|
2003
|
|
|
Azalpenluzeamereziduoin oharrak.Hastekoetabehin, egileaezda edozein.ÉliséeReclusnorbaitda, etagaineraosomuntahandiko norbait, diziplinazientifikoarenmailarainogoratubaitzuengeografia.Orobat, dibulgatzailetrebeaizanzen, etabeharbada, horrexegatik ezagutu (etaerabili) zuenaitaArbelbidek, etaaipatueginzuennahizetaReclusanarkistaagerikoaizan, etanahizeta1858anBaionanAugustinXahorenhileta agurra
|
egin
, alegia, elizkizunik gabeehortzitakoleheneuskaldunaren hobiratzeannabarmenduzenarren.ÉliséeReclus ekLesBasques, unpeuplequis' envaartikulua argitaratuzuen1867an, etaizenburuakberakdioskunez, progresoakdesagertzerakondenatutakoEuskalHerriaaurkeztuzigun, penazblai.Artikulu horrek, ManexGoihenetxekazpimarratuduenez, garrantziizugarriaeduki izanzueneuskaldunenirudiareneraketanordukomunduzienti...
|
|
|
AitaArbelbidekidatzipasartehorreknahikoaondoerakustendiguzernolakohipotesiakplazaratu zirenmisterioaargitunahian.Baina, XIX.mendeakaurreraeginahala, besteakbesteemigrazioaren handiakgiroaaldatu zuen, alegia, ilundu
|
eginzuen
, optimismoapesimismokutsakorbilakatu zen, etalehengobegitarteeguzkitsuak, lehengoaurkiak, badubereifrentzua, berebegitarteilunabartsua.Hauda, mende hasierakoikuspegimitiko hori, edotaepikoaetaheroikoa, mendearenazkenalderabesteikuspegikrepuskularetaagoniko batekinnahastukozaigu.JonCasenaverenarabera, ikuspegibiakelkarrekinbizidiraXIX. mendearenbukaeran.Horkokatu beharda Ramuntcho.
|
|
|
EzdutaurkituEtxepare anaiekAmeriketan
|
egindako
ibilbidearengainekodaturik, izanere, ezinizandutdokumentatu zeinurtetanjoanziren.Alabaina, DouglassetaBilbaorenliburuanirakurdaitekeenez, Argentinakoardi hazkuntza1850.urtearenbueltanhasizenprosperatzen, etahortikaurreraarloak bonantza urteakbiziizanzituenhurrengohiruzpalauhamarkadetan.Testuinguruhorretanhelduzirenhainbesteeuskaldun artzaingisaaritzera, eta baitahaienatzetikXimunGimon Zetegietmod... Tartehorretansuertatuziren, bada, Etxepareanaiak, etafortunaegin.Dirudienez, 1860rako, alhagunebihurtuzen, BuenosAirestik50 60legoatako erradioan zegoenazaleraosoa, etahainbesteardibazkatzenzen, nonhigadura arazolarriakagertubaitziren.Hamarkoiztueginzen baiardiensalneurriaetabai alhaguneena ere.
|
|
|
Oraiartioerabiliditugunsolasetarikaskigarbiezagunezbalitz, etazenbatnahibihotzmindakargunguhaureneskolemailehoierlaido hunen
|
egiteak
, azkenhitzezarrikodugu: baiziketaapezakezditugulaerakustuntzatonesten, nonezdenberenadimenduosoanapeztekoxedeahartudutenenalderat.Lehiahuneksustatzendituenmutikogazteekapezgokogora beherakapezenahotikikasditzatensemenariohandietan, ederki; xuxenzauku, xuxenbainobaitezpadakoago.
|
|
|
Daukagunarierreparatutaere, ezinduguahaztuirakasle multzohoriia ia gauetigoizerkainprobisatudela.Hauda, gazteadagehienbat etjarreraapositiboaduorohar, bainaosolan baldintza eskasetaaritzenn dahainbat, etahainbatzailtasun aurkitzebaititun: delajakintza alorgehienetakoeuskarazkotradizio falta, delirakasgaaidesberdinakaldibereanazaldubeharra, zeineskolen prestaketanorduaskoemanbeharra, edotesia
|
egiteko
(eta, beraz, norberarenpromoziorako) denbora eskasia, etabeste.
|
|
|
Honaino iritsi garela, kontubatutzinahidutagerian.JoseRamonEtxebarriak euskalzientzia prosaren historia
|
egitean
, bilakaerahorrenperiodizazioaren lehenahaleginaaurkeztu zuen.JoseRamonEtxebarriak1970.urteajotzendugureprosazientifikoaren abiapuntutzat, alegia,, ekimenkolektibomoduraplanteatzenhasizenean?, etadatahoribainolehenagoko aitzindariurriakaintzathartuzbestearobibereiztuditu,, historiaurrea, bata, eta, historiaurrearen aurrekogaraia, bestea.Aro bionartekomuga, Joserrarenarabera, SabinoAranarenetenideologikoak ezarrizuenXX.mendearenhasieran.AlbertConstantinjaunmedikuaren obrarenizariaezezagunadugunarren, gureustezezda banakoisolatubaten ekoizpena.Ezdagotalde lanaizandelaesaterik, beharbada, baina, baisare batenbaitaneginzela.
|
|
|
CatherineXabañoizanzenArrosakoapaizarengelaria.Xabañodeitura lehenago agertu zaigu, JoanesXabaño misionista aurkeztu dugunean. Izatez, CatherineXabaño() harenlehengusinazen.Mañexeta MixelXabañoanaiakUruguaialdetikitzulizirenAldudera1878an, amerikakelkarrekin
|
eginda
, etabateraezkonduzirenhurrengourtean, lehenengoaXotroeneko alabapremuarekin, etaMixelgazteaAuzkiaetxekoarekin. Auzkian, Catherinez gainera, besteahizpabijaioziren, Mariannezaharrena(), etaJeanne().
