2000
|
|
Gaur onartzen da alor berdetik kanpo sortu garenok, amaren altzoan euskara ikasi ez dugunok, horiek ere Euskal Herriko jendea garela. Bestalde, arabar gazteek, euskara ikastolan edota euskaldun berrien familian ikasitakoek, Gipuzkoa edo Bizkaiko gazte gehienen fonetika daukate, eta
|
hori
euskararen onerako ez bada, bai behintzat euskaldunen integraziorako.
|
|
Halaber," IBS Gazette" aldizkari elektronikoa aurki plazaratzeko asmoa dute, eta bertan euskal ikasketen baitako gai espezifikoak jorratuko dituzte. Aldizkari
|
horretan
euskara eta ingelesa dira erabiliko dituzten hizkuntzak, nahiz eta loturetan beste hizkuntzak ere ager daitezkeen. Horrez gain, iturri bibliografikoak barneratuko ditu elkartearen webguneak, euskal kulturaren inguruko informazio orokorra ematen duten loturak eskaintzeaz batera.
|
|
Gaur egun batzuek oraindik ez dute hori onartzen.
|
Hori
euskara jatorra ez dela diote. Baina baliabidea hor dago eta, erabiltzen den heinean, jendeak jaso egiten du.
|
|
Diario de Navarra tik hor ari izan zaigu Ollarra, oilarkeriak egin nahirik, baina oilandaren gisa. Batetik, Lingua Navarrorum euskara ez zela sinestarazi nahian eta, bestetik, egunkari
|
horretan
euskara batuaren aurka gipuzkera eta inoiz bizkaierazko artikuluei leku eginaz. Ohartzen ez delako, edo ohartu nahi ez duelako, Euskaltzaindiaren gomendiozko euskara batuak nafarreran duela bere muina, euskalkiz inoren muinik izatekotan.
|
|
Gaur egun, Euskal Herrian kontraesan teoriko praktiko nabarmena bizi dugu: ia orok onartua da euskal identitate kulturala existitu egiten dela etaidentitate
|
hori
euskararen herriaren gainean osatua dela, alegia Euskal AutonomiaErkidegoaren, Nafarroako Foru Komunitatearen eta Pirinio Atlantikoen Departamentuaren gainean; baina horra hor kontraesana, ez dago kontsentsurik lurralde soziokultural horrek izan behar duen edukiontzi administratiboari buruz erabakitzeko. Esannahi baita, euskal herritar eta lider politiko gehienek fakto linguistiko kulturalaklurralde zabal bat (mugez gaindi) besarkatzen duela onartzen duten arren, herritar etalider horien artean ez dago kontsentsurik, lurralde linguistiko kulturalak izan beharduen ezarpen administratiboari buruz.
|
|
Alde
|
horretatik
Euskararen Unibertsoak eginiko Euskararen normalkuntzaren. Plangintza Orokor baten Proposamenak, ere zalantzak suspertzen dizkio Txillardegiri, Kataluniakoa eredutzat harturik hemengo egoera politiko soziala ahazten ote duenedo:
|
|
Hirurogeita hamarren bukaeran oihartzun handia eragin zuten prentsan Adolfo Suarez Espainiako orduko lehendakariaren esanek, hots, irrigarria iruditzen zitzaiola, ezinezkoa baitzen, fisika euskaraz irakatsi nahi izatea. Horrek halako eskandalu txikia sorrarazi zuen, eta berehala erantzun zioten gure unibertsitateko irakasle batzuek, irakasgai
|
hori
euskaraz aspaldian ematen zihardutenek. Bide berean, duela bi urte, Madrilen, Kultura Ministerioan nengoela, mahai gainean nuen Euskaldu non Egunkaria ikustean, espainol idazle ezagun batek kortesiaz galdetu zidan —nolabaiteko lotsa aitortuz baina— ea egiazki euskara jadanik informazio bide egokia izateko egoeran aurkitzen ote zen.
|
|
Jendea, bestalde, baserritik hirietaratzen hasi zen, ikastolak sortu eta gizarteak gure herriko kultura eta balioez sentiberatasun handiagoa hartu izan du.
|
Horrek
euskara batua ekarri digu, irakaskuntzan, komunikabideetan eta, gaur egun, administrazioan ere gero eta sentitzenago den premiari erantzun nahirik. Eta beharrizan objektibo horiexetan datza oraingo saioak izan duen arrakasta.
