|
2000
|
|
|
Kristautasunak garai batetik hona hotzaldi handia izan du gizartean eta alde
|
horretatik
bertsolaritzan ere derrigor behar zuen hotzaldia, bertsolaritza gizarteari lotuta doalako. Garai batean bertso paperak Jainkoari argitasuna eskatuz hasten ziren eta gaur horri ez zaio kasurik egiten, hoztasun hori etorri delako.
|
|
|
Uste dut Andonirena beste pauso bat dela: garai
|
horretan
bertsolaritza telebistaz ematen hasten da. Telebistaz lehengo bertsogintza emango balitz, publiko berria ez litzateke etorriko eskaintza horretara.
|
|
|
Franco hil ostean herri honetan ilusio berrien garai bat bizi izan zen eta bertsolaritzan ere bai. Baita euskaran ere, eta euskararen biziberritze nahi
|
horrek
bertsolaritza prestigio maila oso handira eraman zuen, halako mitifikazio moduko zerbait ematen da. Bertsogintzako ekarpenaz aparte, Amurizaren ekarpen garrantzitsuetako bat, mugimendu sozial bat artikulatzen hasteko ekarpenak egitea izan zen:
|
|
|
Bestela ez da jendea joango. Jarriko balute diziplina bat" eta Xenpelar jaio zen..." nahiago nuke kasu
|
horretan
bertsolaritza eskolan egongo ez balitz.
|
|
2002
|
|
|
«Puntua» hitza, esaterako, gazteleraz errimaren parekoa da, baina bertsolarientzat silaba jakin batzuez osatutako unitate bat. Talka horretan beti egin dute hemen ematen zaion zentzuaren alde, ohar baten bidez azalduz hitz
|
horrek
bertsolaritzan zer esanahi berezi duen.
|
|
2005
|
|
|
X. Amuriza.
|
Hori
bertsolaritzaren efemerideetan geldituko da. Andrea eta biok Gipuzkoa aldera joan ginen eta konturatu ere egin gabe, aho ahora sartu Santa Luzia eguneko afari batera.
|
|
2007
|
|
|
Aurreko txapelketako finalean bi emakume aritu baziren, aurten bat ere ez da arituko Maialen Lujanbiok ez du parte hartu, eta
|
horrek
bertsolaritzan sexuen arteko berdintasunaz eta egin beharreko lanaz zer pentsatua ematen du.
|
|
2008
|
|
|
Plazako zirkuituak, esperimentazioak, bakoitzak lantzen dituen ekoizpen bereziak… Aukera zabala dago. Horrek lotura zuzena dauka dedikazio nagusia bertsolaritzari eskaintzearekin, eta
|
hori
bertsolaritzarentzat osasungarria baino gehiago, behar beharrezkoa da.
|
|
|
Zortziko handian Colinak etorkin denak hartu zituen" erdaldun" zakuaren barruan, eta horrek bere jarrerari indarra eman zion. Arzallusek Barroso bertso kantari sartu zelako ezagutu zuela bota zuen, eta
|
horrek
bertsolaritzarekin umorea egiteko atea ireki zien.
|
|
2009
|
|
|
Ez dira gutxi kantagintzan baserri munduko irudien presentzia justifikatzen dutenak, genero
|
horrek
bertsolaritzarekin izan duen harreman nahasia dela eta, sakonago aztertuko dugu harreman hori aurrerago?. Eta kantagintza katalana, berriz, hirian ondutako genero batzuek bultzatuta sortu omen zen.
|
|
2012
|
|
|
Makina bat bertsolari ezagutu dut nik, hasi zaharretatik eta gaurko eskoletan dabiltzanak arte, baina sekula ez ditut bi bertsolari berdin ezagutu. Bakoitzak bere nortasunetik egiten du bertsotan, eta
|
horrek
bertsolaritza jantzi egiten duela uste dut. Lehengo bertsolari zaharren zale ziren baina gaurkoak jarraitzen ez dituztenek askotan esaten dute gaurko bertsolariak denak berdinak direla.
