|
2000
|
|
|
Ikuskizun dago epe erdira kable bidezko telebistak zein joera hartuko ote duen. Bien bitartean, Zarauzko udalak, azpiegitura bat sortua
|
zegoela
iritzi eta 1994an diru laguntza luzatu zien ZTB airez emititzeari ekin ziezaioten. Eta hala egin zuten.
|
|
|
osoa eskaini du Salegik tribuaren alde, hots, Euskal Herria eta euskaldunen alde. Hainbat urtetan bizirik eta osasuntsu darrai bere 82 urterekin bizi eta nozitu dituen abenturek, ezustekoek, etsipenek eta desgraziek oro ez dute batere kikildu eta azkenaldi honetan egindako adierazpen batzuetan inoiz baino baikorrago
|
zegoela
adierazi zigun Euskal Herriaren egoerari buruzko galdera bati erantzunez, nahiz eta ikusitakoak eta ikasitakoak ziniko samar bilakatu omen duten bere burua. Liburua aho zabalik irakurtzen den horietakoa da, erabat harrituta uzten baikaitu lehen orrietatik, ikusirik zer nolako bizimodu barojianoa eraman behar izan duen patuak hala nahita noski.
|
|
|
Eta tartean hainbat joan etorri Estatu Batuetara, Paris eta Londresera, Ozeaniako itsasoetan gerra eginez... soldadu yanki gisa! Hau amaitu zenean Mexikon eta Estatu Batuetan bizi izan zen baina beti ere Europara askotan etortzen zelarik eta Euskal Herriko egoerari buruz aski kezkatuta
|
zegoela
... Franco bizirik baitzegoen.
|
|
|
ez su etenaren aldarrikapenean, ezta geroztik ere, tregua esplikatzeko egin diren adierazpenetan, sekulan ez dela esan ETAren aldetik zeintzuk izan ziren erabaki hura hartzeko pisu gehien izan zuten arrazoiak. Ez da gure aldetik asko sakondu behar jakiteko ETAren baitan borroka armatuaren krisia jada sortua
|
zegoela
ordurako. Garai baten «liquidacionismo» deitzen genuena, alegia.
|
|
|
Hasiera hasieratik pentsatu izan dut ETAk egin zuen gogoeta borroka armatua betirako uztearena izan zela, eta erabakia ere, ziurrenik, neurri handi batean oso bideratua
|
zegoela
ildo bere horretan. Beste gauza bat da erabaki hori formalki hartzearena eta publikoki adieraztea.
|
|
|
Txirritak dirurik gabe
|
zegoela
Juan Mari sagardotegiko nagusia topatu zuenean honakoa bota zion:
|
|
|
Baldintzapeko askatasun murriztu hau sendagileek emaniko grazia medio erdietsi zuen. 1997an Almerian
|
zegoela
hemorragia zerebral bat izan zuen. Afaria eramatera joan zitzaizkionean konorte barik aurkitu zuten funtzionarioek bere zeldan.
|
|
|
Emaztearen heriotza Jone Goirizelaia bere abokatuak eman zion telefonoz. Beranduago, Basauriko espetxean
|
zegoela
eskuratu zuen emazteak igorritako telegrama. Urte batzuk lehenago telegrama baten medio ezagutu zuen amaren heriotza, beste inolako abisurik gabe.
|
|
|
1880an Angoulemen jaioa, 17 urterekin beka bat erdietsi zuen Pariseko Arte Eder Eskolan trebatzeko. Bertan
|
zegoela
, maiz egin zituen Urrutia eta Txikito pilotarien marrazkiak. Segur aski, han piztuko zitzaion Euskal Herriarekiko grina.
|
|
|
zioen Tillac ek. Horren frogatzeko, bi mila euskal tipo artoski jaso zituen bere margoetan, nahiz eta aitortzen zuen egiazko euskal tipoa Ipar Euskal Herrian
|
zegoela
, Hegoaldean arraza nahasketak sakonkiago kutsatu bide zuelakoan.
|
|
|
1913ko urtarrilaren 8an, Laffitte jaunak aldaketa bat proposatu zuen. Enkantea urtarrilaren 25ean egingo zela, aldizkari ofizialean argitaratu gabe
|
zegoela
eta beharrezko epeak betetzeko aukerarik ez zegoela kontuan hartuz, erreklamaziorik egon ez zedin, enkantea bertan behera uztea eta deialdia egiteko proposamena luzatu zion Gobernadore Zibilari. Honek astebete beranduago onartu zuen.
|
|
|
1913ko urtarrilaren 8an, Laffitte jaunak aldaketa bat proposatu zuen. Enkantea urtarrilaren 25ean egingo zela, aldizkari ofizialean argitaratu gabe zegoela eta beharrezko epeak betetzeko aukerarik ez
|
zegoela
kontuan hartuz, erreklamaziorik egon ez zedin, enkantea bertan behera uztea eta deialdia egiteko proposamena luzatu zion Gobernadore Zibilari. Honek astebete beranduago onartu zuen.
|
|
|
1914ko maiatzaren 13an, pilotaleku estalia prest
|
zegoela
jokatzen hasteko berria eman zitzaion udaletxeari, eta hiru egun beranduago inauguratu zen. Bertan 1.116 ikusleentzako tokia bazen.
