|
2002
|
|
|
1131) aldaketapolitikoak ereonginabarituzituen.Horrela, 1115.eanerrege kristauhorrekTutera, harenjaioterria, konkistatuzuen, bainaR. ...du elkartearengeroagokogarapenerako; adibidez, haienkideei hiriraitzultzenuztenzitzaien, hurasetiaturikegonzendenboranutziabalute; etxeaketa soroakatzeraemanen zitzaizkiendohainik, haiengatikinolako erreskate ordainik eskatugabe, garaihartakoohiturarenarauzohikoaizango zatekeenez.Horrenordez, juduekerregearilehenagokogobernarimusulmanari ordaintzenzizkiotenzergakberakpagatzekohitzaematenzuten, eta
|
horrez
gainera, merkaturajoateko, hirirasartuetairteteanordaindubeharrekoarielezere salbuetsirikgelditzenziren7.
|
|
|
Halakomomentubatean, etamereziko lukehoriargitzea, R.Yehudah k EspainiatikirtenetaAgindurikoHerrialdeankokatzeaerabakizuen.Dirudienez, alde honetatikAbraham barHiyya' matematikari etafilosofoakMegilat.ha megalehobrarenegileak (1136.eanhilak) eraginhandiaukanzuenberagan.Egun haietan, almorabideenetahaienondorengopolitikoakzirenalmohadeenpean, Al Aldalus enjazotzenarizirengertakarienaurkakoideologierreakziotzathartubehar daliburuhori, haiekerlijioarloanzerabiltenfundamentalismoarenetamusulman etakristauen artekoborrokenargitan. Haienondotikheltzenzirenzakuratze, ebaskoetaerasoetananitzjudu elkarteerabathondaturikgeldituziren.Kordoba aldeanslamenfanatismoerlijiosoa zennagusi.Almorabide etaalmohadeen gehiegikeriakneurrigabeakzirenetajuduakhaienarmadarieutsietamantentzera behartuetabortxaturikegonziren,
|
horrek
, berealdetik, juduenaurkakolapurretan, etaohorgoaniraunzezan.Kristauetamusulmanbandoenartekoborrokek judu jendearietengabekooinazeazekarkioten, harekinezbaitzutenmiserikordiarikez
|
|
2005
|
|
|
Singularreaneta pluraleanazentueradesberdinakdituztenhizkeretan, bereizkuntzahaugaltzendahitzmarkatuekin.Adibidez, Gipuzkoakozenbait lekutanetxíak ergatibosingularraetaétxiak absolutibo ergatibopluralaedo gizónaigízonaidatibosingularraetapluralaazentuarenbidezbereizten badiraere, singularrareneta pluralaren arteko bereizkuntza
|
hori
ez da egiten
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere
|
horretan
hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Daniloffeta Hammarberg (1973) autoreek, segmentufonetikobatekbesterenbateandueneragingisaeJkarrenondokoebakerenbatetortzemodu AHO BELARRIEN] ARDUERAMALGU MOLDAKORRETANBAOTEALDAGAIZTASUNIK, ruetan sinplifikatuz, ezkerrerakoeta eskuinerako koartikulazioa bereizten badaere, kontua askozerekonplexuagoa da; izanere, ezdabakarrikaurretik edoondorendatorrensegmentuari aurrehartzeaezaugarriak aldaraziz, askotan, errealitatean, artilukatzaileeneskutik (e.b., ezpainenaurreratzeetaborobiltzea) koordinatutakohainbat mugimendu morfema mugengainetikhedatzen dira aurreratuzartikulatzaileenjarreraondotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian dauden kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. Printzipio
|
horretan
oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etasegu... ra, bata besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du.
|
|
|
' Askotan, ikertzaileek ikerketan zehar segmentazioa burutzeko, zenbait irizpide ontzat hartuetaegitendaunitatez unitateko zatitze
|
hori
.
|
|
|
Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate dira: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea? Nolalitekeberdintzathartzea uhinetan
|
horren
ezberdin direnak (hauda, hizkuntzan pisurik ezbadute) etaaitzitik, uhinakustikoetanosoantzeko direnak oharmenakdesberdintzathartzea (hauda, hizkuntzanbereizlebadira). Nolaegitenduguartikulazio, akustikaetaentzumenarenlotura?
