|
2000
|
|
|
" Elkarrizketa edo isolamendua" bezalako dilema bat baino gehiago egon da azken urteotan. Lehenago, bake prozesu batetan ala prozesu soberanista batetan ote
|
geunden
izan zen. Horren aurretik, gatazka politikoa ote zen, ala soilik ordenu publikoko arazo bat eta konponbidea, beraz, poliziala.
|
|
|
Namibia zoologiko bat da eta erdian
|
geunden
. Hemen Pirinioetara joan behar duzu horrelako makrofauna ikusteko.
|
|
|
Manolito zale porrokatuak izan gara beti, gazte literatura dirudien arren, helduentzat ere badelako. Hasieran sinetsita
|
geunden
eskubideak emanda zeudela, Alfaguara argitaletxeko libururik salduenetakoa izanik, irratian ere entzule ugari zuen, eta hori gutxi balitz, filma ere prestatzen ari ziren. Baina ez.
|
|
|
80an zortzi bat pilotari
|
geunden
txapelerako lehian: Maiz, Alustiza, nire osaba, Bengoetxea, neroni...
|
|
|
Apaiza ere izan nintzen, eta sermoiak egiten genituenean guardia zibila beti korupean izaten genuen, txibatoak ere bai, eta tentsio horretan ohituta
|
geunden
. Beraz, plazara joan eta gainera txaloak jasotzea...
|
|
|
Arlo horietan guztietan, behin eta berriro aurreratu egin zituen bere garaian, baiproblemen planteamendua eta bai geroago etorriko ziren hainbat eta hainbat soluzio.Hori ere Txillardegiren ezaugarritzat hartu behar dugula uste dut. Nik uste dut, arlohorietan guztietan esnatzaile lana izan duela,
|
geunden
lozorrotik ateratzeko ahaleginean. Agian horregatik ez zen ulertua izan.
|
|
|
goitizena lehendabiziko aldiz aipatzen entzun nuen 1957ko uztail hondarrerantz, Hazparneko Saint Joseph ikastetxean, Txomin Peillen-en ahotik. Egun zenbaiteko ikastaldi batean
|
geunden
hor. Urte guztiez bezalaxe antolatua zuen. Embata?
|
|
|
Udako Euskal Unibertsitatean
|
geunden
, Uztaritzen, eta gutariko gazteenokkanpadendan bizi ginen besterik ezean, UEUren egoitzaren ondoko landan. Lekuhartan lehen aldiz dastatu genuen sentsazio berri ugari, eta denak oso gustagarriakziren:
|
|
|
Ondo gogoratzen ditut doktorego programa hartan bertan, eta. Euskal nobelamodernoa? titulupean, Txuma Lasagabaster-en taldean
|
geunden
ikasleen izenak: Xabier Kintana, Gotzon Garate, Jon Kortazar, Karmelo Landa, Antton Azkargorta etaseiok. Luxu hutsa.
|
|
|
Beti ez
|
geunden
ados, baina ezadostasunak ez ziren estrukturalak, koiunturalakbaizik. Gainera, bere etxean biltzean (Donostiako etxea seme alabei utzita, mendiangaldurik dagoen baserri batean bizi zen ordurako), bera eta bere ingurunea ikustekoparada ederra eman zigun, bai eta zein pianojole fina den frogatzeko ere.
|
|
|
1999ko azaroaren 6an, Uztaritzeko EKEk deituta, 100 bat pertsona, kultur eragile gureneurri apalean nolabait, bildu ginen Euskal Kulturari buruz hausnarketa egitera.Txalotzeko izan da deiaren zabaltasuna, erakunde guztien inertzia izaten baita barnekoauto erreprodukzioa bultzatzea, gutxitan kanpoko harremanetik ernaltzea. Laulantaldetan banatuta
|
geunden
. Horietako bat. Euskal Kultura eta Euskal Herrikoekonomia?
|
|
|
Hori esatearekin goraka eraman zuen burua Aita Arbizuk; Eitzagako aldapa hasieran
|
geunden
ordea, eta keinu horrekin ez zerua baina han gaineko ospitalea ekarrizidan gogora. Nik bakarrik ez, abadeak ere antzeko burutazioa izan zuen, ondorenhonela esan baitzidan:
|
|
|
Handik gutxira konpresak erosita genituen eta prest
|
geunden
Lahinchera bueltatzeko. Baina (eta hemen hasten da kontatzeko zailena, hain zuzen ere zoragarriena delako) Ralphek ez zuen Lahincheko bidea hartu, Galwaykoa baino.
|
|
|
Gauza horietaz hizketan geundela, zaratak entzun genituen gure atzean, eta nire aterpetxeko jendea (nirekin parrandan irten zena) oihuka eta arramaka. Gu
|
geunden
lekutik besoak, hankak eta buruak ikusten ziren mugimenduan, zirimola itzela sortuz. Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen zer gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa zeraman bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan.