|
|
|
Deklinabideari eskaintzen zaion atala da luze eta zabalena. Toribio Etxebarria gaia nolabait lantzen hasi bazen ere, oraindik aztertzeko eta begiratzeko asko
|
zegoela
ikusirik, Imanolek kasuak banan bana eta sakonean jaso zituen. Deklinabidea lantzerako orduan Imanol koadro ezberdinetaz baliatzen da, eta hauen inguruko iruzkin eta adibide ugari ematen ditu.
|
|
|
Hurrengo elkartze sendoa (gaur artekoa izan dena) 83an izan zen, bera Algortako AEK ko" Lauaxeta" euskategian lanean
|
zegoela
. Ni ere lan bila bertaratu nintzen eta han zegoen Teo, gau eskolatik pasa eta euskaltegiko sor tzaileetarikoa.
|
|
|
I.go Mundu Gerra zela-eta, Clemenceauk zaldi lasterketak debekatu zituen. Horregatik, atzerriko zaldi jabeek Donostian hipodromo berri bat
|
zegoela
jakitean, bertara hurbiltzea erabaki zuten. " Inaugurazio Sari Nazionala" Milton zaldiak irabazi zuen.
|
|
|
Urnietako Sarobe Arte Eszenikoetarako Gunea, Euskal Herrian zinemagintza garatzeko azpiegiturarik ez
|
zegoela
ikusita, Zinealdea proiektuaren inguruan hasi zen hausnartzen. Hausnartu ezezik, proiektua mamitzen ere hasi zen.
|
|
|
Zinema eskola bat du eta zinema ekoizpen ugari egin dituzte bertan, bai Sarobek, baita gune hori erabili duten enpresek ere. Esperientzia horretatik abiatuta, ikus entzunezko produktuek gorakada nabarmena izan dutela ikusi dute, eta hazten ari den merkatu horren aurrean, zerbait egin beharra
|
zegoela
hauteman zuten.
|
|
|
Txistulari eta atalabaleroaren atzetik Udalkideak gorporazioan. Bazirudien herria hutsik
|
zegoela
, haize nahasiak bazterrak zakar astintzen zituen bitartean. Udaletxetik eliza aurrean dagoen artera iritsi eta lau ertzetatik jendea biltzen hasi zen.
|
|
|
Castro Urdialesek Bizkaiarekin eta, beraz, Euskal Herriarekin, duen lotura ez da berria. Pliniok autrigoiak topatu omen zituen bertan eta garai batean euskararen eremuaren barruan
|
zegoela
dio askok. Bizkaiko jaurerriaren barruan ere izan da bitan eta hainbat hurbilketa saio egin da XX. mendea arte.
|
|
|
HEGOALDEAN gertatutako kale borroka kasuak Espainiako Entzutegi Nazionalak epaituko duela erabaki du auzitegi horretako Penaleko Bigarren Epaitegiak. Kale borrokarekin lotutako epaiketa bat medio, Iñigo Iruin abokatuak, kasu hauek lurralde auzitegietan epai zitezen eskatu zuen, terrorismo delituaren tipifikazioak erakunde baten beharra duelako eta kasu hauetan ez
|
zegoela
horrelakorik argudiatuz. Epaiaren arabera, ostera, era horretako delituak" ez dira terrorismoaren ohiko kontzeptuaren barruan sartzen baina biolentzia politikoaren bokazio eztabaidaezina dute".
|
|
|
Berbetan euskara elkartea 1995ean sortu zen Balmasedan, herriko euskaldunak batzearren. Izan ere, Balmasedan euskaraz bizitzea zaila zen, euskaldunak sakabanaturik zeudelako, eta girotze lana egin beharra
|
zegoela
ohartu ziren. Hirurogei bazkidek osatzen dute elkartea eta laster bazkidetza kanpaina bat jarriko dute martxan, kopuru hau handitzeko asmoz.
|
|
|
Hogei urte luze iragan dira Jose Miguel Etxeberria" Naparra" errefuxiatua
|
zegoela
Lapurdin desagertu zenetik. Gazi ugari eta gozorik gabeko hogei urte Iruñeko Gazteluko Ingurubidean bizi den Etxeberria Alvarez familiarentzat.
|
|
|
Net pozgarria zait berenak iraun dezan nahi dutela ikustea, baina beranduegiko ahalegina deritzat: inork tlingit hizkuntzaz ote dakien galdetutakoan, hiztun bakarra
|
zegoela
beldurrez aditu dut (bildutakoen artean ala herri osoan?), gutxienez, hirurogei bat urteko agurea. Patuak ez dakarkigu hori, ezta?
|
|
|
Erranen nuke gu hasi aitzin Iparraldeko bertsolaritza mugatua
|
zegoela
, kultura mailan. Eta estereotipo bati, baserritarrarenari, erantzuten zion.
|
|
|
Nik penagarri samarra atxemaiten dudana da, lehenagoko adierazpen batzuengatik, bertsolari zahar batzuekin kantatu aitzin polemika eta pindarra hor
|
zegoela
...
|
|
|
Hasieran esaten genuen Iparraldeko bertsolaritza baserriko munduarekin lotua
|
zegoela
lehen. Beharbada Nafarroako txapelak lagunduko du kaleko girora ekartzen.