|
|
|
Arte
|
horretan
ez zen lo egona Txillardegi kulturaren alorrean ere, EuskaraBatuariateairekibaitzionBaionakoBiltzarrariesker, 1964ekoabuztuondarrean (29). Horretarako urtebetezasterolanegingenuenruedes
|
|
|
Arte horretan ez zen lo egona Txillardegi kulturaren alorrean ere, EuskaraBatuariateairekibaitzionBaionakoBiltzarrariesker, 1964ekoabuztuondarrean (29).
|
Horretarako
urtebetezasterolanegingenuenruedes
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan zen kantu bat, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu
|
horren
ezaugarriak. Kantuaren lehen neurtitza:
|
|
|
Tuba/ en haurrek berek eman ziotena, Eskuaraz emaiteko
|
hori
zen zuzena.
|
|
|
Xehetasunetan sartzen da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena.
|
Horrekin
goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta
|
hori
euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Eskuaraz emaiteko
|
hori
zen zuzena.
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen du ustea Eskuarak erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik
|
horrek
erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
1870ean Frantziak galtzen du gerla Alemaniaren kontra.
|
Hori
izan da gertakari latza frantses guzientzat, egiazko bihotz mina bereziki Alsazia eta Lorrena galdurik. Errepublika sortzen da orduan, ez delarik batere onartua Euskal Herrian, lparraldeko euskaldun gehienak Napoleonen aldekoak edo erregetiarrak izanez.
|
|
|
Betiri Santz ezagutua da gosetearen ikurra delakotz. Sinbolo
|
horretaz
baliatuko da Zalduby Errepublikaren kontra.
|
|
|
lnpiotasuna,
|
hori
da gaitza, gaitz ikaragarria, erlisionaren kontra doana, ideología osoki galgarria eta denetan zabaldua. Denetan, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz; zer da Euskal Herria?:
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu
|
hori
betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
Nola ez da sartuko Dibarrart, hain elizatiar izanez, XIX. mendearen azken laurdeneko eztabaidetan, segituz Adema Zalduby edo Michel Elissamburu. Badaki ilun peko jende horiek lanean ari direla Elizaren kontra eta kutsadura berri
|
hori
sartzen ari dela, emeki emeki, Euskal Herrian. Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak.
|
|
|
Nolaz egin du aldaketa
|
hori
Dibarrartek hiru urteren buruan. Zer gerta
|
|
|
Donibane Lohizunen, 1892ko abuztuan herriko etxeak, Goyhenetche medikua alkate delarik, besta euskaldunak antolatzen ditu Antoine d' Abbadie-ren ohoretan. Alabainan euskal letretako mezenas hain ezagutua Académie des Sciences eko president edo buru izendatua izana da eta karia
|
horretara
omenaldi bat eskaintzen zaio. Hain zuzen, mintzaldiei ihardesteko xutitu zen Antoine dAbbadie eta amaitu zuen bere eskerrezko mintzaldia aldarrikatuz:
|
|
|
Ahapaldi batean bi ideia nagusi agertzen dira: lehena, zazpi probintzien arteko batasuna, bigarrena, herri batu
|
horren
askatasun nahia. Hitz laburretan dena errana da.
|
|
|
|
Horrek
erran nahi du Gernikako arbola kantuaren araberakoa dela lparraldekoentzat eta, beraz, kantu abertzalea (nahiz hitza ez den oraino sortua).
|
|
|
Karia
|
hortara
antolatua izan da, Lore jokoetan bezala, kantu sariketa bat. Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima.
|
|
|
Oxaldek eta Dibarrartek parte hartu zuten zeingehiagoka
|
horretan
. Oxaldek bere Hizkuntzetan lehena kantuaren bosgarren ahapaldian aipatzen ditu zazpi probintziak:
|
|
|
lraganean ikusten du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken bi neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte
|
hori
, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza adierazten du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
Berdin kontserbatzailea, bainan bertze bizitasun eta kar batekin.
|
Horretan
datza bi bertsoen arteko diferentzia.
