|
2005
|
|
|
Hiru
|
urteren buruan
, Donibane Lohizuneko euskal bestetako sortu zuten kantu zeingehiagokara, Dibarrart, Baigorriko elizako xantreak, igorri zuen kantu bat Eskuara, Eskualdunak eta heien loriak deitua. Kantuak hamabi bertso zeuzkan, bakoitza hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitzekoa, airea Adio Eskual Herria eta lehen neurtitzak hauxe zerasan:
|
|
|
Bi
|
urteren buruan
Sarako lore jokoetara igortzen du Biba Errepublika deitu kantua Piarres Uxaleguy izen ordearekin, Ai, ai, ai mutila airearen gainean.
|
|
|
Bertzalde, ez ditzagun ahantz Michel Elissamburu edo Frere lnnocentius en obrak bereziki: Zer izan diren eta zer diren oraino framazo nak munduan, Eskualduna astekariak agertu zituen artikuluen bilduma (1890) eta
|
urte
berean Framazonak, bigarren edicionea, eta Frantziako hirur Errepubliken istorioa laburzqui.
|
|
|
Nolaz egin du aldaketa hori Dibarrartek hiru
|
urteren buruan
–Zer gerta
|
|
|
Iparraldean ere nabari da giro aldaketa eta bereziki Gratien Adema Zalduby ren baitan. Hura bera, Errepublikaren kontra bortizki azaldu zena, orain, hogei
|
urteren buruan
, agertuko da Zazpiak bat ospatuz.
|
|
|
Bi mila
|
urthe
baino zaharragokoak.
|
|
|
Lehentasuna balinbadaukate edertasunean, lehentasuna daukate zahartasunean, azken neurtitzeko zenbakiak adierazten duen bezala: Bi mila
|
urthe
... eta gehiago ere: Bi mila urthe baino zaharragokoak.
|
|
|
Bi mila urthe... eta gehiago ere: Bi mila
|
urthe
baino zaharragokoak.
|
|
|
Iurretatik Donibane Lohizunera hiru
|
urte
iragan dira, hiru urte labur, bainan interesgarriak Euskal Herrian dauden ideologiei begira. Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin.
|
|
|
Iurretatik Donibane Lohizunera hiru urte iragan dira, hiru
|
urte
labur, bainan interesgarriak Euskal Herrian dauden ideologiei begira. Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin.
|
|
|
Azken hogei
|
urteetan
euskal historiografian eta mundu mailakoan sakon sakoneko aldakuntzak gertatu dira. Garrantzitsuena hauxe litzateke:
|
|
|
Gure erudizio maila, entziklopedietan eta hiztegigintzan laburtzen dugu na, XX. mendean zehar eta, bereziki, azken 20
|
urteotan
gehiago emendatu da eta sakonago ezagutzen dugu gure iragana. Hala ere, oraindik behin behine ko azpiegiturazko lanen gabezia nabarmena da historia arloan.
|
|
|
Bestalde, berriztapen epistemologikoak eta diskurtsiboak gertatu direla Euskal Herriko historia lantzeko eran da eta azken 20
|
urteotan
aski ondo eta sakon landu da euskal historia. Oro har, euskal subjektua euskal historia burutzerakoan nabarmenago asmatu dela esango nuke.
|
|
|
K. Etxegarai ren eta E. Labayruren historiografia berria ez da huts hutsean burutzen. Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874
|
urteaz
geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko
|
urteetan
bideraturiko dinamikak eten egin ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Ondokoak aurretik ikerturikoaz gogoetak dira. Antropologiaren kezkak jadanik bizi bizi rik zituen eta ondoko
|
urteetan
historian, historia sozialean sartu zen. Biografia, tokian tokikoa zein baztertuen ibilbidea izango ditu gogokoen.
|
|
|
Datu egokiak aurkitu behar ziren teoria konfirmatu edo deuseztatzeko. Baina sal buespenez jositako errealitatea eta kasuak ditugu eta horrenbesteraino iritsi direnez, azkenean, paradigma nagusien puxkaketa osoa gertatu da azken hogeita bost
|
urteotan
. Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara.
|
|
|
¿ La consentirá España? 23Azken
|
urteotan
aniztasunezko ikuspegia garatu da honezkero historiala rion artean. Horregatik historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu, ezin dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu.
