|
2000
|
|
|
San Juanen aurretik ospatzen zen «luistarren festa»: garai hartan mutil gazteak luistarrak eta neskak Mariaren alabak izaten ziren, eta jai
|
horretan
bertsolariak behar zirela eta Sebastian Loidisaletxe eta Mitxelenarekin kantatu nuen. Kantatu, kantatu nuen, baina inork ez ditu bertso horiek gogoan edukiko, eta hobe.
|
|
2003
|
|
|
Bide berriak bertsotik etorriko dira.
|
Horretarako
bertsolariaren gogo eta konpromisoa behar da, baina ez kolektiboa. Normalean berrikuntzak ez datoz maila kolektiboan.
|
|
2008
|
|
|
Bertsoa puntuz puntu aztertzen dute, baita buruan behin baino gehiagotan bertsoa hobetu ere. Adinak adina, zailtasunak sortzen ditu adin eta maila
|
horretako
bertsolarien aurrean bertsotan egiteak. Errespetua, txaloa eta miresmena ziurtatuta daude, baina arrakasta...
|
|
|
Txosnetan Hamaika Bertute elkartearen bertso desafioa izango da 20:00etan, elkarte
|
horretako
bertsolariekin: Agin Rezola, Xamoa, Jon Martin, Mikel Arrillaga, Jokin Labaien eta Iñaki Gurrutxaga.
|
|
|
Beti fraide lagunen batekin, kantatzen, irakurtzen ere bai... Askotan entzuten ditut Joxe Agirreren bertsoak, eta garai
|
horretako
bertsolarienak. Ni bizikleta egiten ibiltzen naiz, estatikoa, eta bertsolarien zintak jartzen ditut.
|
|
|
Haatik, sintesi
|
horretan
bertsolariak dira faltako. Txapelketa batetik bestera aitzinatzen ari dela beren egutegia, herabetasunez, Hiru Punttukoak ez omen dira ausartu haien deitzea beren pasta ekar dezaten antzerkira.
|
|
2009
|
|
|
Uztapideren Lengo egunak gogoan, Xalbadorren Odolaren mintzoa liburuaren hitzaurrea edo Manuel Lasarteren idatziak, euskaraz hitz lauz ditugun bikainenetarikoak dira. Emaitza
|
hori
bertsolariei eurei ez ezik, bertsolarien akuilari, aholkulari eta zuzentzaile izan den Antonio Zavalari zor diogu hein handian. Berau izan da bertso eta bertso-paper biltzaile nagusia.
|
|
|
Nolanahi ere, bertsolariek publizistek baino arazo gehiago dituztela gaineratu du. . Lasaitasun gehiago dugu dirurik ez dugulako jokatzen, baina lanerako denbora laburragoa da, eta
|
hori
bertsolariaren buruak eta ikusleek zehazten dute?.
|
|
|
Aurtengo bertsolari txapelketako lehenengo fasea maila eskasekoa izan dela zabaldu dute batzuek. Iritzi
|
horretako
bertsolarien artean kanpoan geratuak dira gehienak, kuriosoa. Izan ere, maila txarra izan bada eta kanpoan badaude...
|
|
|
Baina talde trinko eta beroak, oso beroak. Izan ere, trinkotasun eta berotasun
|
hori gabe
bertsolarien hitz jarioa eten egiten da.
|
|
2010
|
|
|
Matxini dagokionez, tamalez, bertso bi baino ez zaizkigu heldu, bitzuak hirugarren saiokoak, hain zuzen ere60 Saio
|
horretan
bertsolariak hiruna bertso abestu behar izan zituzten, Zubimendi jaunak puntua jarrita: –Asi dezagun berriz/ bertsotan saioa,/ nik oi, ak emanikan/ or yarraitzekoa?.