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak bat en ideología sortzen ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia
|
horren alde
eta maisu gisa dago Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu
|
horretan
aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra. Kantu horren sortzailea, nahiz ezagutua ez den, Donibane Lohizunekoa izan daiteke.
|
|
|
Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra. Kantu
|
horren
sortzailea, nahiz ezagutua ez den, Donibane Lohizunekoa izan daiteke.
|
|
|
Bilbao, 1992, 259
|
Horrez gainera
ikus ere: AGIRREAZKUENAGA, J., Euskal historiografiaren barrena:
|
|
|
' Gai
|
horretan
murgiltzeko ikus AGIRREAZKUENAGA J. (ed.), La articulación político insti
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta
|
horregatik
amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia
|
horretan
lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Hispanian jaio, bizi, hil zen den heinean, guzti horrek idiosinkrasia sortzen du eta horno Hispanicus delakoaren nabarmentasuna ageri agerikoa bihurtzen da historiaren subjektua bihurtuz. Modu
|
horretan
historiografía nazional espainiarra gorpuzturik dago Aro Berriaren atarían eta XVI. mendez geroztik garrantzia irabaziz joango da. Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9?
|
|
|
Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan herri nortasuna azpimarratu zuen. Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen,
|
horrek
definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea.
|
|
|
Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia? Goi Ertaroan, historia guztiak unibertsalak ziren eta gerora unibertso
|
horren
probintzien historiak idazten hasi ziren. Vasconiaren notitia berez unibertso horren probintzia da eta unibertsaltasun horrekin komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil baten historia zena.
|
|
|
Goi Ertaroan, historia guztiak unibertsalak ziren eta gerora unibertso horren probintzien historiak idazten hasi ziren. Vasconiaren notitia berez unibertso
|
horren
probintzia da eta unibertsaltasun horrekin komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil baten historia zena. Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu horretan.
|
|
|
Goi Ertaroan, historia guztiak unibertsalak ziren eta gerora unibertso horren probintzien historiak idazten hasi ziren. Vasconiaren notitia berez unibertso horren probintzia da eta unibertsaltasun
|
horrekin
komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil baten historia zena. Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu horretan.
|
|
|
Vasconiaren notitia berez unibertso horren probintzia da eta unibertsaltasun horrekin komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil baten historia zena. Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu
|
horretan
. Berez, Vasconiari, historiografian eta teoria poli tikoan existentzia berria eransten zion eta lurralde horrek aurrerantzean ber takoak definitzeko gaitasuna eragingo zuen, euskaraz euskaldunak Euskal Herrikoak zirela aski nabarmena baitzen.
|
|
|
Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu horretan. Berez, Vasconiari, historiografian eta teoria poli tikoan existentzia berria eransten zion eta lurralde
|
horrek
aurrerantzean ber takoak definitzeko gaitasuna eragingo zuen, euskaraz euskaldunak Euskal Herrikoak zirela aski nabarmena baitzen. Historia nazionalen sorrera garaian, A. Oihenartek euskaldunen historia sortarazteko oinarrizko ikuspegia eta ele mentuak sortzen ditu.
|
|
|
M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino. Bere gogoetaren bidez espazio bat definitzen du eta espazio
|
horretan
bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki.
|
|
|
Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren. ...ate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta
|
horretan
Herri Adiskideak ez ziren bat ere berriztatu edo moderni zatu. Kontraesana dirudi.
|
|
|
Gogora ditzagun Chaho Belzunze, Bladé, Jaurgain.
|
Hori
da beharbada iparraldeko historiografiaren konstantea, euskaldunez orokorki ari direla, Euskal Herria bere osotasun geografikoan hartuaz. Badirudi iparraldean bertako ohizko erakundetze politiko eta juridiko pro pioa galdu zenean, intelligentsiaren joera hizkuntza eta herri berezitasunez gogoetak burutzera eta histori arloan herri euskalduna lantzea bihurtu zela egitasmo berria.
|
|
|
Atzerrian, zegoen Hegoaldeko euskaldun liberala eta iparraldeko joera
|
horretaz
kutsaturik edo, Zamakolak histori lana Oihenarteren ildoa berriz ere hartzen duela dirudi, bere Historia de las naciones bascas izeneko liburuan15
|
|
|
Ohiko euskal zibilizazioa betiko desagertzearen beldurra hedatu zen.
