|
2010
|
|
|
Iazko urtea, 2009koa, azkenetan zela, kresal usaineko bi liburu eskuratu ahal izan genituen: Augustin Zubikarai,
|
herri
euskararen zaindaria() zen bata, Ana Urkizak idatzia eta Augustin Zubikarai. Bigarren Errepublika denboraldiko idazlanak() eta Ondarroa.
|
|
|
Idazle ondarroar baten ohoragarri haren biografia osatzera datoz
|
herri
bereko beste bi idazle: Julen Urkiza eta Ana Urkiza osaba ilobak.
|
|
|
Euzkadin Lauaxetarekin harremanetan jarri zela adierazi dugu. Harreman hauek sendotuz joango dira gerora eta Lauaxetak, herriko kronikak ez eze,
|
herri
jakintza, ohiturak, estropada bertsoak etab. biltzea ere eskatu zion. Eta Augustini, bere bizitzako lan arlo handi bat izango dena zabaltzen zaio.
|
|
|
Horrela, hiru lan esparru landuko ditu Euzkadin: kronikak, artikuluak eta
|
herri
jakintza. Bestalde, Lauaxeta eta herrietako idazleen artean konfiantza handiko euskal eskola modukoa sortu zen.
|
|
|
Senide, adiskide eta lagunei lehenik; Euskal Herriko eta kanpoko milaka eta milaka herritarri bigarrenik; BABES TALDEAri hirugarrenik; erakunde, alderdi politiko, sindikatu, euskalgintzako enpresa eta talde askori laugarrenik, eta aipatu ez dudan, baina ahaztu ere ez? hiri eta
|
herri
mordotako babes talde guztiei, bereziki Madrilen epaiketa amaitu ostean afari eta giro goxoa eskaini ziguten haiei guztiei. Den denei bihotz bihotzez auzipetuon izenean ESKERRIK ASKO!
|
|
|
Kantuaren gertaera, Jean Haritschelharrek argitu zuenez, Atharratzeko Arengarai (edo modu laburtuan Arañe edo Arrañe3) auzoko neskatila jabegai edo, prima, ri zuzendua da. Barkoxeko
|
herri
tradizioari jarraiturik, Etxahunen beraren biloba txipia zen Madame Poussard en arauera, kantuaren egilea Pierre Topet. Etxahun, bera izango zen.
|
|
|
Uste horren froga edo irozgarriak bat baino gehiago dira. Barkoxeko
|
herri
tradizioa, batetik, garai bateko kantarien ustea. (Hemen, jakina, goraxeago aipatu dugun Sebastien Eppherre ere badugu, nahiz ez den barkoxtarra.) Frogarik sendo eta irmoena, arrazoibiderik indartsuena, ordea, Haritschelharrek ere baieztatzen duenez, kantaren estiloan berean aurki daiteke, gure ustez.
|
|
|
Hona hitz bitan gure frogabidearen argudioetako batzuk. Kanta Etxahunen garaikoa da; kantaren estiloak ere, apur bat zehatzago esanez, XVIII mendeko
|
herri
lirikakoa izateaz gainera badu Etxahunen bihotz oldarra. Baliteke, beste alde batetik, kanta paper batean kantua zabaldua izana.
|
|
|
–Ahaire zahar huntan? honetan ere beste
|
herri
kanta askotan dauden hainbat esaldi egin eta ideia ikus ditzakegu. Etxahunena berarena izan litekeen. Filipiñekuak?
|
|
|
Gainerako
|
herri
lirikako aipamen gehiago ere aurki daitezke kantu honetan. Ahapaldi oso bat, esaterako, beste kantu batzuetan ere aurki daiteke.
|
|
|
kantuan. Bistakoa den bezala, herriak beretu duen kanta honetan
|
herri
herrikoak diren beste ahapaldi batzuk txertatuz osatuko ziren guk ezagutzen ditugun aldaerak.
|
|
|
Eta suposatu egiten dut ezen oparotasun materialean joera ekonomikoa birbanatzailea dela, redistributivoa, baina igarotzen baldin bagara egoera material urrietara, privaziozkoetara, orduan joera aldatu egiten da eta akumulativoa da, metatzailea (paradigmatikoa izango litzateke basamortuetan garatu den kultura orientala, akumulativoa, gerrazale ondorioz, eta patriarkala). Hipotesis horrekin nik historiaren filosofia bat egiten dut, eta
|
herri
indigenak ikusten ditut, aldaerak aldaera, inguru oparoetan, oso oparoetan, bizi izandakoak direla, eta joera birbanatzailea erakusten dutela euren antolamendu politikoetan, eta hori historikoa da, historiak estudiatu lukeen fenomenoa. Baina ostera, basamortuetako Orientean ikasten dut gizarte antolamendu politiko klasistak, marxismoan esaten den moduan, hau da, joera akumalativo garbikoak, eta Orienteko cultura metatzailea ikasten dut nik gerraren eta patriarkatuaren hazia bezala, eta baita ikasten dut nik joera horren arrazionalizatze bat jabego pribatuaren inguruko legediarekin.