|
|
|
Unearen ahalmen metaforikoak, ibilbide kulturala abiarazi duen sorburuko gogo bizia, ordezkatzaile adierazle zurrunean biziarazi ditu irudi eta balioak, une magikoan, eraberritu eta eguneratzeko. Irudikatutako sorgune
|
horretan
bertsolaria da ethos idiosinkrasikoaren laburbiltzailea, perfomanceak atxiki duen sustrai kulturalaren balio identitarioen18 adierazle biziberritua.
|
|
|
Mankomunitatearen aldeko adierazpena irakurriko da. Ekitaldi
|
horretan
bertsolariek, bandek eta bertze zenbait taldek parte hartuko dute.
|
|
|
Egonezin izugarria zegoen, Ikastolak sortu ziren, Ez dok Amairu... eta bertsolaritzak ere garai hortan ez zuen hutsik egin". Herriaren ahots izate
|
horretan
bertsolariek lan asko egin zuten orduan, Lazkanoren iritziz: " Hor lan izugarria egin zen herriaren ahots izate horretan, herriak entzun nahi zuen hori esaten.
|
|
2011
|
|
|
Gure artean ohitura handia dago ateraldi zelebreak izaten dituenakaitik"
|
horrek
bertsolari sena jaukak" esateko. Hain zuzen be, bertsolariak aitatzean, Tabernabarriko Jose Mari Lizarralderen, Txantxa gaztetxuaren, ateraldia etorri jat gogora.
|
|
|
Hiru kanporaketa izatetik bost izatera pasa da eta bi finalaurrekoetatik hirura.
|
Horrek
bertsolari gehiago izan direla esan gura du, eta poztekoa da. Entzuleek eskertu dutela esango nuke, iaz deskantsua eman zitzaion txapelketari eta jendeak gogo gehiagorekin hartu du.
|
|
2013
|
|
|
Eta herri bakoitzaren fitxan sartuta, Xenpelar Dokumentazio Zentroan bildutako datu gehiagorekin osatzen da: herri
|
horretako
bertsolari eta eragileen biografiak, azken urteko saio kopurua eta 10 urteotako bilakaera, antolatutako sariketak eta lehiaketak, jasotako grabazioak... Etengabe eguneratzen diren datuak dira.
|
|
2014
|
|
|
BECera eta, bertsolariek kantatzen dute urbi et orbi, ez da batuaz baizik izaten ahal, entzuleak proiektu horretan dira eta horrek biltzen ditu. Aitzineko fasean berriz, entzule potentzial keta
|
hori
bertsolariak du egin behar, hau da proiektu horren enbaxadorea. Libertimenduan berriz.
|
|
|
Edo alaba hobe, ikusiz hemen gaindi klientela zein den. Filiazio
|
horretako
bertsolaria. Bidea egin dugu Odolaren mintzoa idatzi zenetik.
|
|
|
Lotura lan
|
hori
bertsolariak du egin behar, ez publikoak, Euskal Herriko gorputzean sakon eragin nahi bada. BECera azaltzen diren behatzaileek bide erdia egina dute ulermenaren aldapan.
|
|
|
Puntu zama handia galtzen du. Hor entzuten dut ez dela
|
hori
bertsolari izatea.
|
|
|
Sasi bertsolari habia zen Hiruak bat, baldintzatzen zuen Gillomen idazkera eta konprenitu nuen hor gure arte dramaren bizkarrezurra zela bertsolaritza. Zerbait badakit edo maitatu badut
|
horri buruz
bertsolari haiei zor diet. Toberaren hatsa haiek dute bizirik atxiki, dantzari egunetan existentzia bilatzen zutelarik dantzariek. Xilabak, (Zubero, Lapurdi eta Baxe Nabarreko bertsolari txapelketak) erakutsi badu iparraldeko bertsolariak bi taldetan direla, ezberdintasuna, Amets eta Sustrai kentzen badira bahetik, ez da maila ezberdintasun batean bilatu behar.