|
Horren aurrean
zerbait egin beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras sortu eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria.
|
|
|
utzirik, akademietan oinarritu zuen historia berria sortzeko ahalegina eta ahal mena. Giro
|
hori
ezagutzen zuen Etxegaraik eta Kanpionek ere. Trabajos de un cronista liburuan, 1898an argitaratuan, bere helburu historiografikoa argi eta garbi adierazten zuen19 la más constante y arraigada de mis aspiraciones:
|
|
|
Berriztapena lortzeko, oinarrizko abiapuntua sorburu historikoak kritika zorrotzez aztertu behar ziren eta iturrien irakurketa berriak eginaz, historia berriztatua sortuko zen, dokumentuek berez ez dutelako hitzik egi ten, baina, bestalde, historiarik ezin daiteke buru erudizio enpiriko gabe.
|
Horregatik
ez da mugatzen agirien positibismora edo sorburuen kritikaren teknikara. Frantziako Augustin Thierry izango zuen eredua eta, beraz, iker keta eginez, artistaren jitea ere erakutsi behar zela aldarrikatu zuen.
|
|
|
ECHEGARAY, C., Trabajos de un cronista. Bilbao, Biblioteca bascongada de Fermín Herrán, 1898, 131
|
Horrez
gainera bere ideia historiografikoak ezagutzeko A. Kanpioni buruzko hitzaldi baten testua ere interesgarria dugu, Blancos y Negros (guerra en la paz) nobelaren argitalpenaren hitzaurre gisa argitaratua, Donostian, 1934an, Zabalkunde bildu man, Beñat Idaztiak.20 LABAYRU, E, Historia General del Señorio de Bizcaya. Bilbao 1895, 6 liburuki argitaratu zituen 1903 bitartean Bizkaiako historiaz.44EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAGiro horretan, Miguel de Unamunok Etxegarai eta Labayruren lanak kri tikatu zituen eta bidenabar historiaz zuen ikuspegi teorikoa lerro laburrean bezain sakonean adierazi zuen:
|
|
|
Bilbao, Biblioteca bascongada de Fermín Herrán, 1898, 131 Horrez gainera bere ideia historiografikoak ezagutzeko A. Kanpioni buruzko hitzaldi baten testua ere interesgarria dugu, Blancos y Negros (guerra en la paz) nobelaren argitalpenaren hitzaurre gisa argitaratua, Donostian, 1934an, Zabalkunde bildu man, Beñat Idaztiak.20 LABAYRU, E, Historia General del Señorio de Bizcaya. Bilbao 1895, 6 liburuki argitaratu zituen 1903 bitartean Bizkaiako historiaz.44EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAGiro
|
horretan
, Miguel de Unamunok Etxegarai eta Labayruren lanak kri tikatu zituen eta bidenabar historiaz zuen ikuspegi teorikoa lerro laburrean bezain sakonean adierazi zuen: Si de los fugaces sucesos quieren sacarse los hechos permanentes, verdadero objeto científico de la historia, hay que redu cir el orden cronológico del suceder al evolutivo del hacerse, y no caer en prag matismo excesivo21?
|
|
|
Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda zeudelako.
|
Horregatik
Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen: ¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da bere proposamen politikoak erakusteko unean.
|
|
|
Geografía general del País Vasco Navarro, entziklopedia gisa asmatua, garaian garaiko jakituria historiografikoaren eredua dugu.
|
Horrez gainera
aipatu behar dira Pablo de Alzola eta J. Lazurtegi. Antropología arlo an José Miguel Barandiaranek ahozko iturrietan finkaturik, biltzen zuen lege21 UNAMUNO, M., Obras Completas, IV. liburukia (Ed.
|
|
|
Iparraldean J.M. Barandiaranek jarraitu zuen aldizkariak sortzen eta 1948an Biarritzen Eusko Ikaskuntzen zazpigarren kongresua antolatu zen. Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika
|
horren
amaiera erakusten zuen. Bestalde, hego Ameriketan, Argentinan, Venezuelan eta Mexikon bereziki ahaleginak egon ziren.
