|
2000
|
|
|
Merkataritzak baztertu gaitu aurreiritzi basati eta txikitzaile horietatik;
|
herri
eta eskualde guztien gizakiak nahasi dira. Iparrorratzak unibertsoa ireki zuen; merkataritzak, aldiz, berori gizarteratu du.
|
|
|
Idatzizkoa da,
|
herri
zibilizatu guztietan, kontratuen froga berezkoa. Haatik, aurreko lege guztiei men egin eta lekukoen froga onartu dugu, aurretiazko eta idatzizko froga zantzurik badago.
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste
|
herri
eta estatutan, Espainiakoa ere barne. Betiere, kodearen ideia bera, garaile eta indartsu.
|
|
|
Bolada berri horri, arrazoi osoaz gainera, Kode Zibilaren kulturarena esan ohi zaio, batez ere,
|
herri
latindarretan. Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia... guztiak dira tradizio horren katebegiak.
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke
|
herri
hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen herri batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Ez al ziren bata bestearen ondoan etorri, senatukontsultoak, plebiszituak, pretoreen ediktuak, kontsulen ordenantzak, edilen araudiak, juriskontsultoen erantzun edo erabakiak, pragmatika berronespenak, erreskriptuak, ediktuak eta enperadoreen nobelak? Erromako legeriaren historia da, batez beste,
|
herri
guztien legeriarena.
|
|
|
...riazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada,
|
herri
horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Ezbairik gabe, Iraultzak berak eraturiko Herri Batzarretan. Haiei egokitu
|
herri
subiranotasuna. Bertara ere, legeak egiteko ahalmena.
|
|
|
Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat. Herriaren ordezkotza du legegileak; hortaz,
|
herri
horren ohiturak, aiurria, egoera politikoa eta erlijiosoa ezagutu behar ditu.
|
|
|
Heldutasun gutxiko gizarte batean, ezkontzari ez zaio jaramonik egiten, espeziea ugaltzeko ezpada,
|
herri
berri batek hasteko eta gehitzeko premia duelako.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala
|
herri
bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri hau,
|
herri
zibilizatu guztientzat, Jendeen zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
|
Tutoretza da, etxeko gobernuan, sorospidezko magistratura. Horren iraupen eta zereginak zehaztu ditugu,
|
herri
zibilizatuetan erkide diren erregelen arabera. Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz.
|
|
|
Bertara ere, legeak egiteko ahalmena. Errege bakaldun eta ahalguztidunaren kaltetan,
|
herri
batzarrak irabazle eta erabakigarri.
|
|
|
Horregatik,
|
herri
zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek
|
herri
hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte
|
herri
biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Kontratu horrek, arestian aurkeztu ditugun oharren arabera, senar emazteak behartzen ditu, zertara eta elkarrekiko edota ondorengoekiko betebehar erkideetara. Horrexegatik,
|
herri
aurreratu guztietan, nahitaezko izan dituzte legeek betebehar horien menekoak zehazteko moldeak. Molde horiek zehaztu ditugu.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek
|
herri
hilaren meneko jartzen dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko jartzen dituzte
|
herri
biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita,
|
herri
zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
|
Frantzia, Europako beste Estatu handien antzera, orpoz orpo handitu da,
|
herri
desberdinen konkista eta batuketa askoren bidez.
|
|
|
Herri konkistatuek eta
|
herri
askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea. Urteen joan etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera baino.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor,
|
herri
osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea
|
herri
handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke,
|
herri
horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste,
|
herri
hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Alabaina, zer nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori,
|
herri
zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela. Iraganaren eskarmentua da, izan ere, aintzat hartzekoa, bertan baitago gorpuzturik zentzu on, erregela eta goiburuen tradizioa.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen
|
herri
horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira;...
