|
2000
|
|
|
Beraz, zalantzarik gabe, elebakardun horiek baino europarrago gaude. Gainera, beraiek gaztelera hutsean bezala, euskaldunok euskara soilean jardungo bagina, Legebiltzarrean ez luke izango
|
modurik
ezer ulertzeko.
|
|
|
–Administrazio Publikoek bultzatuko dute euskararen mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta pribatuetan. Horretarako, eta komunikabideek euskara gero eta gehiago eta ohizko
|
moduan
erabil dezaten, Nafarroako Gobernuak diruz eta materialez laguntzeko planak gauzatuko ditu.?
|
|
|
Aldi berean, esan beharra dago Erabilera Sozialaren eta Komunikabideen batzordeak berari zegozkion gainerako gaiak tratatzeko
|
modurik
ez zuela eduki, deitua ere izan ez zelako.
|
|
|
Kontseilu hau eratzen duen Foru Dekretuak dio: , bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro
|
modura
, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?. Hala eta guztiz ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
|
Irinaren gidatzeko
|
moduari
begira geratu zen. Ondo eramaten zuen autoa, gidari ona zen.
|
|
|
Esnatu da gure gizona! –entzun zion zuriz jantzitako emakume bati– Zer
|
moduz
sentitzen zara, txapeldun hori?
|
|
|
Eta beno, gero argitu zen talde armatu horrek artsenala prestatu nahi zuela Errepublikan, eta horregatik komeni zitzaiela itsasontziarekiko kontaktua ere Errepublikan izatea. Arma trafikoa zen gehienbat, baina drogak ere bazeuden tartean, hori baita talde lealisten finantzaketa
|
modurik
errentagarrienetakoa. Itsasontziak Hego Afrikatik etorri behar zuen.
|
|
|
Dena dela, autotik lasai irten ziren, boskotearengana pauso batzuk eman eta tiroka hasi ziren. Eta badakit zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain
|
modu
sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen. Lealista protestanteek ez zuten zirkinik ere egin, pistola ateratzeko edo oihu egiteko.
|
|
|
Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen
|
moduan
, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... ...ua inoiz ikusi dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren
|
moduan
, denaren gainetik eta denarekin bat eginik. Hau da Irlanda.
|
|
|
" Zer, Duncan? Orain hiru kilometroko bidaiak gustatzen zaizkik, mukitsuei
|
moduan
–", erantzun zuen barreka Ralphek," zoazte, zoazte zuek bostok aterpetxera, gu hamar minutu barru itzuliko gara eta".
|
|
|
Eta bide bazter horretan, azkenik, irribarre txikitxo bat eskaini zidan eta, eskuak bolanteari lotuta zituela," Connemarara joan nahi duzu, Eider?", galdetu zidan. Ez dakit galdera horretatik zein zatik irauli zizkidan tripak hain
|
modu
zoragarrian: Connemara aipatzeak eta bidaian lehenengoz lur zati hori nire eskuetan sumatzeak, edo Eider izena maitasunez bildu zuten ahots eta begi haiek.
|
|
|
Ai, pena dut munduko txokorik politena atzean utzi behar dudalako. Antonio Breschiren zinta walkmanean sartu eta berriz agurtuko dut Connemara, bertara sartu nintzen
|
modu
berean: " Connemara maitagarria, galdurik Irlandan..."
|
|
|
Distantziak luzeak dira, eta apenas dabilen autorik errepideetatik. Marka ezezaguneko bizikleta bat lortu dut, baina behintzat ondo zebilen, askatasuna gurpilpean sentitzeko
|
moduan
bai behinik behin. Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da.
|
|
|
Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko
|
modua
ematen du. Sekretu denak azal daitezke, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin.
|
|
|
Dakidan bakarra da, Ipar Irlandako gazteak drogetatik urrun mantentzeko lan egiten duen talde batekoak direla. Esan zidanez, hango gazteek nahiko bizi baldintza eskasak dituzte, eta horretarako dago talde hori, gazteak beste
|
modu
batean entretenitzeko. Helburu horrekin, txangoak antolatzen dituzte, xake txapelketak, futbola, igeriketa...
|
|
|
Gure amorrua bideratzeko
|
modu
bikaina iruditu zaigu guztioi, eta horrek apur bat baretu du giroa, lehenago kiskaltzear zegoena. Berehala etorri dira txantxak, aurkezpenak, ni Eider eta zu?
|
|
|
"... con contraseña". Eta
|
modu
etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau, oso modu etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela.
|
|
|
"... con contraseña". Eta modu etsiagoan" Eider"," Txema" (bereziki hau, oso
|
modu
etsian)," Rocío"," Irlanda"," Eire", aterpetxeen jabeen izenak... Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela.
|
|
|
Plazerra ematen didalako, ezta? Beste askok ardiekin egitea atsegin duten
|
moduan
. Nire emazteak ez du afizio honen berri, dena ezkutuan egiten baitut, baina jakin edo ez, engainatzen ari naiz.
|
|
|
Ez behintzat begirada goxoko martiriari. Gainera, seguru begiratzeko
|
modua
ere aldatu zuela. Seguru orain barrezka zegoela.
|
|
|
Lagunekin elkartu zen, hain zuzen ere gaua ordu askoko promesa egiten ari zen une berean. Denboraz hastea komeni zen,
|
modu
horretan alkoholak efektua egin zezan musuak zer ziren ezagutu nahi zuen mutilaren buruan.
|
|
|
Baina beti gertatzen zait ideiak trumilka etortzen zaizkidala, eta hara non hasi naizen hodeien inguruan berbetan, beste hamaika mila konturen bueltan hasi aurretik. Ikaragarria da enroilatzeko
|
modu
hau. Beraz, ordena pixka bat jarriko diot kontakizun honi, bestela akabo.