|
|
|
Eta aunitzetan gainera erori da harrokeriaren bekatura, hau da, arrazakeriaren teorizaziora, eta praktikara. Hori
|
herri
indigenetan baino kultura orientaletik datozen kulturetan gertatu da gehiago, piska bat sakonduz gero denok dakigun moduan.
|
|
|
Indian txirotasunaren eta aberastasunaren, edo behintzat ekonomi dinamismoaren, arteko aldea, kontrastea, ikaragarria da sarri. Historian
|
herri
baketsua izan da gehien baten eta kanpokoa hartzeko irekia. Azken aldian nazionalismo kulturala eta erlijiosoa sortu da, gogorkeriaz be bai.
|
|
|
Luis Arostegi-k: Egia da, kontaezin
|
herri
, kultura eta gizarte eta pertsonakaz hartuemoneten jartzen zaitu karguak. Aukera hori ordain ezinekoa da.
|
|
|
Eta beste hau esatea be zilegi bekit: Gure misiolarien egintzen ondorioak ikusiz, eta beste
|
herri
batzuen gaurko entusiasmua asmatuz, gure herriaren gaurko egoerea gogarte gai bihurtzen jatan. Ekonomi eta gizarte aurrerakuntza eta erosotasunak, alderdi batetik.
|
|
|
1999ko azaroaren 19an Deustuko Unibertsitatean, jakintzaren etxean, egin zen ekintza akademiko solemne hartan, doktore, katedratiko eta jakintsu askorekin batera, Manuel Lasarte, Jon Lopategi, Basilio Pujana, Joxe Lizaso, Txomin Garmendia eta Jose Maria Lertxundi bertsolariek ere hartu izan zuten parte:
|
herri
literatura apalak bere lekua izan zuen saio unibertsitario ohoretsuan.
|
|
|
Agur eta ohore,
|
herri
kulturaren zimendu apal bezain sendo zareten idazle, kontalari, bertsolari, bertso jartzaile... jatorroi!
|
|
|
Ramon Artolaren Sagardoaren graziya (1961) liburuarekin eman zion hasiera Aita Zavalak Auspoabildumari; eta berrogeita zortzi urte geroago, Jose Manuel Arriolaren liburuarekin, hirurehun eta hamabigarren katebegia erantsi zion kultur kate luze bezain emankorrari Leire mendikatearen magalean bizi zen
|
herri
literaturaren maitaleak. Hauspo txikitxo horiek guztiek bizitu izan dute Auspoa ren kultur sua; eta, neurri handi baten, hauspo apal horiei esker iraun ahal izan du herri literaturaren txingartzak bizirik.
|
|
|
Ramon Artolaren Sagardoaren graziya (1961) liburuarekin eman zion hasiera Aita Zavalak Auspoabildumari; eta berrogeita zortzi urte geroago, Jose Manuel Arriolaren liburuarekin, hirurehun eta hamabigarren katebegia erantsi zion kultur kate luze bezain emankorrari Leire mendikatearen magalean bizi zen herri literaturaren maitaleak. Hauspo txikitxo horiek guztiek bizitu izan dute Auspoa ren kultur sua; eta, neurri handi baten, hauspo apal horiei esker iraun ahal izan du
|
herri
literaturaren txingartzak bizirik.
|
|
|
Gaiei dagokienez, daukagun corpustxikia kontuan harturik, ikusten dena da, Abarrategik gai zabal eta orduko jendearen gustukoak erabiltzen zituela: neskatxak (janzkera, ezkontza kontuak...), boxeoa,
|
herri
kirolak... Edozelan ere, deigarria da hark erabilitako euskara, bertso jartzaileak gipuzkera erabiltzen baitu aipatutako bost bertsopaperetan.
|
|
|
Jakin dakigu herriz
|
herri
ibiltzen zena, eta Euskal Herri osoan ezaguna zena. Baina itxarotekoa zen bizkaieraren ukitua edo nolabaiteko kutsua agertzea haren euskaran.
|
|
|
Hogeita bost urte zituela Isabel Generosa Ortizegaz ezkondu, eta bost seme alaba izan zituzten. Seme nagusia, Jose, Arratiako bertako Igorre herrian jaio zen, baina handik denbora laburrera Bermeora aldatu zirenez, garaitekoak (Miren, Julen, Lourdes eta Elisabete) kostaldeko
|
herri
horretan jaio ziren: –Gazterik joan zen Ma, ura ikazkin eta harez gero, Bermeon emango zuen bere bizialdia hargin eta udaleko enplegatu bezala? 45 Kartzela frankistetan osasuna galduta, bere lanbideak, hargintzak, eragindako gaixotasun batek jota, Bermeon bertan hil zen, 1947 urtean46.