|
|
|
Hamabi Taulen legeak aipatu ohi dira, etengabe, eredu moduan. Egiatan, aldera al daitezke herri hasiberri bateko erakundeak, aberastasun eta zibilizazio mailarik gorena bere barnean jaso duen
|
herri
batekoekin. Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
|
|
Bada, beraz,
|
herri
zibilizatuen kodeetan, halako xedapen ongigarria, kasuan kasukoak biderkatu eta arrazoia bera arte bihurtzen duena.
|
|
|
Horigatik,
|
herri
zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen dena, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Herriak ezin elkarrekin bizi zuzenbidearen aginpidean baino;
|
herri
bakoitzaren kideak, gizabanako izan eta Zuzenbidearen menekoak dira; herritar diren aldetik, ostera, legepekoak.
|
|
|
Ganorazkoa da, gai zibilak soil soilik aztertzerakoan ere,
|
herri
bat arautzen duten lege mota desberdinen jakinbide orokorra ematea; lege guztiek, edonolakoak izanda ere, beraien artean ezinbesteko harremanak dituztelako. Ez da kontu pribaturik administrazio publikoak intereseko ez duenik; ezta objektu publikorik ere, interes pribatu horiek arautzen dituen justizia berbanatzaile horren oinarriak, zabalago zein urriago, ukitzen ez dituenik.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute
|
herri
baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea,
|
herri
hori azkendua edo hori baino makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere,
|
herri
guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
Izan ere, ohitura oinarritzen zuen hutsegitea ezagutu ondoren, gizakiak ohitura uztea gerta daiteke —eta gaur maiz gertatzen da— Baina kasu hori bakarrik gertatzen da, gizakiak bere portaera utz dezan hutsegitea atzematea nahikoa denean. Baina
|
herri
baten erlijiozko ohiturei dagokienez ez da hori gertatzen eta, horregatik, hemen ez dago inolako hutsegiterik2.
|
|
|
Norberaren jainkoak eta beste
|
herri
batzuen jainkoak parekatzea. Modu honetan izenek esanahi bera dutela sinestarazten da.
|
|
|
Liburu honetan, atal batean, magia eta erlijioaz mintzatzen da, Frazerren Urrezko abarra aipatuz. Frazerren antropologiari jarraituz, Ayerrek
|
herri
primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek hizkuntz jokoak arbuiatzen ditu, gauzen eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz.
|
|
|
esanezina, etika, borondate etikoa, mistikoa, Jainkoa; 2) Bigarren Wittgenstein: hizkuntz jokoak, erlatibismoa, erlijio diskurtsoa, erlijiozko sinesmenaren funtsa,
|
herri
primitiboen sinesmenak, predestinazioa. Irakurterraza, sakontasunari uko egin gabe.
|
|
|
Ezinbestekoa da biografia labur hau Wittgensteinen erlijiozkotasuna ezagutu dezagun. Datu berriak ditu, Wittgenstein, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan,
|
herri
xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa lan egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da beti.
|
|
|
Hor" Notes on Logic" idatzi zituen eta Russelli eman zizkion. Geroxeago Skjolden izeneko
|
herri
norvegiarrean geratu zen bizitzen. Urte honetan ere P. Coffeyren The Science of Logic liburuaren aipamen kritikoa egin zuen The Cambridge Review aldizkarian.
|
|
|
• 1920 Klosterneuburgeko komentuan egin zuen lan lorazain gisa. Irakaslearen titulua lortu bezain fite, Lehen Hezkuntzari ekitea erabaki zuen, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan,
|
herri
xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), 1926 arte. Urte honetan Trattenbachen hasi zen.
|
|
|
Vienan arreba baten etxea eraikiz lan egin zuen arkitekto gisa Engelmannen laguntzaz. Puchberg eta Otterthalen irakasle zelarik, haurrek hizkuntza ikas zezaten, haiekin egindako Worterbuch fur Volksschulen (oinarrizko
|
herri
eskola hiztegi txiki bat) karrikaratu zuen. Marguerite Respinger ez maiteminduta.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 239 orr.15 Zentzugabekeria hutsa da hemen Frazerrek irudikatu izana
|
herri
hauek naturaren prozesuaren guztiz ideia faltsua (ia erotua) balute bezala, fenomenoen interpretazio berezi bat besterik ez baitute. Hau da, idatziko balute, naturaren beren ezaguera eta gurea ez lirateke, funtsean, desberdinak izango.