|
|
|
Eta berandu esnatze horren erruz, egun erdia galtzeagatik, atzo heldu beharrean gaur heldu naiz Cashelera. Baina beno,
|
modu
horretan beste toki bat ezagutu dut: Kilkenny.
|
|
|
|
Modu
horretan utzi nuen atzean Dublin. Gidaria hitz eta pitz ari zitzaidan, eta akademiako garaietatik geratzen zaidan ingeles apurrarekin erantzuten nion, begiak leihatilaren bestaldeko tonuetan galduta nituela.
|
|
|
Eta harritzeko motibo gehiago, Rocíok ez baitaki bere aita nor den. Bere ustez mexikarren bat izango da, Kalifornian beste asko legez beharbada
|
modu
ilegalean bizi dena. Eta ez du ezagutu nahi ere, benetako gorrotoa baitio.
|
|
|
Ez. Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta orain ez zuen beste
|
modu
batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman.
|
|
|
Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman. Dena azaltzeko adorea hartu(
|
moduren
batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu. Eta orain, egia esan behar bada, Txemak poz txiki bat sentitzen zuen barruan, Eider ez zelako hori guztia egiteko kapaz izan, Txema baino hauskorragoa izan zelako, nolabait beldurra eman ziolako laguntza eskatzeak.
|
|
|
Baina Ralph ez zegoen nire animoei kasu egiteko. Leihatilatik kanpora begiratzen hasi da, azazkalak janez eta ume baten
|
moduan
, urduri. Esan diot, mesedez, horrela gauzak zaildu baino ez zituela egingo, militarren susmoak piztu baino ez.
|
|
|
Autobusak Connemara atzean utzi zuenean," pikutara Eider, usteldu zaitez behingoz" esan zuen Txemak. Esan egin zuen; ez ozenki, baina alboko bidaiariek burua berarengana jiratzeko
|
moduan
bai.
|
|
|
Kartzelan ote zegoen edo, bestela, bere bila joan zitekeen jakiteko. Gogoa zuen, bai;
|
modu
horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko. Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu behar zuen alferrikako oroitzapenekin, sutan erre zitezen Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak.
|
|
|
" Orange Day a dela-eta, Belfast, Derry eta Newtownards hirietan oraindik unionista eta errepublikarren arteko liskarrak baretu ez direnean, IRAk atentatua burutu zuen atzo arratsaldean bost militante lealistaren kontra. Atentatua egiteko
|
moduari
erreparatuta, poliziak adierazi zuen azken aldian oso gutxitan erabilitako sistema jarri zuela praktikan IRAk, beti ere hasierako susmo eta hipotesiak betetzen badira. Dirudienez, lealisten taldean norbait infiltratzea lortu zuten, eta haren bidez jakin ahal izan zuen IRAk noiz, non eta nola burutu aipatutako ekintza.
|
|
|
Goizean, gosaltzera joan garenean, mutil talde bati agur egin dio Rocíok. Jangelako urruneko mahai batean zeuden jarrita bost edo sei mutil gazte, eta algaraka ari ziren hizketan, edonork entzuteko
|
moduan
. Eskuarekin egin die agur, eta segituan, niregana jiratuta," tipo bitxiak" esan dit ahopeka.
|
|
|
Zoratzear nago! Ez
|
modu
txarrean, e. Zoratzear nago Connemaran aurkitu dudan guztiarekin.
|
|
|
Bere eskutan balego, ordaindu ere egingo zien gidariei ahoko kremailera itxi zezaten, eskatutako herrira eraman zezaten tutik ere esan gabe. Ingelesez pentsatzen laguntzen zioten dozenatxo neurona haiei jai emango zien
|
modu
horretan. Baina ez, autoetako gidariak ez ziren derrepentean isilduko.
|
|
|
Eiderren jokaera bere bat bateko ilusio itzelari egotzi zion.
|
Modu
berean saihesten zituen bere aurrean azaltzen ziren oztopo eta traba guztiak. Horrelakoxea zen Txema.
|
|
|
Horrelakoxea zen Txema. Jabik askotan esaten zion pentsatzeko
|
modu
horrek harritu egiten zuela: ez zuela inor ezagutzen, Txema ez beste inor, arazo baten aurrean begien bistakoa ukatu eta komeni zitzaiona pentsatuko zuenik.
|
|
|
Ez, begien bistakoari beti
|
modu
tragikoan so eginez gero, aspaldi zen Txema zoroetxe batean. Adibidez, zenbait urte lehenago Eider eta beraren arteko harremana kili kolo utzi zuen esperientzia mingarri hura etorri zitzaion burura.
|
|
|
–Eta...? Zer
|
moduz
, Txema?
|
|
|
Eta gainera, azken aukera hori absurdoa zen guztiz, euren arteko konfiantzak ez baitzuen antzeko hesien beharrik. Joko
|
moduan
planteatuko zuen nonbait, otu zitzaion Txemari.
|
|
|
edan, edango zutela, eta ahal zen heinean arazoak ahaztu ere bai. Eta hitz egin ere nahikoa eta aukeran, baina horrek ez zuela Txemaren eguneroko tristura lausotuko, ezpada alderantziz, zeren pena hori eragiten zioten oroipenak izan baitziren hizpide garagardoz betetako arratsaldean, eta
|
modu
horretan Eiderren irudia berritu eta berpiztu baino ez zutela egiten. Esana zion Jabiri, eta honek ulertu ziur aski, baina Txema zen berbetan jo eta dale ibiltzeko beharra zuena.
|
|
|
" Esaidazu zein lurralde nahi duzun, eta zuretzat konkistatuko dut", promes egiten zion maitale utopikoak, artean poetikotzat jotzen zituen esaldiak erabiliz. Eider segituan hasiko zen amaitzeko tankerarik ez zuen zerrenda luzea botatzen, arrosarioaren
|
moduan
, Kubatik hasita Sri Lankan arnasa hartzeko lehen geldiunetxoa egin arte, eta hortik Cabo Verdera, eta gero Madagaskar edo Tibetera, edo Korsika zein Poloniara. Eta zerrenda horretan, erdi ostenduta, Irlanda ere aipatuko zuen, oraindik hitz haren atzean zer gordetzen ote zen erreparatu gabe.
