|
2000
|
|
|
Hamazazpigarren mendean, Argiaro edo Ilustrazio garaian sartzen garelarik, badugu giza eskubideen aldeko lekukotasunik aski. Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627
|
urtean
bertsoz idatzi zuen liburuan zioen: –Erregeak behar ditu defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?.
|
|
2001
|
|
|
" Bedeinkatua izan dedilla/ sagardoaren graziya...". Eta handik bi
|
urtera
bertso sail horrekin eman nion nik hasiera Auspoa sailari, lehenengo liburu horriSagardoa ren graziya izenburua erantsita.
|
|
2003
|
|
|
Errimak ere landu egin ditut. Eta horretan asko lagundu dit
|
urtetan
bertso paperak landu izanak». Jon Maiak dioenez, paperaren gainean ez hainbeste, baina buruari bueltak emanaz saiatu da Txapelketa honi zentzu propioa ematen:
|
|
2007
|
|
|
1 Lete, X., (2001): Berrehun
|
urtez
bertsotan, Elkarlanean, Donostia.
|
|
|
Lete, X. (2001): Berrehun
|
urtez
bertsotan, Elkarlanean, Donostia. Marco Aurelio, (2003):
|
|
2008
|
|
|
Garrantzitsua da nazio mailako gogoeta egitea, baina garrantzitsua da baita ere geuk geure proiektu eta baliabide propioak edukitzea. Baina ikusita eboluzioa, orain 17
|
urte
bertso eskolan hasi ginenetik arlo guztietan asko aurreratu da, eta badira nahiko elementu positibo izateko. Bide bat egiten ari da Nafarroako Elkartea.
|
|
|
Baina, intentzioan, benetakotasunean eta ausardian ez nuke galdu nahi. Azken 10
|
urteetan
bertsoaren alde diskurtsiboari garrantzi handia eman zaio (komunikazioa, erretorika, pertsuasioa...), baina diskurtsoaren atzean dagoena hor geratu da, atzean. Ni ez nau bertsoaren birtuosismoak gehiegi harritzen, eta originaltasuna zein irudimena euren hutsean ez zaizkit beti meritu iruditzen, ez behintzat erdi ihesbide direnean.
|
|
|
Mixel Airek ez du helbururik. «Ez dut sekula pentsatu 64
|
urtetan
bertsotan ariko nintzela». Nahiago du finalera ez heldu, gazte bati lekua ez kentzeko.
|
|
|
Beteranoa Aizpurua da 37 urterekin, guztien irakasle izana, gainera, hauxe dio argazkiaz: «Hor ikusiko dena batez ere da azken hamar
|
urteetan
bertso eskolan egin den lanaren isla bat. Txapelgoa bera hori izan da.
|
|
2009
|
|
|
Ttakun elkarteko Bertso Eskolak Patxi Etxeberria bertsolaria omendu zuen irailaren 27an Kultur Etxean. Besteak beste Orio jaioterriko eta Lasarte Oriako Udalen eta bertso eskolen omen eta opariak jaso zituen 50
|
urte
bertsotan egin dituen Etxeberriak. Ekitaldian parte hartu zuten hainbat urtetan berarekin aritutako bertsolariak, besteak beste, Andoni Egaña, Xabier Amuritza, Imanol Lazkano, Joxe Agirre, Txomin Garmendia eta Jon Azpillagak.
|
|
|
Patxi EtxeberriaIrailaren 29an, Patxi Etxeberria liburuak sinatzera etorri zen Urnietara.
|
Urteetan
bertsoak botatzen huts egin ez duen moduan, Sanmiel egunean ere hantxe zegoen udalbatza aretoan, Xabier Lasak idatzitako bere biografia liburua sinatzen. Hantxe zegoen, bere bertso lagun Txomin Garmendia ere.