|
|
|
Jakina, GerlaHandiakazkartueginzuenFrantziarenikuspuntunazionalbakarraren eraketa, etaondoriozfrantsestu
|
eginzuen
IparEuskal Herria.Kasurako, frontetikitzulitakogehienak, gerora, gerlariohienelkartexobinistetanbilduziren, etabizikihauspotuzutenfrantsesabertzaletasuna.Datuak, beraz, EugenWeber enaldemintzodira.Kontuakkontu, eta HoztakoMariakadierazibezala,. Urguluzozobatsarrarazidahemengoen buruetan, eskualdunakdirelaukatzeraino??.
|
|
|
Jean Elizalde Zerbitzari (Azkaine, 1883; Gerezieta, 1961). Uztaritzeko bikario, geroago, Liginaga eta Gerezietako erretore
|
egin
zuten.Oso gaztetatik Eskualdunaaldizkariaren kolaboratzaileazelarik, Hamalauko Gerlakokronikak bidali zituen frontetik. Gero Gure Herrian hartu zuen parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat urtez, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera.
|
|
|
Laburesateko, EuskalHerrikoaldebietanitotzenari daeuskaraerdarenpresiopean.Baina, euskararenatzerakadaeragitendutenkanpo faktoreekinbatera, Etxepareren analisianosomuntahandikoadabarrukoen jarrera.Aldehorretatik Aldudekomedikuaguztizkezkatutadagolaborarien umeargituenenjokabideadela eta.Izanere, ikastegietatikigarodirenume, argitu, horiekberehalakoanjartzendiraerdararibegira.Norbaitdirela sentitzendutenunebereanbizkarraematendioteeuskarari.. Norbaitu?
|
egindira
, etadagoenekozlaboraria ezdadeushaienustez: simaur sunda dariongizonendesa, etaharenemazteasintsabat, biaketxetzarbatean, aitzineanongarri meta batduena.Norbaitu egindiraeta, eskalapoinzaharokitubatentzatdaukateeuskara?. Familiabarruko, arrozgoa?
|
|
|
Lafitterenaipuazentzuhertsianhartuz gero, ulertubeharkogenuke Etxeparek hegoaldetikibilaldiluzeetaemankorra
|
egin
zuelaBuruzain mediku hazpandarrahil aurretik, hauda, 1920koapirilabainolehenago.Ezin izandutegiaztatu bidaiahori unekadahorretaneginzuenentz, alageroago.Badagofrogadokumentalik gerotxoagokojoan etorribatena, izanere, Aldudeko medikuakLacomberi eskutitzezkontatuzionez, 1921ekoirailean, 6tik14rabitartean Gipuzkoaeta Bizkaitikibilizen, autoz, Debatik Lekeitiora, LekeitiotikGernikara. Durangonereegonzen.Halaber, ZestoaetaAzpeitiabisitatuditu, etabaiLoiolakomonastegiaere.Ezdahori, dirudienez, Loiolaratudenlehenaldia, etaezda azkenaizango.
|
|
|
Jesuitaizatekoikastenhasi zen16urte zituela? 1905?, bainaJesusenLagundiakez zuenhartu? 1923?; halaere, haienarteanprestakuntza humanistikosakonalortu zuen.Jesuitakutzita, 1923 tarteanBilbon biziizanzen, etaeuskallanetanmurgildu zenburu belarri: EuskaltzaindianAzkuelaguntzen zuen, Euzkadiegunkarian euskalatalarenardurahartu zuenKirikiñorenondoren, itzulpenak, poemaketabestehainbatsorkuntza lan idatzizituen.36kogerla aurreko belaunaldiarentzat Orixe zeneuskalgauzetako jakintsurikhandienaeta baitaidazleegokienaere, euskalarima, adierazteko. Orixe euskararenlehenliberatuadugu: Aberriarenpizkundeanlagundukozuen poemanazionala
|
egiteko
–Euskaldunak?, Aitzolen enkarguzerretiratuzenBilbotikOrexara, 1931n. 36ko gerlapiztuzenean, Orixek bukatuazuenliburua, ez ordeaargitaratua.Faxistek gartzelansartuzuten; askatueta, berrizbilazihoazkiola, IparEuskalHerrianezkutatuzen.1950eanAmerikara jozuen, eta, handikseiurteraitzulizelarik, jadagiroa arrasaldatutazegoenHego EuskalHerrian.Orixekonartzenezzituenideiaetajoeraberriakzeudenindarrean, etapolemikaetakritika handiak piztuzituen.Noizbaitizanzuenospeagaldu eginzuenbelaunaldiberrienaurrean.
|
|
|
PiarresLafitteren lehenerantzuna1932.urtekoada.Izatez, Beribilezliburuaagertuzelarik, GureHerriaaldizkarian. Notremaître: M.LeDr.Etchepare, artikuluaparatuzuen, hainbateta hainbatlaudorio plazaratuz, tartean Beribilez, uneoeuvreéternelle, dela, etabaiEtxeparemedikuazelaeuskal idazlegazteenmaisua, idazten.Horiezgainera, Lafittekliburuarenlaburpena
|
eginzuen
, seibatorrialdekoa, hasieranbertanargietagarbiadieraziz, Beribilezitxurazbidailiburugisaraagertuarren, milaetabatgogoetarako aitzakia dela.EtalaburpenhorretanhonelaxeerantzunzionEtxepareri:
|
|
|
Bietarikobat, beraz, mirakuluaalaberezkosorkuntza.HorixedaEtxeparekHaeckel enlaneanaurkituzuenaukera.Erantzunpositibobatenbilaibilita, badirudiEtxeparekgenerazioespontaneoarenhautua
|
eginbeharko
zuela, mirariarenabazterutziz.Halaere, ezdujainkokreatzailearenazalpenaonartu, baina, itxuraz, ezduberezkosorkuntzaerekonbentzigarritzat hartu.Behintzat horrelaxe ulertuahaldaidatziduen, hanitzezberantagoez dakigunolaBiziazamatzeko, horretan.Ezdakigunola, diosku.