|
|
Unamunok euskarari era askotako oztopoak aurkitzen zizkion. Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz—
|
horrek
euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
batetik euskal herritar eskolatu eta erdaldunena, eta euskaldun ezjakinena bestetik. Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak berak bezala3— euskal herritar guztiek kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta
|
horregatik
euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan zitekeelakoan. Eta, azken buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako, guztien irrigarri izan baino.
|
|
Eusko Jaurlaritzari dagokio lege gordailuaren bidez biltzen den bibliografia katalogatzea. Aurten lan
|
hori
euskara hutsez egiten hasiko gara. Euskal Bibliografia Interneten bidez eskuragarri izango da eta horrela Euskal Auto' Biblioteka nomia Erkidegoko liburutegiek euskaraz katalogatzeko eredutzat har dezakete.
|
2001
|
|
Iaz Oinarriak plataformak 48.000 sinadura bildu zituen euskararen ofizialtasuna Nafarroa osora zabaltzeko eskatuz eta
|
horretarako
euskararen legearen aldaketa aldarrikatuz. Euskaltzaleen artean ere ez zen ika mikarik falta izan kanpainaren zenbait mezu zirela eta.
|
|
Aste honetan Bilboko kaletegiaren inguruko mintegia egin du. Izan ere, elkarte
|
horrek
euskararen normalizazioan laguntzea du helburu, horretarako, hizkuntzaren estatus eta korpusaren hainbat alor lantzeko asmoa izanik. Kale izenak euskaraz zuzen erabiltzeko beharraz ohartuta, Euskaltzaindiak osatutako kale izendegia ezagutarazi eta jendea berau erabiltzera animatu nahi dute.
|
|
Asko hitz egin izan da dekretu foralen aurrean guk izandako jarreraz eta modu arinean gainera, agian guk gai horrekin inoiz ez dugulako nahi izan politika egitea, politika delako euskararen etsairik okerrena. UPNk Euskararen Legea aldatu nahi izan zuen, egungo hiru eremuak bitan utziz, eta guk ez dugu uste halakorik egin behar zenik, lege
|
horrek
euskara eta gaztelania Nafarroan elkarrekin bizitzea ahalbideratu duelako. Dekretuaren zati batekin ados gaude eta hala esan genuen:
|
|
Abortatzea ez al da emakumeei dagokien ekintza? Aurreko bietanbezalaxe, gizakiari dagozkion ezaugarriak erabiltzen dira animalien kasuan.Benetan ematen al da bereizketa
|
hori
euskaraz?
|
|
Aldagai horiek izaera psikologiko (jarrerak, adibidez), linguistiko (ezagutza maila, besteak beste) eta soziala (lanbidea eta beste asko) dute» (59 or.); 4) «Euskaldunen pisu demolinguistikoa (%22, 5) txikia dela jakina da, bederatzi biztanletatik bi dira euskaldunak. Horrela, biztanleriaren bi bederatziren
|
horrek
euskararen kalekoerabilera %13raino eramaten du. Hizkuntza egoera isotropiko batean, euskaldunek euskaraz egiteko aukera guztietan euskaraz egingo balute, zein erabilera maila espero zitekeen?
|
|
Elhuyar taldea, izen bereko aldizkariaren inguruan 1974an sortua, euskalkulturak zeukan hutsune historikoa betetzera etorri zen, talde horrek bildu baitzituen Zientzia Zehatzetako aditu gazteak esparru
|
horretan
euskara modernizatzekohelburu espezifikoarekin.
|
|
8 Gorago aipatu da euskararen normalkuntza lortzea eta bertan irautea ziurtatzea direla lan honen azken helburuak. Esan da, halaber, normalkuntzakadierazten duela euskararen erabilera arrunta, orokorra, espontaneoa, nahikotasunezkoa, aberatsa, eta abar,
|
horretarako
euskararen gaitasun edokonpetentzia konplexua (gramatikala, soziolinguistikoa, pragmatikoa, komunikatiboa, eta abar) eta osoa beharrezkoak direla, euskal egoeran oraindik gertatzen ez direnak. Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi euskal testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere.
