren sua izenburuarekin. Maletan nobelaren hasiera baino ez zegoen gordeta, baina Olivier Philipponnatek eta Patrick Lienhardtek. Nemirovskyren egungo biografoek?
|
|
|
Nahiz eta borroka armatuaren aldeko iritziak ere egon, boterea indarrez hartzeko alternatiba bat posible balitz bezala (soldaduska entrenamendu bat izan zitekeela eta abar), normalean kontzientzia objekzioaz edota ez biolentziaz hitz egiten zen, Gandhiren eta Martin Luther King-en ildotik. 1976ko Gabonetako komunikatu batean, nire anaia Kikek, gure orduko «maisuak»,
|
egindako
itzulpenean, era honetan adierazten genuen:
|
|
|
testu arrotzaren desberdintasun linguistiko eta kulturalak markatu eta irakurlea atzerrira bidaltzen duen metodo, atzerriratzailea?. Venutiren arabera, metodo domestikatzailea erabiliz
|
egindako
itzulpenak, gardenak, dira, irakurleak erraz ulertzeko modukoak.
|
|
|
Leizarraga jatorrizko testuari ahalik eta fidelkien lotzen saiatu baldin bazen, Pedro Agerre. Axular, ek guztiz bestelako metodoa erabili zuen bere itzulpenetan. Axularrek argitaratutako lan bakarra den Gero (1643) itzulpena ez den arren, latinetik euskarara
|
egindako
itzulpen inplizitu eta esplizituak ugariak dira testu osoan zehar. Axularrek, normalean, latinezko pasarte bat ematen du, bere euskal, itzulpenaz?
|
|
|
Euskararen apologia eta erlijioaren zabaltzea helburu zuten itzulpenen alboan, bestelako xede batekin
|
egindako
itzulpenak hasi ziren agertzen XVIII. mendearen bigarren erdian, funtzio hezitzaile eta moralizatzailea betetzeko egindako alegia itzulpenak, hain zuzen. Frantzian sortu eta Xabier Maria Munibe Peñafloridako kondeak 1764an eratutako Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen bidez Euskal Herri guztira hedatu ziren Ilustrazioaren ideien ondorioz, hezkuntzaren beharraren kontzientzia zabaldu zen euskal idazle eta itzultzaileen artean, eta funtzio didaktiko hori betetzeko genero egokienetako bat alegiena suertatu zen.
|
|
|
(1965) artikuluan. Lehenik eta behin, Orixek itzulpenaren alde egindako apustua laudatzen du, hark bezala uste baitu itzulpena euskal idazleak trebatzeko eta euskal literatura aberasteko ezinbesteko tresna dela.64 Idazleen burutapen eta asmamenari leku
|
egiteko
itzulpena baztertu behar zela zioten garaiko idazleei honela erantzuten die Ibinagabeitiak, aipatutako artikuluaren hasieran:
|
|
|
Ibinagabeitiak argi eta garbi adierazten du itzulpen mota horrekiko arbuioa: Orixeren aurretik
|
egindako
itzulpen gehienak, exkax eta gaiztoak, omen dira; izan ere, itzultzaile haien ustez, zintzotasuna itzez itz erderatik euskeratzea zen, euskeraren berezitasuna eta arima aintzat ere artu gabe?
|
|
|
Nere itzul lanerako Herni Bornecque k sendotu textua erabili dut batez ere. [...] Idazt une illunak argitzeko izkera arrotzetara
|
egin
itzulpenak ere begipean izan ditut. Alare latinari alik ertsien atxiki natzaio (Ibinagabeitia 1994:
|
|
|
Itzulpenaren bidez euskararen gaitasunak laudatzeko desio hori oso garbi ageri da frankismo bukaerako beste hainbat itzultzaileren esanetan ere. Txomin Jakakortexarena apaiz berastegiarrak, adibidez, euskararen aberastasun eta gaitasunak goraipatzen ditu Argentinan erbesteraturik zegoela
|
egindako
itzulpen batean: 1972an euskaratu zuen José Hernández argentinarraren Martin Fierro liburua, Matxin Burdin izenburupean.
|
|
|
Hori, teoriari dagokionez. Praktikari begiratzen badiogu, ordea, ohartuko gara kontraesan nabarmenak daudela itzultzaileen hausnarketen eta
|
egindako
itzulpenen artean. Izan ere, euskal itzultzaileek diskurtso modernoak kontuan hartzen ez dituen hainbat zailtasuni aurre egin behar izan diote askotan.
|
|
|
Garai bertsuan argitaratu ziren Orixek
|
egindako
itzulpen sonatuak. Autore honi aparteko atal bat eskainiko diegunez, berak egindako itzulpen literarioak aipatu baizik ez ditugu egingo hemen:
|
|
|
Garai bertsuan argitaratu ziren Orixek egindako itzulpen sonatuak. Autore honi aparteko atal bat eskainiko diegunez, berak
|
egindako
itzulpen literarioak aipatu baizik ez ditugu egingo hemen: Don Quijoteren IX. atala (1928), Tormes, ko itsu mutilla (1929) eta Frédéric Mistral poeta proventzarraren Mirèio (1930).
|
|
|
Ebangeline ez da Zaitegik
|
egindako
itzulpen bakarra. Jadanik aipatu dugunez, klasikoen itzulpenean ere gogotsu saiatu zen, eta ahalegin horren fruitu dira Sopokel, en antzerkiak I (1946) eta II (1958), Euripidesen Medeie (1963an Egan aldizkarian argitaratua) eta Platonen obrak sei liburukitan(), bai eta GoldaketanEpodoak (1946) liburuan argitaraturiko Horazioren itzulpenak(, VII; Carmina, I, 14; II, 3; II, 9; II, 10; II, 16).