|
|
|
LordKelvin ekereezzuenberezkosorkuntzaonartu, areago, arbuiatu
|
eginzuen
, Pasteuretaenparauenfrogetanoinarrituz. Berezkosorkuntzaez zitzaionsinesgarriiruditu, ezegungoLurrarenbaldintzetan ez etairaganaldiurrunbatekobaldintzetanere.Haeckel ekluzatuzuenalternatiban, mirakuluagelditzenzaiolordKelvin i.Horixeaukeratualzuen. Zelanazalduzuen, bada, biziarensorreraLurrean?
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu
|
egin
zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen. Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz.
|
|
|
–Euskara Batuaasmatubazen, beraz, ezzenizaneuskalkiakgaijasoezjardutekoezgauzazirelako. ...ean, idaztea, ganorazbehintzat, zeren, ereduhibridoetarajotaereoraingozez baikabiltzabatereflamenko.Etabereideiahorrifuntsaemateko edo, ondokohau erantsidiguKoldoZuazok:. Kontuada, 1968aarte, euskarazidatziden guztia, onaetatxarra, euskalkianegindela?. Nireustez, aurrekoesaldihori ereezzaiobiribilegi geldituKoldori: kontuaizangoda, beharbada, 1968ra arteidatzidenguztiaezdelaakademiakbedeinkaturiko
|
euskarabatuan
egin, bainaGabrielArestirenprotobatuazgain, bestehainbatidazlekerejo zutenhibridometadialektaletara, arestianaipatudugunez.Gauzakezdira horreneskematikoak.
|
|
|
Berkeley kotaldearenhipotesiakbazeukanberealde, batetik, artikuluanbertanaurkezturiko datu mordoa. ...rerraldoibat.Talka kraterralokalizatzea, kasurako, hipotesiarenaldeko osofrogapisuzkoazatekeen.Etagarrantzitsuagodena: fosil erregistroak suntsitutako taldeenbat batekodesagerpenaerakutsibeharkolukehainjustuzabormeteorikoenmailan, buztinezkogeruza horretan.Zientzia munduapil pileanjarrizen, areago, elektrizatueginzen: batzueklaudorioederrakedukizituztenhipotesiausartarenalde, etabestetzuekarbuiatu
|
egin
zutenargiro.Iritzibatekoek nahizbestekoeklanariekinziotengogoz, behaketaberrienbidezhipotesiahalaegiaztatzekonolagezurreztatzeko.
|
|
2006
|
|
|
Batezerehi.Etaniadiadi. Kolore etalumero popurrihura, Maria Pilar Lasarte zelabitarteko bidalia nian, etabesteinork ezbezalaemanhikerantzuna.Etahikorduan
|
egindako
zuzentze askorenartean, hauxezeukeatgogoan:
|
|
|
AitaDonostia etbateazereR.M.Azkueganakoespaz, OnManuel Lekuonaketxean
|
egindako
zirujia estetiko hura, inork irentsiko ez zuela ohartu, etaahaztuxeondoren, berrizatzera, bestehogeitamar urtetik goitiisi likirago ondoan,. Ez dok hamairu, famatu haren inguruan euskal kantari berrienpizkundeasortzean, badirudi espaldiberribatekjozituelalekuonata rrak.
|
|
|
Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu berri zuen Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik. EtaLekuonatarrenordukoeraginaz irudipen bat
|
egiteko
, honatxJoxemariIriondoren hitzak35:
|
|
|
protagonista den Scherezadak
|
egiten
duen bezalaxe Berdabiok ere egunerobertsobatidazten baitubizitzaluzatu nahian.
|
|
2007
|
|
|
Jakinik Elizaren pentsaera nahiko aldagaitz dela, apaiz irakasle gehienek XIX. mendeko Elizaren ikusmoldeaz heziko zituzten gazteok, berauek X X. mendearen hasieran burutu arren ikasketak. Apaiz horiek Eliza aurkeztuko zioten ideologia kristauaren babesle bezala, Liberalismoaren ideiei aurka
|
egitea
helburu zuena.
|
|
|
Dubarat, V.: Lenseignement de lhistoire et nos jeunes prêtres à lInstitut catholique de Toulouse, EHRB, 1895, 409 or.; J. Goyhenetchek
|
egindako
aipamena, Goyhenetche, J.: Les> basques> et> les> leur> histoire.> Mythes> et> réalités... > aipatu liburua, 192 or.
|
|
|
1889ko bozketak buruturik, Ipar Euskal Herrian eskuindarrek irabazi zutenean, Frantziako Gobernuak euskal herritarrei leporatu zien hautesle erlijiozalei Frantziako Errepublikaren interesen kontra bozkatu izana. Haserrea horretan geratu barik, Frantziako mandatariek euskal apaizei mehatxu
|
egin
zien soldata ez ordaintzeaz, Errepublikaren aurka buruturiko ekintza politikoak zirela eta7.
|
|
|
XIX. mendearen azken urte horietan ugarituz joan ziren integrismo katolikotik urruntzearen frogak, esaterako Leon XIII. Aita Santuak Frantziako katolikoei Errepublika onartzeko, horrela hobeto
|
egingo
zietela aurka erligiotasunaren kontra zihoazen legeei eta jarrerei. Larresoroko apaizgaitegiko orduko buruak, Arnaud Abbadiek, agindua onartzeaz gain, Eskualduna> argitalpen eliztiarraren bidez jakinarazi zien herritar euskaldunei Aita Saintuak agindutakoa9.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza berri bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte
|
egin
diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu. Gu geu, ostera, ahalegindu gara geure ikerketa osatzen, lagunarteak islaturiko harremanetan oinarrituta.