|
|
Arauak, prebentzioz, kontsumorako arriskutsutzat jotzen ditu jangarritzat jotzen ez direnak. Horietatik, eta ondorengo ezagutzei esker, “zientifikoki” jangarritzat jo dira zenbait barietate, eta bikainak izan dira gastronomiaren ikuspegitik; esaterako, Cantharellus cibarius, gaztelaniazko tronpeta horia, camagroc en catalán, saltsaperretxiko
|
hori
euskaraz eta tronpeta horia galegoan.Basoko perretxikoen katalogoa, fresko salmentarako. Araudi hori oraindik ez da onartu, baina autonomia erkidego bakoitzak, bere osasun eta kontsumo sailaren bidez, beharrezkotzat jotzen dituen aholkuak ezartzen ditu, herritarren osasuna zaintzeko.
|
|
Egia esan, berdin dik zer aldarrikatzen den," Basta ya"," Presoak kalera"," Autopistan peajerik ez" edo" Gora San Fermin", kontua eslogan bat edukitzea duk, bestela herri honetan jai daukak. Uste diat alde
|
horretatik
euskara bera euskaldunak baino askoz argiagoa dela, ze eslogana esateko berezko hitza, badakik, leloa duk. Eta begiak ireki besterik ez zegok zeharo lelotu garela konturatzeko.
|
|
‘Atsegin hartzen dut berori hemen ikusteaz! ’ esango diozu itsaselefante
|
horri
euskaraz, egokia irudituko baitzaizu itsaselefanteari euskaraz egitea.
|
|
Hizkuntzak berez ez du inoren premiarik; hizkuntzak berez, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik.
|
Hori
euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke, guk erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea! esan baitzezakeen, euskararekin ari zelaâ egitea zailago baita; alegia" la lengua no tiene lengua", hizkuntza bera ezin mintza daiteke, hizkuntza hori darabilten hiztunak mintzatzen dira, eta hiz  kuntzak ez du bere buruari laguntzeko eskurik eta hizkuntzak horrexegatik beragatik ez du inoren premiarik, premia dutenek hizkuntza hori dakitenak dira edota hizkuntza hori erabiltzen dutenak; beraz, beti hizkuntza diogunean hiztuna sartu nahi dugu; ez, esate baterako, gure kasuan, euskara bera, euskalduna baizik.
|
|
Egin dezagun kontu begien aurrean daukagula ametsik xuri gorriena egia bihurturik. Gerta daitekeen amets
|
horretan
euskara ikusten dugu ikasbide eta irakasbide nagusi eginik, beherengo mailatik hasi eta gorengoraino. Entzun ere gure doinuak maiz entzuten dira noizbaiteko arrotzen tokian.
|
|
espantu gabe, lasaitasunez, onartu behar dugu euskaldun izateko eta sentitzeko modu ugari direla, eta euskara ideologia abertzalearekin identifikatzeko joera makurra" tresnakeria" arriskutsu bezain onartezina dela. Berdin  zait" euskara= abertzaletasuna" berdintze
|
hori
euskararen gainean jabetza esklusiboa izan nahi luketen sasieuskaltzaleek egina izan, edo euskaraz ageri den orori abertzaletasunaren agente ezkutuaren usaina har  tzen dioten fundamentalistek egina izan.
|
|
Nire gogo eta nahia ahotan hartu dutenez gero, zilegi izan bekit neronen mingainez adieraztea. Euskal kultura nahi nuke, kultura
|
horrek
euskara mintzabide duela. Horretarako, nik uste, kulturarako gogo bizia duen jendea behar genuke aurrenik, eta gainera euskaltzalea.
|
|
Segur naiz, esate baterako, abertzaletasuna ere lokarri eta bereizgarri zela Lizardirentzat euskal gizartean. Ez zukeen, bestela, erdara ere inoiz erabiliko artikuluetan, gogoan dudanez, gizarte
|
horretan
euskaraz ez zekitenentzat aritu ez balitz.
|
|
Esate baterako, mundu guztiari adierazi nahiak: " Begira zein ederki, eta
|
hori
euskaraz ari naizelarik, esaten dudan nik:  âImpulsado por el furor de un odio indomableâ, edo âcon su habilidosa y dúctil conversaciónâ, edo âlos seres humanos poseemos una tendencia innata al malâ".
|
|
Maisu eta gidari izan zuten beti, halaz guztiz, hizkuntzaren arloan bestetan baino gehiago. Eta
|
hori
euskaraz deus guti idatzia genuelarik! " V. Rev. que ha escrito a la maravilla y tantos libros sobre el bascuence y del bascuence âerantzun zion behin batean Kardaberazekâ, ni uno ha escrito en bascuence.