|
|
|
Nik ez diot beharbada inportantzia handirik eman, nahiz eta inportantea izan. Txapela irabaztean, ospatzen duzu, pozik gelditzen zara, baina automatikoki pentsatzen hasten nintzen harekin ez
|
zegoela
jaterik, eta tira aurrera eta beste baten bila joaten nintzen. Nik pentsatu izan banu 3, 4 edo 5 txapeletik aurrera nahikoa zela, ez nintzen sekula hamaika txapelekin izango.
|
|
|
Gainera orain dela denbora gutxi Ignazio eta Maitek eman digute Barandiaranek gerra aurretik egindako liburutegia. Galduta
|
zegoela
pentsatzen genuen gerrarekin eta On Joxe Mielek bakarrik gerra ondorengo liburuak zituela, denok ditugunak.
|
|
|
Bestalde, On Joxe Mielekin lanean ari ginela aurkitu genuen 1966an Arrasateko Lezetxiki kobazuloan emakume gazte baten beso hezur oso zaharra. Orduan ikusi genuen Erdiko Paleolitoko geruzaren azpian
|
zegoela
, Behe Paleolitokoa izan zitekeela. Orain badirudi kidetasun bat duela Atapuercako zenbait hezurrekin, hain zuzen 300.000 urteko hezurra dela.
|
|
|
28 urteko Asier aktorea eta 25 urteko Iker anaia teknikaria, soinua eta argiez arduratuko dena. Tolosako Orixe Institutuan ikasten
|
zegoela
sortu zitzaion Asierri antzerkiarekiko grina. " Behin, kalean nindoala, kartel bat ikusi nuen:
|
|
|
" Gastibeltzaren karabinak" lana izan zen herriak antzeztutako azkena duela 9 urte. Ekimena berreskuratu nahian," eta Lekeitioko kultur eremua berpizteko gogoa
|
zegoela
ikusita, udalean haize berria dagoela aprobetxatu eta buru belarri ekin diogu obra antolatzeari. Lekeitiarren inplikazioa erabatekoa izan da", diosku Imanol Agirre ideiaren zuzpertzaileak.
|
|
|
AZKEN hilabeteetako euskal politikagin tzaren norabidea ikusirik, badirudi iragarrita
|
zegoela
HBk Eusko Legebiltzarrera ez joateko hartu duen erabakia. Batzar Nazionalaren erabakia izan da, dena den, eta orain herrietako batzarrek onetsi dute erabakiaren egokitasunaz.
|
|
|
Lizarrako Akordioaren proposamenaren inguruan ñabardurak izan ziren. ETAk guri erantzun zigun ez
|
zegoela
ados. Hala ere, ETAk su etena martxan jarri zuen.
|
|
|
Ikusirik Euskal Herria sendatzeko bidean
|
zegoela
aipaturiko ikertzaileek inungo zalantzarik gabe tratamendu pozoitsu bat administratzea erabaki zuten.
|
|
|
Euskara batua zela eta ez zela, sesio franko izana zen inguruetan. Eta horri ikuspegi politikoen bakoiztasuna gehitzen badiogu... da denekin ondo egoteko ur handi samarretan sartua
|
zegoela
gure aldizkaria. Hara zergatik ohartarazten zituen bere irakurleak gisa honetara:
|
|
|
Diru aldetik, gizarte aldetik, lege eta kultura aldetik gizakia zanpatzen duan erakunde zakar eta astun bat". Erakundea aldatu beharra
|
zegoela
baieztatzen zuen gero, haizeari edo, galdera hauexek egiteko: " Baiña... baiña... esku utsik?
|
|
|
Behin Tolosako Abesbatza Lehiaketa sendotuta
|
zegoela
, antzerki munduan zerbait egitea proposatu zidaten, mundu horretan aritua nintzelako. Lehen urtetik dudan oroimena zera da:
|
|
|
zuri beltzeko diskurtso bat da. Horregatik esaten dut koloretako telebista asmatzeko beharrik ez
|
zegoela
errealitatea zuri beltzean agertzeko. Bi alde enfrentamenduan zuri eta beltz ari direnean, benetan ñabarduren bidez bakarrik dago bat egitea, adostasunera ailegatzea, edo irtenbideak topatzea.
|
|
|
Propio eginda dago: batzuk oso aforistikoak dira, beste batzuk poetikoak, beste batzuk pasadizo kontaerak borroka handiak izan nituen editorearekin gehienetan narratiboenak edo pasadizokoak direnak kentze aldera, eta nik esaten nion ezetz, erreibindikazio hori
|
zegoela
justu hor. Orduan, bertsolari artean nabilela tipo batek zerbait kontatu eta niri kontaera horrek bereziki hunkitu baninduen bere garaian, nik uste dut horrek eskubidea daukala sakontasun usteko beste batzuekin batera egoteko liburu berean.
|
|
|
Puerto de Santa Marian
|
zegoela
idatziriko Intxaur baten azalean izeneko prosa lanak zenbait aipamen jaso zituen garaiko egunkari eta aldizkarietan: Joan San Martinek (Egan, 1984, 3, 156 or.) honela definitu zuen:
|
|
|
Kartzelan
|
zegoela
idatziriko Ni ez naiz hemengoa liburuak adierazten duen poetikaren pitzadura ematen du aditzera kartzelatik ihesi egin ondorengo poema honek. Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan:
|
|
|
Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean
|
zegoela
, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean. Euskal Herrian, ordea, argitaratzen den oro kontsideratu nahi dugu literatura garaia.