|
|
|
Bedeinkatua izan dedilla/ sagardoaren graziya.... Eta handik bi
|
urtera
bertso sail horrekin eman nion nik hasiera Auspoa bildumari, lehenengo liburu horri Sagardoaren graziya izenburua erantsita, azaldu zion Gartziari.
|
|
|
Bertso mugimenduaren eta telebistaren arteko harremana ez da inoiz ere erosoa izan; maitasun gorroto istorio bat dela esan genezake. Duela 20 urte lehenengo bertso programari ekin ziotenean ETBko arduradun askok ez zuen halakorik itxaroten, baina bi hiru
|
urtean
bertsoak telebistan itzelezko arrakasta lortu zuen, eta, orduan hasi ziren lehenengo tentsioak: batzuek hain ohiko duten funtzionatzen duena esplotatu beharra, batetik, bertsoak (ere) behin eta berriz emanez; besteen plazaz plazako bertsogintza artifizialtzeko eta oro har bertsolaritza erretzeko beldurra, bestetik.
|
|
|
(Xabier Lete," Aita semeak", Berrehun
|
urtez
bertsotan, 2001.
|
|
|
Berrehun
|
urtez
bertsotan. (Elkar, 2001).
|
|
2010
|
|
|
Kronika kutsu hori da, beraz, Arriolaren bertsogintzari darion, alderdi nabariena, eta aipagarriena?, Lekuonaren 1981eko berbak erabilita. Harrezkeroko bertsogintzan ere(), bide beretik jarraitu zuen Arriolak, hurreko errealitateari behatuz, eta gertatzen zenaren berri emanez,
|
urteotan
bertsorik gehienak Donostiako El Diario Vasco n eta Arrasateko jubilatuen aldizkarian argitaratu zituelarik.
|
|
|
Oraingo publikoak, berriz, ez dauka zer ikusirik ordukoarekin”. Bertsotan hasi zenean urduritasuna omen zen nagusi bere barnean; estimuluak asko ziren. 28
|
urtez
bertsotan jardun ondoren, bai urduritasuna eta baita estimuluak ere jaitsi egin zaizkio, eta esperientzia da 28 urteotan jaso duena. Ate hau ixteko, perlatxo hau ere bota zuen:
|
|
|
Xabier Lete, Berrehun
|
urtez
bertsotan, Elkar, Donostia, 2001.
|
|
2013
|
|
|
Irailean jarraitzen du bertso tourrak. Jaigiroa eta eguraldia lagun, saio bereziak aurkituko dituzu,
|
urtean zehar
bertsoa sartzen ez den eliza eta leizeetan, adibidez. Urteroko zita, publikoan bertsolari handiak eta oholtzan izan daitezkeenak biltzen dituena, Lizardi Saria izaten da, Zarautzen.
|
|
|
Nahiz eta, bertsotarako zaletasuna txikitatik izanik, hamar
|
urterako
bertsoak idazten hasia zen, Salbador idazle berantiarra izan zen. Hasieran" Ataño" ezizena erabili zuen, baina
|
|
2015
|
|
|
1997ko bildumaren hitzaurrean, honela deskribatzen zuen Josu Goikoetxeak bertso biltzailearen jarduna: “Badira bost sei
|
urte
bertso bilketan nabilela Bizkaian eta sarritan esaten dut kokoteraino nagoela. Eta hala da, neurri batean.
|
|
2016
|
|
|
Lehenbiziko
|
urteetako
bertsoetan ageri da hizkuntzarekin daukan kezka hori. Euskararen galeraren aurrean, baina," Lopetegik ez zekien zer egin behar zen garbi" Elosegiren ustez.
|
|
2017
|
|
|
Denetik banatu dute, bigarren eskuko azoka bat antolatzeko beste gauza: kamisetak, txanoak, sagardotegirako gonbidapenak, Bertso Egunerako sarrerak, mantalak, tazak, giltzarriak, kantinplorak… Azken
|
urteetan
bertso eskolaren logoa eta, batzuetan, koplatxo bat daramate oparitutako produktuek; eta parte hartzaile guztiek jasotzen dituzte, epaile eta gai jartzaileek barne.