|
|
|
Garbi dago orduan ohiturari sakontasuna ematen dionak gizaki bat erretzearekin lotura duela20 Jai jakin batean gizakien gainean zaldizkoarena egitea ohitura izango balitz (zaldiko jokoan bezala), ez genuke hemen ezer ikusiko garraiobide bat baino, zaldiaren gaineko zaldizkoa bezala. Baina, jakingo bagenu
|
herri
askotan ohitura izan dela, adibidez, zaldiz ibiltzeko esklaboak erabiltzea eta, esklaboak zalditzat hartuz, jaialdi batzuk ospatzea, orduan gaur egungo kalterik gabeko ohituran zerbait sakonagoa eta arriskutsuagoa ikusiko genuke. Galdera hurrengoa da:
|
|
|
4 Frazerrek hurrengoa dio: " Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak eraman ditu beste
|
herri
batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa erabiltzera, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi handia bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza bera egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko.
|
|
|
" Otso edo zakur gisa sumatzen den labore espirituarekin hasiko gara. Ikusmolde hori gauza arrunta da Frantzian, Alemanian eta
|
herri
eslaviarretan. (...) Mecklenburgeko zenbait lekutan, non labore otsoaren sinesmena bizi bizirik dagoen, denek diote beldurra azken laborea ebakitzeari, otsoa bertan omen dago eta;(...) Mecklenburgen zutik dagoen laborearen azken sortari berari deitzen zaio otsoa, eta hura ebakitzen duen gizonak" otsoa du", eta animaliari zekale otso, gari otso, garagar otso deitzen diote, ale mota zelakoa den" (Urrezko abarra, II bol., 82 orr.).
|
|
|
Baina zerbait lortzen da izenak gaelikoz jarriz: haiei esker ikusten dugu
|
herri
atzerritar batean gaudela. Dublin ez da bakarrik beste probintzia ingeles bat:
|
|
2001
|
|
|
biztanleak bertakoak edo inmigranteak diren, jainkoekin ahaidetuta dauden, atzeratutako edo goi mailako kultura baten partaide diren, garapen edo amaiera aldian aurkitzen diren. XVI. mendean zenbait espainol Urrezko Mende batean bizi direla esaten hasten direnean eta XIX. mendean gainbeheraz hitz egiten dutenean ez dira gauza beraz ari; eta ez da gauza bera ere, bere historiaren hasieran, Abrahamekin itunak ezartzerakoan, Yahverengatik askatua eta babestua izan den
|
herri
gisa bizitzea, edo K.a. VII. VI. mendeetan Jeremias profetak jainkoak baztertu dituelako egiten dituen intzirietan.
|
|
|
Nik ez dut dudarik gizaki arruntek erakusten dietela jokabide gizatiarra gizaki jakintsu eta boteredunei. Historian zehar korronte indartsu bat doa beti behetik gorantz, gizaki soiletik gizaki itxuraz handirantz,
|
herri
zapaldutik gizaki boteretsuengana, etxe pobreetatik jauregietara, menpekoengandik agintariengana. Maitatzearen lurruna da, norbera eta beste maitagogoa maitatzearen behe laino bizigarria, bestea norbera besteko ematearen irakaspen bizia:
|
|
2002
|
|
|
Haren izenarekin lotu ohi da, nahikoa uste zabaldua baita hori, nahiz eta sorreran haren anaia Samuelen asmakuntza izan zen. 1806an Errusian eraiki zen Panoptiko baten arduraduna izan zen Samuel Bentham, eta honen oinarriak" ozta ozta lurraren gainaldera sortzen" ikusi zituen,
|
herri
hura utzi aurretik2; bestalde, Jeremy Benthamek ez zuen sekula Panoptiko bat ikusi, nahiz eta sarritan haren filosofiaren adierazpen zehaztzat jotzen den.