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu behar ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500
|
urteotan
gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da. Euskaldunok mundializazio prozesua hasi zen gunean bizitzen jarraitzen dugu XVI. mendez geroztik.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20
|
urteetan
erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Txillardegiren omenez, deialdiari erantzunez, berehala idatzi nuen arti kulu hau eta 1999ko irailaren lSean igorri nuen. Sei
|
urteren buruan
, gai honi buruz, argitalpen berriak egin ditugu eta bat aipatzerakoan, halabeharrez,
|
|
|
euskalkien arteko eragin diglosikoak: eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken
|
urteotan
Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf.
|
|
|
Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu: «eixu ondarrutar! > > entzuten genien bertako gazteei duela hogei
|
urte
arrantzale herri
|
|
|
Hauek, gainera, etagurasoak ereberdin, euskaraz eskolatugabeakizatenzirenetahaurraketxekoeuskaraikastenzuen: eskolanerdaraikasiko zuen funtsean. Egungo haurrak, kasurik hoberenetan lehen
|
urteetan
familianherrikoeuskaranhaziakdirenarren, eskoletanereduhomogeneoagoakerabiltzen diraetakodeenartekonahasketaetagurutzaketafolkereduaren urtzeetaitxuragabetzearen aitzindarigertatzenda.EuskalHerrikohainbat gunetansalbu, osozailadagauregunhaureuskaldun gehienakherriko berekoeuskaraz ongi jabetzeaetaetorkizuneaninterferentziahandirik gabeerabiltzeaetatransmititzea.Hainbat bazterretaneuskalkienaldeko...
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958
|
urtean
Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Txillardegik 1958ko txostenean egokientzat hartu zuena hain zuzen ere. Irtenbide honen alde egin zuten Villasantek eta Mitxelenak ere 1968
|
urtean
Euskaltzaindiaren 50 mendeurrena ospatzeko Arantzazun egin zen hilera ospetsuan.
|
|
|
Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta horrek alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen. Honelaxe ikusten du arazoa Etxebarriak hamar
|
urte
iragan ondoren: «... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den.
|
|
|
Kanpo eragiletzat har daiteke hizkuntza indartsuago batekiko ukipena, baina kanpo eragiletzat hartu behar dira era berean estandarizazioa eta oro har hizkuntzalarien, zuzentzaileen, estilo liburuen idazleen e.a.en esku hartzea. Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken
|
urteetako
testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea hizkuntzak bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta.
|
|
|
1984
|
urtean
euskararen azentueraren gaineko azterketek itzelezko bultzada hartu zuten; orduan ere, euskara batuak azentua eduki zezakeela hasi ginen entzuten. Ilunpeko argi izpi hari ia bakardade osoan eutsi behar izan dio Txillardegik urte luzeetan barrena.
|
|
|
1984 urtean euskararen azentueraren gaineko azterketek itzelezko bultzada hartu zuten; orduan ere, euskara batuak azentua eduki zezakeela hasi ginen entzuten. Ilunpeko argi izpi hari ia bakardade osoan eutsi behar izan dio Txillardegik
|
urte
luzeetan barrena. Ordutik hona beste ikertzaile batzuk ager tu dira plaza honetara eta euskal azentuaren arazoa argitzen hasi da; euskara, honetan ere, hizkuntza arrunta dela erakutsi da.
|
|
|
Aztertu ditugun datuak haurrek lau
|
urte
(4; 00) bete bitartekoakdira. Umenafarrenak, ostera, 3urte (3; 00) betebitartekoak.Haur elebidunek hizkuntzabiakaldiberean garatu dituztelaerakusteko, Mikelen EBBL (Esaldiaren Bataz Besteko Luzera) neurriak erakutsiko ditugu.
|
|
|
HIZKUNTZAREN ETA LURRALDETASUNAREN PROBLEMATIKA AZKEN 200
|
URTEETAN
|
|
|
1999ko azaroaren 27an, Manex Goihenetxek oroitarazten zigun, Euskaldunon Egunkaria n, aunen 200
|
urte
zendu zela, Uztaritzen, 1799ko azaroaren 16an, Dominique Garat, beste Dominique Joseph Garat politikari eta idazle ezagunaren anaia gehiena.