|
|
|
Bukaeran ez du nahi izango generalizazioan erori. Espiritu etnografikoak dirau bai, baina
|
hori
ez da maila teorikoan ez duelako kezkarik, erredukzionismo antzuan ez erortzeko bidea baizik. Deskribapen soila eta formala gainditurik gelditzen da, ikerketa teori koan aukerak eginez, ez modu abstraktuan, enpirikoan baizik, berez etorri zetorren ondorioa modu naturalean agiriaz.Sozilogismo berriaren ekarpenak jasoko ditu 1950ean, aurkakoa, hurren go hamarkadan, sikologismoan murgilduz.
|
|
|
Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero
|
hori
aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora. Datu egokiak aurkitu behar ziren teoria konfirmatu edo deuseztatzeko.
|
|
|
23Azken urteotan aniztasunezko ikuspegia garatu da honezkero historiala rion artean.
|
Horregatik
historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu, ezin dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu. Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera.
|
|
|
Foruen inguruko kultura politikoa aberatsa eta indartsua da. Baina euskal historia ezin da
|
horretara
mugatu, historia nazionala denboraren igarobidean aldi bat baino ez delako.Tokian tokiko historia zehatzak, komunitate jakin batzuena indarberritu da. Enpresaren historiak, historia ekonomikoaren arloan, hutsune nagusia da.
|
|
|
Azpiegieturazko ikerlanen ondoan, nahietaezkoak ditugu diskurritzeko modu kontraesankorrak,
|
horrek
egiten duelako herria. Folklorean murgildu garenok badakigu tradizioa nahaste eta borraste guztien bilgunea dugula.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa
|
hori
premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. ...bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa,
|
hori
da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Dialektoak bikoitza den eginkizuna du: bere hiztunei hizkuntza
|
horretako
gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973).
|
|
|
bere hiztunei hizkuntza horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza
|
hori
baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da.
|
|
|
hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen
|
horretan
oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu:
|
|
|
hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu
|
horren arabera
hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu:
|
|
|
Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu
|
hori
eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu: «eixu ondarrutar! > > entzuten genien bertako gazteei duela hogei urte arrantzale herri
|
|
|
Eremudialektal geografikoanerkidegoarenbarrenera begiradauden tradiziozkojarreraberdintzaile etakonbergenteekikohiztunak nolako kokaguneahautatzen duenazterdaitekeen gauzada.Horretarako, gizartearen barrenekosareketan norbanakoakdituen hartu emanetaerlazioak nolakoak diren etaerreferentziatzatzein talde jotzen d (it) uen ezagutzea baitezpadako baldintza da; norbanakoarenhizkera jardueranoinarriturikjoereketanorabideekberekin loturik daramaten prestijioarenarabera hiztunak bereburua non kokatzen duen edo non kokatu nahiko lukeen antzeman dezakegu2? Ezin ahantzi dugu prestijioaren ifrentzuanestigmaizpiak edota hainbat hiztunen ziurtasun linguistikorikezasumaditzakegula; ikerketa xeheekerakutsi dutenez, hiztunokhizkuntzarenbaitakoautogorrotorainoedotaprosodiarenaldetikako ahoko giharreendoitze kulturaledogizartezko etarainoiritsgaitezke;
|
horretaz
jabetzea ezlegokegaizki: hizkerarekikojarrerarenikuspegi kognoszitiboan, sinesteak, estereotipoaketa perzepzioaksar ditzakegu eta alderdiafektiboan, zirrarak etasentimenduak.