|
|
|
Benthamen bi Hitz atze luzeak hogeita bat Gutunak baino bi aldiz luzeagoak, eta are luzeagoak, dira bien ala biak. Gutunak atzerriko
|
herri
batean idatzi zituen, eta han Benthamek ezin zituen eskuratu hainbat liburu edo bestelako erreferentzia material; presaka idatzi zituen, eta damutuko ez bazen, gutxienez errepasatu eta osatu egingo zituen, bere denbora librean. Gutunen izenburuei begiratu bat boteaz ikusiko dugu Benthamen pentsamenduek garapen honen lehen mailan Panoptikoarekiko zuten helburua:
|
|
|
Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da
|
herri
guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera eramateko prest egon daitekeen herri bakarra. Jakin nahi al du berorrek zein den proposatzen diodan proiektuaren objektua?
|
|
|
Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera eramateko prest egon daitekeen
|
herri
bakarra. Jakin nahi al du berorrek zein den proposatzen diodan proiektuaren objektua?
|
|
2003
|
|
|
Demokrazia: herritar guztiek boto eskubidea zuten (emakume, esklabo eta atzerritarrek ezik) eta, horren ondorioz,
|
herri
xeheak botere gehien zuen erregimena zen.
|
|
|
Baina pertsiarren aurkako gerrak aukera aparta eskaini zion
|
herri
xeheari politikan aritzeko aukerak irekiz. Izan ere, pertsiarren aurkako garaipen nagusi eta erabakigarriena Salaminako itsas borroka izan zen (K. a. 480an), eta bertan ikusi zen garbi itsas armada oso garrantzitsua zela Atenas defendatzerakoan.
|
|
|
Izan ere, pertsiarren aurkako garaipen nagusi eta erabakigarriena Salaminako itsas borroka izan zen (K. a. 480an), eta bertan ikusi zen garbi itsas armada oso garrantzitsua zela Atenas defendatzerakoan. Baina itsas armada indartsu bat edukitzeko arraunlariak ezinbestekoak ziren gerraontziak arin eta eraginkor mugiarazteko, eta arraunlari horiek
|
herri
xehekoak ziren. Horren guztiaren ondorioz, eta Delosko ligaren altxorra erabiliz, Periklesek" misthos" edo ezarri zuen, hau da, hiriaren erakunde politikoetan parte hartzearen truke ematen zen dirua.
|
|
|
lehenengo Megarara, ondoren Italiako hegoaldera —han pitagorikoak ezagutu eta beraiekin harreman estuak lotu zituen— eta gero Egiptoko Zirenera. Hemen
|
herri
honen ezagupen eta ohiturak ezagutu zituen. Ibilera horiek guztiek ahalbidetu zioten garaiko Mediterraneoko jakintza eta ikuspegi desberdinak ezagutzea, gero bere teorietan integratu ahal izateko.
|
|
|
31 Azkenean ere, azpimarratu behar da lege naturalen gai honetan, badirela halako batzuk, legeria guztiek eite horretakoak direla hartuagatik ere, zabalkunde eta erabilera bera ez dutenak. Ez dago
|
herri
bakoitzaren legea aipatu edo uko egin beharrik jakiteko zuzenbide naturalekoa dela neba arrebak eta alboko senideak oinordekoak izatea ondorengorik ez aurrekorik ez direnean; baina eskubide hori desberdin ikusten da toki diferenteetan. Erresuma honen probintzietan, esaterako, ohitura araubide non izan eta bertan odolbidezko oinordekoen eskubidea lege naturalpekoa ikusten da; bide horretatik, ohitura horiek ez dute bestelako oinordekorik aitortzen; areago, leku batzuetan ondasun zati zabalago edo urriagoa gordetzen da eurentzat; ohitura horietan guztietan xedaezineko jarauntsia esaten zaio horri; beraz, ezin xeda daiteke haien kaltetan, gainerako ondasunetan baino.