|
|
|
Dominique Garat hau ere, 1735ean Uztaritzen jaioa, norbait izana zen bere sasoian eta, bai Lapurdiko deputatu egon zelarik, Parisen, 1790ean, bai Uztaritzeko auzapez izendatu zutelarik herritarrek, bere azken
|
urteetan
, beti bere euskaltasuna erakutsi zuen, batetik, Parisen Euskal Herriko departa mendua eskatuz, bestetik Uztaritzen irakasle elebidunak hautatuz. Eta fun tsean, zioen Manex Goihenetxe historialariak, Lurraldetasuna eta hizkuntza nortasuna:
|
|
|
Eta fun tsean, zioen Manex Goihenetxe historialariak, Lurraldetasuna eta hizkuntza nortasuna: 200
|
urteen buruan
problematika beraren aurrean gara.
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez egin zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale lagun khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu lagunak aipatzean, hala nola, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe bi adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost
|
urte
luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituzten hizlari edo idazle ahobero ak, berek arauz seme bat gerlan galdu ez zutenak.
|
|
|
Hogoi bat
|
urteren
buruko bizkitartean, ustegabeko itzulipurdia egin beharra zuen hain tinko eta umil Frantziako euskaldunak atxiki zituen 111 errepublikak. 1940ean, Vichy-ko hirian jarri zen Pétain marexalaren frantses estatuak nahi izan zuen berriz eskualdekatu alemanek gobernatzera uzten zio ten lur eremua.
|
|
|
lrakaslegoan iragan dituen hamalau
|
urteek
erakutsi diote Lafitte-ri bera ri erdaraz eskolatu nahi duen euskaldunak biziki fiteago eta barnago ikas dezakeela euskaraz emaiten badiote eskolako erakaspena. Zer gertatzen da frantses hutsean egiten den eskoletan?
|
|
|
Echagüen. Horren gainean
|
urtea
ageri da: 1918, inguru batean.
|
|
|
Emakume hori aipatzen du Orixek, Erizkizundi rako bere datuetan. Harrigarria bada ere, 70
|
urte
dituela dio, nahiz Orixek
|
|
|
1923an, bost sei
|
urte
geroago, ekin zion langintza horri.
|
|
|
Gehiago sakondu gabe, arrazoi bat aurkitzen diogu jarrera honi: Italian bizi izan zen azken bost
|
urteetan
arduratu zela hizkuntzalaritzarekin, hots,
|
|
|
1843tik 1848ra arte, berak dioskunez, eta epe labur horren barman dialektologia lanetarako materialak biltzen ibili arren, ez zuela ezer argitaratu 1847
|
urtera
arte, Florentzian kaleratutako Specimen lexici comparativi omnium linguarum europaearum, hain zuzen. Italiako dialektoei buruz argitaratu zuen lehen lana 1860koa da:
|
|
|
Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira etorri zen familiarekin Caninoko Printzea. Bi
|
urte
eta erdi zituen gure Louis Lucien Bonapartek. Gutxi da honen haurtzaroaz dakiguna.
|
|
|
Gutxi da honen haurtzaroaz dakiguna. Ezabatua zegoen Jesusen Konpainia berrezarri zuen Pío VII.ak eta Urbinon zabaldu zuten ikastetxean egin omen zituen Bonapartek estudioak 10
|
urterekin
hasita bitartean2. Badirudi gero Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak egin ondoren3?
|
|
|
Tarbesen jaiotako Clémence Richard Grandmontagne euskaldunarekin ezkondu zen bigarrenez Louis Lucien Bonaparte, lehen emaztea hil ondoren. Aita ere hil zitzaion, semeak, hogeita zazpi
|
urte
zituenean,
|
|
|
1840ko ekainaren 29an, eta ama hamabost
|
urte
geroago, 1855ean.