|
|
|
Arebortitzagoadaoraino Danimarkan gertatudena: herritarren% S mintzodasoiliksortudenalderdikodialektoan, gaineratekodanimarkarguztiakhizkerazbederenkopenhagetartudira.Mendehonenbigarrenerdianizugarrigertatuomendahizkuntza desberdintasungeografikoenapaltzea, dialektoakberdintzera joda.Berdinkaratzeedo«dialectlevelling» prozesu
|
horretan
, ezaugarriestandarrakherrialdeguztiangaindihedatudira, Kopen hagen mintzatzen den aldakirantz gertatu da konbergentzia (Kristiansen
|
|
|
Denaden, nahastekotanerdaranahastenda, ezAzpeitikoakezdirenbestehitzakedomailagore takomintzoak. Lepoerabiltzen omendagazteenarteangalderetarako juteal gea? 1itealdeu, makurra.Agianadibidez hitzanagusitzenaritukodabatzuen artean gonbaaziyo batea1konpaaziyobatea
|
horren
kaltetan, gaztebatzuek ezgendunerabilikodizute ezkendun enostrue, ordain, bainaoroharherrikoa berekoadagazteekegitendutena: ankie, narruzko txupie larruzko jaka, ikixi ikasi erabiliko dituzte. Horrezgainadiskideen artean batuaerabiltzea edotazuka jarduteaezinpentsatuzkoakditugu etasetazfonemak bereiztea ereirrieragingarritzatjotzendutebertako gazteek; gaztelaniazereneutralizazioabizkarkariarenaldegertatzenda, ezapikariarenalde.Apikaria, inoizerrezildarreiadarrajotzekoerabilikoda.
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek, euskara estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu
|
horrek
egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohand... Tradiziozko euskaldunahalketuengaiaereezdabilhonetatik urrun etaarazoa EuskalHerriannonahi agerizaigunarren, berebizikoa daNafarroa Garaiko kasua.Baztangoaegokideskribatu duKasaresek':
|
|
|
IkustekodagoEuskalHerrikohainbatbazterretan sortzen arideneuskaraberrihorrek nolakokolorea (k) etazeinukituizanendituen.Hizkera erkidegoarenosasunonalagunetaherrian«heti! > > egindenmintzoak polarizaziorako etabereizteko duen gaitasuna baliatuz, hainbat hizkerak gogor eusten ahaldiote beren berezko kolore lokalari oraingoz; eskualdeko nortasunari edotaherrikoari garrantziaemanohizaienalderdietan gertatzendirahorrelakoak.Norberarenherriko hizkeratik ereduberrietaestandarre (ta) raino, gainera, alde ederra dago leku batzuetan, bateko eta besteko hiztunek beren gizartekohartu emanenetaerreferentzienaraberaibilikodutenaedoezdutena.Honela, betikoherriko euskaraedo«mildlocaldialect> > izendatzendene tik«locallycolouredstandard> > delakoraino tartezabaleanhainbatetahainbat errealitatek etahizkerenartekokonstelazio bitxieklekuaizandezakete'.
|
Hori
da, guohartu orduko, egungoeuskararigertatzenarizaiona.
|
|
|
...nsortua; eskola ikastoletaneuskarabatuaerabiltzendagehienik; berelausoanere, euskaldunanitzenganbadagoEuskalHerribatubatenizpiritua; euskal kulturaidatziaere, zailtasunak zailtasun, aitzinatuzdoaemaro emaro; azenontzeko, eguneroko tasunamundu guztian zeharhomogeneoagoabilakatuaz doaetaikus entzutezkohedabideekere lehenezzutengarrantziaduteorain.1968tikaitzinera euskara batua deitzen dugun tresna
|
hori
ere badugu euskaldunok, etaezin ahantzi daordura artean euskaldun anitz elkarri ezin ulertuz zebiltzanetan erdaraz mintzo zirelaezinbestean; honetan, dirudienez, gauzakpixkatxo bat aldatuetabideratu dira.