|
|
|
Egunaegunkarian argitaratutako bertso sortetan leunduta agertzen da joera hori. Bertsopaperetan, aldiz, bizkaiera natural eta bizia darabil Uriartek, ondo zekien-eta irakurlego berezia, herrikoiagoa, zena bertsopaperak erosten zituena;
|
herri
xehea, azken baten. Orrialdeotan ikus ditzake irakurleak aipatutako bertsopaper biak.
|
|
|
Azken 50 urteetan euskararen egoera aldatuz joan dela aipatu zuen Patxik. Euskal Herriko
|
herri
askotan gertatu izan den bezala, gazteek apenas jarraitu dute baserrietako bizimoduan herri eta hirietara zabalduz beren etorkizuna. Auzoetako eskolak itxi eta herrirantz jo behar izan zuten inguruko haurrek.
|
|
|
Azken 50 urteetan euskararen egoera aldatuz joan dela aipatu zuen Patxik. Euskal Herriko herri askotan gertatu izan den bezala, gazteek apenas jarraitu dute baserrietako bizimoduan
|
herri
eta hirietara zabalduz beren etorkizuna. Auzoetako eskolak itxi eta herrirantz jo behar izan zuten inguruko haurrek.
|
|
|
3 Matxin Irabola: gizon txikia,
|
herri
filosofo handia
|
|
|
Gilen Larretcheberry (18551939), Jean Baptiste Millox Lou Kaskoin33(), eta Ganix Halsouet(). Horra hor, Matxinekin, lau bertsolari handi, laurak
|
herri
berekoak eta garaikideak, orduan bertsolaritzak Senperen zeukan indarraren erakusgarri! Era berean, zera zioskun Aitzolek:
|
|
|
[Euzkadi,], Idazlan guztiak VI, Erein, Donostia, 1987, 399 Hala ere, bertako semea eta bertsolaria den Jean Pierre Soudre Larrekok Franck Dolosorri aitortu zionez, bertsoaren errotze hori Senperen inguruko herrietan baino ahulxeagoa izan da historikoki: . Gisa guziz, Senperen bertsuen inguruan ez omen da sekulan izan bertze
|
herri
anitzetan zen tira? (Dolosor, Franck:
|
|
|
Goitik behera aldatu zaigu muga geografikoaren ikuspegia eta eragina. Mundua
|
herri
handi bakar bihurtzen ari zaigu. Kokaleku birtual batean bizi garela esan daiteke.
|
|
|
New Yorken egin berri Nazio Batuen Erakundearen jatorrizko herrien batzarrean, euskaldunoi ez zaizkigula hizkuntza eskubideak aitortu ondoren,, hizkuntza bat desagertzen denean
|
herri
bat desagertzen dela, gogorarazten digute.
|
|
|
–1868ko abuztuaren 14a Karmel Teresiarraren historiako datarik goragarrienetakoa da. Data hau Bizkaiko
|
herri
bati loturik geldituko da, Markinari, eta haren historiako egintza garrantzitsuenetakoa ekarriko digu gogora: karmeldar bizitzaren berrezarpena Euskal Herrian eta Espainian, beste nazio batzuetan ere berebiziko eragina izan zuena?.
|
|
2011
|
|
|
zirenez, bi herriok bonbardaketa eta eraso ugari jasan behar izan zituzten, eta, ondorioz sei pertsona hil ziren (guztira, 15 zibil hil ziren gerra zibilean). Markina eta Xemein
|
herri
txikiak ziren 1936an (Markinak 1.898 biztanle zituen eta Xemeinek 1.347), eta Gerrak zauri psikologiko eta sozial larriak ireki zituen.
|
|
|
Ondo ezagutu eta gorde beharreko ondarea. Oso kontuan izan behar dugu memoriarik gabeko herriak identitaterik eta etorkizunik gabeko
|
herri
bihurtzen direla, eta iraganeko okerretan jausteko arriskua izaten dutela.
|
|
|
Dahrendorf en arabera, autoritatearen banaketa dikotomikoaren azterketa hobeto egiten da talde edo gizarte txikietan. Gerra garaiko Markina eta Xemein
|
herri
txikiak izanik, kontzeptu hau sakonean aztertzeko aukera ematen dute, eta horrek gerra ostean gertatu zena ulertzen lagundu diezaguke.
|
|
|
1934 urtean, Euzko Nekazarien Alkartasuna Markinan eta Xemeinen hedatu zen. Gipuzkoan sortu ostean, Markinakoa izan zen Bizkaian sortu zen nekazarien lehen
|
herri
batzordea (Larrañaga).