|
|
|
Hala, Ralphek erdi etsita alde eginda, azkenean heldu da hitzaldiaren ordua. Dozenatxo bat gazte
|
geunden
Gazte Aretora sartzeko prest, baina barrutik irten den gizon batek esan digu ekitaldia bertan behera geratu dela, eta ez zela ezer larria, baina aretotik berrogeita hamar bat metrora urruntzeko mesedez.
|
|
|
Eta, astebetea iraganik, erdi eroturik bezala jalgi zen gizagaixoa bertatik, erranez ezen gartzela hartarat aspaldi kondenatuak izan zirenen nigarrak eta intziriak —gaizkileenak, nahastekarienak eta gainerako jendailarenak— aditu zituela han barruan, eta amets batean bezala ikusi zituela haiek guztiak —ikatza baino beltzagoak—, infernuko garren artean kiskaltzen eta oihu desesperatuak egiten; eta, honelatan, mozkor hark amestu edo asmatu idurietarik hartu zuen ziega ilun hark fama are ilunago hura, jauregiko bertze morroien eta neskameen kontsentimenduarekin; eta ez hauek erran ziotelako sinesten ziotela, baina bai isilik geratu zirelako, irririk eta trufarik egin gabe morroi mozkorrari gai hartaz solasten zenean, erakusten zutelarik, gisa hartan, ezen sinestetik hurbilago zeudela ez sinestetik baino. Eta Mattin eta biok ere halatsu
|
geunden
, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest. Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik.
|
|
|
Guztiok mahai inguruan
|
geunden
, aitonaren aiduru zutik, noiz eta hura jaun administratzailearekin iritsi baitzen. Eta, aulkietan jartzeko manua emaiten zigula, aitona Nikolasek erran zuen:
|
|
|
Mattin eta biok
|
geunden
egun hartan, eta bazkalondoa izanen zen, osabak erran zigunean:
|
|
|
Zeren, amets hartan, jauregiko gelan sentitu bainintzen bat batean eta supituan: Mattin eta biok
|
geunden
, bakoitza bere ohe gainean biluzik; bi oheen arteko hutsunean, berriz, jainkosa bat bezala zetzan Elbira —Mattinek eta biok maite izan genuen neska—, hura ere biluzik; zakila zut nuen, eta argi bat nuen eskuan... eta argi hartaz zakila ukitu, eta zakila suge bihurtu zitzaidan, ustekabean; behatu nion Mattini, eta hark ere bertze hainbertze egin zuen; eta sugeak elkarrenganat abiatu, bor...
|
|
|
Unibertsitateko gela baten barrenean
|
geunden
ikasleak eta, noiz eta bertara sartu baitzinen, guztiok zutitu ginen, harik eta, eskuak luzaturik eta beheraturik, eser gintezela adierazi zenigun arte, pulpitutik.
|
|
|
Hiruzpalu egun falta zitzaizkion ilargiari beterik egoiteko, eta guztiok
|
geunden
zain, tiro bat noiz entzunen. Eta entzun genuen, bai, halako batean, burrunbots bat, ihortziri baten idurikoa, leiho zabalduetarik sartu zitzaiguna eta guztiok dar dar batean jarri gintuena.
|
|
|
Eta ez duk orainokoan predikatu izan digutena, Aristotelesen bidetik, hemen lurra, lohitsua eta zikina, eta han goian zerua, garbia eta aratza... ...ituen marrarik ez mugarik, eta, beraz, ez zagok lurrik ez zerurik, ez erakutsi izan diguten moldean bederen... zeren hik ere ikusi izan baitizkiok behin baino gehiagotan eguzkiari teleskopiotik, azalean dituen orbainak, baterat eta bertzerat higitzen direnak, eta zeren, halatan, eguzkia lohitsua den, baita Aristotelesen zerua ere, ondorez —hitz haiek osabari entzunak nizkion lehen ere, baina,
|
geunden
tokian geundelako edo geunden mementuan geundelako, nehoiz baino klaragoak eta aratzagoak egin zitzaizkidan eta nehoiz baino barrenago sartu, haren hitzak hitz doiak eta ezin justuagoak balira bezala, leku eta denbora ezin doiagoetan erranak.
|
|
|
Eta ez duk orainokoan predikatu izan digutena, Aristotelesen bidetik, hemen lurra, lohitsua eta zikina, eta han goian zerua, garbia eta aratza... ..., beraz, ez zagok lurrik ez zerurik, ez erakutsi izan diguten moldean bederen... zeren hik ere ikusi izan baitizkiok behin baino gehiagotan eguzkiari teleskopiotik, azalean dituen orbainak, baterat eta bertzerat higitzen direnak, eta zeren, halatan, eguzkia lohitsua den, baita Aristotelesen zerua ere, ondorez —hitz haiek osabari entzunak nizkion lehen ere, baina, geunden tokian geundelako edo
|
geunden
mementuan geundelako, nehoiz baino klaragoak eta aratzagoak egin zitzaizkidan eta nehoiz baino barrenago sartu, haren hitzak hitz doiak eta ezin justuagoak balira bezala, leku eta denbora ezin doiagoetan erranak.