|
|
|
Nahiz eta zientzia gaiez ikasketak egineta ikerlanak argitaratu, badirudi ez zirela guztiz gustukoak, hogeita hamar
|
urte
bete zituenean sartu baitzen beste mundu berri batean, hots, hizkuntzalaritzan. Hara zer dioskun berak:
|
|
|
2 Urbinoko dialektoari buruz Notes on the dialect of Urbino, the nasal sounds argitaratu zuen Bonapartek Londresen 1888an. A Urbino oda ere
|
urte
berean idatzi zuen. Ikus nire Bibliografia Bonapartiana, 321, 319 fitxak.
|
|
|
Baina Specimen lexici comparativi... (1847) lexikografiako lehen lana aparte utzita, dialektologiari zuzendu zion lehen lana Ingalaterran egindakoa izan zen, 1851n argitaratu baitzuen A specimen of the Vulgar Speech of the town of Gloucester. Euskarazko itzulpenak etorriko dira gero eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860
|
urtera
arte helduko. Lehen ikusi dugu 1857an hasita argitaratu zituela Italiako dialekto batzuetara itzulitako Bibliaren zatiak, eta pentsatu behar da aspalditik zebilela itzultzaileekin harremanetan.
|
|
|
Baina, 1849ko urtarrilaren 9an ezabatu zituzten izendapenak; hala eta guztiz ere Parisen jarraitu zuen Cavagnari bere idazkariarekin irailaren 7ra arte, Sena departamendutik senatore izendatua izan zen datara arte, hain zuzen. Politikan murgildurik, bizpahiru
|
urtetan
hizkuntzalaritza baztertu beharrean aurkitzen da eta Italiatik kanpo sei urte egingo ditu.
|
|
|
Baina, 1849ko urtarrilaren 9an ezabatu zituzten izendapenak; hala eta guztiz ere Parisen jarraitu zuen Cavagnari bere idazkariarekin irailaren 7ra arte, Sena departamendutik senatore izendatua izan zen datara arte, hain zuzen. Politikan murgildurik, bizpahiru urtetan hizkuntzalaritza baztertu beharrean aurkitzen da eta Italiatik kanpo sei
|
urte
egingo ditu.
|
|
|
... de Sandgate a Londres, a Liverpool et aDouglas (lle de Man) sans interruption dans l' été de 1851 en passant la nuit en chemin de fer. Belgikan eta Frantzian zehar ibili zen 1852 eta 1853
|
urteetan
, eta 1854.eko otsailaren 4an, larunbatez, Thorngrove jaioterria bisitatu ondoren, Frantzia eta Suitza bide batez bidaian aztertuz, Italiara jo zuen udaberrian bi hilabete eta erdirako bidaia linguistikoan.
|
|
|
San Matearen Ebanjelioa, Salomonen Canticorum cantica, Ruthen eta Jonasen liburuak. Lehenago Italian egon zen garaian, 1848
|
urtera
arte, itzulpen batzuk aginduak zeuzkan, beste batzuk gutunen bidez eskatuak, eta eginda zeudenak jasotzera etorri zen. Baina hutsuneak zeudenez bildutakoen artean, itzulpenak eskatzera etorri zen 1854an.
|
|
|
Hogeita hamazazpi
|
urte
geroago atseden apur bat gozatzen joan zela badakigu. Begietako lausoa edo gandua kentzeko ebakuntza egin zioten
|
|
|
Italiari buruz ezer esan baino lehen, esan dezadan 1855 eta 1858
|
urteen
bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen ibili zela eta aipatu azken urtetik
|
|
|
Italiari buruz ezer esan baino lehen, esan dezadan 1855 eta 1858 urteen bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen ibili zela eta aipatu azken
|
urtetik
|
|
|
Frantzian egin zituen ikerketekin 6 liburu kaleratu zituen 1863 eta 1864an. Baina Europako dialektoen ikerketetan bereziki sartu aurretik, bigarren liburu poliglota ematen digu 1857an (lehena hamar
|
urte
lehenago, 1847an, argitaratu zuen Specimen lexici comparativi.... 6, non biltzen dituen Europako 52 hizkuntza eta dialekto: Parabola de Seminatore, ex Evangelio Mathaei, in LXXII Europaeas linguas ac dialectos versa et romanis characteribus expressa 7 Hemen agertzen dira latinezko testua eta honako itzulpen hauek:
|
|
|
Bibliaren liburu batzuk hautatzen ditu, itzulpenak aginduz konparaketak egin ahal izateko. Eta
|
urteak
ematen ditu euskarazko 20 liburu edo argitaratuz, ia beste zereginik gabe. Baina Italiako dialektoekin ere hasten da apurka apurka, hurrengo hiru urtetan() dialekto hauei lehentasuna emanaz argitalpenetan.