|
|
|
Azken
|
urteetako
bertso derbiei erreparatuta, batek baino gehiagok pentsatuko du hitzaren kirol nazionalaren eta kirol globalenaren arteko lotura aspaldikoa dela, baina ez nuke nik esango hainbesterakoa denik. Euskararen presentzia bera ez zen hain ohikoa eta hedatua San Mames zaharraren armailetan, salbuespen txalogarriak izanagatik.
|
|
|
Identifikatzen dut baita ere nik bizi izandako gauza batzuekin. Hamabost
|
urterekin
bertsotan hasi, eta gainera etortzen zaizu bertso mundua, zure nortasuna eraikitzen ari zara eskaparatean, eta gero bide bat egiten duzu, pertsonalizazio bide bat, sakontze bide bat, nik Maialen bide horretan ikusten dut eta emozionantea iruditzen zait. Lagun dudan aldetik ikustea nola eboluzionatzen ari den bere bertsogintza, lurrale berrien bila ari den, ahots ezberdin baten bila ari den, eta iruditzen zait ahots hori bera benetan denarekin gero eta gehiago konektatzeko bidea egiten ari dela.
|
|
2018
|
|
|
Atal honetan, lehenik, bertso munduaren baitan sozializatzearen bidezko hiztun berrien legitimazio prozesua izango dut aztergai, Ipar Euskal Herriko testuinguruan (IEH, hemendik goiti), horretarako hainbat
|
urtez
bertso eskolan aritu diren bi hiztun berriren bertso ibilbide eta hiztunibilbideak arakatuz eta hiztun berri gisa izandako bizipenetan arreta jarriz. Ondoren, gaur egungo bertsolariaren irudi kanonikoak legitimazio prozesu horretan bertan jar ditzakeen mugez arituko naiz.
|
|
|
Doinua ikasi duzun moduak eta jatorriak ere eragina dute. Adibidez, Xabier Leteren 200
|
urtez
bertsotan diskotik ikasiz gero, musikak erritmoa eta pianoa du; Lazkao Txikiri entzuten badiozu, berriz, doinua bera izanik, momentu batzuetan azkartu egingo du, gero arnasa hartu, gero moteldu… Bertsolari baten ahotik edo kantari batenetik ikasi ez da berdina. Bertsolariak beti bertsolari bezala kantatzen du, ez du kantari bezala kantatuko.
|
|
|
Epaile lanetan aritu da bigarren aldiz Txapelketa Nagusian. 14 urte zituela hasi zen Iruñeko bertso eskolan eta, pare bat
|
urtez
bertso mundutik at ibili ostean, 25 urterekin berrartu zuen Nafarroako Txapelketari esker, kasu honetan, epaile modura. Bere hitzetan, bertsoak ez dauka Miren edo Maiteren egunerokotasunean daukan adinako pisua, neurri batean, herri erdaldun batean bizi delako.
|
|
|
Beste zenbait euskaldunak dira jatorriz, baina egunerokoan gaztelera dute lehen hizkuntza, bai idatziz, irakurriz edo prestigioa duen edozein ekimen burutzean (bilerak, solasaldi serioak etab.). Kultura kontsumitzeko egunpasa interesgarria ikusten dute horiek ere BECen. Ez dira lau
|
urtean
bertso saio askoz gehiagotara joango; akaso, herriko antzokian egingo dutenera, BBK live edo beste jaialdi cool ago batekin datak bat egiten ez badu behintzat. Polita iruditzen zaie jarduna, baina ez dute katarsi kolektiborik bizi, ez dira orgasmora iristen, erreferentzia askok ihes egiten baitie.