|
|
|
Eta galdetzen dizut: zinez izan ote zen hura amets bat, jauregian
|
geunden
guztiak harrapatu gintuena, jaun André...?
|
|
|
Baina azantz eta abarrots harekin ez
|
geunden
, ez, trantze hartarik ezkutuan iragaiteko moduan!, eta, horrela, handik berehala hurbildu zitzaizkigun bi emazteki, haietarik batek eskuan kriseilua zekarrela: bata ama zen, eta bertzea Hi po lita, haren ohorezko dama, osabaren ahalkerako.
|
|
|
Osaba Joanikoten erretolika hartan oroitzen dut nola guztiok hari beha
|
geunden
, eta nola amak, Ubarneko damaren eta Pedro Huiziren aipuak aditu bezain fite, begiak beheititu zituen, hautu hura atsegin ez balu bezala, baina, halarik ere, isilik egon zen, bazekielako, beharbada, ezen, auzi haren alderakotzat, ez zuela deus ere egiterik, bere senarra ere guztiz bertze iritzi batekoa izan zitekeelako. Eta, baldin amak erraiten ari natzaizuna pentsatu bazuen, ez zebilen nehola ere oker, zeren eta aitak, osabak akabatu orduko, erran baitzuen:
|
|
|
—Mutil gaztea haiz, Joanes —erran zidan, Alessandroren goait
|
geunden
egun haietarik batean, biak ere aski antsiatsu orduko, kapitain italiarra uste baino berantago zetorrelako—, eta, gazte guztiak bezala, begiak kanporat zabalik dauzkak; ordea, nola kanporat beha dagoena kanpoan geratzeko perilean baita, heure baitari beha ere jarri huke, eta gogoeta egin, heure arimaren eta heure gogoaren indarztatzeko eta sendotzeko, bidaia honetan... —eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—:
|
|
|
Eta guztiok isilik
|
geunden
, urduri, begi batekin osabari beha eta bertzearekin mastaren gainean zegoen marinelari... eta orduan, arriskuaz jabetu balitz bezala, osaba Joanikotenganat hurbildu zen Arkimedes, buztana makur zeramala, intzirika, harik eta osabaren aitzinean gelditu zen arte... marinelak zakua laxatu zuen istant berean.
|
|
|
Beraz, guztiok
|
geunden
maiatz hartan etxean, jauregiko nagusiak eta morroi neskameak... baita Elbira ere, zeina baitzen jauregiko neskame baten alaba, jauregian bizi zena, bere amarekin eta gainerako neskame ezkongabeekin.
|
|
|
" hilik nahiago zintuzket, bekatu mortalean baino...", eta amarenetarik aita Bartolomerenetarat, amets bat izan nuen gau hartan: bertze munduan
|
geunden
osaba Joanikot eta biok belauniko, aita jesuitaren aitzinean, zeina tronu batean jarririk baitzegoen, gu juzkatzeko asmotan; eta jujamendua hasi zen, eta aita jesuitak mila bekatu leporatu zizkigun, ahotik habuina zeriola;" Eta zuk Maddalenekin bekatu egin duzu!", erran zion osabari;" Eta zuk, Elbirarekin!", neuri; eta, segidan bioi xuxentzen zitzaigula, erran zigun: " Eta biok zarete luthertarrak eta hereseak!"; eta, halako batean, tronutik altxatu, eta, hatzaz mehatxatzen gintuela, erran zuen:
|
|
|
zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. Mementu hartan Fernando Pachecorekin
|
geunden
, eta hari aditu genionetik jakin ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz g... Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non bi hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean:
|
|
|
Eta gu begi batekin haiei beha
|
geunden
, eta belarriak ere erne eta zut genituen... eta Avilako santaren aipu haietarik batek, oharkabean, Italiarat eraman ninduen, non Pedro Huizirekin eta osaba Joanikotekin solas hura izan bainuen, erlikiei buruz mintzatzen ginela, orain san Jenaroren odol xortez, eta orain santa Teresaren ileaz... edo san Frantziskoren galtzoinez. Eta Pedro Huiziren hitzak oroitu nituen, noiz eta erran baitzuen, Avilako santaren erlikiaz ari zela:
|
|
|
Eta hala nengoen ni, eta hala
|
geunden
, bada, bortz gizon haiei beha, noiz eta saltokirat bi indiar gorri sartu baitziren.
|
|
|
Baina, orotarat, hiru euskaldunok harri eta zur
|
geunden
pulpería hartan gertatuarekin... baita deliberaturik ere handik lehenbailehen itzurtzerat, ahalik eta zaluen eta arintkien, guarnizinoko soldaduek deus jakin baino lehenago, zeren, zirkunstantzia haietan, zuhurtzia zen otsoaren atzaparrei ihes egin nahi izaitea, otsoari hurrantzerat utzi gabe. Baina norat egin ihes, ibaian goiti ez bazen...?