|
|
|
Baina zirrarak askoz bortitzagoak izan ziren telebistako irudi haietatik haratago joan eta lehergailuaren zergatia ulertzen saiatu zenean. Egun horretara arte Irlandako kasua egunkarietako hizki beltzetara mugatzen zuen Eiderrek, orriak pasatu eta ekonomia, kirolak eta abarrak ere hitzezko anabasa hartan galduko ziren
|
modu
berean. Baina hizki horien atzean dagoena, notizia hotzaren lerro artean ezkutatzen diren istorio pertsonalak, titularrik osatuko ez duten samin txikiak, unean uneko bihotz taupadak, lehergailua jartzea erabakitzen den momentuko izerdi hotza, hondakin bat altxatu eta aurki daitekeena... hori guztia usteldu egiten da orria pasatu eta ekonomia, kirolak eta abarrak iristean.
|
|
|
Bai, atearen azpitik zetozen errainu urri erdi itzaliak ziren barrena argitzen zutenak. Eta morroiak ekarri ogi puska eta ur txarroa begiztatu nituen, ez zehaztasun osoz, baina bai haien iduriak bereizteko
|
moduan
. Zenbatetan etorri izan zaidan, ordutik honat, iduri hura, jaun André, neure bizitzako gaurik gautsuenetan partikularzki...!
|
|
|
Nik amari eta aitari behatzen nien, eta osaba Joanikoti, eta hirurak harri eta zur zeuden, ez aitonaren testamentik iguriki ez zutelako, baina
|
modu
hartan emaiterat zihoalako.
|
|
|
Zientziaren Eliza hura gehiago izan zen, beraz, gure isilpeko adiskidetasunari izena emaiteko
|
modu
bat, eta konplizitate keinu bat, etxeko bertze guztienganik bereizten gintuena, eta elkartzen... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren... zeren, komunionearen kontuan izan ezik, osaba Joanikot Lutheroren guragoa eta aldekoagoa baitzen Kalvinena baino eta, ondorez, gauzak gehiegi ez lotzearen ald... " Baldin satorren moduan ibili behar badugu, satorren moduan ibiliko gaituk, Joanes, lurpean, baina, haiek bezala, lurra ere jo diagu noizik behin, mutturraren erakusteko bertzerik ez bada ere".
|
|
|
Zientziaren Eliza hura gehiago izan zen, beraz, gure isilpeko adiskidetasunari izena emaiteko modu bat, eta konplizitate keinu bat, etxeko bertze guztienganik bereizten gintuena, eta elkartzen... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren... zeren, komunionearen kontuan izan ezik, osaba Joanikot Lutheroren guragoa eta aldekoagoa baitzen Kalvinena baino eta, ondorez, gauzak gehiegi ez lotzearen aldekoa, airearekin aire eta haizearekin haize, eta zeren halakoak ere izan baitziren gure egite haiek ere —bihurrikeriatik ere franko zutenak, bertzalde—, bere mementuan ohartuko zaren bezala... eta zeren, osabak noizbait erran zidan bezala: " Baldin satorren
|
moduan
ibili behar badugu, satorren moduan ibiliko gaituk, Joanes, lurpean, baina, haiek bezala, lurra ere jo diagu noizik behin, mutturraren erakusteko bertzerik ez bada ere".
|
|
|
Zientziaren Eliza hura gehiago izan zen, beraz, gure isilpeko adiskidetasunari izena emaiteko modu bat, eta konplizitate keinu bat, etxeko bertze guztienganik bereizten gintuena, eta elkartzen... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren... zeren, komunionearen kontuan izan ezik, osaba Joanikot Lutheroren guragoa eta aldekoagoa baitzen Kalvinena baino eta, ondorez, gauzak gehiegi ez lotzearen aldekoa, airearekin aire eta haizearekin haize, eta zeren halakoak ere izan baitziren gure egite haiek ere —bihurrikeriatik ere franko zutenak, bertzalde—, bere mementuan ohartuko zaren bezala... eta zeren, osabak noizbait erran zidan bezala: " Baldin satorren moduan ibili behar badugu, satorren
|
moduan
ibiliko gaituk, Joanes, lurpean, baina, haiek bezala, lurra ere jo diagu noizik behin, mutturraren erakusteko bertzerik ez bada ere".
|
|
|
Ez dakit arestian skribatua ez ote den zure azken gutunari ihardesteko bertze
|
modu
bat, zeren gutun hari zegokion ihardestea orain dela hilabete edo igorri bainizun. Gutun hartan, zeinaz bertze nonbait mintzatu bainatzaizu, Bruno eta Hobbes zenituen aipagai, baita Spinoza ere...
|
|
|
Baina, itzulirik jaun Marcelenganat, derradan ezen, oroz gain, hitzaren mi resle zela... eta hain dira gauzak erraiten ari natzaizun
|
moduan
, non frankotan pentsatu izan baitut ezen jaun Marcelek inportantzia handiagoa emaiten ziola ongi hitz egiteari hitzari berari baino, formari eta iduriari edukiari baino. Iduri dezakeenaren kontra, ordea, jaun Marcel ez zen hitzontzia eta kalakaria, eta hala erraiten zigun:
|
|
|
Goizetan jaun Marcelek emaiten zigun eskola, eta arratsaldeetan osaba Joanikotek. Osabak anitzetan galdetzen zidan jaun Marcelek goizetan jorratu gaiei buruz, nola galdetu baitzidan egun hartan, noiz eta jaun Marcelek silogismoei buruzko jakingarriak —figurak eta
|
moduak
, premisak, ondoreak eta korolarioak, baita hainbat silogismo molde ere, etsenplu eta guzti— irakatsi baitzizkidan; eta berdin galdetu zidan handik bizpahiru egunetarat ere, noiz eta jaun Marcelek termino mnemotekniko haien berri eman baitzigun, silogismoen arautzeko eta klasifikatzeko: Barbara, Celarent, Darii, Ferio, Cesare, Camestres...