|
|
|
ikasle, irakasle, lehendakari eta familia ohiak… Apirila: Udarregi 50
|
urte
bertsotan: Udarregi bertsolari, Udarregi ikastola… Maiatza:
|
|
|
ikasle, irakasle, lehendakari eta familia ohiak… Apirila: Udarregi 50
|
urte
bertsotan: Udarregi bertsolari, Udarregi ikastola… Maiatza:
|
|
2019
|
|
|
Asko hitz egin da emakumeek azken
|
urteetan
bertso munduan hartu duten garrantziari buruz. Ezin uka daiteke eragin nabarmena izan dutela gaur egungo jendartearen aldaketei egokitzeko saiakeretan, baita saio berezituak sortzerakoan ere.
|
|
|
Ez daukagu erreferenterik. Galdetzen badidazu ea 50 edo 60
|
urterekin
bertsotan jarraitu nahi dudan, baietz esango dizut, baina ez dakit nola egiten den hori. Nola egingo dugu guk bertsotan jarraitu nahi izateko eta antolatzaileek gu entzun nahi gaitzaten?
|
|
|
Nik ordura artean identifikatzen nuena, letra larriz idatzi izan den Gatazkaren bueltako problematika zen eta hartantxe ardazten ziren nire eguneroko jarduna, kezkak, beldurrak... 15
|
urterekin
bertsotan hasi nintzenetik 25 bat urtera arte, huraxe izan zen nire kokapen politikoa eta haretxekin osatu nuen nire diskurtsoa: ezker abertzaleko neska (alaba) gaztearena.
|
|
|
" Hamar
|
urterekin
bertso eskolan hasi nintzenean ume modura irakurtzen ninduten, eta garbi daukat noiz sentitu nuen lehen aldiz emakume modura irakurri nindutela. Bertso eskolako irakaslearen begietara sentitu nintzen lehen aldiz emakume.
|
|
|
Etxean euskaltzaleak izateaz gain, kulturazaleak ere baziren, baina “elitismorik gabe”. Oso aitari begira hazitakoa, hark bultzatu zuen 8
|
urterekin
bertso eskolan izen ematera eta literatur lehiaketetan parte hartzera: “Aitak jartzen zizkidan periodikoetako literatur lehiaketa guztiak errekortatuta eskritorioan.
|
|
|
Gurasoekin haserretuz gero, adibidez, idatziz ematen zien haserrera eraman zuten argudioen berri. Hitzetik hortzera n entzundako doinu bat erabilita, 13
|
urterekin
bertso sorta bat idatzi zion maiteminduta zeukan mutil bati. Urte pare bat geroago, idazten zituen testuak irakurtzeko eskatzen hasi zitzaizkion lagunak, batzuk hunkitu eta negarrez hasten ziren.
|
|
2020
|
|
|
" Honarat etorri diren kantari eta talde famatuak deitu ditugu. Eta bertsolariak ari dira prestatzen Ehun
|
urte
bertsotan, urriaren 3an eginen dena. Orain dela ehun urteko bertsoak, oraingo bertsolariek emanik, besteak beste".
|
|
|
Hasieran ez nintzen gai nahi nuena esateko. Hogeita hamar
|
urterekin
bertso eskolan hasi eta hogeita hamalaurekin plazan nenbilen. Eta bitartean gau eskolak ematen, umeak hezten, etxea eramaten, magisteritza ikasten, eta konpromisoz ere topera lanean.
|
|
|
Baina Ezkabarten euskaraz mintzatzea ez da soilik gaur egungo joera; alegia, 1612an ere horrela aritzen ziren. Peio Monteano Serbet ikerlariak Nafarroako Errege Artxibo Nagusian egindako aurkikuntzak horixe bera baieztatzen du; bertan, Arreko gazte batzuek 1612 urtean abestutako bertso sorta idatziak aurkitu baitzituen (2018
|
urtean
bertso hauek berrituak eta musikatuak izan ziren). Bertso hauek ahozko herri literatura euskaldunaren balio handiko aleak dira.