|
|
|
Izan ere, indiarrak eta gu bildurik
|
geunden
egun batean, ez dakit zeren janean, tigre hura hurbildu zitzaigun, bere larruko ñabardurekin eta kolore pikardatuekin, eta bere begi izugarri haiekin, zeinak izan baitzitezkeen basilisko batenak, edo Heriorenak berarenak.
|
|
|
Mementu hartan arrosondo baten aitzinean
|
geunden
, eta Rosak arrosa bat ebaki, eskuan hartu, eta hala segitu zuen bere amorioen kontakizuna:
|
|
|
—Atzo triste eta malenkoniatsu
|
geunden
eta azuzenak mintzatu ziren gure tristeziaz; gaurko eguna, ordea, arrosa bat da, zeren arrosa sua baita, sua eta irria...
|
|
|
Izan ere, nola bidea egun eta erdikoa baitzen, oihanaren bazter batean gelditu behar izan genuen gauez, lurra etzaleku eta goiko izarrak ohezeru. Eta gero, berriz, ez dakit zer gertatu zen, zeren eta, lotan nengoela, oihu batzuk aditu bainituen... eta izarren artean itzarri eta, ohartzerako, hogei bat indiarrek inguraturik
|
geunden
nahaste borraste hartan, eta guarnizinoko bi soldaduak eta gu ginderamatzaten morroietarik bat ere hilik eta erhainik zeuden eta bertze bat hil hurran.
|
|
|
Eta batzuetan hark poema bat errezitatzen zidan, eta bertzeetan nik bertze bat leitzen nion; eta orain solasean ari ginen, eta orain isilik
|
geunden
... baina isilune haiek ez ziren gure etsaigoaren eta gure haserrearen hatsarre, edo gure gogaitasunaren, nola izaiten baitira komunzki; aitzitik, isiltasunak ez gintuen bereizten baina elkartzen.
|
|
|
Eta piztiarekin zoratzen
|
geunden
guztiok, baina ez gure ama, zeinak lehen egunetik beretik erran baitzuen: " Ez naiz piztiaz fidatzen...", eta amaren erranak eta haren segurtasun ezak harritzen ninduten, zeren, bertzenaz, segurtasun handiko emaztekia baitzen, sosegua nekez galtzen zuena, bere buruaren jabe, anitzetan erran dizudan bezala.
|
|
|
Giristi no tzat dugu geure burua eta turkoak eta basapiztiak baino okerrago bizi gara. Ordea, zergatik ez dugu dotrina giristinoa guztiz uzten, baldin iduritzen bazaigu ezen txantxa eta burla hutsa dela?" Aitzitik, han
|
geunden
Antonio eta biok, geure testigantza aitzina eramaiteko asmotan...! Eta guk bagenekien ezen In dietarat zihoazen giristinoek hutsaren hurrengotzat zituztela beltzak eta indiarrak, eta bagenekien, halaber, ezen bertze ikusmolde batetik abiatu behar genituela geure egiteko guztiak, zeren biok ere irakurria baikenuen orduko Bar to lo mé de las Casasen Brevísima historia eta zeren baikenekizkien, halatan, bertze historia batzuk ere, indiarren holokaustaren berri emaiten zigutenak:
|
|
|
Denbora hartan, aldiz, frantsesak zebiltzan inguru haietan nagusi... Eta frantsesak, orduan, nola,
|
geunden
egoeran egonik —mastak eta belak estatu negargarri hartan, eta bolbora ere urak galdurik—, ez baikenuen zer eginik, berehala nagusitu zitzaizkigun, gure galeoiko kapitainak bandera zuria mastaratzen zuela, itsas lapurren lehen kanoi hotsa entzun bezain fite.
|
|
|
Itsas inguru hartan
|
geunden
, bada, non baitzeuden arestian aipatu dizkizudan uharteak, piratek, kortsarioek, filibusteroek eta gainerako itsas lapurrek habiatzat eta gordelekutzat erabiltzen zituztenak. Baina, beren buruak babestu ez ezik, beren atakeak ere trazatzen zituzten itsas lapur haiek handik, batik bat Indietarik Europarako bidean zihoazen untzien kontra, zeren eta untzi haiek Indietako produktuz kargaturik baitzihoazen, eta zeren, halatan, handiagoa izan baitzitekeen harrapakinen fruitua:
|
|
|
Baina gu han
|
geunden
, eta hark ez zuen erremediorik... eta frantses untzi haren menerat geunden, zeina hurbildu baitzitzaigun gure kapitainak bandera zuria mastaratu bezain fite, harik eta parean jarri zitzaigun arte.
|
|
|
Baina gu han geunden, eta hark ez zuen erremediorik... eta frantses untzi haren menerat
|
geunden
, zeina hurbildu baitzitzaigun gure kapitainak bandera zuria mastaratu bezain fite, harik eta parean jarri zitzaigun arte.