|
|
|
Pentsabide sozio-politikoaren aldetik, aldiz, nabariagoak dira La, tteren adiskideak eta aurkariak. Harrigarria bada ere, intelektualak barik, apaizak eta politikoak izan ziren La, tteri kontra
|
egin
ziotenak, ideia atzeragoko apaizak, alde batetik, eta eskuin eta eskuin muturreko politikoak, bestetik. Politikoen artean, nahikoa da aipatzea Jean Ybarnagaray eskuindarra, azterturiko garaian etengabeko ekinean aritu izan zena Ipar Euskal Herriko politikan eta La, tte ezin ikusi zuena.
|
|
|
Ulergarria da, beste aldetik, La, ttek garaiko apaizen artean arerioak izatea, berrizalea izateaz gain, demokrata kristaua baitzen, garaiko integrismo katolikoari uko
|
egin
ziotenetarikoa, beraz. Beste aldetik, garai hartan zentralismo frantziarra zen giro politikoaren ezaugarri nagusia; ez zegoen, beraz, La, tteren euskaltzaletasunerako lekurik, eta zeinu abertzale txikienaren aurrean, kontra izango zituen la, ttek tokiko politikoak.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat baino ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere, oso erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa
|
egin
ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko bidea eman digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala baino ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Azkenez, Jeanne Marie Malharin, Marijane Minaberry eta Jakes Abeberry garaikideak elkarrizketatu ditugu, gertaeren berri izango zutelakoan. Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala
|
egin
zuen lan. Jakes Abeberryri dagokionez, 1960 hamarkadako Enbata> mugimendu abertzale eta izen bereko aldizkariaren sorreran parte hartzearekin batera, Kultura sailaz arduratzen zen Biarritzeko herriko etxean elkarrizketatua izan zenean.
|
|
|
Eskerrik asko, beraz, goian aipatu ditugun elkarrizketaturiko guztiei. Eskerrik asko Eusko Ikaskuntzari ere, posible
|
egin
zuelako aurrera eramatea Iparraldeko> euskalzaleak> eta> Espainiako> Gerra> ahozko Historiako proiektua, 1997 eta 1998 urteetan buruturikoa.
|
|
|
Elkarrizketa gehienak Iparraldeko> euskaltzaleak> eta> Espainiako> Gerra> proiektuaren barruan burutuak izan dira, 1997 eta 1998 urteetan
|
egindakoak
eta Eusko Ikaskuntzaren diru-laguntzaz.
|
|
|
Izan ere, Iparraldeko Elizak paper erabakigarria izan zuen orduko jarduera politiko, ekonomiko eta sozialean: botere politikoa zuen partidu eskuindarrak ontzat hartzen zuen pentsamolde eliztiarra, Elizaren ideiek bat
|
egin
zuten era berean aipatu hamarkadetako politika eskuindar kontserbadorearekin.
|
|
|
Euskaldunen bizibiderako probetxugarriak ziren foruak deuseztatu zituen Iraultzak. Horrela, ideia berrien arabera, Iparrean zatiezina zen etxondoa banandu behar izan zuten baserritarrrek herentzia ondoko guztien artean; ondasunen banaketak porrot
|
egitera
eraman zuen hainbat baserri, ordurako autokontsumo eta eguneroko biziraupenerako gai zirenak. Izan ere, baserriaren ondasunak ugariak ez zirenean, familiek etxea eta lurrak saldu behar izan zituzten oinordekoen artean banandu ahal izateko, pobrezia nagusituz familiako partaide guztiengan.
|
|
|
Elizak zuen boterea galtzen hasi zen: 1790ean Constitution> Civile> du> Clergé> izan zen kaleratua; apaizak zibiltzat izan ziren hartuak, eta uko
|
egin
behar izan zioten sakramenduak emateari.
|
|
|
Suposa daitekeen legez, hainbeste aldakuntza politiko izan zuen XIX. mendearen lehenengo erdi hori urrun egon zen oparoaldi ekonomikotik. Bai 1830ean (1827tik 1830era uzta urriek erakarritako nekazaritza krisiak bultzaturik) bai 1848an (patata uzta urria 1845tik 1854ra eta labore uzta urria 1842tik 1846ra) herritarrek mugimendu iraultzaileak burutu zituzten, boteredun izaten jarraitzen ziren lur jabeei kontra
|
egiteko
.
|
|
|
Eta batasun linguistikoa bilatzearekin batera, irakaskuntzaren batasunerantz ere jo zuen Estatu frantziarrak, bereziki 1870ean ezarritako III. Errepublikaren garaian. Horrela, Iparraldeari Estatu frantziarrak eragotzi
|
egin
zion euskarazko irakaskuntza. Eliza, euskararen eta euskarazko katiximaren irakaskuntzari atxikia?
|
|
|
eragozpen horren aurka agertu zen. Notableak ere kontra
|
egin
zioten debekuari, orduko Euskal Herriko botere ekonomikoa eskura zutelako eta botere horren iraupena tokiko ohituren iraupenean baitzetzan, erlijiotasuna barne.
|
|
|
Xurien eta gorrien arteko banaketa hori nabari baino nabariago
|
egin
zen Anton dAbbadiek antolaturiko Euskal Jaietan. Martin Guilbeau eta Julien Vinson garaikideak kexu agertu ziren dAbbadiek antolaturiko festak gero eta politizatuago zeudelako, konkretuki xurien aldeko jaialdiak zirelako.