|
|
|
Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz. Arartekoaren betebeharretan ez
|
zegoela
holakorik eta ez nintzela sartuko gai horretan, erantzun nion.
|
|
|
departamentuaren gaian ere konpromisoahartu du eta proiektua sustatu, eta maila politikoan erreakzionarazi eta mugiarazi zuen galdeketa antolatuzuen. Ikerketa honek (1997ko maiatza) erakusten zuen ikerturiko pertsonen artean %64 honelakodepartamendu baten alde
|
zegoela
, hauen arteko ia %72 18 urte bitartekoak izanik.141944an, berriemaile batek bere artikuluak Bordelera bidaltzen zituen. 60ko hamarkadatik aurrera, Christian Bomboudiac ek, orduko euskal itsasertzeko Sud Ouesten berriemaile bakarrak, kazetari etairagarkilari funtzioak bete zituen, gaur egungo Baionako argitalpenaren hastapena eginez, bertakobizitzari buruzko orrialde batzuen bitartez.
|
|
|
Kiroletan, berriro ere Nafarroari emandako arreta txikia dugu aipagai. Dena den, datu hau interpretatzeko, gogoratu beharra dago ezen datu bilketa burutu zenean (1999ko udaberrian) Osasuna taldea Espainiako Ligaren 2 mailan
|
zegoela
, horrek dakarren medioetako agerpen txikiarekin. Futbolari buruzko informazioak (talde handieningurukoak bereziki) kirol albisteetan duen presentzia kontuan hartuta, hortik uler dai
|
|
|
Beraz, identifikazio estrategia hauek kokapen interesgarrietara daramatzateherritarrak (Elejabarrieta 1994), aktore sozial gazteak taldearteko gatazkatan, berentaldekidetzak eta estatuarekiko identifikazioek eskatzen dituzten leialtasunen aurreankokatzera eramanez. Gainera, azken hau agerikoagoa da, gure ikerketaren laginahaur eta nerabeez osatuta
|
zegoela
kontuan izanik, zeren, azken finean, belaunaldienarteko sozialkuntzaren funtzioa horien bitartez ematen baita.
|
|
|
Gerra amaiturik, eta suediar koroa erregegairik gabe
|
zegoela
, 1810ean erregetzarako proposatu zuten biarnotar mariskala. Baita hautatua izan ere.
|
|
|
Honek Suediarekiko Batasuna deuseztatu zuen, etaNorvegiako Tronoa, hutsik?
|
zegoela
aldarrikatu. Bertatik beste errege bat bilatzenhasi zen.
|
|
|
Hegoafrikan
|
zegoela
, denbora batez Hegoafrikako lehen ministroa izan zen JanSmuts ekin adiskidetasun handia izan zuen. Holismoaren eragina autorehorrengandik jaso zuen.
|
|
|
Bidaia hauetan
|
zegoela
, Fritz Laura-rengandik banandu zen eta ondorenIsraelera bidaiatu zuen eta bertan L.S. Dar ekin saiakuntzak egin zituen. Japoniaraere joan zen, Zen monastegi batera.
|
|
|
Zazpi haur izan zituzten. Soren txikiena?, baina zorionik ez etxean. Aita sinetsita zegoen, bere hain errazaberastea Jainkoari zor ziola, baina mendeku gisa, bere bekatu barkaezina zigortzeko, eta familiaren gainean Jainkoaren madarikazioa
|
zegoela
. Haurrak, bata bestearen ondoren denak hiltzen ari ziren gazterik, bost zaharrenak hilak ziren, ama ere hil zen, etaaita konbentziturik zegoen, bizirik geratzen ziren bi gazteenetarik ere inor ez zela Jesukristoren adinera helduko; eta bera, urre guztiarekin, bakarrik geratuko zela munduan, bere zorigaitz guztia ikusten, azkena bera kondenaziora joateko.
|
|
|
Bistan da ondoko hilabeteetako konponbidea ez
|
zegoela
Egia Atotxako eta besteeliza komentuetako apaiz eta fraideen esku, eta guztiak ere goiko eliz agintarien aginduen zain zeudela. Gotzainaren arauak indarrean jarri ziren igande beretik euskarazkosermoiek ere beren betiko lekua izan zuten (martxoaren 13an) (Cronica:
|
|
|
Goitik zetozen iradokizunei jarraiki, ziur, Komandante Militarrak (uste dudanez, Gipuzkoakoak) jada 1937ko ekainean kontrolatu nahi izan zuen elizetako Liturgia, hizkuntza ez ofizialen jendaurreko erabilpena debekaturik
|
zegoela
gogoratuz. Lehenerabakitzat, edozein herritan zela ere, mezatan gaztelania erabiltzeko agindu zuen, nahiz eta lehen orduetakoetan euskarak, salbuespenez, lekuren bat izan zezakeen.Agindu prozedura honek hautsi egiten zuen, garbiki, Elizaren aginte autonomia, etaagintari zibil edo militarren irizpideetara jartzen elizetan zaindu zen hizkuntzpolitika.