|
|
Hauxe esango dut aurrenik, niretzat argi eta garbi dagoenez gero: biziro alaitzen nau, besteri besterik iruditzen bazaio ere2, liburu
|
hori
euskaraz idatzia ikusteak, bizi bizirik dugulako seinalea baita. Bizirik badago, gaurkoa bada, egungo eguneko arazoak, gogoetak, kezkak eta nahigabeak behar ditu adierazi; gaurko edertasunez jantzi nahi badu, gaurko lokatzetan du zikindu.
|
|
Ez da hori ukatuko duenik, ezta ere euskarari orduko izatea aitortuko ez dionik. Eta orduan, gaur lagunez murrizturik gelditu bagara ere, elkarren aldameneko ziren gurea eta besteak, Gallia aldeko galoaz bestalde. Â Eta hori mesedegarri izan zaigu, kidetasun
|
horren bidez
euskarak badituelako auzokoekin harremanak, ahaide ez diren auzoak badira ere.  Kidetasun horren ezaugarri izan dira Coloquios sobre lenguas y culturas prerromanas de la PenÃnsula Ibérica, gero paleohispà ¡ nicas, direlakoak.
|
|
Euskara ren gerokoa, bizitasunetik ekarri behar. Horretarako, tokian tokiko eta lekuan lekuko hartu behar, eta horri lehentasuna eman,
|
horrek
euskararen etorkizuna ekarriko digulakoan. Ezin, beraz, bitartekorik gauzatu, euskalki osoarena soberan bailegoke, euskara batu horren bidegintzan.
|
|
Hirurogeiko hamarkadaz geroztik euskaltzaleen dinamismo eta kemenak indar handiko bultzada eman dio euskara eta euskararen hizkuntz komunitateari, harik eta aldaketa kualitatibo ia egonkorrakso rtzeraino. Bulkada
|
horrek
euskararen eraketa soziologikoa irauli egin du. Euskara, nekazari/ arrantzale zaharreneuskalki eta aldaki ugaritan zatikaturiko hizkuntza izatetik kaletar gazte eskolatuen hizkuntza estandar eta erabilera askotarikoa izatera igaro da.
|
2002
|
|
Aspaldidanik esan da euskara mendialdean babestu zela, eta Erribera alde
|
horretatik
euskarak galdutako leku bezala ikusi izan da. Ikuspegi hori bultzatu da Gipuzkoa eta Bizkaitik ere.
|
|
Europan eta Espainiako Estatuan, gainera, oso gutxik dakite Nafarroan ere euskaraz egiten dela.
|
Horregatik
Euskara Kultur Elkargoak Nafarroatik kanpo euskararen eta euskal kulturaren inguruko gorabeheren berri ematea erabaki du, bereziki EBLULi (Hizkuntza Gutxituen Bulego Europarra).
|
|
Erabilera ezagupenarekin alderatu behar dela aipatu duzue lehen. Erabileraren erdia haurrekin egiten da, eta haurrekiko erabilera
|
horretan
euskaraz gutxi dakiten nagusien kopurua handia da. Distortsiona dezake horrek zenbait datu?
|
|
X. AIZPURUA. Bai, badira euskara ikasi baina ez erabiltzearen poderioz galtzen dutenak ere; porrot pertsonala inork ez duenez onartzen errua bestearena izaten da eta
|
horrek
euskara ez erabiltzearen diskurtsoa indartzen du. Ezagutza ez da nahikoa, erabilerak hautu bat egitea eskatzen du, baina ezagutza derrigorrezkoa da, areago, derrigorrezkoa da denek ezagutzea.
|
|
Ezin gara lasaitasunean erori," euskara ondo doa" eta kito. Leialtasun maila ospetsu horri heldu ahal izateko tentsio puntu bat behar dugu, bestela erdararen zama hor alboan dago eta
|
horrek
euskara zapuztuko du. Ondo goazela esan behar da, baina transmititu beharreko mezuan, kezka puntu bat ere behar da.