|
|
|
Eta urteak ematen ditu euskarazko 20 liburu edo argitaratuz, ia beste zereginik gabe. Baina Italiako dialektoekin ere hasten da apurka apurka, hurrengo hiru
|
urtetan
() dialekto hauei lehentasuna emanaz argitalpenetan. Hara hemen urteka argitaratu zituen
|
|
|
Nire erlojua gelditu egin da inoiz, baina bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost
|
urteotan
|
|
|
#Nire erlojua gelditu egin da inoiz, eta bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost
|
urteotan
|
|
|
#Nire erlojua gelditu egin da inoiz, edo bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost
|
urteotan
|
|
|
Atzeraturik gabiltza gure idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken
|
urteetan
, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen. Ezagutzen ez dituztenek Hiriart Urruti, J. Etxepare, B. Adéma, dAbbadie, J. Saint Pierre, Zerbitzari, Otsobi, Kirikiño, Lizardi, Larreko, Manezaundi, Lafitte etab. hobe lukete tradizio horretako zerbait irakurri, adibidez Klasikoak (Euskal Editoreen Elkartea) bildumako
|
|
|
liburuak, bestela ezjakintasunaren eta alferkeriaren sasitzak estaliko du
|
urte
luzetan langile gaitzek artaz landutako zelai eta soro.
|
|
|
Ni kazeta egilea naiz idazten zuen beti. Hogeita bost bat
|
urtez
ari izan zen Eskualdunan, nahiz lehenagotik ere hasia zen, hala euskaraz itzultzen nola frantsesez idazten Baionako La Semaine astekarian (Lafitte: 1971:
|
|
|
Baina ez da
|
urteen
kontua bakarrik aintzat hartu behar dena euskal kaze taritza historikoan, nahiz hori ere bai (dAbbadiek ere beste 25 bat urtez ida tzi bide zuen, B. Adémak eta J. Etxeparek 30 batez gutienez, etab.). Hiriart
|
|
|
Baina ez da urteen kontua bakarrik aintzat hartu behar dena euskal kaze taritza historikoan, nahiz hori ere bai (dAbbadiek ere beste 25 bat
|
urtez
ida tzi bide zuen, B. Adémak eta J. Etxeparek 30 batez gutienez, etab.). Hiriart
|
|
|
Egun guzietako lan izigarri dorpe higatzailea. Ez da harritzeko, beraz, 56
|
urtetan
hil bazen bere azken artikulua doi doi idatzi ondoan. Lanean hil da, lanak hil du idatzi zuten haren hilberria jakinarazte an. Ezen kazetari lanak beretua zuen, zenbat eta nardagarriago hainbat eta
|
|
|
istorio zahar eta berri edo etsenplu ematekoak, isto rio bitxi, ateraldi eta irri solas, haur ele... zer eta zer ez? Kazetak
|
urte
honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak. Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti ikusten dugu gure kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik eman dakion merezi ez duelako edo?).
|
|
|
literaturlanak (emanaldikako kontakizunak, neurtitzak), euskallibu ru argitaraberrien berri eta iruzkinak (hark eginak dirateke zenbait), liburuen argitalpenak eta euskalaritza solasak. Guztiz aipagarri dira hark berak egini ko bi argitalpen, hain zuzen adiskide zituen Duvoisin-en Laborantzako Liburuarena (emanaldika
|
urteetan
; liburu gisa bereiz 1892an), hi tzaurrearekin, eta Ithurriren gramatika, honek hiltzerakoan hari utzia, ohar jakingarriekin argitara zuena, nahiz ez osorik.
|
|
|
Aditz laguntzailea ren elipsia da Ithurrik syntaxe de la rapidité de la phrase deitzen duenaren oinarri (Grammaire, 445). Aditzaren bere gisa lekuratzeak (are SOV delako ordena kanonikoa maíz elkarrizketan ere ez gordetzeak) nahiz aditzaz landako inversioek, anakoluto ek eta figurek Hiriart Urrutiren hitzordenaren askatasuna baina mintzairaerretorikoaren edo estilistikaren manupekoa salatzen dute. Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun
|
urte
, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan.