|
|
|
Bertso zaharrak LP erreferentean hernaniarraren hainbat bertso zeuden. Gero, Antton Valverderekin, LP oso bat eskaini zion; eta, azkenik, 200
|
urtez
bertsotan sail eskergako zazpi diskoetatik bi. Antzerkiaren esparruan ere Txirritak bere tokia izan zuen:
|
|
|
(2001) Berrehun
|
urtez
bertsotan (zazpi disko). Xenpelar, Bilintx, Elizanburu, Etxahun, Otaño, Txirrita, Basarri, Uztapide, Lazkao Txiki eta Xalbadorren bertsoak.
|
|
|
Garai hartan, halaber, ber  tsolaritzari buruzko saio luze bat grabatu zuen ETBrekin, Mintzoaren arnasa, egun Nahieran plataforman ikus daitekeena. Programa hori izan zen 2001ean argitaratu zuen 200
|
urtez
bertsotan zazpi diskoko bildumaren abiapuntua.
|
|
|
Garai  tsu hartan osatu zituen bertsolaritzaren inguruko telebista programa eta disko bilduma. 200
|
urtez
bertsotan bilduma amaitu zuenean ZIUn ospitaleratu behar izan zuten, 48 kilora jaitsita baitzegoen ordurako: horra norainokoa zen gaitzaren itzala.
|
|
|
Eutsi zaie zenbait konturi, baina pandemiak dakartzan zera guztiek giroa oro har hoztu dutela esango nuke. Disimulurik gabe aitortu zuen Marta Agirrezabala Lankuko koordinatzaileak, esaterako, bertsoarentzat" desastre samar" joan dela uda; aurreko
|
urteetako
bertso saioen %25 egin ahal izan dituztela aurtengo uztail eta abuztuan. Horrek dakarren lan galerarekin bertsolarientzat.
|
|
|
Kantaerari dagokionez, inpaktu handia eragin zidaten 200
|
urtez
bertsotan bildumako disko batzuek, urte batzuk pasata berriro entzun nituenean. Bertso eskolan oparitu zizkiguten garaian bertso zaharrak eta doinuak ikasteak motibatzen gintuen, eta imajinatu ere ez genuen egiten horiek kantatzen zituen gizona gaixorik egon zitekeenik.
|
|
|
Ezagutza areagotuz joan ahala, bere biografiaren zatiak poema edo kantuekin harremanean jartzeko ahalegina indartu egin da. Horrela, bada, berriz jarri dut 200
|
urtez
bertsotan bildumako diskoa, 2001ean argitaratua izan zela konturatu, eta kalkulatu dut garai hartarako bazeramatzala hamasei urte gaixo. Grabazio horietan bere ahotsak transmititzen didan makaltasunak harri eginda utzi nau.
|
|
|
Nire kasuan ere, poesiarako lehenengo hurbilketa bertsolaritzaren bidez izan zen; bertsotan, idatziz zein ahoz, hasi bainintzen poesia idazten hasi baino lehen. Gogaikarri bertso eskolan ginela, Xabier Letek berak grabatutako 200
|
urtez
bertsotan bildumako disko batzuk oparitu zizkiguten, eta bertsoak buruz ikasterainoko bueltak eman genizkien. Gerora, hitz neurtuetan kabitu ezinda edo, poesia hobesten hasi nintzen, eta bertsolaritza bigarren planoan geratu zen.
|
|
2021
|
|
|
Bi gauzak ikusten ditut. Azken
|
urtean
bertso eskolan maiztasun batekin aritzen nintzenez eta taldekako bertso txapelketan aritu eta gero, egia da ia naturalki eman dudala izena bakarkakoan, gustura nenbilelako bertsotan. Gero, bertsotan, damutzen zara; hainbeste nerbiok merezi ote du?
|
|
|
Hark esan zian: ‘.. garai batean, bertso afaria zen lekura heldu ahala, dena Land Roverrak ikusiko hituen... ’ Irudi polita duk orain hogei
|
urte
bertsoak entzutera ze jende mota joaten zen adierazteko. Arrakastaren eta bertsolaritza hedatu grinaren belaunaldia izan duk bai gurea.