|
|
Izan ere, Euskal Herri osoan entzundako elkarrizketen %14 euskaraz izan direla nabarmen utzi da, beraz, Euskal Herrian den ezagutza kontuan laurogeiko hamarkadan eraiki eredu soziolinguistikoak aurreikusitakoa baino dezente gorago. Eredu
|
horren arabera
euskararen erabilerari dagokionez ez dago defizitik, ez eta hobetu beharreko tarterik, izatekotan alderantziz, honek gizartean gertatzen diren jokabideak aurreikusteko orduan ereduaren baliagarritasunaz eta gaurkotze beharraz zer pentsatua eman liguke. Halaber, kale neurketarako metodoa hobetzeak aurreko ikerketekiko eraginik izan duen zalantzazkoa da.
|
|
Datozen hamar urteotan Europan, hizkuntzen, hiztun talde nola baita gizarteetan aldaketa esanguratsuak gertatuko dira, testuinguru
|
horretan
euskarak ez dauka bere biziraupena ziurtaturik, beraz, arian arian ari gara haren etorkizuna jokatzen eta eraikitzen. Egun euskalduntzen ari diren zein jada euskaldundu diren belaunaldien hizkuntza jokabideak (familian, lagun artean, lan munduan, e.a) etorkizun hurbilean euskararen bilakaeraren nondik norakoak utziko dizkigute agerian, hots, euskarak etorkizunik izango ote duen edo euskarak beste hizkuntza batzuen antzera museoko pitxi eder izatera iristeko bidea hartuko ote duen.
|
|
Testuinguru
|
horretan
euskara, oro har, ez da gazte belaunaldi berrientzat beharrezkoa den hizkuntza eta, badakigu jakin beharrezkoa ez den hizkuntzak atzera aurrera desagertzeko bidea hartu ohi duela. Gazte belaunaldiek, esate baterako, erdarei funtzio komunikatibo balioa ez ezik, helduaroko hizkuntzarekin (horretan, besteak beste, helduon joera eta jokabideak erabakigarriak baitira) identifikatzen dute; euskarari, aldiz, funtzio sinbolikoa eta politikoa ematen diete.
|
|
Dena den, Elordietaren aburuz, ez da gaztelaniaren eraginez beste azentu bat gailenduko: " Gaztelania ama hizkuntza dutenek eredu
|
hori
euskarara pasatzea gerta liteke, baina zail ikusten dut horien eredua prestigioduntzat hartzea, eta prestigiorik gabe ez da eragin handirik inon izaten".
|
|
Abaroa goraldu, eskarrak emon berari, ta erri gizonak lentxuago egin eben batzarreko erabagijak agertu ebazan. Itzaldi
|
ori
euzkeraz izan zan. Gero, erriko idazkarijak (sekretarijuak) erabagijok irakurri zituan.
|
|
" Irugarrena: biberoiez azitakoeri mugarri koxkor baten eskubidea eman dezaietela; ta
|
ori
euskerari txarkeria egitea dala aproatuko balitz, lenengo eskolara baiño len, lepoa biurritu ta ibaira bota ditzatela.
|
|
Hilabete geroago Zuzenbide Fakultateko ikasleek Zuzen Bideanizeneko taldea eratu zuten unibertsitatea euskalduntzeko xedez. Dionisio Aranzadieuskararako errektoreordeak emandako datuen arabera, hirurogeita bost irakasgaiematen ziren euskaraz eta hirurogeita hamabost ziren irakasle euskaldunak43 Hainjustu, une hoiretan onartu zuen unibertsitate
|
horrek
Euskararen NormalkuntzarakoPlana. Honen arabera, Deustuko Unibertsitatearen lehen helburua ikasturtebakoitzean gai bat euskaraz jartzea zen, eta, epe erdira, fakultateak elebidunbihurtzea.
|
|
Datu horiek guztiek gauza bat erakusten digute: goi mailako ikasketetanedozein irakasgai euskaraz jarraitzeko ikasleek duten gaitasuna, unibertsitateakirakasgai
|
hori
euskaraz ematekoa baino askoz handiagoa da. Beraz, definiturikohizkuntza politika aurrera eramateko, nahitaezkoa da irakasleen prestakuntza, etaegokitze prozesu horrek ahalegin ekonomiko eta pertsonal handia eskatuko du.