|
|
|
—Zer
|
moduz
unibertsitatean? —galdetu zidan atezainak.
|
|
|
Sosegu hark, ordea, bertze ezinegon bat eta bertze urduritasun bat aurkitu zuen hurrengo kale kantoian, zeren, neure egitekoa eginez gero, ohoin bat bezala sentitu bainintzen, zure etxeko hurkotasuna hain
|
modu
zakarrean hausteagatik. Eta bi bozak berriro itzarri, eta nehoiz ere baino hitzontziago eta kalakariago aritu zitzaizkidan, eta, halatan, gau hartan lorik ezin egin nuela, neure gorputza martirizatzeari ekin nion, nehoiz ere baino beroago eta sutsuago.
|
|
|
Izan ere, bizkarra hala badu eta hurkoa bere burua bezainbat maite behar badu, ez dakit, bada, hurrengoan karrikaratuko ez ote zaigun zigorrarekin, harrapatzen dituen guztien zafratzeko... —nik aditzeko
|
moduan
mintzatu zen emaztekia, medikuari baino gehiago neuri xuxendu balitzait bezala: haatik, baldin dudaren bat banuen, ez nuen luzaz iguriki behar izan, zeren, medikuari adio egin bezain fite, eneganat etorri eta, bere semeari ahakar egiterat zihoakion ama batek bezala, fermu eta fintko, baina baita gozo eta emaro ere, erran baitzidan, euskaraz—:
|
|
|
—Ez nago, oro har, pentsatzeko
|
moduaz
eta moldeaz denaz bezainbatean, Axularrekin akort, eta gero eta gutiago nago, baina, filologoa naizen aldetik, erran dezaket ezen bere Gero hau euskararen monumentua dela, deusezetik edo kasik deusezetik eraikia: mirakulu bat, Joanes...
|
|
|
Nik ez dakit ba ote zuen hartan zer ikusirik pulpiturat eramaiten zuen burezurrak, huraxe zelako, hain zuzen ere, haren ohitura, baina baietz erranen nuke, zeren eta batzuetan burezurra bi eskuz hartu eta oihuka erraiten baitzuen: " Hona hemen, hona hemen bai, zuen etorkizuna, eta damu zaitezte, bada...!", erakusten zuelarik
|
modu
hartan ezen ezin hobeki mugitzen zituela teatroaren hariak, nola baitzegokion, hezkuntzaz eta ikaskuntzaz, jesuita bati. Eta, sermoi luzeak egiten zituen arren, ez zen aise marrantatzen eta erlasten zen predikaria, eta, hala berean, nekez adituko zen bere sermoi haietan eliztarren xuxurlarik, zeren eta haiek guztiak izaiten baitzituen berari adi, hitzarekin ez ezik bozarekin ere liluratuko balitu bezala, bozaren sekeretu guztien jaun eta jabe.
|
|
|
AITA Bartolomek familia oneko gizon ongi hazia eta ongi hezia zirudien, eta bere
|
moduetan
eta usantzetan ere, jendeari zor zion tratuaz denaz bezainbatean, halakoa zen... baina, aldi berean, gogorra eta hertsia zen, noiz eta erlijioneaz mintzatzen baitzen edo noiz eta bere sinestearen eta berak ikasi teologiaren zimenduak jokoan ikusten baitzituen; erran nahi baita ezen, egoera menerat zuen bitartean, igarri egiten zitzaiola zer kondizinotako gizona zen, baina guztiz aldatzen zela har... Ber tzenaz, gure aurkientza hartako anitz apez ez bezala, gizon jantzia zen... baina jantzi bakarrekoa.
|
|
|
Aita Bartolome aristoteliko sutsua zen, eta ez zituen ontzat hartzen, ondorez, osabaren tesiak, ezta haren
|
moduak
eta moldeak ere: ez haren ateraldi zorrotzik, ez haren txantxa ausartik, zenbatenaz aita jesuita jauregian sendoago eta errotuago, hainbatenaz gutiago.
|
|
|
Pentsa dezakezun bezala, jaun Marcelen eta aita Bartolomeren eskola emaiteko
|
moduak
arras diferentak ziren: biak ziren katolikoak, eta biak hitz egiten trebeak, antzetsuak eta jasoak, baina jaun Marcel, buztina bezala, moldagarria zen, eta aita Bartolome, harria bezala, zurruna eta guztiz moldagaitza:
|
|
|
Baina, ote dakizu san Anselmori berari anaiaren bat hil ote zitzaion
|
modu
ezin krudelago hartan...?
|
|
|
Txinan ibili diren misiolariek erraiten dute ezen txinatarrek erabiltzen dutela suplizio eta tortura mota bat, hitz guti batzuetan azalduko dizudana: lotzen dute biktima goiti beheiti jarleku batean; ipintzen dute iturri baten azpian, zeinari ura, itogin edo itaxur baten
|
modurat
, xortaka darion; erortzen zaio biktimari ura buru gainerat, beti toki bererat, orain xorta bat eta orain bertze bat, harik eta, xortaz xorta, buruan zulo bat eragiten dioten arte... Eta biktimaren izua eta espantua da hura, laztura eta mindura!