|
|
|
Baina beste aldetik, Oñatiko kongresua entzutetsua eta guztiz garrantzitsua izan zen jardunaldirako gonbidatuak bai botere zibila bai buruzagi katoliko eklesiastikoak izan zirelako; horrela, lau diputazioetako buruekin batera, Baionako, Gasteizko eta Iruñeko apezpikuei
|
egin
zien gonbidapena. Idoia Estornesen hitzetan:
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena
|
egin
zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
Esan beharra dago urte horietako euskal astekari gehienak, ez guztiak, alabaina?, Elizaren eskuetan edo eraginpean sortu zirela. Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre
|
egin
nahian, Elizak euskara eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere: sustatu zituen euskarazko predikuak, Testamentuaren itzulpenak eta euskarazko aldizkariak eta Egutegiak horren erakusgarri dira.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarrak Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoa argitaratu zuen. Hala ere, aldizkariaren edukia aztertu badugu ere, uko
|
egin
diogu urtekari hartan idatzi zuten idazleak eta idatzitako artikuluak zenbatzeari, oso aldizkari txikia zelako, intelektual gutxiren sinadurak bilduz. Kopuruaren aldetik, beraz, Eskualzaleen> Biltzarrak ez digu informazio esanguratsurik eskaini; bai, ostera, argitaraturiko artikuluen mamiaren aldetik, eta horixe, bai, irakurri eta aztertu dugula.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkaria berriro mintzagai hartuz, 1923an Baionako Udalak Sociétéri
|
egindako
eskaeraren berri eman zuen, Euskal Museoa antola zezan; helburua:
|
|
|
Sortu
|
egin
zuten, hala ere, zailtasunak ahal zuten moduan saihestuz: William Boissel atzerritarra aukeratu zuten museo berriaz arduratzeko,
|
|
|
Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea? eskualdeetako hizkuntzez hitz
|
egiten
zuenean, Frantziako hizkuntza nazional eta bateratzailearen indargarri bezala aurkeztuz:
|
|
|
Baionako apaizgaitegian Philippe Aranart, Jean Pierre Urricarriet43, Clément Mathieu44 eta Piarres La, tte45 aipatu ditu Malherbek pentsaera horren zaleen artean. Pierre Andiazabalek ere azaldu digu La, te gazte denboran ibili zela Action> Françaisen pentsamoldetik hurbil46, baina gero urrundu
|
egin
zela. Jacques Mestelanek, ostera, La, tte demokrata kristaua izan zela baieztatzen du, inoiz ez Maurras zalea47 Dena dela La, ttek berak aitortu zuen Maurrasen jarraitzailea izan zela gaztetan (gu orduan gazte izaki eta, gogotik jarraikizen gintzaizkon48).
|
|
|
Charles Maurrasen pentsabidean oinarriturik, Antzinako Erregimeneko erregezaletasuna berreskuratzea defendatu zuen, Frantziako Errepublikaren kontra, beraz. Horrela, 1906an Parlamentu frantziarrak Elizaren edukien inbentarioa
|
egiteko
agindua eman zuenean, Action> Française> inbentarioa burutzearen aurka agertu zen. Era berean, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra egin zion erabakiari.
|
|
|
Horrela, 1906an Parlamentu frantziarrak Elizaren edukien inbentarioa egiteko agindua eman zuenean, Action> Française> inbentarioa burutzearen aurka agertu zen. Era berean, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra
|
egin
zion erabakiari. Pio XI. Aita saintuak Action> rançaise> debekatu egin zuen 1920 hamarkadaren hasieran, 1927an zigorrak ezarriz taldean jarraitu zutenei.
|
|
|
Era berean, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra egin zion erabakiari. Pio XI. Aita saintuak Action> rançaise> debekatu
|
egin
zuen 1920 hamarkadaren hasieran, 1927an zigorrak ezarriz taldean jarraitu zutenei.
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora joan etorri ugari
|
egin
zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan egiten, bertakoak Elizara hurbildu ere egiten ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora joan etorri ugari egin zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan
|
egiten
, bertakoak Elizara hurbildu ere egiten ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora joan etorri ugari egin zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan egiten, bertakoak Elizara hurbildu ere
|
egiten
ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
Tolosan Pierre Lhande aurkitu zuen La, ttek59, Unibertsitate laikoan, hitzaldiak
|
egiten
euskara eta euskal literaturaz. Garai hartan Lhande hiztegi bat prestatzen ari zen, baina utzi behar izan zuen, Parisera deitu baitzuten Les> Etudes> aldizkariaz arduratzeko60 Horrela, La, ttek Lhanderen hiztegia osatzeko ardura hartu zuen, jesuiten diru laguntzaz eta Philippe Aranarten lankidetzarekin.
|
|
|
La, ttek bazuen berak asmatua eskuarazko kurtsoa; ez zen nahi baldin baduzu hain didaktikoa, bainan eskuararen historia, Euskal Herriaren historia eta hori zuen, historiaz gehienik, eta gero gure mintzairarenaz, eta gero urtean behin
|
egiten
zigun holako konkurtso bat bezala, sariketa bat, Emile Larrerekin Baionan izandako elkarrizketa, 1997ko abuztuaren 12an.
|
|
|
La, ttek du bakarrik eta kurtsoak eskuaraz edo eskuararen gainean,
|
egiten
zaukun guri eta orenetik kanpo joaten ginen, Peio Olagarairekin izandako elkarrizketa, Kanbo, 1998ko otsailaren 7a.
|
|
|
Nahiago nituen doblezka edo hirunazka izan. Euskaltzale bat hatxemaiten banuen
|
egiten
genuen truk, Nor zira Piarres La, tte... aipatu artikulua, 20 or.