|
|
|
Eta hiru euskaldunok hartarat deliberaturik
|
geunden
, nahiz eta Joxe halabeharrez zetorren, Potosi burutik ezin kendu zuelako... eta hirurok ginen, halaber, beldur, zeren eta guztiek erran baitziguten ezen mila mehatxu eta bertze hainbat ondiko garaitu genituela, esperientzia hartarik eta jin joan haietarik bizirik aterako baginen.
|
|
|
Eta, akabatzeko, erran zioan: " Tratu honen sinadura harrian ere nahi nuke, eta, beraz, jauregia berreraikitzen duzunean, austriarren arrano inperiala nahi dut zure etxeko armarriaren parean... edo gainean, hobeki", eta aitona Nikolasek hatzaz goiti seinalatu zuen, non baitzegoen,
|
geunden
lekutik ikusten ez genuen arren, zorioneko arranoa, goiko terrazaren ertzean, jauregiko aitzin paretako erlaitzaren gainean.
|
|
|
emaztekiak toki batean, gizonezkoak bertzean, eta kalonje jaun don Claudio, berriz, ez batean ez bertzean, baina landa hartan zegoen gain tipi bakarrean, pulpitua iduri... Eta auto sakramental iduriko hartan bazirudien, han
|
geunden
moduan, ezen gurutzatuen artillero konpainia bat osatzen genuela, eta konpainia hark sultanaren jauregia hartu nahi zuela, atakea erretaguardiatik jorik eta handik oldarturik. Eta, makurturik geundelako, isilpean gindoazela zirudien, baina isiletik eskas eta urri genbiltzan inguru hartan, bertzalde, zeren bakoitza jo eta ke ari baitzen, bere ahaleginean tinko, orain tiro eta orain ere tiro, nehor ere gibela egin gabe, munizionez ongi horniturik eta spiritu militarrez gainezka, jauregiaren idurizko konkista hartan gure ohorea jokoan balego bezala.
|
|
|
Eta egun batean halaxe mintzatu zitzaigun aita jesuita han bildurik
|
geunden
eliztarroi, teologi eskoletan ikasiak urbiaindarren sineskeriekin nahasten zituela:
|
|
|
Osaba eta biok dorretxeko sukaldean
|
geunden
, suaren inguruan, liburu bana irakurtzen —uste dut ezen denbora hartan pare bat aldiz irakurri nuela Axularren Gero, zure kontseiluek hartaraturik—, noiz eta Lutheroren zaunkak aditu baikenituen.
|
|
|
Eta han
|
geunden
biok, solasik egin gabe, baina etengabeko solasean, zeren eta haren pintzelada bakoitza hitz bat zen, protestarako eta erreboltarako deia ere izan zitekeena eta nik guztiz ulertzen nuena... eta hitzez hitz sartu nintzen, halatan, koadro haren ariman, biktimaren alde, borreroen kontra.
|
|
|
Eta, eskuak altxarazten zizkigutela, bi guardiek irri tipiak egin zituzten gure konturat, harik eta handik gutirat bertze guardia bat etorri zen arte. Guardiek atzemanik
|
geunden
sei gizonak atzerrikoak ginen: hiru espainiar, bi frantses eta ni.
|
|
|
Zerbitzariak argiak itzaltzeko tenorea zela erabaki aitzin, berriz ere besarkaturik
|
geunden
bi lagunok. Charlyren bizkarra estutu nuen.
|
|
|
Labur gertatzekotan, alde nuen isildu beharrekoen kopurua. Kristina eta biok banandurik
|
geunden
, eta jende zibilizatuak gara, baina, hala ere, badira zenbait gauza emazte ohiari zertan aitortu ez direnak. Aferaren inguru minguru guztiak zuritu gabe, muin muinera jo nuen.
|
|
|
Minutu erdi baino luzeagoko azalpena eman beharrean egoten naizen guztietan bezala, nire eskuak atorrako poltsikoa inguratu zuen, sen hutsez. Tabakoa ukitu baino istant bat lehenago eginarazi nion gibelera;
|
geunden
geundenean, imintzio hutsak hondamendia ekartzen ahal zuen.
|
|
|
Ez nion oroitarazi. Garaje bateko sarbidean baraturik
|
geunden
, espaloiari hozka. Bi urte lehenago galsoro bat zen leku hori.
|
|
|
" Zer egin dezaket nik hurkoaren alde?"," Alaitasuna gure baitan dago"," Errespeta nazazu, eta errespetatuko duzu zeure burua" eta abar. Gu, Ttipiren ikasbideei jarraikiz, horrelako mugidetarako arroztuak
|
geunden
jadanik, geure gisara ulerturiko materialismo historikoaren fabore. Hain segur ere, zakur zorrizu bati bezala eginen genion ihes, Charly hartaz gustatu ez balitz.