|
|
2013
|
|
|
Horrela bada, Aitzolen proiektu kultural eta politikoa bertsolariaren indar eragilean euskarritzen da. Areago, Aitzolen ikuspegia da bertsolaritza dela herriaren arimaren isla estetiko zuzenena, eta
|
hori
bertsolaritzaren forman ere ikusten dela. Adierazgarria da eta merezi du gogoratzea, alde horretatik, Aitzolek 1935eko ekainean Jokin Zaitegiri idazten dion gutuna; bertan, Aitzolek eskatzen dio Zaitegiri bere poesian beharrezko ikusten duen biraketa estilistikoa gauzatzeko mesedez:
|
|
|
Euskal kulturgintzaren alorrak lantzeko ‘ekosistemaren’ nozio
|
hori
bertsolaritzaren adibidetik sortua da nagusiki. Ideia honen erakusgarri egokia da bertsolaritzaren inguruko mugimenduak azken 25 urteotan landutako bidea.
|
|
|
Mundu ikuskeren joko
|
hori
bertsolaritzan hitzaren jolas izan da, giro eta belaunaldien arteko plazan.
|
|
2014
|
|
|
Gainera, elkarteak bertso zaletasuna sustatzea du xede nagusi. Kontuan izan behar da Nafarroan euskarak zein egoera duen eta
|
horrek
bertsolaritzan eragin zuzena duela. Dena den, azken urteetan, herrialdean errimen jokoak duen egoera hobetzen ari delakoan dago Rekondo.
|
|
|
Aurkakoa, argidago euskal kulturan eta euskal jendartean kokatuta dagoela haien ezaugarri edobaldintzekin bat eginaz. Ikuspuntu
|
horretatik
bertsolaritza zein bertsolariak generosistema zabalean txertatuta leudeke eta horrek eragin zuzena du egituraketan etagauzapenean. Jendarteratze prozesuaren fruitu dira neska mutil bertsolariak etafeminitate eta maskulinitatearen inguruko eredu hegemonikoei loturiko rol, balio, aurreiritzi eta aurreikuspenak betetzera behartuko ditu sistemak.
|
|
2015
|
|
|
“ [Andoni] Egañaren belaunaldiak emozioarekin gehiago jolasten zuten burutik. Zuk emozioaz kantatu dezakezu ezer sentitu gabe, eta
|
hori
bertsolaritzan ikusi dugu: burutik kantatzen zen”, osatu zuen.
|
|
|
Alde batetik, artikuluaren hasieran azaltzen diren euskararen inguruko hainbat ideia gerora Izagirrek defendituko dituenekin aski erkagarriak dira. Euskal literaturaren berezkotasunaren ideia Saizarbitoriarena ere izan zitekeen lasai asko, baina nekez imajina dezakegu Saizarbitoria berezkotasun
|
horretan
bertsolaritza sartzen26 Izagirrek, ordea, bertsolaritzarekiko interesa izan du bere ibilbide osoan. Bere poesian herri tradiziotik hartutako hainbat forma topatu litezke gainera.
|
|
|
Uxue Alberdik azaldu bezala, emakume bertsolariek bi estrategia subkontziente dituzte, gizona bezalakoa izaten saiatzea, edo patriarkatuan molestatzen ez duenarena. Akaso ez da oso zuzena transformismo fenomeno
|
hori
bertsolaritzaren arloan soilik dagoela esatea, aipaturiko garaietako jendarteari erreparatuta, antzeko zerbait gertatzen dela ikusiko dugu, hau da, emakumeek onartuak izateko estrategia horiek erabili izan dituztela.
|
|
|
Aldiz, salbuespenak egon arren, gainerako ariketetan ez da genero markarik erabiltzen gaiak formulatzerakoan.
|
Hori
bertsolaritzan azken urteetan egindako genero hausnarketen fruitu izan dela esango nuke. Horri esker, pixkanaka, gizonezko pertsonaien nagusitasuna ahultzen doa, baita emakume indefinituaren pertsonaia ere.
|
|
|
ez delako beste ezerekin homologatzen. Bidea libre izan du alde
|
horretan
bertsolaritzak, ez du ezerekinparez pare lehiatu esparru komun bat harrapatu guran; ez du beharrizan hori eduki. Beste alde batetik, boterearen eskuari ihes egitea aipatzen da arrazoitzat(" ez dago boterearen eskuetan").
|
|
2018
|
|
|
Gure zoritxarra, oro har, euskal kulturan da gauza guztietatik ale bat baino ez daukagula: egunkari bat daukagu, aldizkari bat… Gehienetan produktu bakarra daukagu, ezin dugulako sare zabal bat izan, produktu berezituak… Agian,
|
hori
bertsolaritzan baino ezin da eman. Baina aldi berean prozesuak azkartuz eta jendea, halako indar zentrifugo batekin, sistematik botaz.
|
|
|
1) Zure aurkezpenean diozu “zentzurik ez daukaten gauza denen zale” zarela. Non uzten du
|
horrek
bertsolaritza. Zentzurik ez duenak zer balio du zuretzat?