|
|
|
Nola jabetu zen Txillardegi hizkuntzaren, kanpo, historiaren edo mintzairenhistoria soziolinguistikoaren ardatzean erresuma edo estatu nazioa
|
zegoela
–Besteakbeste, hizkuntzalarien tesiak kritikatuz eta salatuz.
|
|
|
Azaldunion nola komentuari buruzko ikerketa historiko bat ari nintzen egiten, eta interesgarria izango zitzaidala oso Aita Morlansen lekukotasuna jasotzea. Ez
|
zegoela
arazorikesan zidan. Luzeegi ez jarduteko badaezpada, buruz eta oraindik argi ibili arren adinhandia baitzuen gizonak, baina nahi nuenean azaltzeko, hantxe izango nuela zain, okerrik ezean.
|
|
|
Gelako ateraino joan, atzean inor ez
|
zegoela
ziurtatu, berriz itxi, bere armairurajoan eta paper tolestatu bat atera zuen karpeta askoren azpitik, nire aitaren aurreanparatu zuena sekretu handiarekin. Lehenbiziko aldia zuen aitak ETA hitza aditzenzuela.
|
|
|
Bolada batean ez zen azaldu gure aita, ezkonberritako lanetan endredatuta.Horregatik harrapatu zuen ustekabean, bisitarako asmoz agertu eta gaixo
|
zegoela
esanziotenean.
|
|
|
izeneko irratsaioa transmititu zuen. Orson Welles gazteak irrati uhinetara eraman zuen Herbert George Wells literaturgile ingelesaren idazlana, eta Mercury Theatre ko aktoreen laguntzaz alienigenen inbasioa
|
zegoela
sinestarazi zien entzuleei. New York Times egunkariak honelaxe titulatu zuen lehen orrialdean:
|
|
|
Gainera, izurrite eta gaixotasunek (haritzaren oidioak eta gaztainondoaren tintak eta txankroak) XIX. mendearen bukaeran kalte handiak sortu zituzten zuhaitzetan, gure lurraldeko basoen egoera larriagotuz. XX. mendearen hasieran eskualde asko erabat deforestatuta
|
zegoela
, Administrazioak basoen landaketak bultzatu zituen; hasiera batean higadura galaraztea eta basoen hedapena zabaltzea helburu zuten landaketa haiek, laster bestelako norabidea hartu zuten, eta hazkuntza azkarreko zuhaitz exotikoen landaketak ugaritu ziren. Gerrate Zibilaren ondoren, zuhaitz hauek, eta bereziki intsinis pinuak ematen zituen irabaziak ikusita, koniferoen landaketa monoespezifikoak burutzen hasi ziren.
|
|
|
Beraz,. Plan Pidal? hura aldarrikatu zenerako, gutxieneko hezkuntza egitura jadanik eraikita
|
zegoela
esan daiteke. Oinarrizko irakaskuntza 1838ko legeak arautzen zuelarik (orain egitura oinarri hobearekin kontuan hartu, adibidez, irakasle eskolen kopurua areagotuz joan zela, edota gobernuak probintzietako batzordeen bidez zein buru politikoen eraginez bere presentzia eta gero eta modu eraginkorragoaz ziurtatzen zuela), plan honek bigarren eta goi mailako irakaskuntza arautzeari ekin zion, maila horietan sistema koherente eta antolatuaren beharra nabarmena izanik.
|
|
|
Ia esan daiteke, eztabaidatu zen gai bakarra Elizaren ikuskaritza eskubidearen ingurukoa izan zela, baina ez dirudi aparteko zailtasunik zegoenik horretan, 1851eko konkordatua indarrean
|
zegoela
kontuan izanik (Ikus RUIZ, C; PALACIO, I. (1983): –Iglesia y Educación en la España decimonónica:
|
|
|
Ruiz Berrio-k dioenez,, el nacimiento del cuerpo de inspectores se debió mucho al afán del gobierno por vigilar, controlar y dirigir la enseñanza en todos sus pormenores? 247 Zaindu, kontrolatu eta zuzendu, horiexek ziren ikuskaritzaren ardatz nagusiak. Eta irakaskuntzako maila ezberdinen artean, arestian aipaturiko arrazoiarengatik, oinarrizkoenean ziurtatu beharreko kontrola izan zen gobernuak premiazkoen gisa bizi zuena248 Izan ere, Gobernua ohartu egin zen horretarako baliabide zorrotzen faltan
|
zegoela
, eta, ondorioz, administrazio barruko, cuerpo, berezia sortu zuen, ikuskaritzarena alegia:
|
|
|
Esan beharrik ez dago, alde batetik gaztelaniaz alfabetatuta zegoen elitea (politikoa, kulturala, ekonomikoa)
|
zegoela
eta, bestetik, populazio masa analfabeto handia, (gaztelania herritar batzuen hizkuntza izan ala ez izan). Benetan indarra izan zuen elementua, elite horien hizkuntza izan zen (ez da berdina hizkuntza arrunta edo hizkuntza idatzia, kultur hizkuntza izan ala ez izan, kultura, kultoa?
|
|
|
Txemak, orain bai, jakin zuen hilda
|
zegoela
. Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik.