|
|
|
Piarres La, tte Herria> astekariaren zuzendari aukeratzearekin batera, amaiera ematen hasi ziren erresistentzia ekintzei64 Ordutik aurrera, La, tteren emaitza intelektualek oihartzun handiagoa izan zuten, aurrekoak bezain garrantzitsuak izan baziren ere: 1967 arte irakaskuntza lanean aritzearekin batera, 1949an euskaltzain izendatu zuten (urgazle zen 1928tik), Georges Lacomberen ordez; 1961ean ohorezko kalonje bilakatu zen; 1968tik 1976ra Centre> National> de> la> Recherche> Scienti, querako
|
egin
zuen lan, Linguistique> Général> sailean, eta 1982an Euskal Herriko Unibertsitateak doctor honoris causa izendatu zuen.
|
|
|
Azkenez, Piarres La, tteren ekintza baldintzatuko duen pentsamoldeari buruzko argibideak ematearren, Jean Haritschelharren hitzei jarraitu diegu65; berak dio La, ttek ez zituela batere gustuko F. Krutwig, Julen Madariaga edota Luis Haranburu, materialismo dialektikoa sartu baitzuten euskal literaturan (La, tteren ustez materialismorik garatuena marxismoarena zen); arbuiatu
|
egin
zituen Kafka, Albert Camus eta Simone de Beauvoir existentzialista ezkorrak ere. Ostera, La, ttek Gotzon Garate eta José Azurmendi goraipatzen zituen, aurre egin baitzioten materialismo horri.
|
|
|
Azkenez, Piarres La, tteren ekintza baldintzatuko duen pentsamoldeari buruzko argibideak ematearren, Jean Haritschelharren hitzei jarraitu diegu65; berak dio La, ttek ez zituela batere gustuko F. Krutwig, Julen Madariaga edota Luis Haranburu, materialismo dialektikoa sartu baitzuten euskal literaturan (La, tteren ustez materialismorik garatuena marxismoarena zen); arbuiatu egin zituen Kafka, Albert Camus eta Simone de Beauvoir existentzialista ezkorrak ere. Ostera, La, ttek Gotzon Garate eta José Azurmendi goraipatzen zituen, aurre
|
egin
baitzioten materialismo horri. Era berean, gustuko zituen Maurice Blondelen jarraitzaileak, hala nola, Georges Lacombe eta Etienne Salaberry.
|
|
|
Ordre> nouveau; mugimendu federalista izan zen Ordre> Nouveau> eskualdeen berezitasun eta eskubieei eustearen alde agertu zen. La, ttek berak aipatu zuen Ropsek 1932an
|
egindako
bilerak izan zuen eragina, adieraziz Aintzina> deitu kazeta ttipiak biltzar hortarik jalgi zituela bere funtsezko ideiak68.
|
|
|
Biltzarren bidez da indartu, eta era ainitzetan sortu, sentimendu hori, gerla ondoan, gerla berean baino gehiago. Lau urtez gerla
|
egin
zutelakotz goretsi dituzte. Lau urtez jasan oinaze eta minak hor izan dira goretsiak eta baloratuak69.
|
|
|
Gerlari ohiak, gerrak zauriturik suertatu zirenez gero, bizitzeko laguntza jaso behar izan zuten Gobernuarengandik gerratik bueltatzean; laguntza hori lortu eta bideratzeko elkartu
|
egin
ziren eta Gerlari ohi en kolektiboa sortu zuten. Abertzaletasun amorratu eta atzerakoia izan zuten pentsamoldearen oinarri.
|
|
|
eskuineko Bloc> Nationala, erdikoa eta ezkerreko Cartel> des> Gauches. Bai eskuindar bai erdiko zerrendek katolizismoaren alde eta parlamentarismoaren aurka
|
egin
zuten. Cartel> des> gauchesek, berriz, laikotasuna eta Vatikanoarekiko harremanak etetea, eskatu zituen, Errepublikaren alde agertuz.
|
|
|
Ezkertiarrak izan ziren kalte handiena jasan zutenak, Garat eskandaluaren eragileetariko bat izan baitzen. Egoerari aurre
|
egiteko
, Frantziako komunistak, sozialistak eta erradikal ezkertiarrak elkartu ziren eta Front> commun> osatu, 1936an Front> laire> bilakatu zena75.
|
|
|
Eskualduna> astekari eskuindarrean Ybarnégaray, Lissar eta Delzanglesen aldeko bozak eskatu zituzten, erradikal eta sozialistei aurre
|
egin
nahian: En votant pour MM. Ybarnégaray, Lissar et Delzangles, les électeurs du pays basque feront échec aux radicaux socialistes, auteurs resposables du cartel de, qui, au lieu de se montrer contrits et repentants de leurs méfaits, sont tout prêts à les renouveler et à les aggraver encore, dans la limite, pas bien grande?
|
|
|
1942ko azaroan Hitlerek okupatu barik zegoen Frantziako lurraldea indarrez hartu zuen; Vichyko gobernuak 1944ko abuztuaren 20ra arte iraun zuen. Vichyko gobernua desagertu zenean, Alemanek Pétain Frantziatik alde
|
egitera
behartu zuten. 1945eko apirilean, gerra amaitzen ari zela, Frantziara itzuli zen Pétain eta de Gaullek atxilotu76.
|
|
|
1912an Ybarnégarayk hasiera eman zion bizitza politikoari, Uharte Garaziko alkate izendatu baitzuten. Lehenengo aukeratze horrekin, Ybarnegarayk abizenaren ortogra, a aldatu
|
egin
zuen (politikan sartu baino lehen Ibarnégaray idazten zuen).