|
|
2015
|
|
|
Lau aldiz jarraian izan da garaile zarauztarra, 93an lehenengoz txapela jantzi zuenetik. Egañaz gain, ordea, hamarkada
|
horretan
bertsolarien belaunaldi berria ere agertu zen, bertso eskolan ibilitako bertsolariena, gehienen kasuan. Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia, Jexux Mari Irazu, Xabier Silveira...
|
|
|
Bada, emakumeen gaien inguruan umorea egiteko erreferentziarik ez dago.
|
Horrek
bertsolariengan eta publikoarengan dauka eragina, bertsolariei zer kantatu jakitea zailagoa egiten baitzaie eta publikoak ez baitaki nola erreakzionatu abestutakoaren aurrean. Era berean, gizonekin sartzea baino zailagoa egiten zaio emakumeekin sartzea bertsolariari, bertso afari bateko libreko saio batean esaterako.
|
|
|
Era berean, gai batzuk berez ez dira ez komiko ez dramatikoak, bertsolariaren erabakiak egiten ditu komiko edo dramatiko. Kasu
|
horretan
bertsolariaren erabakia hartu zuten kontuan. Horren arabera, gaiaren komikotasuna esplizitua ez bada, nekez hartzen du bertsolariak umoretik jotzeko erabakia, kartzelakoan esaterako, «egoerak beste aldean jarri zaitu» gaiarekin seriotasunetik jo zuten denek.
|
|
|
Halaber, askotan fikzioaren eta errealitatearen arteko anbiguotasuna dago.
|
Horrek
bertsolariak rol bat hartzeko edo gauza batzuk kantatzeko konplexuak eragin ditzake (Lujanbio, 2012, Azpeitia). Eta aurrez esana dugu ohikoak ez diren rolak eta pertsonaiak bururatuagatik, horiek deskribatzea zaila egin dakiokeela bertsolariari.
|
|
|
Arrazoi hauek eta beste hamaika direla medio erreproduzitzen dira sistema kapitalista patriarkaleko rol, pertsonaia, harreman eredu eta abar luze horiek bertsolaritzan ere. Hortaz, «zein da
|
horren aurrean
bertsolariaren ardura?» galde dezakegu. Bertsolariak berak modu kontzientean aukeratzea eta erabakitzea da gakoa.
|
|
|
Amets Arzallus Hendaiarra, mementoko Euskal Herri mailako txapelduna, eta Julio Soto Iruñakoa, Nafarroako txapelduna berriz ere. Maila
|
hortako
bertsulariak astean pare bat aldiz ari dira gutienez eta ofizioa untsa menperatzen dute, badakite jendea nola ahusa, irri eginaraz eta hunkiarazi. Ez da dudarik memento intentsoak biziko ditugula berriz.
|
|
2017
|
|
|
2006az geroztik, bertso onenari edo urte
|
horretako
bertsolari errebelazioari “Kotto” saria ematen zaio. Berako Espidobaita elkarteak ematen du, Kotto Altzuguren zenaren omenez.
|
|
|
Hitz egiten dugu mikrofono horretatik, gure iritziak ematen ditugu, eta benetan nik uste dut errespetua zor zaion jardun bat dela. Eta
|
horregatik
bertsolari bakoitza dela hitzaren jabe eta esaten duenaren arduradun. Noski kontutan hartu behar ditugu baldintzak.
|
|
|
Zailtasun asko daude, askotan ezin da esan nahi dena. Eta
|
hori
bertsolariaren borroka da beti, nahi duena esatera iristea, eta ez ahal duena. Baizik eta nahi duena esatera.
|
|
|
Hitz egiten dugu mikrofono horretatik, gure iritziak ematen ditugu, eta benetan nik uste dut errespetua zor zaion jardun bat dela. Eta
|
horregatik
bertsolari bakoitza dela hitzaren jabe eta esaten duenaren arduradun. Noski kontutan hartu behar ditugu baldintzak.