|
|
|
Nahiz ohiturek alboko senideak zuzenbide naturalaren bidez jarauntsira deitu, nahiz zuzenbide idatziak horri osterantzeko irtenbidea eman, ohar bedi zuzenbide naturalaren ideia bat eta bera ez dela guztientzat, zuzenbide naturalaren bestelako erregelek kasik ideia bera izan eta ondorio berberara eraman arren. Horretara, kasurako,
|
herri
guztiek eurenganatzen dituzte modu berean ekitatearen erregela naturalak, horiek behartzen dituztela jaraunsleek oinordetzaren zamak hartzeko zein kontratu egileek euren itunak betearazteko, antzekoak ere bazter utzi gabe.
|
|
|
Horrela, gurasoen ahalgo naturala eta espirituzein denbora botereen agintea bete behar direla agintzen duten legeak, merkataritzan fideltasuna eta zintzotasuna ezartzen dutenak, giza hilketa, ostea, lukurreria edo doloa debekatzen dutenak eta horien antzekoak erlijio legeak dira, lehenengo bi legeen oinarri direlako; baina, aldi berean, politika legeak ere badira, beharrezkoak direlako gizarte ordenari begira. Haatik, fedeari eta ohituren barrualdeari buruzkoak eta Jainkoa gurtzeko zeremoniak nahiz diziplina eklesiastikoaren gaiak arautzen dituztenak erlijio lege hutsak dira; gisa berean, testamentuen formalitateak, preskripzio epeak edo
|
herri
monetaren balioa zehazten dutenak eta antzekoak politika legeak dira.
|
|
|
Zuzenbide naturaleko legeak ziren gizakiei eta basatiei aplikatzen zitzaizkienak. Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren
|
herri
guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren, jendeen zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak
|
herri
bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren, jendeen zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta,
|
herri
guztietan erabili arren, jendeen zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren inguruan izan behar den ideiari helduta, hauxe aipatu behar da: gure artean, zuzenbide horren barruan ez dira bakarrik sartzen hiri edo
|
herri
bakoitzaren legeak, eta kontrara, kontzeptu hori ez zaie zabaldu behar gizabanakoek eztabaida ditzaketen negozio guztiei. Izatez, bereizketa nabaria egiten dugu zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean, berebat, ohitura eta ordenantzen artean.
|
|
|
6 Uste horietatik dator, halaber, aldi berean gertatzea probintzia edo lege batzuetan erregelak falta direla erabileran dauden gaietan gauza batzuk zehazteko eta, beste
|
herri
batzuetan, ostera, gai berberak arautzeko lege bereziak izatea. Berezkoa da, hortaz, lehenek azken horien ereduari jarraitzea, batez ere, herri nagusiak badira horiek.
|
|
|
6 Uste horietatik dator, halaber, aldi berean gertatzea probintzia edo lege batzuetan erregelak falta direla erabileran dauden gaietan gauza batzuk zehazteko eta, beste herri batzuetan, ostera, gai berberak arautzeko lege bereziak izatea. Berezkoa da, hortaz, lehenek azken horien ereduari jarraitzea, batez ere,
|
herri
nagusiak badira horiek. Agerian da, erromatar zuzenbidean behinik behin, probintziek metropolien usadioak gordetzen zituztela.
|
|
|
Zuzenbide naturaleko araua da eroslea ezin dela baliatu saltzailearen beharrizanaz, prezio barregarria ordaintzeko. ...n ez litzateke erosoa izango, gauzen balio zuzena ordaindu gabe burutu diren salmenta guztiak deuseztatzea; horregatik, nahierarako lege baten bidez zehaztu da salmentak prezioa txikia izateagatik deusezta daitezkeela, gauzaren balio zuzenaren erdia baino gutxiago ordaindu denean bakarrik; horrela, kaltea benetako balioaren erdia baino txikiagoa denetan, erosleak burututako bidegabekeria estali da
|
herri
onuraren alde egin dela esanez, salbu eta kontratura beste inguruabar batzuk bildu direnean, horren hutsalketa dakartenak.