|
|
|
Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu. Hona nola egileak, bere ikuskera ezkorra adierazteko, lokuzio bat oinarri hartuta garatzen duen anadiplosia hirukoitz bat beheranzko gradazioan: Alta bada
|
urteak
ditu, buruz behera goazila, gero eta apalago: zalditik astora, astotik urdera, urdetik lurrera (EO 4,).
|
|
|
Bi
|
urtez
, egunetik has, luma hunek hemen ez du izkribatuko ez auto, ez oto... are gutiago astomobil; bainan ba beti beribil. Hitzeko gizon ez bagira, zuek oroitaraz.
|
|
|
Aipagarria da Ravachol anarkistaren gilotinatzearena (Hil dute, E,; ik. l. Caminoren Gontzetarik jalgiaraziak, 123). Alegoría batzuk ere lantzen ditu, adibidez, Eskualduna kazetaz mintzo, nola20
|
urtetan
hazi edo gizondu den erakusteko kuia eta ezkurrarena darabil, hain zuzen Zaldubiren alegia batetik hartua. Atsotitz edo erran zuhurrak, ordea, usu baliatzen ditu (biltegi aberatsa ere bazuen, bearnes, frantses eta gaz telaniazkoak barne) gauzen aterakizun morala finkatzeko.
|
|
2019
|
|
|
JCVren aktetara joez gero, ordea, ez dago erabaki garrantzitsu horien inolako aipamenik. 1949
|
urteari
dagokionez, soilik R. M. Azkuek Akademiaren izenean egindako diru laguntza eskaeraren berri eman zen otsailean.392 Euskaltzain gaztea ausarkeriaz ari zen Akademiari bultzada berria eman nahian, R.
|
|
|
Alabaina, aldi eta eremu ilunaren erdian, zutik baina mehatxupean, horra hor Euskaltzaindia, euskararen Akademia. Hogei
|
urte
ere ez dira igaro bere sorkuntzatik eta egundoko probaren azpian jarria da. Euskara du helburu, euskararen Iker eta Jagon sailak helmuga... eta hala ere, isilean dihardu, gizartean baztertua eta zokoratua.
|
|
|
|
Urte
latzak dira horiek Euskaltzaindiarentzat. Kosta ahala kosta, Azkue euskaltzainburu eta euskal kulturaren erraldoia zutik dago.
|
|
|
Artea eta Giza Zientziak, Gizarte eta Lege Zientziak, Ingeniaritza eta Arkitektura, Osasun zientziak eta Zientzia esperimentalak.
|
Urtetik
urtera indarra hartzen ari den ekimena dugu, eta, nire aldetik behintzat, ez da eragozpenik izango sari hauei etorkizunean ere jarraipena emateko.
|
|
|
Artea eta Giza Zientziak, Gizarte eta Lege Zientziak, Ingeniaritza eta Arkitektura, Osasun zientziak eta Zientzia esperimentalak. Urtetik
|
urtera
indarra hartzen ari den ekimena dugu, eta, nire aldetik behintzat, ez da eragozpenik izango sari hauei etorkizunean ere jarraipena emateko.
|
|
|
Frantziako Gobernuak 1948ko otsailean Espainia frankistarekiko muga ireki ondoren, J. Artechek irailean" ¿ La base del vasco literario?" artikulua idatzi zuen Donostiako egunkarian, lau
|
urte
lehenago Baionan argitaratutako Grammaire basque (1944) liburuaz. N. Ormaechearen kritikak gorabehera, P. Lafittek proposatutako eredu linguistiko ortografikoaren alde egiteaz gain, Akademiak Bilbon bizirik jarraitzen zuena nabarmendu zuen.