|
|
|
Zailtasun asko daude, askotan ezin da esan nahi dena. Eta
|
hori
bertsolariaren borroka da beti, nahi duena esatera iristea, eta ez ahal duena. Baizik eta nahi duena esatera.
|
|
|
Askotan ezin da esan nahi dena, eta
|
hori
bertsolariaren borroka da beti, nahi duena esatera iristea eta ez ahal duena esatera, baizik nahi duena esatera. Baino askotan hitzek esaten dute, edo erritmek esaten dute, benetan zuk esan nahi izan ez dezuna.
|
|
|
Bertso saioaren ziurgabetasun
|
hori
bertsolariak bertsoa bota aurreko isiltasunean gorpuzten da nabarmen, performancearen parte ezinbestekoa dira hutsune horiek. Horrek ez du kentzen saioa gorenera hel daitekeela bertsolariek elkarri di da erantzuten diotenean, batek azken puntua bota orduko bigarrenak bere erantzunari ekiten dioenean, ez isiltasun ez txaloentzako tarterik utzi gabe.
|
|
2018
|
|
|
Mitxelenak maiz samar errimatzen zituen bi, hiru edo lau oin, hitz berarekin. Halako bertsoek badute halako indar berezi bat, normalean esaldia modu berean osatzera eramaten baitu
|
horrek
bertsolaria. Hona San Estebani jarri zizkion bertsoetan lehena:
|
|
|
Belaunaldi horrek hogeita bost urte egin ditu plazan, lortu duten bertso maila izugarria izan da, eta luxu handia litzateke horien azterketarik gabe geratzea.Badakit bertsolariek,[...] ez luketela zertan zabalpen lanik egiten aritu behar. Baina bertsoaren ikerketak baditu bere mugak, eta beren autore lanik aztertzera ikerlaririk iritsi ez bada, akaso inoiz ez da berandu belaunaldi
|
horretako
bertsolariak beren lanaz eta bertsogintzaren gainean duten ikuspegiaz dituzten gogoetak parteka ditzaten. Oraintxe daude beren mailarik gorenean, erretiratu ondorengo gogoetek ez lukete gaurkoek adinako baliorik izango.
|
|
2019
|
|
|
Azpirozek irailaren 21ean Ordizian jokatuko duten final zortzirenean parte hartuko du Beñat Lizaso, Manex Mujika, Aitor Urbieta, Ane Zuazubiskar eta Ainhoa Agirreazaldegirekin batera. Saio
|
horretan
bertsolariei lanak jartzeko ardura, berriz, Maddi Labaka herritarrak izango du. Txapelketan parte hartzen hurrengoa izango da Muñoa.
|
|
|
Lujanbioren bertsoari inolako meriturik kendu gabe, badirudi nahiko formula erabilia dela “haiz hi”
|
hori
bertsolarien artean, ohiko errima baita, eta norbere buruari hitz egiteko edo beste norbaiten hitzak abesten ari den bertsolariari zuzentzeko baliatu ohi dute bertsolariek. Esaterako, Aitor Sarriegik txapelketa hartako bertako eta 2017ko finalaurreko banatan erabili zuen formula hori.
|
|
2020
|
|
|
Bertsozale Elkarteko Sustapen eragilea da Oier Iurramendi, eta azaldu du itxialdiko lehen asteak beren burua kokatzen eman zituztela elkartean. Eta ondoren erabaki zuten" antolatzaileei laguntzeko ahal zen guztia egitea, era
|
horretan
bertsolariei sostengua emango baikenien". Horretarako, bi ekimen jarri zituen martxan elkarteak apirilean:
|
|
|
Ziurrenik eztabaidagarriak dira planteatu izan ditudanak, baina eztabaidarik ere ez da piztu. Inori ez zaio interesatzen debate
|
hori
bertsolarien artean. Ukatzeko besterik ez bada ere.