|
|
|
Gurasoengandik ikasi zuen euskara oso erabilgarria izan zen Ybarnégarayrentzat politikan aritzeko. Lagungarri izan zitzaizkion Larresoroko Apaizgaitegian izan zituen ikaskideak ere, bereziki geroago apaiz
|
egin
zirenak, Ybarnegarayren garaiko politikan erabakigarri baino erabakigarriago izan baitziren politikaren harremanak Elizarekin. Azkenez, Ybarnégarayren kiroletarako gaitasuna, eta bereziki 1921ean Pilota Federazio Frantsesaren buru izendatu izana?
|
|
|
1914an Ybarnégaray lehenengoz aurkeztu zen hauteskundeetara, Mauleko eskuindar katolikoen ordezkari bezala, baita irabazi ere. Pradet Ballade diputatuak Ybarnégarayren aldeko propaganda
|
egin
zuen Eskualduna> astekarian:
|
|
|
1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan. Horrela, Eskualduna> astekarian Jean Ybarnégaray Mauleko diputatua goraipatu
|
egin
zuten, frontean borrokatu baitzuen; egin zituen hitzaldi aberkoien berri ere eman zuten Eskualdunan:
|
|
|
1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan. Horrela, Eskualduna> astekarian Jean Ybarnégaray Mauleko diputatua goraipatu egin zuten, frontean borrokatu baitzuen;
|
egin
zituen hitzaldi aberkoien berri ere eman zuten Eskualdunan:
|
|
|
Staviskyren iruzurraren ondorioz bereziki ezkertiarrak suertatu ziren kaltedun,, nantza ministroak Garat ezkertiarra aurkitu baitzuen errudun eta giltzapetu. Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu
|
egin
baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta handi hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen:
|
|
|
Staviskyren iruzurraren ondorioz bereziki ezkertiarrak suertatu ziren kaltedun,, nantza ministroak Garat ezkertiarra aurkitu baitzuen errudun eta giltzapetu. Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra
|
egitearren
; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena jarri zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta handi hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen:
|
|
|
François de la Rocquek, Croix> du> Feuren sortzaileak, Parti> Social> Français> PSF eratu zuen Croix> du> Feu> galerazia izan zenean, baita Ybarnégaray partidu horren kide bihurtu ere. Estrategia politiko moduan, Ybarnégarayk ligen debekuaren alde hitz
|
egin
zuen87 Ganbaran; garaile izan zen berriro 1936ko hauteskundeetan.
|
|
|
Azkenean libre utzi bazuten ere, 1955era arte ez zuen baimenik izan hauteskundeetara aurkezteko. 1956ko hauteskundeetan Extrême> Droîte> alderdia ordezkatu zuen, baina ez zen garaile gertatu eta utzi
|
egin
zuen politika.
|
|
|
Laburbilduz, eta hasieran aipatu dugunez, Jean Ybarnégaray etengabeki izan zen aukeratua 1914 eta 1936 urteen artean Ipar Euskal Herriko hauteskundeetan. Hala ere, Ménouk dioenez, ez zen etengabeki aukeratua izan herritarren onerako burutu zituen ekintzengatik, Ybarnégarayk ezer gutxi
|
egin
baitzuen Mauleko herritarren txirotasuna gutxitzeko eta despopulazioa eteteko91 Ostera, Mauleko biztanleek Ybarnégaray aukeratzen zuten oso kontserbadoreak zirelako; Ybarnegarayren politika gustuko izan zuten mauletarrek, egitarau politikoaren oinarrietan zegoelako euskal nekazaritza bizimoduari eta antzineko ohiturei atxikitzea.
|
|
|
Laburbilduz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnen inguruan lan
|
egin
zuten intelektualek ez zuten maiztasunez idatzi elkartearen aldizkarian, Jean Baptiste Daranatzek eta Michel Etcheverryk izan ezik.
|
|
|
Jadanik azaldu dugun bezala, 1871n Frantzian III. Errepublika ezarri zutenean Euskal Herriko Elizak tokiko handikiekin bat
|
egin
zuen Errepublikari aurre egiteko. Horrekin batera, orduko hainbat intelektualek Elizaren tresna bihurtu zuten Historiogra, a, kriatautasunaren ideologia babestearren.
|
|
|
Jadanik azaldu dugun bezala, 1871n Frantzian III. Errepublika ezarri zutenean Euskal Herriko Elizak tokiko handikiekin bat egin zuen Errepublikari aurre
|
egiteko
. Horrekin batera, orduko hainbat intelektualek Elizaren tresna bihurtu zuten Historiogra, a, kriatautasunaren ideologia babestearren.
|
|
|
Jean Pierre Duvoisin (Ainhoa. Lapurdi?,) Luis Luciano Bonaparterekin lan
|
egin
zuen, Biblia osoa euskaratuz; bestetik, Le> dernier> des> Corsaires, > ou> la> vie> dEtienne> Pellot> ntvieux> de> Hendaye> argitaratu zuen 1856an.
|
|
|
Eta Eliza idatzizko testuez baliatu bazen ere erlijio propaganda
|
egiteko
, funtzionarioek beste hainbeste egin zuten. Martial Henry Berdoly Mauleko suprefetak Le> Réveil> basque> astekari errepublikarra kaleratu zuen, 1886ko abuztuan; eta urtebete geraoago Louis Etcheberry diputatugai erregezaleak Eskualduna> argitaratu zuen, 1887ko martxoaren 15ean, Le> il> Basquek hautesle euskaldun guztiak erakarriko lituzkeen beldurrez113.
|
|
|
Eta Eliza idatzizko testuez baliatu bazen ere erlijio propaganda egiteko, funtzionarioek beste hainbeste
|
egin
zuten. Martial Henry Berdoly Mauleko suprefetak Le> Réveil> basque> astekari errepublikarra kaleratu zuen, 1886ko abuztuan; eta urtebete geraoago Louis Etcheberry diputatugai erregezaleak Eskualduna> argitaratu zuen, 1887ko martxoaren 15ean, Le> il> Basquek hautesle euskaldun guztiak erakarriko lituzkeen beldurrez113.