|
|
|
Bide bertsutik ere, norbaiti tutoretzara deituz gero, deitutako horrek tutoretza bete behar du. Halaber,
|
herri
onura tartean izanez gero, subjektu pribatuek euren jabetzapeko ondasunak besterendu behar dituzte. Arrazoi berberaren ondorioz, tributuak eta zergak eskatzea zuzena da, horiekin estatuaren gastuei aurre egiten zaielako.
|
|
|
Frantsesa, hortaz, gero eta hedatuagoa, hizkera unibertsalaren parekoa eta urrezko aldi baten jabea XVII. gizaldian. Akademia sortu, idazle sendoak ugaritu... frantsesa zen Europan barreiatzen ari zen maila jasoaren hizkuntza,
|
herri
guztiek ezagutu beharrekoa. Zuzenbidearen azterketak eta jurisprudentziak, orobatsu jokatu behar.
|
|
|
Batzuentzat premiazko izan daiteke argitzea zergatik jarri ditudan nire Legeak frantsesez. Lege guztiak, batik bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak,
|
herri
eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak hainbat gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta, herri guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez dago beste hizkuntzarik gai honi hain atxikia izan dakiokeenik...
|
|
|
Lege guztiak, batik bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak, herri eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak hainbat gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta,
|
herri
guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez dago beste hizkuntzarik gai honi hain atxikia izan dakiokeenik... (Lege zibilak, euren berezko hurrenkeran, hitzaurrea)
|
|
|
Muturreko aurkaratzea dago, hortaz,
|
herri
hark utzi zizkigun legeen ekitatearen eta ahalmen basati horren artean. Horrek erakusten du, besterik gabe, justiziaren iturburuak arrotzak zitzaizkiola, justizia bera ezagun izan arren; bada, gogor eraso zion lege basatien bidez printzipio horien espirituari.
|
|
|
Makur hori, alabaina, ez da bide bakarra erakusteko
|
herri
hura printzipiook ezagutzetik urrun zegoela; bestelako frogak ere nabarmentzen dira haren filosofoek gizartearen hasierari eman zioten ikuskeran, gizarte honen oinarria berorietan baitatza. Gizakien arteko batasuna baliabide gisa antzatetsi beharrean, iruditu zitzaien gizaki horiek oihanetan bizi zirela, hezitzeke, lotura eta komunikaziorik gabe, eurotariko bat gizartean bizi zitezkeela konturatu arte.
|
|
|
(Niri dagokidanez, gaiak elkarren artean gero eta antzekoagoak izateraino aizuntzearen aurka daudenen artean kokatzen dut neure burua: gaur egun katolizismoa gustatzen ez zaion horrek hura utzi luke eta protestante bihurtu, edo ateo, eta ez hura suntsitu
|
herri
hizkuntzatan esandako mezaren antzeko aldaketa antzuak sartuz.) Eta fisikarekin halaxe da, erlijioarekin edo prostituzioarekin den bezalaxe. Baina ideologia berezi horiek, abilezia berezi horiek, ez dute lekurik norbanakoa gizartean bere eginkizunerako prestatzen duen hezkuntza orokorraren prozesuan.
|
|
2004
|
|
|
Ez da ahaztu behar, bestalde, Diskurtsoan egiten duen aipamena beste hizkuntzez eta beste
|
herri
eta ohiturez. Argi dago jabetzen dela horrek izan dezakeen garrantziaz, eta bere zalantza prozesuan urrats bat markatzen du horrek guztiak.
|
|
|
Ona da
|
herri
anitzen ohiturei buruz zerbait jakitea, horrela geureaz iritzi zuhurragoa izan dezagun eta ez dezagun pentsa gure ohituren aurkakoa den guztia barregarria edo arrazoimenaren aurkakoa dela, ezer ikusi ez dutenek egin ohi duten legez.23
|
|
|
Honela, ikusirik badirela zenbait gauza guri oso arraro eta barregarri iruditu arren, beste
|
herri
handi batzuek onartu eta baietsi ohi zituztenak(...) 24
|
|
|
Berak esango digu: " ona da
|
herri
anitzen ohiturei buruz zerbait jakitea"; ona izan bai, baina arin esango du, baita ere, ikuspegi ezberdinen artean zentzuzkoagoa dela arlo honetan bere ideiak —kristautasunarenak, alegia— egiazkotzat jotzea, arrazoimenak horretara bultzatzen omen duelako. Seguruena ez da jabetu ondo Descartes arrazoimenaren eta askatasunaren arteko ezinbesteko loturaz.