|
|
Azpiatal honen bitartez, unibertsitateek gizartearekin duten harremana nolakoa den eta arlo
|
horretan
euskararen presentzia zein den ezagutzen ahalegindu gara.Egiaz, oso zaila da sektore honen argazki orokor bat egitea. Hiru harreman motabereiz eta azter ditzakegu:
|
|
Euskararen Erabileraren II. Plangintzak eredu berriak ezarri zituen, eta Farmaziako Fakultatean ematen diren ikasketak eredu desberdinetan sartu ziren.Oraingo plangintza I. plangintzarekin konparatuz, plangintza berria malguagoa da; ereduak finkatzeko, ikasturteak eta zikloak kontuan hartu ordez, irakasgaiakmultzoka (halabeharrezkoak, hautazkoak eta aukera askekoak) hartzen dituelako.Horrela, Farmaziako Lizentziaturan eredua zehaztu gabe geratu zen, helburua Beta C arteko mailan geratuz. Edonola, II. Plangintza
|
horren arabera
euskaraz eskaini litzatekeen halabeharrezko kredituen portzentajea %66tik (C eredua) %100rakoa (eredua) da. Elikadura eta Dietetikako Diplomaturan C ereduaonartu zen, eta Elikagaien Zientzia eta Teknologiako Lizentziaturan eredua (kredituen %33 euskaraz).
|
|
1985/ 86 ikasturtean 116.376 ikaslematrikulatu ziren, eta 2000/ 01 ikasturtean, berriz, 79.684 besterik ez. Hala ere, ezdu
|
horrek
euskararengan eragin handirik izan, euskal lerroetan matrikulatzen direnikasleen portzentajeak, bai eta zenbaki absolutuak ere, urtero urtero gora ari baitira. Aitzitik, erdal lerroaren egoera guztiz bestelakoa da, ikasturtez ikasturte matrikula maldan behera baitoa.
|
|
1998ko ekainaren 12an, NUPeko Gobemu Batzordeak, bere 65/ 98 akordioan, Irakasletza ikasketetako Musika espezialitatean euskaraz ofizialki ematen zen irakasgai bakarra kentzea erabaki zuen. Gizarte eta Giza Zientzien Fakultateko Dekanoaren eta Filologia eta Hizkuntzaren Didaktika Saileko Kontseiluaren eta Zuzendariaren oposizioa garbia izan zen, eta Espainiako Aldizkari Ofizialean (B.O.E.272) irakasgai
|
hori
euskaraz eman behar zela argi agintzen zela gogoratu zuten.Baina, alferrik: 1998ko irailaren 25ean, Gobemu Batzordeko idazkariak Fakultateko Dekanoari bidali zion eskutitzean hitz kezkagarri hauek irakur zitezkeen:
|
|
Geroari begira, ikasturte honen irekiera ofizialean aipatu izan zen legea aipatubeharra dago:, atzo hemen aipatuko zela uste nuen? Madrildik etorriko zaigunlegea, alegia, eta
|
horrek
euskarazko unibertsitate honetan izan lezakeen eragina.Lege horretan ez dira aipatzen berezko hizkuntza duten komunitateak. Beharbadahori guretzat gerta daitekeen okerrena da, aipatuak ere ez izatea.
|
|
delako horren, edota oker ezbanago, katalanek. Universitat Oberta? deritzoten
|
horren
euskarazko ordaina. Etaproposamenak forma zehatza dauka:
|
|
Premiazkoa da ikerketak euskaraz egitea,
|
horretarako
euskaraz lan egitekoikertzaile taldeak sortuz unibertsitate bakoitzean eta euskal unibertsitate desberdinetako ikertzaileen artean; gero ikerketetan agertutako ezaguerak ikasleei zeingizarteari bideratzeko.
|
|
Jakina, euskararen normalizaziorako dinamika
|
horrek
euskara ez dakitenirakasleen estatus linguistikoa ukitzen du, euskalduntzea denon arazoa dela.planteatuz. Euskararen normalizazio prozesuan euskara ez dakitenek ulertzeko gaitasuna eduki lukete hasieran.
|
|
Etahalako ordenak osagarri motzetan inportantziarik ez badu ere, izen osagarri luzeedo/ eta konplexuetan ez da berdin gertatzen, izan ere esaldi horietan ordenakizugarrizko garrantzia baitu. Egokiera
|
horretan
euskararen egituraren arazo larriakagerian geldituko zaizkigu:
|
|
Gaur egun, teknologia berriak direla-eta, ingelesa, esaterako, oso eskuradugu: Interneten sartu baino ez daukagu ingelesarekin harremanetan jartzeko, etahori gure ordenagailutik egin daitekeen gauza da, nor bere etxetik mugitu gabe.Baina ingelesarekiko lor daitekeen hurbiltasun
|
hori
euskararekiko ere lor daiteke, horretara jarriko bagina, betiere. Beraz, giro hizkuntzaren kontzeptua bera erealdatzen ari zaigu, kontzeptu dinamikoa da.