|
|
2019
|
|
|
Biziraupen
|
horretan
bertsolaritzak eta ahozko beste kultur transmisiobideek ere garrantzi handia izango zutela pentsa genezake, herritarren artean zuten arrakastaren inguruan heldu zaizkigun albisteak aintzat harturik. XIX. mendetik aurrera idatziz iritsi zaizkigun hainbat piezak erakusten duten karga ideologikoak ere iritzi hori berrestera garamatza.
|
|
|
Garai ilunagoetatik gatozela jakin badakit.
|
Horregatik
bertsolaritzaren historian (azken ehun eta berrogei urte, demagun) emakume bertsolarien aztarnak nekez aurkitzen dira. Arkeologia lan ikaragarria egin behar da hori guztia argitzeko?
|
|
|
2018ko maiatzaren 28an, Udalaren Osoko Bilkurak aho batez onartu zuen" Laudioko udalerrian euskara sustatzeko ekintza plana", hizkuntzaren ezagutza eta erabilera indartzeko helburuarekin, bereziki gazteenen artean. Horretarako, onartutako planaren barruan, eta Eusko Jaurlaritzak hura aplikatzeko eta garatzeko proposatutako dokumentuari jarraiki, lan
|
hori
bertsolaritzaren bidez bideratzea erabaki zen.
|
|
|
gizonezkoak/ emakumezkoak; maskulinoa/ femeninoa...; hoEmakume profazadoreen debekuak utzitako hutsunea beti egon da hor, eta hutsune horrekin elkarrizketetan eta harremanetan sortu eta garatu da bertsolaritza garaikidea. Hutsune
|
hori
bertsolaritzaren parte izan da rren ordez, arreta jarriko luke protagonismo ezberdinak eta lan kolektibo zein soziala jasotzen dituzten une, momentu edo agerpenetan (Gonzalez eta Garda 2018: 247).
|
|
|
Beharbada esan genuke emakume profazadoreen debekuak utzitako hutsunea beti egon dela hor, eta hutsune horrekin elkarrizketetan, harremanetan, elkar eragiten... sortu eta garatu dela bertsolaritza garaikidea. Hutsune
|
hori
bertsolaritzaren definizioaren parte izan da, hutsune, ez egote edota isiltasun gisa bada ere. Baina elkar eragite horretan sinesten badugu, jabetuko gara hutsune horrek bere bidea egin duela, elkar eragite horrek eragina izan duela, hitza hartuz joan dela.
|
|
|
Aitzitik, ikerketa honetan bertsolaritzaren hazkundea zergatik gertatu den azaldu nahian hainbat hipotesi aztertu ondoren, ondorioztatu dugu erantzunaren zati garrantzitsuenetako bat dela. Bertsolaritza ardatz hartuta gizarte mugimendu bat sortu zuten, eta fenomeno
|
horrek
bertsolaritza aldatu du. Hauspoa eman dio.
|
|
|
Ikerketa soziologikoen tradizio luze honetan lehenengo aldiz, atal edo kapitulu oso bat gai horren azterketari eskaini zaio. Atal
|
hori
bertsolaritzaren etorkizuna zirriborratzeko osatutako proposamenen kapitulua baino lehen kokatzen da. Are gehiago, zerrendatutako hamar proposamenen artean, egileek aipamen zehatza egiten diote generoaren auziari (Zubiri eta Aierdi 2018:
|
|
2020
|
|
|
Lore Jokoetan gertatu zen bezala, bertsolaritzak sarri erabili ditu txapelketak hedapenerako. Mesede egin al dio joera
|
horrek
bertsolaritzari?
|
|
|
Lehen Euskal Pizkundearen olatu foruzalea. Inspirazio erromantikoko euskal intelligentsia bat sortu zen, Campion, Manterola eta abar, lehen aldiz euskal kulturgintza moderno antolatu bati ekin ziona, eta kulturgintza
|
horretan
bertsolaritzaren garapen modernoa abiarazi zuten.
|
|
|
Taberna bateko semea, eta urte luzetan tabernaria izandakoa. Sarritan kontatu digu giro
|
horretako
bertsolaritza landu izan duela, Zarrak Berri Xou emankizunarekin, esaterako. Idazlea, A las ocho en el Bule (2007); Maradona barrilete kosmikoa” (2011) eta A las nueve en el Faisan (2012); Gara egunkarian zutabegilea hamar urtez, baina bertsolaria guztiaren gainetik.