|
|
|
Badakigu nola beztitzen dituen Erromako Elizak bere errituak eta bertze zirimonia suerte batzuk
|
modu
hantu batean, halako moldez, non ikuskizun bihurtzen baititu isil gordean eraman beharrekoak ere, hala nola sufrimenduarekin eta oinazearekin lotu hainbat pena eta trabailu: hamaika prozesionetako penitentek eskaintzen dizkigutenak, konparazione.
|
|
|
Baina ez nagok akort, zeren eta guztiok ez gaituk martiri izaiteko jaio, ni ere ez... Eta martiri izaiteko jaio denak jakin likek, bertzalde, ezen martiriak eta martirien odola a posteriori direla emankorrak, noiz eta haien kausak aitzina egiten baitu... baina baztertzen eta ahanzten dituk,
|
modu
berean, baldin haien kausak huts egiten badu... edo ikusi, bertzenaz, zer gertatu zitzaien kataroei Montsegurren, zeren martiri haiek guztiak noren ahotan daude egun, eta nork loriatzen eta lorifikatzen ditu. Nehork ez!
|
|
|
Nehork ez! —eta, nola ez bainekien, artean, kataroen historia harrigarria, ez haien sakrifizioarena, osabak historia haren gorabehera printzipalak kontatu zizkidan, ez xehero baina laburzkiro, historia haren aroma usaintzeko
|
modua
izan nezan; eta gero erran zidan—: Galileok, aldiz, erdibide bat bilatu zian:
|
|
|
Ilunabarrean ostaturat gindoazela, ordea, gitarra jotzen zuen mutil hura ediren genuen, plaza bazter batean kantari. Ongi jotzen zuen, ongi kantatzen eta, apal jantzia zihoan arren, ongi hezia eta ongi ikasia zela igar zitekeen, bere manerengatik eta jendearen aitzinean egoiteko
|
moduagatik
. Dozena bat entzule zituen inguruan eta, kanta akabatzen zuenean, mugimendu neurtuz eta begirune osoz pasatzen zuen kapelua, bat bederak, gogara edo ahalatara, eskupekoren bat eman ziezaion.
|
|
|
—Aldi batez, ordea, Bakoren dizipulu bikaina izan zen, ezin golosagoa eta gularat eroria... —napolitarra baratx mintzatzen zen orain, pausatuki, nik guztia edo kasik guztia ulertzeko
|
moduan
.
|
|
|
Halaxe erran nion, bai, eta esplikazionea ere eman dizut, baina badakit ezen nik eman esplikazionea motza eta laburra geratzen dela. Anitzetan galdetzen diot neure buruari nola atera zitzaizkidan hitz haiek, eta oraino ere neke eta gaitz egiten zait bertze argibide baten edireitea... baina bai erraiten ahal dizudala ezen, hitz haiek trenkatu orduko, bi sentimendu errotu zitzaizkidala, biak ere kontrakarrean zeudenak, zeren sentitu bainuen, batetik, halako kezka bat, osabari
|
modu
hartan trufa egiteagatik eta zor nion begirunearen hausteagatik, berak napolitarrari zor ziona hautsi zuen bezala, bertzalde; baina baita halako alegrantzia eta halako satisfazionea ere, bertzetik, ene kezkaren gainetik zegoena mementu hartan, zeren bidaia oso hartan osabaren erranetarat egon bainintzen, sekula erabaki bat hartu gabe, eta zeren hura baitzen, hain zuzen ere, ene lehen deliberamend... Edo, ez al zen arrazoin printzipalena izanen ezen maisu ezin hobea nuela osaba, eta harenganik eta haren injeniotik gero eta gehiago ikasten ari nintzela, zeren eta nik osabari eman ihardespena, osabak berak egina izan baitzitekeen bertze zirkunstantzia batzuetan?
|
|
|
—Behin baino gehiagotan erran izan dizuet ezen gizonen harremanak arautzen dituzten
|
moduak
eta manerak ezin inportantagoak direla eta airea bezalakoak direla, zeren eta haiek erakusten baitigute non dagoen bakoitza eta zein den batzuk bertzeenganik bereizten gaituen marra. Eta orain, berriz, parada ezin hobea duzue zeuen ohituren apur bat hobetzeko.
|
|
|
Ordea, aitona Nikolasek ez zuen laket izan aitak hartu erabakia. Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea gure aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik bazegoen ere, alde batetik, gure aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten ari zen trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren
|
modu
eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein modu desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea gure aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik bazegoen ere, alde batetik, gure aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten ari zen trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren modu eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein
|
modu
desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
—Errespetuaz eta begiruneaz mintzatu da berori, aita, baina jauregiaren erantzukizuna ene esku utzi zuen, eta eskatu eta eskertuko nioke, baldin berorrek ere eneganako tratua errespetatuko balu. Eta barka biezat bertze hau ere erraiten badiot, zeren, oker ez banago, berorrek aitortu baitzidan ez zuela olen negozioan asmatu, eta horrek erran nahi du ezen berorren
|
moduak
eta moldeak berregokitu beharra zegoela, eta nik hori bertzerik ez dut egin. Eta lehen fruituak hor daude.
|
|
|
Eta gurea ezin neurtu badugu, nola neurtu bertzeena? Eta, neurtu ezin dena neurtu ezin bada, zergatik merituak partitzen eta banatzen ibil, nola ibili baitzen aita, hain
|
modu
arinean eta hain modu ankerrean. Ez al zuen berak ere merezi, merituen arabera ordain ziezaioten, bertze ostiko batekin, lehengusua hain itsuski eta krudelki tratatzeagatik?
|
|
|
Eta gurea ezin neurtu badugu, nola neurtu bertzeena? Eta, neurtu ezin dena neurtu ezin bada, zergatik merituak partitzen eta banatzen ibil, nola ibili baitzen aita, hain modu arinean eta hain
|
modu
ankerrean. Ez al zuen berak ere merezi, merituen arabera ordain ziezaioten, bertze ostiko batekin, lehengusua hain itsuski eta krudelki tratatzeagatik?