|
|
|
Hain segur ere, zakur zorrizu bati bezala eginen genion ihes, Charly hartaz gustatu ez balitz. Merkatu plazako arrain saltzaile larriagoarekin bere lehen esperientzia homerikoaren ondotik, ezin konpreniturik
|
geunden
zer ikus zezakeen Charlyk saindu jale motz estu horrengan. Hemezortzi urtetan adiskide baten alde zernahi egiteko gauza zarela frogatzen dute guk aldi hartan entzundako meza kantuz ederki luzaturiko guztiek.
|
|
|
—Horren beharrean
|
geunden
, panpoxa. Otso amorratu baten goseaz jaiki naiz gaur goizean.
|
|
|
Hain segur ere, susmatua nuen bi hilabeteren buruan eta zeremonia gehiagorik gabe Epaitegian sinatuko genuen papera ez zela aldaketa bakarra izanen. Anarteraino, lerro zuzen batek bat eginik
|
geunden
Kristina eta biok, eta lerro zuzen hori triangelu bilakatu zuen Unairen etorrerak. Horrez gain, aitatzearekin, denboraren pertzepzioa neureganatu nuen, buruko soiluneen berri ematen digun ispilu salatariaren gisara.
|
|
|
Leiho handien artetik, abuztuko eguzkiak bere indar kiskalgarria iragazten zuen, mila aldiz areagotua, ni urtu gogo iduri. Eta ni diot, barne hartan
|
geunden
bi lagunetarik, itxuraz bederen, neroni baizik ez bainengoen bero gogorrak galdatua. Togasek dutxatu berriaren freskotasuna agertzen zidan, arratsaldeko lauretan.
|
|
|
Baliteke. Kontsolagarri beharrean
|
geunden
, baina.
|
|
|
Musika jadanik itzalia zen eta puska bat iragana zen azken bezeroak hondoa jo eta ihes egin zuenetik. Antonio eta biok bakarrik
|
geunden
ostatuan, nor bere barra aldean alkate.
|
|
|
Zergatik desbideratu zen trena hainbat aldiz eguneroko ibilbidetik, lanen eta greben eta matxuren aitzakian, azken hogei urtean halakorik sekula egin ez bazuen? Non
|
geunden
orain. Aspaldian lurperatutako meatze tren baten burdinbide morturen batean?
|
|
|
Sartu bezain pronto, puxikak eta goxokiak eman zizkiguten, nahi adina, ibili gabe, eta azafata irtirinek beren gorputz lerdenak eskaini zizkiguten opari gisa, zernahi  tarako, igurtzirako edo, hizketarako edo, zernahitarako; ez
|
geunden
gu, ordea, (psikologikoki) hartarakoxe, eta arroxakoloreko ezpain haiei begiratze hutsarekin konformatu ginen gonbidatu (gizonezko) guztiok, halabeharrez; ezen sasoiko egotera, dios!, jango baikenizkien neskato putapertxent paregabe haiei begiak eta ezpainak eta gaztaina beroak ere hala esan baledi; horren ordez, azafatek atzera soineko urdin ilunak eta buruko txuri beltzak jantzi zituztelarik, b...
|
|
|
patioko hainbat toki estrategikotan neurgailu ba  tzuk ipiniak zituzten ikusleen odolaren beroa eta gonbidatuen aitorpen gogoak neur  tzeko, hau da, ikusmina muturreraino noiz, orduantxe saioari ekiteko. Eta ikusleak ezinago bero, eta gu harriekin ere konfesiotan hasteko zorian
|
geunden
une horretantxe, bada, piztu ziren argiak, hasi ziren musikak, poztu ziren ikusleen eta teleikusleen biho  tzak. Eta, ordu laurden baten buruan, olatuarena eginez, sumsum corda alai oihartzun  tsua besterik ez zen entzun patio gotikoaren airean, eta hain ederki eta kutsakor entzun ere, non bai baitzirudien gargolek ere Jainko agindu bati jarraiki hitz egiten zutela, mende eta mendeetako isiltasuna apurtuz.
|
|
|
Aipamen hori, beraz, zentzu figuratuan egin nuen, eta halaxe ulertu beharra dago, nahitaez. Ez
|
geunden
, alegia, Erdi Aroan, telebistaren mendean baizik. Zein hamarkadatan, baina?
|
|
|
Arto pila baten inguruan eserita
|
geunden
, eta amak hartu zuen lehendabiziko artaburua. Emeki irristatzen ziren haren hatzak, eta banaka banaka erortzen zitzaizkion artaleak belaun artean zeukan kopotar txikira.
|
|
|
nonbait, segurtasun arrazoiengatik ez dute onartzen furgonetan ezertxo ere uztea, dena gure geletan sartu behar genuela, amorratzen jarri zen. Baina, esan bezala, taldekideok pozaren pozez
|
geunden
eta ez zitzaigun gehiegi axola izan trasteak garraiatzea eta gure geletan partitzea. Are gehiago:
|
|
|
Hara, Dabid, nik barkatu behar bazaitut, barkatu egiten zaitut, baina onartu beharra daukagu gure harremana" impasse" handi batean dagoela. Beharbada zure harreman berri horren beharra genuen non
|
geunden
argi ikusteko adierazi diot, eta nire hitzetan Teresaren hitzen oihartzuna antzeman dut. Ez dakit.