|
|
2021
|
|
|
Euskal giroa, Oier Oaren aldeko ekitaldiak, Euskararen Egunean antolatu ziren ekitaldiak...
|
Horrek
bertsolaritzari ekartzen dio, sentitzen zara zure lekuan azkenean.
|
|
|
Corpus
|
hori
bertsolaritzaren historiari buruzko ikerketara berrietarako oso baliagarria izan daitekeelakoan gaude.
|
|
|
156). Eta, Zavalak zehazten duen bezala, Pizkunde
|
horrek
bertsolaritzari toki garrantzitsu bat aitortu zion:
|
|
|
Eta jarrera garbizale
|
horrek
bertsolaritzari nola eragin zion seinalatzen du jarraian:
|
|
|
Luze eta zabal azaldu dira bertso eskolen loraldia nahiz loraldi horrek harrotu zituen hautsak ziklo honen oinarriari eskaini zaion puntuan, eta pauso
|
hori
bertsolaritzaren irudikapen klasiko esentzializatuarekin hautsi eta mugimenduak behar zuen framing berria ahalbidetzeko funtsezkoa izan zela ere nahikoa argudiatu da seigarren atalean.
|
|
|
Frankismo garaiko zikloari eskainitako atalean azaldu den gisan, 1978ko azaroaren 30ean, ia 30 urte La Voz de Españan egin ondoren El Diario Vascora aldatu zen Iñaki Eizmendi Basarri. Ikusi ahal izan denez, ziklo
|
horretan
bertsolaritzaz gehien argitaratu zuen sinadura izan zen Basarrirena, euskal gaitzat hartzen zirenen (herri kirolak, euskal kultura eta gisakoak) inguruan erreferentziala izan zen luzaroan, irakurle asko zituen, eta Donostiako egunkarian ongietorri beroa egin zioten," fitxaketa" egunkariaren azalean iragarriz.
|
|
|
26). Ondare
|
hori
bertsolaritzaren produkzioak (iraganekoa eta batez ere garaikidea), eta gaiari buruzko liburu, artikulu, argazki eta abarrek osatzen zutela gaineratzen zuen dokumentazio zentroa ireki bezperatan egin zioten elkarrizketan, bilketaz eta katalogazioaz gain erabilgarri jartzeko lana egin behar zela, eta ikertzaileak, kazetariak, Elkartea bera edo kontsultarako beharra zuen edonor izan zitezkeela erab...
|
|
|
Bertsolari kazetarien ugaltze
|
horrek
bertsolaritzari buruzko kazetaritzan ere barruko begirada estreinatzeko aukera ematen du. Horrela, ikerketarako egindako elkarrizketetan abantailak ikusten zaizkio aurrean dagoen kazetaria bertsolari bat izateari.
|
|
|
Testuinguruari eskainitako azpiatalean ikusi den bezala, XX. mende hasiera honetako euskal kulturgintzak garrantzi handia eman zion euskarazko prentsaren sustapenari. Gizarte modernora egokitzeko hedabideratzeak duen garrantziaren kontzientzia
|
hori
bertsolaritzaren eragiletzan murgildu zirenek ere izan zuten, noski.
|
|
|
Lekuona:
|
Horregatik
bertsolaritza sozialaren arazoa 80an espreski birplanteatzen da. Bertsolariek berek egina dute.
|
|
|
Denetariko
|
horretan
bertsolaritzak garrantzi nabarmena izan zuen. Horrela, antolatu ziren hamabi mahai inguruetako bat bertsolaritzari buruzkoa izan zen, eta egunean zehar egin ziren hemeretzi elkarrizketetatik hiruk (Pierre Bordazarre Etxahun Irurikoa bertsolaria, Manuel Lekuona eta Pierre Lafitte) zerikusia izan zuten bertsolaritzarekin.
|
|
|
Uste dut haiek ere familiarizatuta zeudela ‘kazetaritza berria’ren lan egiteko moduarekin[...]. Uste dut bertsolaritza tratatzeko modu modernoago
|
horrek
bertsolaritzaren ulerkera berri batekin kointziditu zuela[...]. bakoitzaren amarekin elkarrizketa labur bat egitea, ez zen posible izango hogei urte lehenago. Egin genuen garaian ez zen inolako arazorik izan.
|
|
|
Hamarraldi
|
horretan
bertsolaritzaz gehien argitaratuko duten hiru egunkarien artean 1980ko txapelketaz gehien argitaratuko duena Deia izango da. Euskaltzaindiaren inguruan zebilen jendearen ekimenez abiarazi ziren berriro txapelketak, eta Deiaren orbitakoak ziren gehienak.