|
|
EuropakoErreferentzi Marko Komuna.?. HABEk aurki emango du argitara lan
|
hori
euskaraz.
|
|
Idatzizko generoetan legez, lanketasistematikoa ahozko testuen ekoizpenaren irakaskuntzan ere bide egokitzat jotzendute. Bide
|
horretatik
euskararen irakaskuntzan urrats batzuk eman gura genituzke.
|
|
Karmelo Etxegaraik argitaratu zuen lehenlana legenda bat zen, euskaraz idatzia. Autore
|
hori
euskarazko historiografiarenaitzindaria dugu zalantza barik, lan ugari euskaraz eman zituelako. Trabajos de uncronista liburuan (1898an argitaratua) argi eta garbi adierazi zuen bere helburu historiografikoa:
|
|
Baina SER kateko irratietatik ez ezik, Loiola Donostia Herri Irratiak ere eskaintzen zuen irratsaio bat mugaz bestaldeko euskaldunei zuzenduta, kasu
|
horretan
euskaraz, frantsesez eta gaskoiez2 Radio Adour Navarre adierazleaz egunero, goizeko 7etan eta arralsaldeko 6etan ordu erdiko irratsaioa eskaini zuen euskal emisorak 1978tik aurrera. Edukiak Baionan grabatu arren, Loiolatik emititzen ziren.
|
|
Andoainen eta Legorretaren arteko herriak batzeko irrati bat eratzeko egitasmoa, berriz, bi urte lehenago sortu zen, 1998an. Proiektu
|
horretan
euskara taldeek, kultur elkarteek, gazte asanbladak eta herritar ugarik parte hartu zuten, helburua euskaldunei zuzendutako irratia sortzea zutela. Hori oso argi izan zuten hasieratik:
|
|
Beraz, bertako ekoizpeneko irratsaioak egiteazri eta Euskal Herria Irratiari lizentziarik gabe uztea euskararen aurka jotzea zela salatzen zutenen aurrean, baina proiektua ez da inoiz gauzatu gain, euskarazko irratsaio batzuk aurrera eramateko lan-talde batzuk eratu ziren garai hartan. Era berean, Nafarroan, RNEren laugarren kanal
|
horretan
euskarazko programazioa eskainiko zela arguditu zuen Nafarroako Gobernuak, Xorroxin Irratia26.
|
|
Behin hori esanik, eztabaidagarriago izan daitekeen beste zerbait nahi dut gaineratu, zeren, nire ustetan, abertzaletasunak baldin badu ezaugarri funtsezkoren bat,
|
hori
euskara da. Gainerakotan, Xalbadorrek egiten zituen bertsoetako solaskide batek esan zuen gisa, frantses edo espainol eginak gara joan den aspaldi honetan.
|
|
Alegia, nor ez da konturatu bulego batera hurbildu eta hangoak erdaraz ari direla elkarren artean, eta zuri ere hasieran erdaraz egingo dizutela, nahiz eta eskatu bezain laster fierki euskararen gaitasun agiria aterako dizuten, batez ere oposizio batzuetan aurkezteko behar baldin badute? Gure burua engainatzen segi dezakegu, eta bulego publikoetan denek bere titulua besapean dutelako bulego hura euskaldundu dugula esan, baina ez dakit
|
horrekin
euskarak zinez aurrera egiten duen. Nahiz, hau ere esan behar da, euskarak aurrera egitekotan baldintza hori bete behar duen.
|
|
hori da niri nire esperientziak adierazten didana, agian besterena ez bezalakoa delako. Menturaz nire esperientzia partikularregia da, bereziegia, eta ez da
|
hori
euskararen egoera nagusia. Hala izango ahal da!