|
|
|
Danek, muturluze, furgonetan hiriguneraino ekarri gaitu eta bilera egiteko eta bide batez, gosaltzeko, kafetegi batera sartu gara. Gero, eztabaidan ez aurrera ez atzera
|
geunden
batean, Luis Rubeni trufaz zuzendu zaio:
|
|
|
Fiskalak (T) bere jarduna amaitu bezain laster, Esther txaloka hasi da eta epaileak (L) bai hari bai edanean eta solasean ari ginenoi, non
|
geunden
oroitarazi behar izan digu. Baina gure artean ez baitzegoen giro, bost minutuko atsedenaldia proposatu du.
|
|
|
b) Goizeko zazpi eta erdietarako Chicagoko aireportuan
|
geunden
. Han Cincinatira eramango gintuen hegazkina hartu dugu eta, puska batean itxaron ondoren, Denver-era, Mendebalderantza hegaldatu gara.
|
|
|
Nik fiskala izan nahi nuke! azaldu du Tomek, bere ezusteko irrika nabarmenduz; eta berehala, soil soilik hurbilen
|
geunden
Lolak eta biok entzuteko gisan: Beti horrekin egin dut amets.
|
|
|
Eta beharbada leihatilatik ikusten nituen kamioiek eraginik edo, haur denboran aitak oparitu zidan plastikozko kamioi handi horiaz oroitu naiz, eta gogoko jostailu harekin etxean nola ibiltzen nintzen atzera eta aurrera. Egun batez hartan ere herrixkan
|
geunden
, bakarrik jostatzeaz aspertu, eta amonarenera jo nuen. " Rakeltxo, non utzi duzu kamioia?", galdegin zidan hark zerbaiten susmoa harturik.
|
|
|
Isilik
|
geunden
.
|
|
|
Carabanchelgo hirugarren galerian sartu ninduten, presorik konfliktiboenak zeuden lekuan. Hantxe
|
geunden
gu, euskal preso politikoak. Liskarrak, borrokak... noiznahi izaten ziren han, labanekin eta.
|
|
|
Ezertarako gai ez nintzela geratu nintzen. Lau lagun
|
geunden
enfermerian, ziega berean: Urru eta biok zeharo jota geundelako, eta Txino eta Rafael gu zaintzera joan zirelako.
|
|
|
Eta gu txaboloetako leihoetatik elkarrekin hitz egiten hasi ginen, alde batekoak bestekoei deika, txantxetan... Egun osoan txaboloan
|
geunden
; ez genuen errebistarik pasatzen, ez ginen jangelan jaikitzen, ez kristorik. Deus ez.
|
|
|
Helikopteroa pixka bat urrundu zenean aurrera egin genuen lasterka, harik eta baserri abandonatu bateko pareta sasiak jandakoen artean sartu ginen arte. Aurki zen berriro ere helikopteroa gure gainean, baina pareta zahar haien artean, teilatuko zuloak gorabehera, ederki ezkutatuta
|
geunden
.
|
|
|
Bagenekien, beraz, jakin beharreko guztia, edo jakin genezakeen guztia behintzat. Alferrik
|
geunden
jada Leitzan. Eta betiko arazoaren aurrean nengoen berriro:
|
|
|
Eguraldi txakur harekin, Goizueta inguruko baso itxi eta hezeetan, bakarrik eta atzetik Guardia Zibila zuela, erruki izateko modukoa zen benetan Goizederren egoera. Haren aldean, ederki
|
geunden
gu, aterpe goxoan lasai bazkaltzen.
|
|
|
Erredakzioko lagunez oroitu nintzen. Han izango ziren, ez oso urruti gu
|
geunden
lekutik, 32 bat kilometrora, aterpean, mundu osoko albisteak eta argazkiak jasotzen, gai interesgarriei buruzko informazioa eta iritziak biltzen, jakitun eta adituen ahotik eta eskutik. Ez zekiten, ordea, Lauaxeta auto stop egiten ari zela, euripean, Goizuetatik Hernanira joateko.
|
|
|
Kontxako badia inguratzen zuen errepidetik polizia auto batzuen uluak heldu ziren gu
|
geunden
lekuraino. Haien argi urdin birakariak ere ikusi ahal izan zituen Lauaxetak, Kontxako badia ondoko errepidean San Martin kalerantz ziztu bizian.
|
|
|
Oroitzapen historikoen aldetik ere, ez zegoen gertutasun handirik: Franco eta Hitler elkartu ziren lekutik gertu
|
geunden
eta Antoine Abbadiaren bizitoki eta behatoki astronomiko izandako etxearen inguruetaraino joan behar genuen.