|
|
|
Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik euskara batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok
|
hori
dioten arren, hemen ezdahori gertatzen ari, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen ari diratekeen batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
|
Aldamenekoeremu
|
horrek
gizartezko onespena baldin badu lanbidea eskaintzeko aukeraren aldetik, kulturarenetik, izpiritupolitikotik edotaber taramaizjoanbeharragertatzendelako hiririkhurbilenahordagoelako, biztanleeiosasunbidea hor jasotzeadagokielako..., esperoizatekoa daaldamen horretakohizkuntza aldaeretarantzjotzea: nongoadenezdakigun euskaldun batekin gertatzean, hizkuntza mailaapurtxo bat jasotzeakomeni delapent... Esate batera, nabarmena da«ezmugikor» ezdiren NafarroakoBortzirietakohain batetahainbat gizoneuskaldunek bertakoa ezdeneuskaldun batenaitzinean Gipuzkoakomintzoratduten joera; ezdakigu hemen hizkeraren prestigioa denaipatu beharrekoa edota moldatzekoetakonpontzekoeskaintzen duen egokiera; biakbatera, agian. Duelafranko urteBautistaMadariagabertsolari aranztarrakBasarribertsolarigiputzaren irratisaioetarakoerakusten zigun mirespenaongigogoandugu: ikusberonen«Nerebordatxotik»idatzizkosai lazl.Aranbarrireniruzkina (1999: 157). ltxura guztienarabera ekialdekoago diren etamugaadministratibonagusiaz eskuinekoak diren hizkeren isurira dagomoldaturikorainartekoBortzirietakoeuskara, bainaegunaurreikusdaitekeenetorkizunakezduhonelakorik ikusarazten etaberdin berdinmintzo diraFraile&Fraile (1996: 236) etaZuazo (1997: 419) Oiartzunalderdiko hizkerazere; herrihonetan nabarmenagoa da, gainera.
|
|
|
Eguneuskarabatuarenetaberreuskalduntzeareninguruan sortu denedo sortuazdoan«prosodiagaztea> > ereez dagauzaarrotzaguretzat, egunoroz entzuten baitugu inguruan,
|
baina
horrek ez du esan nahi ongi ezagutzen dugunik, deskribapen guztizko bategitekogaigarenik.Antzera gertatzen da arestianaipatzen genuenestandarrarenetaherri hizkerarenbitartean dagoen iraganbidezabaletakonplexu horren guztiaren kasuanere.
|
|
|
Soegindiezaiogunsuedieraerabiltzendenbihiritangertatzendenari. FinlandiakoNarpes ensuedierazmintzodirabertakoaketa erlatibokihomogeneoada darabilten hizkera.Ekonomia arrazoiak bitarte hiri
|
horretako
lagunbatzuekSuediakoEskilstunahiriraemigratubeharizandute.Hanere suedierazmintzodirenarren, bertakohizkerabereziaberentzatberriadaeta ikasi beharrekoa, baina hirihartakosuedieraarrasestratifikaturikdago, aldakortasuninterindibidualahandiadaetagizartekoaldeakislatzenago dira EskilstunakohizkeranNarpes koanbaino; hizkeraerlatibokihomogeneoada
|
|
|
Narpes koa (Ivars1994: 206). Ezdezagulapentsa, beraz, euskaraz gertatzen denbezala, lekuguztietan hizkuntzarenaldakortasunarenfuntsik nagusiena geografiarenardatzaridagokiola; eztaere, horzeharko hizkuntzetanetaego eretan usu aurkitzen dugun errealitatea, aldakortasundiastratikonabarmen
|
hori
, nahitaezeuskararen barreneanaurkitu behardugula: nonnola.
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. ...artu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra hirietanherrixketan baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan erkidegoen arteko hartu emanenkon plexutasunakpertsonekrole
|
gehiagojokatubeharraeragitendueta
horrek norberarenaldakortasunlektalaareagotzeadakar, bainabaitamaizahaliketa eredurik neutroenarenbeharraere.Donostiakokasuan, gainera, bertako hizkeraetaeredu batuaren arteko lezeahandia ezizateak balirudike zerikusia izanduelakaxkariñeneuskararen urtzehorretan.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida
|
hori
eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar
|
hori
onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...afiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze
|
horretan
eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Euskara estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta
|
horren
berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan egin diren euskara ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
– Goenagaren (1978) gramatikak ere, eragin handia izan zuen joeren bateratze
|
horretan
, hel
|
|
|
rruetara hedatzeko ahaleginak ere, eztabaida sutsuen iturri izan dira eta
|
horretaz
arituko naiz lan xume honetan. Bereziki euskararen helburu tekniko zientifikoetarako erabileraz mintzatuko naiz eta han hemenka dabiltzan zenbait zalantza eta eztabaidaren inguruan:
|
|
|
Hona hemen Etxebarriak (1992) zientziaren arloko euskararen batasunaz mintzatu zaigunean gogorarazi digun pasadizo bat: Mitxelenak UZEiren inguruko kritika batzuk plazara tu zituen 1981eko Muga aldizkarian eta
|
horrek
alde eta kontrako iritzien uholdea ekarri zuen. Honelaxe ikusten du arazoa Etxebarriak hamar urte iragan ondoren:
|
|
|
Zalantzarik ez dago euskara inguruko hizkuntzekiko ukipenean bizi dela eta, gainera, ukitze
|
horretan
euskara dela hizkuntza menderatua eta frantsesa,
|
|
|
hauetako euskara garatzeko egin diren saioek berebiziko garrantzia dute euskararen garapenerako eta iraupenerako ere, baina gainera, esparru bakoitzeko zientzialariak edo teknikariak dira esparru
|
horretako
euskara gara dezaketen bakarrak. Hau oso garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean:
|
|
|
». Euskara tekniko zientifikoan erabilitako hizkuntz baliabideen inguruan etengabeko eztabaida dago eta
|
hori
oso urrun dago inolako hizkuntz irizpiderik ez izatetik. Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak horien arabera egokitzeko.