|
|
|
Abel Muniategirekin seminarioan bertsoa lantzen hasi nintzenetik asko aurreratu nuen, nahiz eta sistemarik gabe lan egiten nuen.
|
Urteetan
bertsoa ezin bukatuz ibili eta gero ikusi nuen azkena pentsatuta errazago egiten zela. Eta pixkanaka horrelako deskubrimendu gehiago egin ondoren, argi ikusi nuen ikasketa prozesu hori nolabait sistematizatuz bertsotan ikasteko metodo bat garatu zitekeela[...].
|
|
|
[...] eguna mezarekin hasten zen, ondoren aditu baten hitzaldia etorri ohi zen; horrek bukatuta, usadioa zen Aita Juaristik batzarra irekitzea:
|
urtean zehar
bertso jardunean gertaturiko gaiak aztertzen ziren, eta etorkizunerako aurreikuspen eta ideia berriak denon artean aztertzen ziren. Bazkaria zetorren ondoren.
|
|
|
Hain zuzen ere presentzia horrek eta azken
|
urteetan
bertso munduak generoaren inguruan burututako hausnarketak ere egin dio ekarpena framing berriari: " Azken urteetan, halaber, generoa ardatz dutela egin dituzten hainbat ekarpen ere framingaren baitan koka ditzakegu" (Zubiri, 2016:
|
|
|
Fenomeno soziokulturalaren oinarrizko aldagaiek, ordea, hazkunde nabarmena erakutsi dute ordutik: bertso saioen kopuruak 1995ean 419 izatetik 2015ean 1.764 izatera pasatu dira; bertsolariak 1990ean 290 izatetik 2015ean 859 izatera; eta
|
urtean
bertso saioetara joaten diren zaleen kopurua 1995ean 223.924 izatetik 2015ean 263.884 izatera (Zubiri, 2018: 28 eta 2019:
|
|
|
[1] Bertsolaritza beti izan zuen zaletasun, eta ekarpen ezberdinak egingo ditu, baina garrantzitsuena urte luzez landu eta Berrehun
|
urtez
bertsotan izan daiteke. Zazpi diskoz osaturiko bilduma eskaini zuen 2001 urtean argitaratu zuen Xenpelar, Bilintx, Jean Baptiste Elizanburu, Etxahun Barkoxe, Pedro Mari Otaño, Txirrita, Basarri, Uztapide, Xalbador edota Lazkao Txiki handiaren bertso sortarik aipagarrienak bilduz eta abestuz.
|
|
2022
|
|
|
Bertsotan bezala, kar kar kar! Hogei
|
urtez
bertso eskolan aritu eta" oraindik ez zara bertsolaria, ezta?", esan ohi da. Horixe bera gertatzen zitzaidan.
|
|
|
Finalean, maila igo zela ikusi zen agian. Baina bertsolaritzak duen lekua ere igo da, azken
|
urteetan
bertso eskolen kopurua biderkatu egin da, gero eta bertso saio gehiago antolatzen dira eta Xilaba ere bada lan handi horren emaitza.
|
|
|
* Atal hau irakurritakoan Jabier Kaltzakorta lagunak jakinarazi didanez, Elizanburu ezin da izan Soferinoko itsua bertso sortaren egilea hainbat arrazoi tarteko, luzaroan pentsatu denaz kontra. Nik neuk Xabier Leteren ahotsean entzun nuen, 2001eko Elizanburu Etxahun Otaño diskoan(" Berrehun
|
urtez
bertsotan" bilduma), eta harrezkero saratarra eduki dut autoretzat, are orrialde hauek idatzi ditudan bitartean ere. Hala delarik, eta ezin jasanez errealitate mizkinak lorrindu diezadan kontakizun eder bat, ezentzun egin diot Kaltzakortari honaino, baina egiari zordun erantsi dut oin ohar hau kapitulu amaieran.
|