|
|
|
Hezkuntzari dagokionez, Markina eta Xemein bi
|
herri
ziran, eta bakoitzak bere eskola zuen. Eskola biak publikoak ziren, udalaren eta gobernuaren babesa zuten eta klaseak erdaraz izaten ziren.
|
|
|
Herria ez zen aldatu. Alta
|
herri
abandonatuaren haraindi, mihise baten gisan, goialdeak tapatzen zituen lantzar grisa nabaritu nuen. Bezperatik, zuhaitzak landatzen zituen artzaina zetorkidan berriz burura.
|
|
|
Kontakizun lehen lerroetan aipaturiko
|
herri
triste hoietariko zonbait eraikiak izan ziren Erromatar herri zaharren ondarretan. Arkeologoek, gelditzen ziren aztarnak miatzean amuak aurkitu zituzten non, hogeigarren mendean behartuak ginen ziternen baliatzera egarriz ez hiltzeko.
|
|
|
Kontakizun lehen lerroetan aipaturiko herri triste hoietariko zonbait eraikiak izan ziren Erromatar
|
herri
zaharren ondarretan. Arkeologoek, gelditzen ziren aztarnak miatzean amuak aurkitu zituzten non, hogeigarren mendean behartuak ginen ziternen baliatzera egarriz ez hiltzeko.
|
|
|
Munduko gerrak herria ia erabat hondatu bazuen ere, Durance aranaren eta inguruko mendien arteko bidea zegien autobusa martxan jarri zuten. Erlatiboki zalu zen baina behialan ezagutu nuen triskantzan neramala bururatzeko
|
herri
baten sarrerako lauki baten laguntza behar izan nuen. Zinez arrotza bazitzaidan ere erabaki nuen autobusetik salto egitea 1913an hiru arima zeuzkan Vergons en aldera.
|
|
|
Izpiliku basatiak baizik ez ziren. Bere zabaltasun haundienean zeharkatzen nuen
|
herri
hori eta, hiru egun ondoren, adibiderik gabeko triskantzan nengoen. Herri abandonatu baten hezurtzaren ondoan nintzen kanpatzen.
|
|
|
Ezohikoa zen
|
herri
gabetu horretan. Ez zen etxola zaharkitu batean bizi baina bere heldueran atxaman hondar petatxatu harrizko etxe batean baizik.
|
|
|
Neurriz gabeko klima gogor horretan tinkatu familiek egoismoa ernegatzen zuten. Adimengabeko ambizioa neurrigabetzen zen
|
herri
galdu honetatik ihes egitearen desio jarraikian. Gizonek zekarten ikatza herrira eta emazteek aiherrak zituzten su txikian egosten.
|
|
|
Bai, iturria bazegoen baina idor idorra. Teilatu gabeko bostpasei etxeak, haize eta eurik karraskatuak, gainbeheratu zeinutegiko kapela txikia,
|
herri
bizietan bezalaxe ordenatuak baziren ere, arimarik ez zen ageri. Ekaineko egun eguzkitsua zen baina zeru goialdeko larre horietan haizea ari zen bortizki ufaka.
|
|
|
Ondorioz erretiratu zen bakardadean baina bere txakur eta ardiekin goxoan zeraman bizitza atsegina zuen hala ere. Behin zuhaitz eskasaz oharturik, hain maite zuen
|
herri
hori hil zorian zegoela ebatzi zuen. Eta zer eginik ez zeukanez erabaki zuen arazoa sendotzen.
|
|
|
Gaur egun, euskararen erabilera bermatzeko eta
|
herri
zein eskualde orok dituen erroak eta sustraiak ahalik eta ondoen mantentzeko, ezinbestekotzat jotzen da euskal guneak sortzea eta sortu ere, bakoitzaren bizilekuaren inguruan, osterantzean gune hauen gabeziak hiri handietara joatea dakar eta berarekin batera herrietako jendearen deserrotzea eta lekuko kulturaren galera.
|
|
|
Txorierrira (Parke Teknologikora, aireportura,...) datozen atzerritarrei euskal kultura (dantzak, musika,
|
herri
kirolak, bertsolaritza...) erakutsiko eta azalduko zaie.
|
|
|
proiektua TOTOAN Txorierriko Euskara Elkarteen Federazioaren baitan sortzen da 2008 urtean, zuzendaritza batzordearen proposamenez. Kultur eta enpresa proiektua izan gura du, euskara eta euskal kultura eskualdeko
|
herri
guztietan (Larrabetzu, Lezama, Zamudio, Derio, Sondika eta Loiun) eta inguruan bultzatzeko asmoz. Totoan Federazioaren iniziatiba bada ere, Txorierriko eta inguruko euskaltzale guztiei opetsiko zaie proiektuan parte hartzeko gonbita, denon indarrarekin askoz ere aberatsagoa eta eraginkorragoa izango delakoan.