|
|
|
66). Baita balorazio
|
hori
bertsolaritzaren hedapen egokiena izan zitekeenarekin erkatzekoa ere. Horrela, esaterako, dezente errepikatu zen formatu bakoitzak eta bere ikusle motak izan ditzaketen ezaugarrien arabera edukiak banatzearen ideia.
|
|
|
Bestalde, zalantzak eragin izan ditu beti, ez ote duen bertsogintza bere onetik ateratzen. Zavalak, esaterako, hainbat txapelketatan epaimahaiko izanik,
|
horrek
bertsolaritzaren bizi mundua ikuskizun eta antzerki bihurtzen zuela zioen: " Aquel día la mutación fue a la inversa:
|
|
|
Beste kultur adierazpide batzuek lortu ez duten masa kultura dimentsio
|
hori
bertsolaritzak zergatik lortu ote duen ez da askorik sakondu. Zuzeneko sorkuntza izatea, ikus entzunezko elementuak biltzen dituena, aldiro berria, taldean gauzatzen denez sozializazio gune bezala funtzionatzen duena... aipa daitezke arrasto gisa.
|
|
|
Bazen hamarkada bat beste herrialde batzuetako inprobisatzaileekin harremanetan hasi zirela, eta 2003an Ahozko Inprobisazioa Munduan jardunaldi arrakastatsuak antolatu berriak zituzten. Bizitzaren paradoxak; norbere zilborrari begira egoteari utzi nahian atzerriko aditu handienetako bat gonbidatu eta
|
horrek
bertsolaritza munduan bakarra dela azpimarratu: " So ends an oral poetry event that is, to my knowledge, unique in the world." (Foley, 2007:
|
|
|
Txapelketaren jarraipenaz gain bertsolaritzaren historia, doinutegia, elkartearen helburuak eta asteroko saioen informazioa zekartzan lehen bertsio hark. Zerbitzari propioarekin jarri zuten gainera martxan,
|
horrek
bertsolaritzaren inguruan sor zitezkeen eskaintza gehiagori azpiegitura teknikoa eskaintzeko aukera ematen zielako (A. Agirre, 2007:
|
|
|
Euzko Pizkundeko eta frankismo garaiko prentsan lehen aipamen batzuk egiten zaizkion arren, sorrera hori ez zen 1986a arte gauzatu, eta orduan ekin zitzaion ildo honen lanketari, elkartea bertso mundu osoa integratuko zuen eta kulturgintzara bideratuko zen gizarte mugimendu baten eragiletzarako baliatuz. Berrikuntza hori ere funtsezkoa suertatu da, Lore Jokoen sorreratik lehen aldiz bertsolariek hartu baitzuten proiektuaren kontrola, ahalduntze
|
horretatik
bertsolaritzaren modernizazio prozesuaren azken faseari barruko begirada berri bat aplikatuz.
|
|
|
Eta hori txapelketan ere islatu da. Guk lehertzen ikusi dugu beste hainbat lekutan, eta, azkenean, ari da olatu
|
hori
bertsolaritzara ere gerturatzen. Beste batzuen lorpenak guztion lorpenak izan ziren, eta nik ere sentitu dut haien poza nire garaipenarekin.
|
|
|
Eszena gaineko edozein jardunetan, eta
|
horretan
bertsolaritza ez da salbuespen bat, garrantzitsua da feedbacka. Orain bertsolaritzan giro ona dago.
|
|
2022
|
|
|
Ikerketa honen helburu nagusia bertsolaritzak dituen komunitate eta erresistentzia funtzioak aztertzea izan da,
|
horretarako
bertsolaritzaren mugimenduko belaunaldi ezberdinetako, emakume gisa sozializatutako agente aktiboen artean ezagutza kolektiboa osatuz.
|
|
|
Bestela esanda, fokua emozioetan eta norbere kontraesanetan egongo litzateke, bertsolaritza barrutik kanporako eta txikitik handirako politika gisa ulertuta. Hein berean,
|
horrek
bertsolaritza eta bertsolari izateko moduak definitu dituela ondorioztatzen dute.
|
|
2023
|
|
|
Errimekin eta fonetikarekin ere jolastu naiz, neurri batean.
|
Hori
bertsolaritzatik heldu zait. Hitz joko horietatik abiatzen dira egin nahi ditudan gogoetak.
|