|
|
|
Kontsumismoa eta" exhibizio" soziala nagusitzen ari diren garaiotan, giza mekanismo psikosozialak, ekonomikoak ez ezik, hobeki ezagutu behar ditugu gizarte justuago eta gizatiarrago eraiki ahal dezagun denon artean. Eta ‘gizarte’ diogunean gizadi osoa esan nahi dugu,
|
herri
, kultura eta nazio guztiek osatzen dutena.
|
|
|
Etikak, politikaren adarra izaki, gizabanakoaren ongi praktiko gorena du helburu, polis eko kide bati dagokion aldetik. Etikak eta politikak, biek ala biek, ongiari eta zuzenari buruz dihardute, lehenak gizabanakoaren mailan, bigarrenak
|
herri
eta estatu osoari begira (Cf. I, 2, 1094 b 3, 1095 a).
|
|
|
Honekin guztiarekin ez ditugu inolaz ere gutxietsi eta are gutxiago zuritu nahi ekonomia harremanetan nagusi diren botere irizpideak eta neurriz kanpoko mozkin nahiak. Sistema kapitalista neoliberalak bultzatzen eta areagotzen dituen garapeneta gizarte ezberdintasunak eskandalagarriak dira, bai estatuen baitako klaseen artean nola
|
herri
garatuen eta garapen bidean daudenen artean, historia osoan inoiz ezagutu ez diren diferentziak sortzen ari direla egun.
|
|
2005
|
|
|
Lehendabizikoa frogatzen da izaera razional eta sozialarekin egintza horrek duen adostasun edo desadostasuna erakutsiz. Bigarrena, zehaztasun osoz ez bada ere, bai, ostera, nahiko ziurra da, horrela agertzen baita
|
herri
guztietan, batik bat, herri zibilizatuetan. Ondorio unibertsalak kausa unibertsala behar du.
|
|
|
Lehendabizikoa frogatzen da izaera razional eta sozialarekin egintza horrek duen adostasun edo desadostasuna erakutsiz. Bigarrena, zehaztasun osoz ez bada ere, bai, ostera, nahiko ziurra da, horrela agertzen baita herri guztietan, batik bat,
|
herri
zibilizatuetan. Ondorio unibertsalak kausa unibertsala behar du.
|
|
|
Ez da alferrekoa
|
herri
askok erkide duten iritzia.
|
|
|
Aristotelesek zioen: probarik indartsuena da
|
herri
guztiak bat etortzea. Eta Zizeronek:
|
|
|
Eta Zizeronek: zerbaitean
|
herri
guztiek adostasuna izatea, zuzenbide naturala dela esan daiteke. Seneka:
|
|
|
egiazkotzat jotzen dugu batera gatozen hori. Ez dut alferrik esan lehenago
|
herri
zibilizatuenak, Porfiriok egoki baitio: herri batzuk basatiak eta giza lege gabekoak dira; horiei buruz, ezin giza izaeraz hitz egin.
|
|
|
Ez dut alferrik esan lehenago herri zibilizatuenak, Porfiriok egoki baitio:
|
herri
batzuk basatiak eta giza lege gabekoak dira; horiei buruz, ezin giza izaeraz hitz egin. Androniko Rodaskoak:
|
|
|
Zuzenbide zibila, esanahi zabalenean, jendeen zuzenbidea da, alegia, onartua izan dena behartzeko duen indarrarengatik,
|
herri
guztien edo gehienen erabakiz. Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide.