|
|
|
Baina ez dezadan deus aitzina, eta derradan ezen bortz zezen izan genituela arratsalde hartan, eta bakoitza
|
modu
eta molde diferentean toreatua izan zela.
|
|
|
...derradan ezen ikusleek bi zezen haiek izan zituztela sari, hain izan zen perfeta eta akasgabea jendearen lana, zeren, alde batetik, plazarat biluzgorri sartu ziren bi zezen haiek are biluzgorriago utzi baitzituzten hondarrean, eta, bertzetik, zeren ez baitzegoen zalantzarik ezen zezen bi haiek akabatu zituztela, osorik ez ezik puskaz puska eta mokoz moko ere bai, atomoz atomo, frogatzen zutelarik,
|
modu
hartan, ezen Demokritoren teoria atomista egiazkoa bezain errefutaezina zela. Baina urbiaindarrok filosofiaren historiari egun hartan eginikako kontribuzionea eta ekarpena handia izanik, are handiagoa izan zen Dionisos edo Bakoren omenez ondoren egina, zeren, zezen haiek atsegin sari zituztela jakin bezain fite, burdinak eta harriak, ikatza eta egurra eraman baitzituzten ikusleek plazarat, eta han berean erre eta xispildu zituzten bi zezenak.
|
|
|
Eta erraiten zenidan: " Ez al zaizu iduritzen, Joanes, ezen erregeren egite hura bere boterea erakusteko
|
modu
bat zela, zeren erdi hilik zegoena piztu baitzen, eta zeren halatan eman behar baitzuen Jainkoaren iduria, zeina leku guztietan dagoen?"
|
|
|
...ta ongi uler diezadazun, derradan ezen bagenituela gazteluan, geure sabel maskuri larrien sosegatzeko, portzelanazko bi kakontzi —edo pixontzi, edo gernuontzi... edo bazina, nola deitzen baitzion amak—, berdinak eta biribil biribilak, baita zurezko aulki bat ere, kakontzien diametroko zulo biribil bat zuena, non, beharren arabera, doitzen eta egokitzen baitziren kakontziak, egin beharrak
|
modu
lasaian eta erosoan egin ahal izaiteko. Eta guk geure egitekoa egin, eta morroi neskameak haien garbitzeaz arduratzen ziren, establietako eta ukuiluetako kloaketan eta putzu beltzetan husten zituztela, edo eiheraren aterabideko kanalean maizago, kanaleko urak, halatan, eskrementu haiek guztiak errekaraino arrasta eta eraman zitzan, jauregitik urrun.
|
|
|
Baina azantz eta abarrots harekin ez geunden, ez, trantze hartarik ezkutuan iragaiteko
|
moduan
!, eta, horrela, handik berehala hurbildu zitzaizkigun bi emazteki, haietarik batek eskuan kriseilua zekarrela: bata ama zen, eta bertzea Hi po lita, haren ohorezko dama, osabaren ahalkerako.
|
|
|
HOR nonbait erran dizut ezen osabak superstizionearen eta sineskeriaren landarea zimendutik eta erroetarik erauztea zuela amets eta, xede hari buruzkoan, egitekorik egitekotsuenetan sartu zela; eta erran dizut, halaber, ezen gure Zientziaren Eliza hura gure isilpeko adiskidetasunari izena emaiteko
|
modu
bat izan zela, bertze deus ere baino gehiago... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren: lehena, ondotik doakizuna duzu, jaun André.
|
|
|
Eta, aitak akabatu orduko hizketan hasten zelarik, zeren eta huraxe izan baitzitekeen
|
modurik
onena aitaren zalantza gorpuz ez zedin eta ez mami, osabak erran zuen:
|
|
|
Eta aitak, osabari akabatzeko betarik eman gabe, baietz erran zion, munduaren ezagutzea gauza ona zela eta hartan aitona Nikolasen ustekoa eta aburukoa zela, negozioen aitzinatzeko
|
moduaz
eta maneraz harekin deusetan akort egon ez bazen ere.
|
|
|
Ordea, adarretik adarrerat nabilkizu orain ere, eta ea betetzen dudan behingoz arestian eman dizudan hitza, bidaiari lotzekoa, aintzakotzat hartuz, lehenik eta behin, untziaren jaun eta jabea —Alessandro de Novara—, zeina baikenuen, aldi berean, kapitain eta bidaiburu, eta zeina baitzen genoarra sortzez, nahiz eta egun batean Veneziarat ezkondu eta han bizi izan zen handik aitzina. Baina" han bizi izan zelakoa" erraiteko
|
modu
bat bertzerik ez da, zeren Venezian hilabete inguru emaiten baitzuen urte osoan —egokitzen zitzaionean, itsasoaren eta negozioen arauaz—, eta gainerako hamaika hilabeteak Mediterraneo itsasoan barrena, handik Holandaraino eta Ingalaterraraino, Gibraltarko itsasartetik iragan eta Iberiar Penintsula inguratu ondoren. Bere ibilaldi edo itsasaldi haietan, zetak, oihalak, alfonbrak eta alkatifak kargatzen ohi zituen Turkian, gero Espainian, Frantzian, Holandan edo Ingalaterran deskargatzeko; eta Herri hauetan, berriz, bertze produktu batzuk untziratzen zituen —hauek artileari edo burdinaren eta altzairuaren industriari lotuak, eta haiek Ekialdeko Indietarik ekarriak— bertze portu batzuetan husteko.
|
|
|
—Matematikak dioena, ordea, berez eta halabeharrez gertatzen duk, eta ezin gerta daitekek bertze
|
modu
batean, zeren eta matematikak ez dik huts egiten. Edo ez al dakik matematikak egiten duela filosofia naturala bera ere naturaz gaindiko...?