|
|
|
Txorierriko herrien artean, Derio aukeratu da proiektua aurrera eramateko baldintzarik egokienak eskaintzen dituen udalerria delako eta Bizkaiko Parke Teknologikoan kokatuta egoteak berebiziko garrantzia duelako. Hala ere, Txorierriko
|
herri
eta herritar guztien kultur eta aisialdi harremanetarako elkargune bokazioarekin jaio gura du.
|
|
|
Elizatik urten eta jatetxean jende askoren arteko bazkaria izan zan
|
herri
eta elizako agintariekin. Bazkalondo alaia kantuz eta bertsoz gozatua.
|
|
|
Eta horrela jarraitu zuen haren lana: Die Wölker und die Städte des antiken Hispanien (Antxinako Espainiako
|
herri
eta hiriak). 1944an Caro Barojaren. Materiales para una historia de la lengua vasca en su relación con la latina?
|
|
|
Olerkiak diren adinean azter ditzakegu edota Biblia barruko liburu sakratu modura hartu. Hau da, antzinako
|
herri
bateko olerki sorta osatzen duten adinean edota gizakiaren eta Jainkoaren arteko harremanetan erabilitako otoitzak diren neurrian.
|
|
|
Historian zehar era askotako gizarte egintza bateratuak ageri zaizkigu. Horrela, oso ezagunak ditugu antzinako
|
herri
batzuetan, esaterako, Grezian eta Erroman antolatzen ziren jai handi eta entzutetsuak.
|
|
|
Beraz, Biblia
|
herri
hizkuntzetara eramaterakoan aparteko lekua izan du salmo liburua herri hizkuntzan jartzeak. Gure artean ere bai.
|
|
|
Beraz, Biblia herri hizkuntzetara eramaterakoan aparteko lekua izan du salmo liburua
|
herri
hizkuntzan jartzeak. Gure artean ere bai.
|
|
|
Vatikano II.aren eraginez,
|
herri
hizkuntzei liturgian lekua egin zionean, berehala eratu zen Euskal Herriko Elizbarrutien artean, harako liburuak euskaratzeko batzordea. Hegoaldeko batzordeak lan mardula egin zuen ahalik eta testurik bateratuena gertatzen.
|
|
|
Huraxe zen Mauleko herriko etxeak bertara hurbildutako guztioi eskaintzen zigun aperitifa. Zenbait metrotara den arrabota handi, zabalean Zuberoako hainbat elkartek lehen Eüskararen Egüna ospatzeko ezarririko erakusmahaiak zeuden, eta haien gibelean oihalezko aterpe eder baten barruan
|
herri
bazkarirako prest zeuzkaten mahai eta jarlekuak. Hara hurbildu ginen denok eta hango materiala ikusiz eta bertan zirenekin hizketan ordu erdi bat inguru eman genuen.
|
|
|
lantaldeko kidea Josune Aristondo Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Diputatuaren eskutik urrezko luma jasotzen agertzen zitzaigun eguneko irudian. Bi ondarroar, emailea eta hartzailea biak
|
herri
berekoak; eta gainera, ekitaldi berean, Gorka Aulestiak idatzitako Escritores Euskéricos contemporáneos izeneko liburua aurkeztu zen eta, azkenik, Kirmen Uriberen literatura aztertzen duen Jon Kortazarren liburua: Bitartean New York.
|
|
|
Sei neba arreben artean gazteena. Etxeko seina esango geunke Bizkaiko
|
herri
askotan; Ondarroan, uzkar úmi. Argi dago, amaren parteko aitaita amamak ezin ahaztuzko gomuta itzi ebela Txomin umearengan; holan dino berak:
|
|
|
Hona zer dinoan honetaz Txominek: . Ondarroa
|
herri
kantaria izan da. Tabernetan, fabriketan..., baporeetan ere diotenez.
|
|
|
Dantza taldeak, nik handik alde eginda ere, aurrera jarraitu zuen. Herririk
|
herri
ere ibili ei ziren. Nik nire herrian eta etxean hartu nuen herri kultura hor ere zabaldu nuen.
|
|
|
Herririk herri ere ibili ei ziren. Nik nire herrian eta etxean hartu nuen
|
herri
kultura hor ere zabaldu nuen. Eta kultura aipatu dudanez hona anekdota hau.