|
|
|
[...] nabarmen geratzen da Orixek ez diola tratamendu desberdinik ematen testu pragmatiko honi literarioagoak diren beste zenbait testuren aldean. Funtsean modu eta baliapide beretsuak erabiliz
|
egindako
itzulpena da (Mendiguren
|
|
|
hitzez hitzezkoa (mot à mot), zentzuzkoa (de sens), librea (libre) eta egokia (adéquate). Lehena Jainkoaren hitza bere horretan transmititu nahian
|
egindako
itzulpenetan ageri da. Bigarren itzulpen joera, zentzuzkoa, literatura laikoaren itzulpenekin nagusitu zen; Zizeron idazle erromatarrak proposatutako itzulpen irizpideetan oinarritzen da.
|
|
|
Latinera, italierara, espainierara, frantsesera, ingelesera eta alemanera
|
egindako
itzulpenak aipatu ondoren, lan hau euskarara itzultzea ere ezinbestekoa dela defendatzen du, eta Gaizka Barandiaranek egindako Iliasenaren 1956ko euskal itzulpena gogorarazten du, Koldo Mitxelenak kritika txarra egin bazion ere (ikusi Mitxelena 1956a), berari egokia iruditu zitzaiola esanez.
|
|
|
Gaztelania eta beste hizkuntza arrotzak ere euskara edertzeko tresna gisa erabili nahi ditu Arestik, eta horren erakusgarri izango lirateke bere literatura lanetan txertatzen dituen erdarazko pasarteak, bere euskarazko poemen gaztelaniazko itzulpenak, edota beste itzultzaile batzuekin elkarlanean
|
egindako
itzulpen eleanitzak.
|
|
|
deitu poema liburuak eramanen duen azala. Gabriel Aresti zenak
|
egindako
itzulpen berezi batetan irakurri ahal izanen duzue Elioten lan hau, zeina jotzen den bere poetikaren ardatz bezala.
|
|
|
Pott bandako kideek artikulu honetan egiten duten lehen salaketa euskarara
|
egindako
itzulpenen urritasunean datza:
|
|
|
Zubi testuak erabiliz
|
egindako
itzulpenak, itzulpengintzaren arloan, indirect translations? 139 edo zeharkako itzulpenak izendatu izan direnak, oso ugariak eta ohikoak dira edozein literaturaren historian. Halere, zenbait autorek deitoratzen duen bezala, ez zaie orain artean behintzat arreta handirik eskaini:
|
|
|
Euskarazko sistema literarioaren kasuan, aipatzekoak dira Manu Lópezek haur eta gazte literaturaren azterketan zeharkako itzulpenaren inguruan ateratako ondorioak: 1970eko hamarkada ingurutik aurrera, ikastolen mugimenduak eragindako liburu eskari handiari erantzuteko
|
egindako
itzulpen gehienak zubi hizkuntzen bidez egiten ziren, gehien gehienak gaztelaniatik, eta gaztelaniazko itzulpenek egindako egokitzapenak bere eginez gainera, nahiz eta kredituetan oso gutxitan ematen zen datu horien berri. Joera horrek 1990eko hamarkadara arte iraun zuen; orduan hasi ziren euskal itzultzaileak haur eta gazte literatura jatorrizko testuetatik itzultzearen beharra sumatzen eta liburuak frantsesetik, ingelesetik, alemanetik eta italieratik zuzenean euskaratzen (López 2000).
|
|
|
Aurreko atalean aipatu bezala, Sarrionandiak zubi testuak baliatu ditu hizkuntza arrotzetan idatzitako zenbait testu euskaratzeko. Gehienetan zubi testu horiei buruzko aipamenik egiten ez badu ere, berak uler litzakeen hizkuntzetan
|
egindako
itzulpenak arakatuz eta han hemenka ematen dituen pistei tiraka, zenbait (itzulpen) antologia topatu ditugu, Sarrionandiak euskaratutako testu askoren jatorrizkoak nahiz itzulpenak (batez ere gaztelaniazkoak, baina baita frantsesezko eta ingelesezko batzuk ere) biltzen dituztenak. Interesgarria iritzi diogu bilaketa horri, Sarrionandiak zein motatako liburuak irakurri dituen jakiteko informazio baliotsua eman diezagukeela uste dugulako:
|
|
|
Ezin dugu jakin, beraz, Sarrionandiak antologia honetatik hartu eta euskaratu dituen poemak (eskimala, araukanoa, tuarega, miskitoa, chippewa eta seminola) zenbat hizkuntza eta itzulpenetatik igaro diren Cardenalen gaztelaniazko bertsioan agertu aurretik. Baliteke Cardenal jatorrizko hizkuntzetatik ingelesera
|
egindako
itzulpenetatik abiatu izana Sarrionandiak gerora euskaratutako poemak gaztelaniaratzeko, poema askorekin horrela jokatu duela aitortzen baitu hitzaurrean. Edo baliteke, kasuren batean, poema huitotoekin egin bezala, jatorrizkotik alemanera itzulitako poemen gaztelaniazko bertsioak hartu eta horien gainean hainbat aldaketa eginda osatu izana bere bertsioa.
|
|
|
Sarrionandiaren literatura ikuskerak berak
|
egindako
itzulpenetan nola eragiten duen ikusi ondoren, iurretar idazlearen itzulpen lanek haren sorkuntzazko lanetan izandako eragina aztertzeari lotuko gatzaizkio jarraian. Sorkuntzazko lanen eta itzulitakoen arteko elkarreragina bi noranzkokoa dela ikusikodugu, eta sorkuntzaren eta birsorkuntzaren arteko bereizketa, jatorrizkoaren eta itzulpenaren artekoa bezala, hasieran dirudiena baino lausoagoa dela.
|