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau
|
urte
lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian) sortutako Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra egoerak ez zuen halakorik egiten utzi, eta EAJ PNVren Eguna bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80 Egun berean Lekeition hil
|
|
|
G. Lacomberen ustez, ordea, Akademiaren hiztegia amaituta zegoen 1936an, eta gerra zibila piztu izan ez balitz, bi
|
urteren buruan
argitaratuta egon zitekeen.235 Bestalde, N. Ormaecheak 1932ko azaroan hitzaurre bat aurkeztu zuen hiztegiaren argitalpenerako, A. M. Labayenen bidez, hura hil ondoren ezagutzera eman zena. Horren arabera, R.
|
|
|
Ori, ori bear dugu. Ai berrogei
|
urte
lenagoko Azkue sortuko ba’litz! Ederki akulatuko zinduzkee.
|
|
|
4 Oinarri ekonomikoa harpidetza sistema baten bidez ziurtatu. 1.000 harpidedun inguru behar ziren (25 pta/ hiruhileko)
|
urtean
lau liburu argitaratzeko.
|
|
|
736). ziren aurrerako ihesaldian zubiak erre ahala. Izan ere, aurreko bi
|
urteetako
ohiturari jarraituta, 1952an BRSVAP izan zen euskal akademikoen lanak plazaratzeko tresna nagusia.914
|
|
|
919 Kontuan hartu behar da BRSVAP ere atzerapen handiarekin plazaratzen zela eta L. Villasanteren hitzaldi osoa (bi zatitan)
|
urte
amaieran zabaldu zela. BRSVAPen 1952ko hirugarren eta azken zenbakia, adibidez, 1953ko otsailean banatu zen (ABA AIB:
|
|
|
921 ABA EUS: I. M. Echaideren gutuna L. Villasanteri, Hamar
|
urte
igaroak ziren, I. M. Echaidek lapurteraren aldeko F. Krutwig urgazlearen 1943ko dosierra irakurri zuenetik. 1952ko azaroko aktaren nahiz eskuzko zirriborroaren arabera, ordea, ez zuten estandar literarioaren gaia eztabaidatu.
|
|
|
|
Urteak
igaro ahala" Euzkadi Ta Azkatasuna" (ETA) bilakatu zen taldeaz den bezainbatean, kontuan har bedi aipatutako J. Urrutia Bilbao (SI) ikasketa prefektuak jarri zituela harremanetan ikasturtean talde klandestinoa eratzen hasi ziren Deustuko Unibertsitateko zenbait ikasle: J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola.
|
|
|
110). miaren eta Bizkaiko agintari frankisten arteko istiluak konpontzeko saioen artean kokatu behar da. Uste izatekoa da J. Gorostiagak aurrekari politikoen zamagatik onartu zuela liburua hor argitaratzea, agian A. Tovar falangista bitartekari zela.932 Hain zuzen, batzar egunean bertan I. M. Echaidek, jarduneko euskaltzainburu gisa, F. Krutwigek sortutako arazoaz Akademiak hartutako erabakiaren berri bidali zion Bilbotik JCVko buruari,
|
urte
erdiko atzerapenarekin:
|
|
|
47). 953 Konparazione, Euskaltzaindiak 16.000 pezetako diru laguntzak baino ez zituen eskuratu 1950ean, euskal instituzio frankistekiko harremana gaiztotu baino lehenago. Baina egia da, halaber, Espainiako Gobernuak 1953 abenduan legea aldatzearen ondorioz, tokiko administrazioek baliabide ekonomiko eta eskumen gehiago izan zituztela eskura, eta GPDk diru sarrera gehiago eta aurrekontu handiagoak izan zituela
|
urte
horretatik aurrera. Akademiarentzat ere onuragarri izan zen administrazioen egoera ekonomiko lasaiago hori, ikusiko dugunez (cf.
|
|
|
I. M. Echaidek, azken finean, Euskaltzaindiaren Donostiako ordezkaritza eta SFVJU gauza beratzat jotzen zituen. 1954ko
|
urte
amaieran erretiroa hartu zuen, eta probintzia jauregiko solairu nagusian zuen bulegoan kokatu nahi zuen bi erakundeon ordezkaritza bateratua.970 SFVJUri zegokion aurrekontuaren zati bat Akademiari emateko itxaropena zuen, GPDko kontu hartzaileari adierazi zionez: " Uno es el que siembr [a] y otro el que siega, dice el Evangelio.