|
|
|
Halan bada, urteotan, zoritxarrez, betiko joan ekiguzan 500 eta 600 urteko
|
herri
ondarearen etxe historikoak,, aurrerapideak, janda:
|
|
|
ZubiarugoikoaTabernazar(), Zubieta, Ibarrabekoa, Zumusu, Ondarra, bestetzuk be barriagoak izanda, Luisena, Portuondo, Etxatxu (San Pelaioko Tabernatxu), Arextibi (Zubiaurraldeko Tabernatxu), Areatzakobenta (Bentazar), Bentabarri, Erdikobenta, Elexalde,, Preztetoria,? Etxeotan egon dira Bizkaiko
|
herri
arkitekturearen harribitxiak be, Zubiaurgoikoa eta Zubieta, esaterako.
|
|
|
Kurtze hori Larrazain (larresi, eko basoa) izeneko basoan egoan eta horregaitik Larrazaineko kurtzea (larresi, eko kurtzie) esaten ekion. Kurtze hori be beste bien anterakoa zan eta aitatutako basoan galdutako burdibide baten ondoko munearen ganean egoan, San Pelaioko
|
herri
bidetik paraje, beronen ezkerrean egoan burdibidean, gorantza joanda. Burdibide hori Azeretxogoitia (asitxogoitxi) basetxetik San Pelaioko eleizaginokoa zan.
|
|
|
Bazen behin
|
herri
bat mendi artean gordea. Jauregi, eliza, pilotaleku, zelai zabal, kale zahar eta monumentu ederrez jantzia; itsasora bidean ibai batek zeharkatzen zuena; Bizkaiko lurrean kokatua, baina Gipuzkoako muga mugan, Probintziari esku emana edota hartatik mendi-lerroz bereizia.
|
|
|
Zergatik? Agian, euskara beti arrotz izan zaien jauntxoak batetik, Ipar Ameriketara joaten ziren pilotarien kosmopolita airea bestetik, edota ez dakit nik zergatik, baina
|
herri
honetako kale zaharrak, zelaia eta pilotaleku inguruko plaza erdaraz mintzatzen ziren, euskara ia ia ahazteraino?
|
|
|
Bazen
|
herri
honetan fraide karmeldarren komentu bat ere, oraindik tinko dirauena. Eta komentu honetan, beste batzuen artean, fraide bat, gipuzkoarra, euskal hiztun fina eta euskaltzalea, kultura zabalekoa eta herrian urte asko zeramatzana.
|
|
|
Markina Xemein eta ingurua euskera onaren gunetzat jotzen zala aspaldidanik; inguru honetako euskerak ospe handia ebala Euskal Herri osoan; eta halan be, Markina Xemein euskera galtzeko arrisku larrian zala une haretan. Ezer egin ezik, euskerarenak laster egingo ebala
|
herri
honetan.
|
|
|
Kultura abentura barri legez agertu jaken proiektu hori Markina Xemeingo hainbat gurasori, sustraietan tinko eusteko eta bizi barria emoteko aurretikoengandik jasoriko oinordetza aberatsari. Elkar hartu genduan
|
herri
honetan bizi ginan askok eta askok, bertakoak eta kanpotik etorriak, umeak, gazteak, helduak, zaharrak. Baina proiektu liluragarri hau Karmeldarren komentuan sortu zan.
|
|
2012
|
|
|
Harrezkero, aske izanik, hondar aho betez,
|
herri
bat ahal izan zen eraiki.
|
|
|
– Halan da be, FORUAK euskaldunok
|
herri
modura geure bizitza eta etorkizuna antolatzeko daukagun jatorrizko eskubidea gogoratu behar deuskue. Herri askoren modura jokatu eben gure gurasoak, bertako jaunak herriak indarrean jarritako legeak betetzera behartuz
|
|
|
Ezin jakon bertan
|
herri
enplegurik emon jaiotzez bizkaitarra ez zan inori.
|
|
|
Bertan Bizkaiko Abokatuen Bazkuneko Gobernu Batzordeko eta Foru Zuzenbide Zibileko Batzordeko kide dan Gontzal Aizpurua abokatuak dio: . Bi dira
|
herri
baten nortasun adierazle garrantzitsuenak: alde batetik hizkuntza; bestetik, zuzenbidea.
|
|
|
Tronkaleko senide batzuek ondasunok eskuratzeko eskubidea dute, tronkalekoak ez diren beste senide batzuen aurretik; ezkontidearen aurretik, esaterako. Foru zuzenbide zibilaren mendeko
|
herri
batean higiezin bat duenaren adibidea jarri du Aizpuruak. «Ondasun hori aurretik badatorkit, familiarena izandakoa bada, derrigorrez nire familiakoei utzi behar diet, nahiz eta, izan ez dugunez, testamentuak esan alargunari utzi diodala».
|
|
|
Azken finean, orube berri batez mintzo bagara,
|
herri
honen eskubide indibidual eta kolektiboen bermeak presente egon behar du. Horrela, eskubideen artean dauden hizkuntza eskubide indibidual eta kolektiboak zutabeetako bat izan dira; eta norbanakoaren eta hizkuntza komunitatearen hizkuntza eskubideen urraketei amaiera emango zaiela aurreikusi behar dugu.