|
|
2021
|
|
|
Testuaren mamia kondairaren kontakizunak dakar, baina ez dio
|
horrek
bertsolariaren paperari garrantzirik kentzen. Xahok behin eta berriro azpimarratuko du bere protagonismoa.
|
|
|
295). Juan Mari Lekuonak" Basarriren bertsolari proiektua" izeneko artikuluan xehexehe aztertzen du zarauztarrak alor honetan egindako ekarpena,
|
horretarako
bertsolariak prentsan 1963tik 1984ra kaleratutako hainbat artikulu biltzen dituen Bertsolaritzari buruz liburua oinarritzat hartuz: " Liburuaren edukiaz jabetzen garenean, gauza nabaria da, Basarriren plazako kantugintzaren azpian bertsolari proiektu bat egon dela beti, egitasmo bat[...]" (J.M. Lekuona, 1992:
|
|
|
16), Arestik euskal poesia ahozko tradizioarekin uztartu nahi izan zuen, ahozkotasuna kultura idatzia baino askoz ere errotuagoa zuen herriarekin konektatu nahian. Eta ildo
|
horretatik
bertsolariak herri poetak zirela defendatzen zuen. Basarrik, aldiz, bertsolaritzarentzat marko propioa aldarrikatzen zuen, poesiarekiko autonomoa, Garziaren tesiaren argitara (2000b) egokia zen planteamendutik.
|
|
|
Gobernuaren aginduz irratia itxiarazi zuten 1966 urteko eta Gipuzkoa Salbuespen Egoeran egon zen 1971 urteko salbuespenekin, 239 1962tik 1972ra urtero irratiz egiten zen bertsolari gazteen txapelketa bat antolatu zuen Loiolako Herri Irratiak. Azkunek azaltzen duenez, arrakasta handia izan zuen txapelketa horrek, eta bitarte
|
horretan
bertsolari gazteek izan zuten erakusleiho bakarra izan zen kasik: "[...] izugarrizko arrakasta izan zuen eta 10en bat urtez edo Loiola Irratia izan zen Gazteen Txapelketa leku ia bakarra.
|
|
|
Ez zaio uko egiten kazetaritzarekin gerta daitekeen balizko ahaidetasunari, baina kronikariarenak baino gertuagoko ikusten dira zutabegilearen edo umoregile grafikoaren lanak: " Informazio sozial eta pertsonalari hausnarraldi kantatua ematen dion eremu
|
horretan
bertsolariak komunikatzaile eta poetaren arteko papera betetzen du, liderraren eta bufoiaren artekoa, egunkariko zutabegilearen eta marrazkilari satirikoaren artekoa[...]" (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: 61).
|
|
|
Testuaren mamia kondairaren kontakizunak berak dakar, baina ez dio
|
horrek
bertsolariaren paperari garrantzirik kentzen. Xahok behin eta berriro azpimarratuko du bere protagonismoa, euskaldunon lehen patriarka dela esango du, eta bertso saio bati berezkoak zaizkion hainbat xehetasunetan ere sakontzen da:
|
|
|
16) [1], Arestik euskal poesia ahozko tradizioarekin uztartu nahi izan zuen, ahozkoa kultura idatzia baino askoz ere errotuagoa zuen herriarekin konektatu nahian. Eta ildo
|
horretatik
bertsolariak herri poetak zirela defendatzen zuen. Basarrik, aldiz, bertsolaritzarentzat marko propioa aldarrikatzen zuen, poesiarekiko autonomoa, Garziaren tesiaren argitara (2000b) [2] egokia zen planteamendutik.
|
|
|
Sasi ideologia hotzen tresna, zenbait jenderen pedantekeriaren morroi bihurtzen ari zaizkigu (…) Batzuetan, berek esan nahi ez dutena, esan ezin lezaketena esatera behartuak izaten dira; beste askotan, txorakeriak jartzen dizkiete gaitzat. Zer esanik ez jokabide
|
horrekin
bertsolaria antzutu, alfertu eta gaizki hezi besterik ez dela egiten”.