|
|
|
Batek ez du bizkorra izan behar ohartzeko ezen don Frantzisko ez dela Zizeron eta Kintilianoren eskolakoa, eta haren predikuak ez direla, ondorez, bertze munduko gauza, eta gehiegi korapilatzen dituela batzuetan... Baina ez al da egia, halaber, ezen beti duela hitzen bat korapilo bakoitzeko, eta hala edireiten duela haien laxatzeko
|
modua
eta manera. Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik?
|
|
|
—erran zion, beltzuri— Arraioa! Hutsari buru egiteko
|
modu
bikaina bai hori... burua hutsik duen norbaitentzat! Ordea, hori baino gogorragoa hintzela uste nian nik...
|
|
|
|
Moduak
eta manerak aipatu dizkizut arestian, eta haiei buruzko xehetasun tipi bat baizik ez dizut emanen, hau guztia hobeki argituko dizuna, ikus dezazun zein diferentak ziren jaun Marcel eta aita Bartolome: Jaun Marcelek mahai baten inguruan emaiten zuen eskola, eta bera alde batean paratzen zen, ni bertzean; eta nahi izaiten zuen, bertzalde, nik hitz egitea eta ene zalantzen azaltzea eta guztian parte hartzea, kasik berdinetik berdinerat ariko bagina bezala; eta zuka mintzatzen ginen, eta ez zuen boza goratzeko ohiturarik.
|
|
|
Eta erotasun hori ez duk zuhurrak lukeen erotasun apurra, Virgiliok erraiten zuen bezala, baina ero baten erotasun handia. Zeren
|
modu
eta manera onik gabe eta gutieneko arau batzuk gabe ez baitago bizitza moldatzerik, eta zeren, zure ama Grazianak erraiten duen bezala, ez baitago goia behearekin nahasterik... —eta, aurpegia koadrotik urruntzen zuela eta behako luze batean ikusten ari zenaz laketzen zela, erran zuen—:
|
|
|
Ordea, zer irri suerte zen hura? Aitak osabari bere estimua adierazteko
|
modu
bat ote zen, erakusten ari zen injenioarengatik, edo bertze zerbait ote zen. Baina, galdegite horri lotu aitzin, jakinen al nuke erraiten noraino eta zer puntutaraino estimatzen zuen aitak osaba Joanikot?
|
|
|
Zeren eta teleskopiotik izarrei beha gauak galtzea edo txakurrak horrela bataiatzen ibiltzea edo kakategiak asmatzea ez baitzitekeen bertzerik izan... Eta ez ote zen, bada, aitak osabari egin irri hura erranahi bikoitzekoa, izan zitekeelako, alde batetik, osabaren zorroztasunari eta haren buru-argitasunari ezagutza egiteko eta aitorra emaiteko
|
modu
bat, eta izan zitekeelako, bertzetik, osabari trufa egiteko modua ere...?
|
|
|
Zeren eta teleskopiotik izarrei beha gauak galtzea edo txakurrak horrela bataiatzen ibiltzea edo kakategiak asmatzea ez baitzitekeen bertzerik izan... Eta ez ote zen, bada, aitak osabari egin irri hura erranahi bikoitzekoa, izan zitekeelako, alde batetik, osabaren zorroztasunari eta haren buru-argitasunari ezagutza egiteko eta aitorra emaiteko modu bat, eta izan zitekeelako, bertzetik, osabari trufa egiteko
|
modua
ere...?
|
|
|
Zeren, ez ote doaz irriak eta bertze keinu guztiak, anitzetan, hitzak baino haratago? Eta ez ote dira artezagoak eta xuxenagoak, baita erranahitsuagoak ere, hainbatetan, zeren eta keinuak, hitzak jaso ezin dituen ñabardurak izan baititzake, pertsonaren historiarekin eta haren izatasunarekin lotuak, pertsona bakoitzak bere keinuak dituelako eta bere keinuen adierazteko
|
modua
eta manera. Eta ez ote da horregatik keinua anitz koloretako fletxa, kolore bakoitzean arrazoin bat eraman lezakeena, eta ez ote du fletxa jaurtikitzaileak kolpean jotzen xedea eta helmuga, halako moldez, non keinua ikusten duenak ere kolpetik uler bailezake guztia, keinuaren azpian egon litezkeen ñabardurak eta bertze korapilo guztiak ere bat batean deskorapilatu balira bezala?
|
|
|
Zer gertatu ote zen bien artean? Baina galdegite haien gainetik bertze sentimendu bat errotu zitzaidan, zeren, ikusirik ezen Elbira
|
modu
hartan iraintzen zuela, defendatu egin beharra bainuen nola edo hala.
|
|
|
Arrai eta alegera joan nintzen oherat, baina ez guztiz, zeren ragazza ren kontu hark, noiz eta napolitarrak galdetu baitzidan zer zen Italiatik gehien gustatu zitzaidana, halako atsekabea utzi baitzidan, haren aitzinean neure buruaren jabe izan ez nintzelako, odola masailetan bor bor: ustekabeko galdegiteari ustekabeko ihardespena emaitea nuen kinka larri hartarik airos eta biktorios ateratzeko
|
modu
bakarra; aldiz, ihardeste merke hura eman nion: " Pisako dorrea".
|
|
|
Ene bozkarioa, Elbira jauregitik
|
modu
hartan alde egiten ikusi nuenean, apaldua eta zapaldua!, zeren iduritzen baitzitzaidan ezen bihotza hautsi eta arrobatu zidala, eta haren traizioneak ez zuela bertze pagamendurik merezi; baina zer pena hartu nuen, aldi berean, zeren bainekien ezen jaio orduko ihartu eta hostogabetu zitzaidala Elbiraren begietako leihoetarik atzeman eta usaindu nuèn udaberri ezin ederrago hura...! Eta ene eskuei behatu nien lehenik, eta imajinazinoak lumarik gabeko bi usakume ekarri zizkidan haietarat, biak hatsik gabe; eta ene bihotzari behatu nion gero, eta barrenaldea harrak janik ediren nuen.