|
|
|
· Halaber,
|
herri
gogo indartsua ere nahitaezkoa dela uste dugu. Herri gogo indartsu hori erantzukizunak eskatzeko eta jarrerak baldintzatzeko gai bihurtu behar dugu.
|
|
|
Hau da, niri asko gustatzen zaidan komparazioa eginez, Harek faroa markatzen digu, eta faroa ahaztu ez dezagun ezinbestekoak ditugu abadeak, mojak, hermanoak eta hola, abade katolikoak, hierarkia katolikoa, aita santua dela buru. Gu laikoak gara,
|
herri
sazerdotala baina laikoak, eta badugu norabide bat, gorabeheratsua, baina norabidea.
|
|
|
–(?) jakina da gutariko askorentzat, Gallastegi aspaldirik izan dala idazte zalea, batzuetan
|
herri
kazetari zeregina beteaz, beste batzuetan, arlo diferenteen gaineko idatzi laburrak onduaz: euskera, gizartea, eleizea edo osterantzeko gairen baten inguruan.
|
|
|
Horrez gainera, beste dohain batzuk be baditu ume, gazte eta adinekoen artean onartua izateko: musika, kantua, abesbatzak eratzen eta zuzentzen trebea izatea,
|
herri
antzerkietan be nahiko sartua egotea. Gaur egun gauzak guztiz aldaturik dagoz, eta musika, euskera, antzerkia eta kultura gauzetarako ez da abadeagana jotzen; bestera:
|
|
|
Kristinau onak eta eliztar jatorrak bai estimatzen dabe, baina esparru erlijiosorako, Jainkoaren hitza aldarrikatzeko, katekesirako eta liturgiarako gehienbat. Lehenago, ostera, 60ko hamarkadan hasita 80ko urteetara arte, gutxi gorabehera, abadea erlijioko maisu izanaz gainera, euskeraren eta
|
herri
kulturaren gidari be izan ohi zan gure herri txikietan, eta kasu batzuetan, aurrerapen sozialaren bultzatzaile be bai.
|
|
|
Kristinau onak eta eliztar jatorrak bai estimatzen dabe, baina esparru erlijiosorako, Jainkoaren hitza aldarrikatzeko, katekesirako eta liturgiarako gehienbat. Lehenago, ostera, 60ko hamarkadan hasita 80ko urteetara arte, gutxi gorabehera, abadea erlijioko maisu izanaz gainera, euskeraren eta herri kulturaren gidari be izan ohi zan gure
|
herri
txikietan, eta kasu batzuetan, aurrerapen sozialaren bultzatzaile be bai.
|
|
|
Historia gaindituz, Aita Urkiza saiatuak, gorago aipatu bezala, historiaren arima den bizitza bera ere eskaintzen digu. Horrela, behar den neurrian nabarmentzen ditu komentuko bizitza, Mariaren santutegi zerbitzuan egindako pastoralgintza distiratsua eta, bereziki, antzinatik hain indartsua izan den katekesi lana; baita ere, herriz
|
herri
egindako sermolaritza lan oparoa (izugarrizko jarduera jarriz aurrez aurre) ere; era berean, euskal kulturaren aldekoa profesionaltasuna handiko ekimen eta lorpen ugari eskaintzen dizkigu.
|
|
|
Barandiaran Ataunera itzuli zenean, Lapurdiko etxeen antzeko bat eraiki zuen bizitokitzat eta Sara izena eman zion, Lapurdiko
|
herri
horretan emandako urteen oroitzapen gisa. Barandiaranek hilarriak ongi aztertuta zituen eta jakin bazekien garai batean, ehorzketak etxeetatik eliza ondoko hilerrietara eraman zituztenean, euskal etxearen eta hilobiaren artean betidanik egon den lotura estua adierazteko, hilarrietan, familiaren etxe izena ezartzen zutela.
|
|
|
Otxandio, Bilbo, Gernika edo Durangok bezalako txikiziorik. Dena den, bi
|
herri
hauek zuten biztanleria kontuan hartzen badugu (biek batera 3.245 biztanle zituzten 1936an), nire ustez, gerraren ondorioak oso lazgarriak izan ziren hemen. Gutxi gorabehera familien %15ean heriotza bat egon zen.
|
|
|
Umetan, bere
|
herri
eta auzoko mundutxoan izan zuen giroa, hango jolas eta abenturatxoak, baserri izenak, ametsak, bere umetako eta betiko lagun bati eskainitako Arteaga izeneko poema luze batean agertzen ditu.