|
|
|
Alde horretatik, Bertsozale Elkarteak gogotsu ikusten ditu bertsozaleak: «Txalo jotzeko eta saioaz gozatzeko gogoz joaten dira, eta
|
horrek
bertsolariak ere motibatzen ditu». Publikoa maskararekin egotea, adibidez, bertsolarientzat deserosoa izan dela kontatu du:
|
|
2022
|
|
|
Deigarria da nola erabiltzen dituen “albotik”, “kontentu” edo “errua” hitzak, bere hizkeratik apartekoak, entzuleengana iristeko ahalegin berezia eginez. Bertso
|
horrekin
bertsolariaren eta entzuleen arteko harreman puskatua konpontzen da, eta elkarrekin ospatzen dute dena normaltasunera itzuli izana. Bozkario kolektiboak krisialdia amaitu dela esan nahi du.
|
|
|
Orduan ez zen erraza ezer egitea. Asmatu zuten haiek etxe haiek bedeinkatu eta aitzakia
|
horregaz
bertsolariak ipintzea, eta Abadiñoko batzuen laguntzarekin ipini zuten jaia. Goizean lehenengo bedeinkazioa eta, gero, pintxoak.
|
|
|
Euskarak munduari begiratzeko aparteko modu bat eskaintzen digu, eta oraingoan, begirada
|
hori
bertsolarien bidez islatuko da Bizkaiko foru museo eta aretoetan, Euskararen Nazioarteko Eguna ospatzeko asmoz.
|
|
2023
|
|
|
“Orokorrean gaztetxeetan mugimendu sozialistarekin lotutako saioak izan litezke. Gustura hartuko nukeen saioa, berriz, elite deitzen zaion
|
horretako
bertsolariren batekin otordua. Nerea Ibarzabalekin Aramaion buruz buru egindako saio bat dut gogoan, asko gozatu nuena”.
|
|
|
Daturik ez dago, baina maila
|
horretako
bertsolariekin 1903an kantatu ahal izateko, badirudi plazaz plaza edo tabernaz taberna bertsotan ibilita egongo zela Juan Inazio Odriozola.
|
|
|
Normala da, askok finalaren ostean lehen aldiz zortzikotea entzuteko saio horietan du aukera eta zortzikotea errutina moduko batean sartuta ibiltzen da. Onartu behar dut distantzia
|
hori
bertsolarien ikuspegitik bezala gehiago bizi izan dudala eta niri ere ohartzerako memorian urrun geratu zaidala Txapelketa. Agian aurrekotik neroni hurbilegi nengoelako, baliteke hurrengoan benetan entzulearen modura neurtzea distantzia hori ere.
|
|
|
Haginlaria nintzen Bogotan/ ta Joxe zaindu behar dut Europan edo boteretik eraiki gabeko maitasunik dagoen eta egin nahi ez duguna ordaintzerik dagoen galdetzea Sustrai Colinak adibidez. Zalantzaz beteriko eszenatoki berri
|
horrek
bertsolari askok beraiengandik espero denetik harago joateko egin duten ahalegin moduko bat ere ekarri duela esango nuke, umorerako saltoak, jendea harritzeko gogoa edo. Kokapen horrek etengabeko berrasmatzea eskatzen dio bertsolariari eta horren nekearen zantzuak ere ikusi direla uste dut.
|
|
|
Baina lagunak egoskor hutsak dira, eta amore eman dut azkenean. Gainera, haiek dira herrikoak, eurek jakingo dute zer egin behar den eta nola, baina gauzak ez dira bat batean egiten;
|
horretarako
bertsolaria izan beharra dago, eta horiek ere mututzen ari dira azken aldian. Zerbaitegatik izango da.
|