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda
|
zegoela
zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Alkandora aurpegitik kentzea lortu zuen, baina haizeak ez zuen etsi nahi eta basapiztia bailitzan estaltzen zion behin eta berriz aurpegia. Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez
|
zegoela
funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela.
|
|
|
" Connemaran ez dago ezer!", bota zuen euretako batek, elkarrizketa apur bat urrunago eramanez. Eta Txemari gogoak sartu zitzaizkion esateko bazekiela Connemaran ez
|
zegoela
ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta bazekiela alferrik ari zela, koño, eta zer!!
|
|
|
Gaur goizean bere gelara joan naiz isil isilka (argi dago, beraz, gaurko gaua ere ez dugula batera pasatu), eta ikustean oraindik lotan
|
zegoela
, ba berari begira geratu naiz momentu batez. Eta Jabi gogorarazi dit.
|
|
|
Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu zitzaizkion Eiderri deitzeko. Baina irribarre txiki bat baino ez zitzaion irten, gogoratzean hilda
|
zegoela
. Hilda eta hilobiratuta, dudarik balitz ere.
|
|
|
Esnatzean, berriz, erru sentsazio handi batek hartu zuen Txema. Izan ere, ametseko desilusio hura supituan desegin baitzitzaion, esnatu eta konturatu zenean Eider hilda
|
zegoela
, ez zuela zertan kezkatu. Ametsean ez bezala, bazuela pozteko motiborik.
|
|
|
Txema konturatu zen, beraz, bidegurutzean
|
zegoela
, eta boy scoutei belarrondoko bana ematea baino, oihuka hastea baino, askoz ere gogo handiagoak sortu zitzaizkion herrira bueltatzeko, eta kanposantuko G12 kaleko hilotzaren aurrean birikak ondo bete eta puta nazkagarriaaaaa! botatzeko garrasi batean.
|
|
|
Jakinda, gainera, Eiderren krudelkeria ikaragarria ari zela izaten, eta horren ondorioz Txema sarritan hasten zitzaiola maldizioka neskalagunari, mekauenka hormak eta mahaiak kolpatuz. Horregatik, sukaldean entxufatu zuen ordenagailua, logelan eta saloian jendea
|
zegoela
egiaztatu ostean.
|
|
|
Egiteko gutxi eta buruari eragiteko lartxo. Ohean etzanda alferrik
|
zegoela
jakin zuen Txemak. Sargori zegoen, giroan bezainbat buruan.
|
|
|
Egia esan, handik urrun aurkitu zuen lo egiteko tokia. Handik eta beste edonondik ere urrun
|
zegoela
iruditu zitzaion, inguruan ez baitzegoen ikustea merezi zuen ezer. Periferiek ez dute bizitza gogoratzeko balio, antza.
|
|
|
Gainera, seguru begiratzeko modua ere aldatu zuela. Seguru orain barrezka
|
zegoela
. Plakari begiratu zion berriro.
|
|
|
Ile motots beltzek (Guinnessaren edo farolik gabeko gauaren parekoa, horren beltza da Rocíoren ilea) jauzi bat egin dute nigana handik goitik begiratu didanean, eta begi irribarretsuz eraso dit. Egia esateko, arin ulertu dut begirada horren atzean itaunen bat
|
zegoela
, begi horiek gupidarik gabe ari baitzitzaizkidan galderaz fusilatzen. Filmetan, noski, protagonistak (hau da, nik neuk) besterik gabe erantzuten dio galdetzaile isilari, aukerarik eman gabe eta ustezko galderei erantzunez.
|
|
|
Lanean, oso jende gutxi
|
zegoela
aprobetxatuz, dei bat egin dut Derryra.
|
|
|
ohetik jaiki eta egunean gertatuko zitzaidana ia minutuz minutu ezagutzen nuen. Banekien ze arropa jantzi behar nuen, termostatoak hamar minutu behar zituela ura berotzeko, Seat zaharra estarterraren bidez jarri nuela martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea ehun metro harago
|
zegoela
, bariante berria, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen ninduen zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak:
|
|
|
Kontraesana zen. Burutik pasatu ere, pasatu zitzaion Eider bezain hilda
|
zegoela
bera. Edo agian gehiago, hilago alegia, zeren Eiderrek behintzat bidaia harekin majo disfrutatu baitzuen (joan baino lehenago ilusioz gainezka zegoen, eta bueltatzean pozez zoratzen), eta bere nahia bete zuen, eta libre izan zen bere gustura edozer egiteko.
|
|
|
Zeren, kauenlaletxe, Eiderrek inoiz ez zion aipatu bidaia hura egin zuenik, eta hara non artxiboa ireki eta aurkitu zuen bere neskak jende ezezagunaren autoetan eman ziola bira Irlandari. Egia esateko ez zitzaion batere gustatu Eiderren jokaera, eta denbora luze samar batez egon zen muturtuta, harik eta berriro konturatu zen arte hildako batekin
|
zegoela
haserre.
|
|
|
Baina gero etxean datoz komeriak, ohera sartu aurretik Eider gau batez ordezkatzeko zorian egon zitekeen ilehori horren omenezko kanpai jotzearekin. Azken hilabetean behin gertatu zitzaion Txemari, oraindik istripuarena guztien memorian fresko
|
zegoela
, zenbait begirada gurutzatu zitzaiola tabernari gazte batekin. Eta beharbada ez zen aukerarik egongo bizitza errealean.