|
|
|
Santutasun zerrendan, beste hainbat eta hainbat, gizon eta emakume, zahar eta gazte eta ume,, inork ezin zenbatu eikean enda, jatorri,
|
herri
eta hizkera guztietako talde handi, bizitza liburuan euren izenak daukezanak, ditu gogoan Benedikto XVI.ak.
|
|
|
Kontuan izanik 1989ko ekainaren 26ko Nazioarteko Lanaren Erakundearen 169 Konbentzioa herrialde independenteetako
|
herri
indigenei buruzkoa;
|
|
|
Kontuan izanik inbasioak, kolonizazioak eta okupazioak, bai eta menderatze politiko, ekonomiko edo sozialek ere, sarritan hizkuntza arrotza inposatzea dakartela, edota gutxienez hizkuntzen balioen pertzepzioa desitxuratzea eta hiztunen hizkuntza leialtasunari kalte egiten dioten hizkuntza jarrera hierarkizatzaileak; eta kontuan izanik arrazoi horiexengatik subiranotasunera heldu diren
|
herri
batzuk hizkuntza ordezkatze prozesuan murgildurik daudela, antzinako botere kolonizatzaile edo inperialaren hizkuntzaren alde egiten duen politikarengatik;
|
|
|
II. Kulturaren ikuspegitik, munduko komunikazio espazioa
|
herri
guztien eta garapen prozesuan dauden hizkuntza komunitate eta pertsonen parte hartze orekatuarekin guztiz bateragarri egitea.
|
|
|
4 Deklarazio honen ondorioetarako bere lurralde historikoan dauden hizkuntza komunitatetzat hartuko dira
|
herri
nomadak beren joan etorrien eremuetan, eta kokaleku barreiatuetan bizi diren herriak ere.
|
|
|
1937ko tobera eta kabalkadatik 75 urte igaro diren arren, irisartarrek ederki erakutsi zuten horrelakoetan maisu izaten segitzen dutela. 700 biztanle inguruko
|
herri
ttiki batek horrelako kultur ekitaldia antolatzeak asko esaten du bertako biztanleen kemenaz.
|
|
|
Eginahalean eta esku beteka ziharduten eta entzuleen artetik ere txalo zartak ahurka jasotzen zituzten. Azken txanpan zeudenean eta iltze goriari helduta,
|
herri
xehearen legamiatzat zeukaten trikitixaren azken erakustaldia ematen zuten.
|
|
|
Bakion Espainiaren aldeko sentimentu sakona igarten zan, Bermeon igarri ebenaren aurkakoaren aldean. Bakio, ostera
|
herri
abertzalea izan zan. Baia gorri separatistak aurretik erabilitako errefuxiatu asko egozan bertan.
|
|
2013
|
|
|
Larroritarrak betidanik izan dira kantari on eta ospetsuak Zuberoan. Aita, René Larrori Arrokiagako Munaut etxaltekoa, Irurira ezkondu zen, eta hori dela eta bi
|
herri
hauetan jokatu dituzten pastoraletan parte hartu du, eta ez nolanahi gainera.
|
|
|
Allande Sokarros adiskideak Oloruen gertatutako xelebrekeria kontatu zidan. Hango etxe batean ba omen zen oilar oso goiztiar bat, haren kukurrukuaz
|
herri
osoa iratzartzen zuena. Zenbait bizilagunek eskakizuna aurkeztu omen zuten herriko etxean, oilar hori isilarazi zezaten, eta okerrena, Iturri izeneko alkateak eskakizuna onartu eta oilarra isilarazteko agindua eman omen zuen.
|
|
|
KARMEL SORTA barruko liburuen artean aipamen berezia merezi du Julen Urkiza ikertzailearen Aldizkari eta egunkarietako euskal bertso eta olerkien bibliografia (Markina Xemein 1999, 1740 or.; KS) ikerlanak. Berau abiapuntutzat hartuta hainbat lan monografiko argitaratu ahal izan dituzte herririk
|
herri
, bertako bertsolari eta olerkariei ohore eta aitorpena eginez.
|
|
|
Horren ondorioz beteta zeuden, hainbatetan, definiziozko hiztegien premia larriak. Bestalde, zartada handia eman zigun
|
herri
erakundeen laguntzaz merkatuko legeak hausten zituen horrelako eskaintza merkea egiteak. Une larri bat jasan genuen.
|
|
|
–esan zion atean zegoen soldadu bati; guztiok jarri ginen Etxanorako bidean. Bidean kapitainari hizpidea ematen ahalegindu ginen, bai Tolosari buruz, bai Gipuzkoako beste
|
herri
batzuei buruz. Hizketaren harian euren jokaera nolakoa izan zen aipatzean, Aitzolen, Arin Arrasateko artzapezaren eta abarren fusilatzeak kontatu zizkigun; ekintza horiek zuritzen ahalegintzen zen, abertzaleei zieten gorroto ikaragarria erakutsiz.
|