|
|
|
Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera
|
hori
ezinezkoa zenik eta hilda dauden hiztunek
|
|
|
era honetako testu bakan batzuk baino ez daudelarik, zaila gerta dakiguke batzuetan mota bateko hitz, esapide edo egiturarik ez egotea hiztunentzat onartezina izatearen edota esku artean ditugun testuen tipologiaren ondorio ote den. Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa horien artean bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak azaltzen dituenak eta egokitze
|
horretan
lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak. Aldaketa berezkoa du hizkuntzak eta aldaketek ez dute ezinbestean ahulgarriak izan behar.
|
|
|
hiztunek jaiotzetik duten hizkuntz ahalmena deskribatzea da helburua eta abiapuntua, hiztunak sor ditzakeen infinitu esaldiak aurresaten dituen sistema eraikitzea. Sistema
|
horrek
ezinezkoak diren esaldiak ere aurresateko gai izan behar du. Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan.
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri handian testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun
|
hori
saltzetik harantzago joan behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza baten hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat baino ez dena. Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun
|
horretatik
urruntzen diren azpikodeak dira. Urruntze hori jakintza esparru bakoitzaren berezitasunei zor zaie.
|
|
|
Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira. Urruntze
|
hori
jakintza esparru bakoitzaren berezitasunei zor zaie. Hizkuntza osoa erabilera guztien bilkura da; erabilera desberdinei dagozkien hizkuntzaren azpimultzoak elkarren artean gainezarrita daude eta azpimultzo guztiek elkarren artean duten lotura hizkuntza komuna
|
|
|
a) Hizkera komunak eta hizkera tekniko zientifikoek duten gainezarritako eremu
|
horretan
, ezinbestean estandarrak izan behar duten fonologia, ortografia eta morfologia flexiboa ditugu. Sintaxiari eta, oro har, testu gramatikari dagokienez, erabilera komunean posible edota gramatikal diren esapide eta eraikuntza guztien artean zenbait aukera egiten ditu erabilera tekniko zientifikoak, zehatza, neutroa eta inpertsonala izateko helburua dela eta.
|
|
|
Honek eragina du testuaren antolakuntzan berean: gaia laburtzen duten izenburu luzeak, testua irakurtzen hasi aurretik
|
horri
ekiteko prestatzen gaituzten laburpenak, ideiak antolatzen dituzten atal,
|
|
|
|
hori
. Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin...
|
|
|
hori. Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera
|
horren
egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto
|
hori
maizenik erabiltzen dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Egoera honen argigarri mailakako hizkuntz heriotzaren eragileetako bat den mendekotasun kulturalaren ondorioak ditugu (Elordui, 1995): hizkuntza menderatua eskolan ez erabiltze ak ekartzen du hiztunak haien jarduera profesionalerako ama hizkuntza erabiltzeko gai ez izatea, hizkuntza
|
hori
esparru batzuetara zokoratua izatea eta azkenik erabilera berezitue tarako garatua ez izatea. Euskararen erabilera berezituak eskolan berreskuratzea ezinbeste ko baldintza da etorkizuneko hiztunek beren burua gai ikus dezaten euskara beren lan espa rruetan erabiltzeko eta beraz, esparru horretako euskara gara dezaten.
|