|
|
|
Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat eramanik, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez
|
zegoela
ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik... Baina ez, ekaitza ez zetorkidan aitzinaldetik, baina albotik eta saihetsetik, noiz eta aitak sekulako zaflakoa eman baitzidan.
|
|
|
Baina itzul nadin aitaren erran hartarat: " Hori bakarrik falta zitzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta hitz haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua
|
zegoela
eta gaztelau tropek inguraturik zegoela, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari buru egin beharrean, nola egin baitzioten bere bi anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balentkiago guduztatu zirenean, aitona Nikolasi behin baino gehiagotan eta aitari berari ere nehoizka aditu izan nionez. Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
|
|
Baina itzul nadin aitaren erran hartarat: " Hori bakarrik falta zitzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta hitz haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua zegoela eta gaztelau tropek inguraturik
|
zegoela
, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari buru egin beharrean, nola egin baitzioten bere bi anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balentkiago guduztatu zirenean, aitona Nikolasi behin baino gehiagotan eta aitari berari ere nehoizka aditu izan nionez. Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
|
|
Erran dizut ezen aitona Nikolas gero eta eriago eta gero eta desgogarago
|
zegoela
bere erreuma harekin, baina egia erran behar badut, uste dut ezen semearekin ere —gure aitarekin, alegia— jeloskor zegoela, eta jelosiak areagotu egiten zizkiola gaitzaren ondoreak eta sufrimenduak.
|
|
|
Erran dizut ezen aitona Nikolas gero eta eriago eta gero eta desgogarago zegoela bere erreuma harekin, baina egia erran behar badut, uste dut ezen semearekin ere —gure aitarekin, alegia— jeloskor
|
zegoela
, eta jelosiak areagotu egiten zizkiola gaitzaren ondoreak eta sufrimenduak.
|
|
|
Eta jaun administratzailea testamentaren agiriak irakurtzen hasi eta, bere irakurraldian aitzina egiten zuela, iduritu zitzaidan ezen osaba Joanikot gogara
|
zegoela
, eta aita ez hainbertze, nahiz eta desgogara ere ez zegoen.
|
|
|
Bai, geure solas sekeretuak ere izaiten genituen, eta, nola osabak uste baitzuen ezen Historia gezurraren gainean eraikia
|
zegoela
, eta egiaren atxikitzea zela gure egitekoa, hala kontatzen zizkidan, zetozkion bezala, mila historia jakingarri, protestantei buruzkoak edo agramondar eta beaumondarrei buruzkoak —etxeko bertze guztiek ahantziak zituztenak, nahiz eta aitona Nikolasek ahantzi nahi eta ezinean zebilela zirudien—, Arkimedesi eta Pitagorasi buruzkoak ez zirenean —haiek ere bertze Historia baten protago... Baina, handik harat, ez uste ezen osaba mailu bat bezala ibili zitzaidala, bere katixima partikularra irakasten eta egunoroz lezionea hartzen, edo Luthero edo Kalvinen izenak eta haien erranak noiznahi den izaiten zituela ezpainetan.
|
|
|
Jaun Marcel apez izaiteko bidean egon zen; ordenatzeko puntuan
|
zegoela
, ordea, neska batez amorostu eta harekin ezkondu zen, handik gutirat alarguntzeko. Hartaraz gero, ez zen berriro ezkondu ez apez egin.
|
|
|
Baina Axularren Gero z ari nintzaizun. Eta erran dizut ezen, jaun Marcelek utzi zizkidan liburuen artean, Sarako maisuarena
|
zegoela
. Eta, hala, hura Baionarat itzuli zelarik —non, derradan bide batez, handik gutirat hil baitzen—, liburua gainetik behatzen hasi eta... ikusi ez nituen, bada, bat batean, ohar haiek, hainbat orritan eginak!