|
|
|
" Lo del Seminario no ha sido ningún éxito, desde ningún punto de vista, y su ocupante debe andar bastante desanimado". 973 L. Michelenak 1954ko otsailaren 18an eta 21ean hitzaldi bana eman zuen Gipuzkoako CAPen egoitzan, Grupo de Ciencias" Aranzadi" k antolatuta, eta frantziskotarren Arantzazuko santutegian, Gipuzkoako euskaltzainaren eragin intelektuala gero eta gehiago hedatzen ari baitzen (cf. Villasante 1954a). 974" Problemas teóricos y prácticos de la lingüística vasca" hitzaldi samina RSVAPen Munibe zientzia gehigarrian argitaratu zen
|
urte
berean. Linguistikaren autonomiaren aldeko eta amateurismoaren kontrako aldarria zen, bere burua erreibindikatu nahi zuen goi mailako filologo baten haserrea.
|
|
|
R. M. Azkuek gutunez erantzun zion Aurora eta Sol arrebak
|
urte
horretan hil zirela modu naturalean, baina euskaltzain guztiak bizirik zeudela, eta G. Maidagan Akademiako idazkariordeak ere lanean jarraitzen zuela Bilbon bestelako arazorik gabe. Azken berri horiek asko poztu zuten fraide kaputxinoa.
|
|
|
" Mucho me alegro de que ya se vislumbre el triunfo final del ejército católico". 83 Euskaltzainburua oso nahigabetuta zegoen gerra zibilak euskaltasunari marrazten zion etorkizun beltzarekin. Militar matxinoek Bilbo okupatu eta lau egunera, ekainaren 23an, Lekeition hil zen Sol Azkue Ozerín() arrebaorde ezkongabea, bizirik zuen azken haurridea.84 Buenos Airesko adiskide bati adierazi zionez, 73
|
urte
betetzear zegoen R. M. Azkuek une horretan, eta gerra zibilak iraun zuen artean, bizimodu publikoa zeharo baztertu eta" Salvator" izeneko ordena erlijiosora erretiratzeko asmo sendoa izan zuen:
|
|
|
89 Hamar
|
urtez
Parisen bizi ondoren, Eugenio Ors() Iruñean zegoen 1937ko apiriletik, Fermin Yzurdiaga apaizaren zuzendaritzapean prentsa eta propaganda falangistaz arduratzen ziren idazleekin lanean. Iruñeko ¡ Arriba España!
|
|
|
Bellas Artes etako zuzendari nagusi E. Ors izendatu zuen, Europan zuen ospeagatik. Lliga Regionalista ren ildoko intelektuala eta Kataluniako Mankomunitatearen hezkuntza arduradun nagusia izan zelako, susmoak eragin zituen izendapenak, baina
|
urte
asko ziren katalanismoarekin hautsi zuela. artean, Mankomunitatean dimisoa aurkezteaz gain, Institut d’Estudis Catalans eko idazkaritzatik kargugabetu zuten.
|
|
|
JAEko Centro de Estudios Históricos ek hogeita hamar
|
urtez
bildutako ondare zientifiko eta kulturala, filologia eta historiaren arloan R. Menéndez Pidalek eta bere dizipuluek ongien irudikatzen zutena, ezabatzeko asmoa ageri zen.
|
|
|
Hezkuntza Nazionaleko ministerioak, IdeE k eta RAEk Gasteiztik eta Donostiatik alde egin zuten, euskaltzainek Akademia berriz abiatzeko baimena lortu gabe. P. Sainz Rodríguez, E. Ors eta J. M. Pemánekin
|
urte
eta erdiz harreman zuzenak izanagatik, ez zuten ezer lortu. Horregatik, euskaltzainburuaren hurrengo ahaleginak tokiko aginte mailan burutu ziren.
|
|
|
Hamabi kide inguruz osatutako batzorde iraunkorrak zeraman pisu guztia. Nominalki JCVren burua BPDko presidentea zen eta buruordea Bilboko alkatea, baina hasierako
|
urteetan
Bilboko Udalak ez zuen parte hartu. Araudiak ezarritako JCVren hiru batzordeek (historiko literarioa, artistikoa eta ikerketa sozioekonomikoena) ere ez ziren operatiboak izan.
|