|
|
|
Borroka galduetatik gatoz dik izenburu Urtzi Urrutikoetxea poeta gaztearen lehen liburuak. 60 urte, beraz, gutxi gorabehera lehen zeundeten, lehen
|
geunden
lekura heltzeko.
|
|
|
Iluntzen hasia zegoen. Arrats beheran
|
geunden
, beraz, Lauaxeta eta biok.
|
|
|
Autoa garajean sartu ostean, gizon bat irten zen autotik. Itxura oneko gizon gazte mardul bat,
|
geunden
tokitik ikusi ahal zenez: Sorkunderen senarra izan behar zuen, dudarik gabe, lanetik itzulia.
|
|
|
Baina hori guk jakin, azkeneko egunean jakin genuen. Gu harrituta
|
geunden
, inoiz ez zelako hemendik ateratzen; Goretiri egiten zizkion kaleko mandatuak, egun batean tabakoa ekartzea zela, beste batean gutun bat eramatea zela... baina guk ez genuen susmatu ere egiten... hala zebilenik. Beharrik ere noski.
|
|
|
" Eta", esan zuen Xanek," denbora honetan, ez al duzue behin ere begiratu...?". " Ez; zain
|
geunden
", esan zuen Belek," lagun hori noiz etorriko; eta, orain sukaldean Junerekin hartaz ari zinela, ba, seguru pentsatu dugu: bera izango da...
|
|
|
" denbora nahasiak izan dira", segitu zuen Belek;" berak aldegin eta gero borroka handiak izan ziren: alde batean eta bestean hildakoak, egunero eztandak... gu geure larruan kabitzen ez ginela
|
geunden
. Gero, azken honetan, jaleo gutxiago zela ta, lasaixeago geunden.
|
|
|
alde batean eta bestean hildakoak, egunero eztandak... gu geure larruan kabitzen ez ginela geunden. Gero, azken honetan, jaleo gutxiago zela ta, lasaixeago
|
geunden
. Orain berriz ere zalantza dago, berriz ere kezkatzen hasita gaude; lehengoan horretaz aritu ginen:
|
|
2001
|
|
|
Uste dut hasieran gaudela. Duela bost urte bazegoen jendea gauzak egiten, baina atzerago
|
geunden
. Orain gauza aitzinera doa, jende gehiago agertzen da, lan gehiago eginez, gero eta gauza hobeagoak eginez...
|
|
|
Ordura arte ezagutzen nituen gizon kultoak apaizak ziren, eta haiek, gure aurrean, Jainkoaren aurrean bezala berba egiten zuten. Afarietan
|
geunden
eta gizon bi hauek, gizon arruntek bezala hitz egiten zuten, elkarrekin diskutitzen zuten eta berba gordinak esan ere,' la ostia' eta beste. Nik ezin nuen sinetsi, tabernan entzuten nituen berbak, gorbataz jantzita zeuden gizon inportante bik esatea"
|
|
|
Kotxe batean sartu gintuzten (ez dakit, Citroen bat zela uste dut...) eta begiak irekitzerako Remellurin
|
geunden
, Italia ttikian. Badakizu, han familia familia da, eta" Il Capo" k bere etxean hartu gintuen negozioez bazkaritan hitz egin genezan, bera mahaiburu, eta bere konfidantzako lagunak alde bietan zituela.
|
|
|
Autoari begira ez da ondorioztatzerik inondik inora Ekin erakundea legez kanpokoa denik, ezta deliktiboa denik ere, baina hortxe krak egiten du autoak. Autoaren ibilbidean bat batean norabide aldaketa eman da, eta espetxean
|
geunden
hamalau lagun horientzako baliagarria izan litzatekeen autoa murriztu egin da. Auzitegiak esaten du Ekin ez dela deliktiboa, baina balitz ere, Auzitegiak dio, lagun hauen artean badaudela aztarna deliktibo handiagoak dituztenak.
|
|
|
Esan dezadan, bada, aurrera jo baiño leen, biziro gogoko dudala Oteiza eta Oteiza' ren jokabidea. Orrelako akullaitzailleren baten premian
|
geunden
, gure buruari ederretsiz lizunduko ezpagiñan. Aruntzago, gorago, bulkatu nai ginduzke, eta bultzada gogorren bearrean gera lozorrotik irten eta norabait mugitzeko.
|
|
|
" Guk uste genuen, zure jatorria eta heziketa zela medio, burges, atzerakoi, herriaren etsaia zinela. Oker
|
geunden
. Zu liberala zara, demokrata.
|
|
|
Euskal Herrira iritsi aurretik, El Ejidon (Almeria) ibili zen. Hango tratua ez zen hobea izan «Lana baino langile gehiago
|
geunden
. Nire lagun bati, 1992an gertatu zitzaiona ez da makala:
|
|
|
Azken urteotan gure euskaltegiak zenbait aldaketa didaktiko bizi izan ditu. Hemen, duela bost urte non
|
geunden
eta nora heldu garen irakurtzeko aukera izango duzue.Izenburu honetan, prozesu, hitza aipatu dugu.
|