|
|
|
Baina erraiten ari nintzaizun ezen osabak maiz galdetzen zigula ea zer irakasten zigun jaun Marcelek goizetik... eta, guk ihardetsiaren arabera akort
|
zegoela
edo ez zegoela adierazteko, burua goiti beheiti higitzen zuen edo muturra okertzen. Eta orduan ere —uste dut ezen arratsalde hartan ere Mattin jaun administratzailearekin joan zela, ez dakit etxeko kontuen ikasterat edo zaldiz ibiltzerat eta ezpatarekin trebatzerat—, osaba Joanikotek ohiko galdera egin zidan:
|
|
|
Baina erraiten ari nintzaizun ezen osabak maiz galdetzen zigula ea zer irakasten zigun jaun Marcelek goizetik... eta, guk ihardetsiaren arabera akort zegoela edo ez
|
zegoela
adierazteko, burua goiti beheiti higitzen zuen edo muturra okertzen. Eta orduan ere —uste dut ezen arratsalde hartan ere Mattin jaun administratzailearekin joan zela, ez dakit etxeko kontuen ikasterat edo zaldiz ibiltzerat eta ezpatarekin trebatzerat—, osaba Joanikotek ohiko galdera egin zidan:
|
|
|
edo Utopiaren alde gaude, paradisua Lurrean eraiki ahal izaiteko, edo Makiaveloren alde, infernua sortzeko...". Eta Miguelek argi zituen bere ideiak, eta sinetsirik zegoen ezen Paradisurako bidean
|
zegoela
Lurra, Kris tok gizonen arteko anaitasuna predikatu zuenez gero, eta Kristok, historiaren buruan, garaile behar zuenez gero. Baina zu ez zeunden hartan guztiz ados, ez Uto piaren kontra zeundelako, baina uste zenuelako ezen Utopiaren aldeko borroketan peril handi bat zegoela:
|
|
|
Eta Miguelek argi zituen bere ideiak, eta sinetsirik zegoen ezen Paradisurako bidean zegoela Lurra, Kris tok gizonen arteko anaitasuna predikatu zuenez gero, eta Kristok, historiaren buruan, garaile behar zuenez gero. Baina zu ez zeunden hartan guztiz ados, ez Uto piaren kontra zeundelako, baina uste zenuelako ezen Utopiaren aldeko borroketan peril handi bat
|
zegoela
: bihotza buruari gainditzekoa eta ametsa zentzuari, eta bururik gabe eta zentzurik gabe ez zegoela gauza haietan aitzina egiterik:
|
|
|
Baina zu ez zeunden hartan guztiz ados, ez Uto piaren kontra zeundelako, baina uste zenuelako ezen Utopiaren aldeko borroketan peril handi bat zegoela: bihotza buruari gainditzekoa eta ametsa zentzuari, eta bururik gabe eta zentzurik gabe ez
|
zegoela
gauza haietan aitzina egiterik: ez bederen estatuetan edo komunitate handietan, nahiz eta komunitate tipietan errazagoa zen.
|
|
|
nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan
|
zegoela
, zeren kartazko harremanak bainituen harekin, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen harekin ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren etxerat joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaite...
|
|
|
Eta, biharamunean, berriz, amari berari orro izugarri bat egin zion bertatik bertara eta ama hainbertzeraino izutu eta ikaratu zen, non aitak —ikusirik ama guztiz setatu zela eta erabaki zuela ezen ez
|
zegoela
prest harekin bizitzeko, abeldegiren batean edo bertze nonbait bakartzen ez bazuten bederen— oholezko txabola handi bat eginarazi baitzion zurginari, karratua eta handi handia, zeren eta ez baitzituen ahantziak, artean, tigre bezatzaileraren hitzak, noiz eta honek erran baitzion ezen ez zirela tigre suerte hartako tigreak kaiolaratu behar, tristetzen eta goibeltzen zirelako eta hiltzen zirel... Eta egin zuten, bada, etxe ondoan bertze txabola hura, egokitu zizkioten burdinazko lau leiho, eta hantxe sartu eta hertsi zuten.
|
|
|
Izan ere, behin eta birritan erraiten zigun aita Leokadiok ezen atseginari, noiz eta ukitzen baikintuen eta gorputzean barrena sartzen, uko egin behar zitzaiola, eta arbuiatu eta errefusatu beharra
|
zegoela
, halatan, ezezko batez, zeinak atsegina bezain biribila behar baitzuen. Eta, nola tentaldi orotan borroka etenik gabekoa zen eta mementu bakoitzean ziren baiezko bat eta ezezko bat elkarren etsai, eta nola, bertzalde, mementuz mementu behar zuen ezezkoak bentzutu eta garaitu, zeren, Axularrek berak zioen bezala, bekatuaren egiteko aski da puntu bat, gogoaren egozte bat, borondatearen deliberatze bat eta konsentitze bat, eta zeren aski baitzen, ondorez, baiezko bakar baten garaitia ahalegin osoaren bekatuzkotasunaren erabakitzeko; eta nola, finean, milaka eta milaka ezezkoren artean ez zen gaitz ez neke baiezkoren batek menera nintzan edo zalantzan utz nintzan —eta hura beti zen errazago, noiz eta itzartzen bainintzen supituki eta deblauki, amets lizun batetik—, hala kutsatzen ninduen baiezko hark punturen batean, eta puntu hark bertze puntu guztiak kutsatzen zituen, nola edateko ontzirat isuri pozoin xortak ontzi osoa, eta hala sentiarazten ninduen, neure deusezean, kulpant eta bekatari... are gehiago kontatzen ari natzaizun kasu hartan, Mattin anaia hilik zetzalako.
|
|
|
Zeren, noiz eta plazerrak eta atseginak bat batean eta ustekabean atrapatzen eta harrapatzen baikintuen, ba al dakizu zer erraiten ziguten egin behar genuela? Erraiten ziguten ezen arimak bideratu behar zuela gorputzak desbideratua, eta ez
|
zegoela
hartarakotz deus ere hoberik pentsua eta endelegamendua dolorezko misterioren batean pausatzea baino... Baina, nola gorputza eta arima bereiztezinak diren, non eta heriotzak banatzen ez dituen, eta, nola lurgainetik ez denean, lurpetik lotzen eta estekatzen diren, hala egiten zuen atseginaren iduri hark, lurpetik, gorputzaren aurkientzatik arimaren aurkientzarat, eta imajinatzen nuen orduan ezen Kristoren galtzoinak esku eme misteriotsu bat ezkutatzen zuela, guztiz ikustezina, eta atseginaren atseginez hiltzen ari zela gurutzefikatua, ez oinazez; eta Kalbarioko hura teatroa zela:
|