|
|
|
22 Hala ere, lehen esandako hura berriro ez errepikatzearren, zuzenbidea ez da bakar bakarrik ezarri onuragarritasunaren eretzean. Izanez, ez da
|
herri
bat bera ere hain boteretsu denik batzuetan kanpokoen premia ez izateko, bai merkataritzarako, bai bere buruaren aurkako herri arrotz frankok eginiko erasoari aurre egiteko ere; horrexegatik, hain juxtu, herri eta errege boteretsuenek aliantzak nahi izaten dituzte. Hori dela eta, eragin osoa kentzen diote zuzenbideari herri baten barruan soil soilean ikusten dutenak.
|
|
|
22 Hala ere, lehen esandako hura berriro ez errepikatzearren, zuzenbidea ez da bakar bakarrik ezarri onuragarritasunaren eretzean. Izanez, ez da herri bat bera ere hain boteretsu denik batzuetan kanpokoen premia ez izateko, bai merkataritzarako, bai bere buruaren aurkako
|
herri
arrotz frankok eginiko erasoari aurre egiteko ere; horrexegatik, hain juxtu, herri eta errege boteretsuenek aliantzak nahi izaten dituzte. Hori dela eta, eragin osoa kentzen diote zuzenbideari herri baten barruan soil soilean ikusten dutenak.
|
|
|
22 Hala ere, lehen esandako hura berriro ez errepikatzearren, zuzenbidea ez da bakar bakarrik ezarri onuragarritasunaren eretzean. Izanez, ez da herri bat bera ere hain boteretsu denik batzuetan kanpokoen premia ez izateko, bai merkataritzarako, bai bere buruaren aurkako herri arrotz frankok eginiko erasoari aurre egiteko ere; horrexegatik, hain juxtu,
|
herri
eta errege boteretsuenek aliantzak nahi izaten dituzte. Hori dela eta, eragin osoa kentzen diote zuzenbideari herri baten barruan soil soilean ikusten dutenak.
|
|
|
Izanez, ez da herri bat bera ere hain boteretsu denik batzuetan kanpokoen premia ez izateko, bai merkataritzarako, bai bere buruaren aurkako herri arrotz frankok eginiko erasoari aurre egiteko ere; horrexegatik, hain juxtu, herri eta errege boteretsuenek aliantzak nahi izaten dituzte. Hori dela eta, eragin osoa kentzen diote zuzenbideari
|
herri
baten barruan soil soilean ikusten dutenak. Egia da, hortaz, dena ziurtasunik gabekoa dela zuzenbidetik aldenduz gero.
|
|
|
23 Zuzenbiderik gabeko gizarterik inon ez badago ere, Aristotelesek lapurren adibidearekin erakutsi zuen bezalaxe, agerikoa da giza espezieak edo
|
herri
batzuek euren artean behar duten elkartzeak zuzenbidean duela oinarri: hori aitortu zuen behialakoak, esan zuenean gaizkia ez dela egin behar, ez eta herriaren maiteminez ere.
|
|
|
Kamilok esaten zuen gerra hasi behar zela kemenaz besterik, justiziaz ere. Eszipion afrikarrak, aldiz,
|
herri
erromatarrak gerra hasi eta bukatu behar zuela justiziaren barnean. Beste toki batean irakurtzen da:
|
|
|
Kristauen mundu osoan zehar, gerrarako grina zabalduta ikusten nuen. Hori guztiz arbuiagarria da, baita
|
herri
basatiei egiten zaienean ere. Armetara jotzen da, funtsik gabeko arrazoien indarrez, eta, maiz, inolako arrazoirik izan gabe; eta, behin erabakia hartuta, mota guztietako krimenak egiten dira, horretarako agindu bat egongo balitz bezala, zuzenbide jainkotiarra eta giza zuzenbidea errespetatu gabe.
|
|
|
Historia gure buruetara dator, adibideak eta iritziak eskainiz. Adibideek aginte handia dute, garai onenetakoak eta
|
herri
hoberenetakoak direnean. Hori dela eta, nahiago izan ditugu greziarrak eta antzinako erromatarrak, beste herri batzuk baino.
|