|
|
|
Berdolyren Le> Réveil ek harreman onak izan zituen Estatu Batuetan argitaraturiko California ko> uskal> Herria rekin. Amerikako emigranteentzat
|
egindako
astekaria izan zen, 1893tik 1897ra arte baino iraun ez zuena. Argitalpen horren egilea, J. P. Goytino, errepublikazalea zen, Ameriketako zein Frantziako errepublikanoen aldekoa, eta sarritan transkribatzen zituen Le> Réveil> Basqueren artikuluak.
|
|
|
Suposa daiteeken legez, Eskualduna> argitalpen xuria izanda eta Le> Réveil> Basque> errepublikar edo gorria, bien arteko kontra
|
egitea
etengabekoa izan zen. Kontrakotasun hori Ipar Euskal Herriko politikaren ezaugarriaren isla baino ez zen, J. Díaz Nocik azpimarratu duen bezala119; pertsonalismoa ere aipatzen du Díaz Nocik garaiko egoera politikoaren ezaugarri legez, hau da, potere politikoa pertsona batek izatea, hala nola Berdolyk eta Louis Etcheverryk.
|
|
|
Eskualdunak salatu
|
egin
zuen Le> Réveil> errepublikazalea, berau erlijioaz baliatu baitzen hautesleen botoak lortzeko:
|
|
|
Ongi goaci! laster naski debruac beharco dio Jaincoari erran cer
|
egin
eta cer ez, Egia Errepublikaren eta Erligionearen gainean, 1887ko maiatzaren 15a.
|
|
|
...errepublikazaleak ziren, hala nola, Jean Baptiste Elissamburu, hain zuzen ere, gorago aipatu dugun Michel Elissambururen lehengusua; Jean Baptistek Piarres> Adame> lan ezaguna argitaratu zuen Le> Réveilen, pasarteka, Michel lehengusuaren Errepublikaren kontrako salaketei dagokienez, aipatu Hirur> Errepubliken> ixtoria> liburuan, Le> Réveilek aurre
|
egin
zien akusazio horiei Errepublikaren historiaren bertsio errepublikazalea argitaratuz, artikuluka, Errepublikaren bertsio txarra gaitzesteko edo120
|
|
|
Haulon zentro ezkertiarra irabazle suertatu zen Baionako I. barrutian, de Laborde eskuindarraren kontra?, Labat eta Louis Etcheverry xuriek irabazi zuten Maulen, Harriague eta Henri Martial Berdoly gorrien aurka. 1890 hamarkadako egoera politikoa are desegokiagoa izan zen Le> Réveilentzat; Eskualduna> erakargarriago suertatu zitzaien herritarrei, 1894ko Carnot presidentearen hilketa erabakigarria izanda, Díaz Nociren hitzei berriro jarraituz122 1894ko urte hartan Le> Réveil> sque> desagertu
|
egin
zen.
|
|
|
Ibidem. Díaz Nocik
|
egindako
aipamena.
|
|
|
Piarres La, ttek Arnaud Pochelouren lana arbuiatu
|
egin
zuen, xuri amorratua zelakoan123.
|
|
|
1894ko bozketen ostean astekariak aurrera jo zuelarik, arduradunek adierazi zuten hauteskundeak amaiturik zeuden legez, politika pixka bat alde batera utziko zutela, laborari eta familien gaietara mugatuz125 Horrela, Eskualdunaren hedapena eta eragina herritarrengan handia izatera heldu zen, sortu zenetik irakurleen kopuruak gorantz
|
eginik
: 850 1880ean, 950 1889an, 1200 1890ean eta 1300 1891n126.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz
|
egin
zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka
|
eginez
batera.
|
|
|
Asmatzen dituzten tzarkeriak gure eta erligioneko guzien kontra
|
egiteko
framazondarrak juduen esku makhil dire133
|
|
|
Euskal herrietatik Ameriketarako emigrazioari buruz, Eskualdunan eten
|
egitea
proposatu zuten, herri euskaldunak hustu ez zitezen134 Era berean, hirietako protesta sozialak ez ziren Eskualdunaren gustukoak, komunistek sustatzen zituztelakoan:
|
|
|
Polizak ez du buru
|
egiten
ahal gizon errabiatu horien. Gazeta gorriak berriz gizon horier etsenplu onak emaite orde gehiago asalda arazten dituzte135.
|
|
|
Nahi badugu
|
egin
ditzaten ganbaretan lege batzu erlijionea fagoratuko eta errespetatuko dituztenac, ez ditzagun eman gure bozac Seroren eta Freren kasatzeko, katichimaren eta othoitzaren eskoletaric khentzeko, aphez gaien bokazionearen gibelarazteko eta erlijioneko zeremonien trabatzeko legeac ginen dituzten deputatuentzat, Zer den girichtinoen eginbidea bozkatzeko behar orduetan Eskualduna, 1889ko apirilaren, 1a...
|
|
|
Baina, Eskualdunaren edukien puntu nagusiak aurkezturik, koka gaitezen puntu honen hasieran, non azaldu dugun eskuindarrek irabazi zituztela Iparraldeko 1889ko bozketak. Jakina, hauteskundeen emaitzak ezaguturik, la colère des républicains fut à la mesure de leur déception137 Frantziako Gobernuak euskal herritarrei Elizarekiko zuten menpekotasuna leporatu zien, erlijiozaleen aldeko botoa eman baitzuten, Frantziako Errepublikaren pentsamoldeari kontra
|
eginez
. Horrekin batera, Frantziako mandatariek euskal apaizek buruturiko ekintza politikoak salatu zituzten138:
|