|
|
|
Eta, sukarra zertxobait jaitsi zitzaidàn goiz haietarik batean, geure jaun Jesu Kristoz oroitu nintzen, noiz eta apostoluek bakarrik utzi baitzuten, hura hil hurran zegoela... baina ez, ez zuten guztiek, halarik ere, bakarrik utzi, zeren han berean baitzuen gurutzearen azpian ama Maria, semearen sufrimenduarekin bat eginik! ...ien idurikotasuna —Jesu Kristorena eta haren amarena, eta enea eta ene amarena— konfirmatzerat etorri zitzaidan —edo hala uste izan nuen nik bederen istant hartan, edo sinetsi nahi izan nuen— ezen, Jesu Kristo jarraibide harturik, apez egin behar nuela; izan ere, ez al zen hura nik sagastian ustekabean hartu nuen erabaki zentzugabeari bere zentzu ezkutua eta egiazkoa edireiteko
|
modua
–Zeren, egia bazen ere ezen jauregitik ihes egiteko asmoarekin hartu nuela, printzipioz, apez izaiteko deliberamendua, egia baitzen, halaber, ezen Jainkoak xuxen skribatzen zuela, baina lerro okerretan, halako suertez, non ene hatsarreko okerra ere geroak xuxendurik gerta baitzitekeen, Jainkoaren borondatearen arauaz; eta, zeren, horrela, nik asmatu estakurua eta desenkusa Jainkoaren probidentziak bideratua eta Jainkoak berak asmatua izan baitzitekeen, ororen buruan, eta ene gezurra, beraz, Jainkoak gidatua, gezurraren bidetik egia zedin bete eta konpli.
|
|
|
Zeren, baldin egia bazen ere ezen pertsona haserreak aski izan dezakeela halakoetan bere buruaren eta bere bisaia itsusiaren ikustea berriro ez haserretzeko, ez nengoen, ez, ni, puntu hartan, mirail baten aitzinean paratzeko trenpean, Platonen dizipuluetarik bat banintz bezala, ez horixe... hain bainengoen neure pena hartan dolorezki penaturik, eta hain bainengoen, halaber, neure gorputzeko parte eta endrezera guztietan gogorturik eta gozakaizturik, ez anaiarekin baketzeko asmotan eta ez harekin bihozbera eta uxter jokatzeko disposizionean, baina eztitasunik gabe eta mendekos. Zeren deusek ere ezin atera bainintzakeen neure tentutik eta pazientziatik, nola anaiak Elbira
|
modu
itsusi hartan kentzeak, eta zeren hark neuri eginaren ordaina bihurtu nahi bainion, eta doblea bihurtu nahi nion, ahal izanez geroz! Garesti ordainarazi behar nion eta neure betea eman behar nion, zinez!
|
|
|
Izan ere, nagusien arteko harremanak ez dira beti onak izaiten, eta hala nahi izaiten ditu bakoitzak bere alde eta fabore, beren arteko ahakarren eta liskarren orduan, armarik onenak, zeren giristinoen arteko gudurik handienak eta gogorrenak ez baitira kastitatearen guduak, nola batzuek sinestarazi nahi baitigute, baina poltsikoarenak eta diruaren ingurukoak, eta gudu haietan armarik onenak dituenarena izan ohi baita garaitia —eta, pausa labur baten ondotik, gaineratu zuen—: Eta jakizu, azkenik, ezen, nehoiz damu bazina ere, beti egon zintezkeela gibela egiteko puntuan eta Indietarat ekarri zaituen ametsaren berratxikitzeko
|
moduan
, Potosirako bidean jarriz...
|
|
|
Eta, nola ustekabea baita, ongi dakizun bezala, jendea gibelat bihurrarazteko
|
modurik
boteretsuena eta eraginkorrena, haiek ere gibelat egin zuten. Eta, haiek gibelat egiten ikusi orduko, hazi egin nintzen, halako tailuz, non ahul, eskas eta uzkur zena egin baitzen, begi herts ireki baten bitartean, ausart, azkar eta kuraios.
|
|
|
...ur nago haietarik bat zarela... baina jakizu ezen zeure eskuetan duzula, zeure etorkizuna ez ezik, zeure lagunena ere, eta izugarria izanen litzatekeela baldin zeure egitekoan huts eginen bazenu... zeren neure lagunekin mintzatu bainaiz eta guztiok zuen kontra deklaratuko baikenuke, nagusiaren alaba sendatzeko entseiuan huts eginen bazenu, zeure erlikia horrekin iruzur egiteagatik eta Lorenzo hain
|
modu
gaixtoan hiltzeagatik... Eta jaun Santiago de Tapioles y Villarrín —eta bere tituluen lista eman zuen berriro... eta berriro hartu zuen atseden, jakina, harik eta berriro ekin zion arte, titulu haietarik bat errepikatzen zuela, mementu hartan bertzeak baino inportantago irizten ziolako edo—:
|
|
|
" Joanes, zergatik egiten digute maiz irri —salbuespenak salbuespen— bai espainiarrek eta bai frantsesek eta bertze anitzek ere, gure nazionea eta gure lengoaia dela kausa? Zinez ote gara, bada, Marianak erraiten zuen
|
moduan
gente de suyo grosera, feroz y agreste, eta zinez ote da gure lengoaia lenguaje grosero y bárbaro y que no recibe elegancia. Ordea, ez ote dakigu biok ezen Axularrek ongi baino hobeki frogatu zigula bere Gero hartan ezen euskara latina, frantsesa, gaztelania edo bertze erdara eta hizkuntza bezain urrun irits zitekeela... eta arrazoin zuela, halatan, noiz eta erran baitzuen ezen euskaldunona zela falta, ez euskararena?
|