|
|
Ez zaizu idurituko zuri, baina hala den uste dut, eta ez naiz bakarra, hori, edo holako zerbait, izan baita zenbait idazlek mahai gainean jarri duten arazoa. Atxagak berak esan zuen aitzin
|
horretan
euskara gaizki dabilela, etorkizun beltza duela, ez dezagula gure burua engaina, uste baino askoz ere kopuru txikiagoa dela euskaldunena. Ramon Saizabitoriak ere aipatu ditu gazteen artean gertatu diren aldaketa soziologiko horiek hizkuntzari dagokionez:
|
|
Hari horretatik, Gotzon Garate Deustuko Unibertsitateko irakasleak dioen lez, desage rtzeko arriskutik ateratzeko euskarak unibertsitate etan ezartzea lortu luke. Euskararen biziraupenerako unibertsitatea gune estrategikoa da; eta gune estrategiko
|
hori
euskararen alde jartzeko irakasleria da giltzarria.
|
|
Askotan entzuten dugunez, Euskal Unibertsitatea, berez, gure hezkuntza sistema propioaren goi erpina osatzera etorriko litzateke. Erpinaren gaineko gogoetan dihardugun arren, oso kezkagarria iruditzen zait ikasle horiek hainbeste urtez euskaraz ikasi eta gero
|
horren
euskara maila eskasa edukitzea. Zerk egin du huts irakaskuntzaren behe mailetan, unibertsitateraino iritsitako ikasle gehienek hain euskara narrasa erakuts dezaten?
|
|
Gure ikasleek hizkuntza bat baino gehiago jakin dute, jakintza zientifiko modernoaren iturritik bitartekaririk gabe edango badute; baina hori ezin da aitzakia izan gure hizkuntzaren menpetasun egoera betikotzeko. Litekeena da gai baten inguruko bibliografia guztia ingelesez baino ez egotea, baina gai horretaz espezialduko diren euskal profesionalek Euskal Herrian, euskal gizartean murgilduta egin dute lan, eta
|
horretarako
euskara ezin alboratuzko lanabesa izango zaie nahi eta nahi ez. Bi premisa horiek egoki uztartzean datza erronkaren arrakasta.
|
|
Gaur egungo unibertsitateetan irakasle elebidunak eduki lukeen" zentralitate" estrategiko berria aldarrikatzea lehena. Politika
|
horrek
euskararen aldeko" frontea" eskatzen du (kontratazio berria ren alde, IRALEbe rria ren alde, erdal irakasleen birziklatzea ren alde, irakasleen promoziorako irizpide berrien alde...). Tamaina handiko sailetan, irakasle euskaldunekin osaturiko sail euskaldun berriak sortzea bigarrena.
|
2003
|
|
Nafarroa gehieneko jatorrizko hizkuntza euskara dela historikoki ondo frogatua dago, baita nafarren gehiengo nagusia euskalduna izan zela XVIII. mendera arte ere. Baina horrek ez du esan nahi lurralde
|
horretan
euskaraz bakarrik hitz egiten zenik, eta hori ere historikoki frogatua dago. Euskararekin batera, gutxienez beste zazpi hizkuntza hitz egiten ziren Nafarroan »erromantze nafarra, okzitaniera, gaskoia eta antzinako frantsesa, hebreera, arabiera eta mozarabiera, eta jakina, gaztelania», eta horien guztien nondik norakoak eskaintzen ditu Aitor Aranak Nafarroako ipar ekialdeko euskara.
|
|
Ez esan orgulloa, ba" kizu
|
hori
euskeraz esaten, orgulloa barik, harrokerixe esa" izu.
|
|
Dana dala, gauza batek harritu ei eban gure Karmelo: zerrenda
|
horretan
euskerazko eleizlibururik banakaren bat baino ez zala agertzen. Hutsune hori zergaitik ete zan jakin gurean, eskutitz bat egin ei eutsan San Martin adiskideari, eta baita honek erantzun garbia emon be:
|
|
Gure itzulpen honek agiri agirian ditu bere akatsak, ezjakinaren ume erkinak; baina beronen bidez emon ahal izan zan lehenengo meza
|
hori
euskeraz Arrazola herritxu zoragarrian. Euskal liturgiaren artxibuetan zor jakon leku bat izan begi euskerazko itzulpen apal honek, baztertxu batean behinik behin.
|
|
Baina Arrazolan emondako horixe izan zala lehenengoa, hori beste gauza bat da: Oiz azpiko Geria parrokia txikian emon ei eban Ballester ek lehenengo meza
|
hori
euskeraz. Halan dala esan deuste, behintzat, Geriako seme dan Sabin Barruetabeña pasiotarrak eta orduan Geriako parrokoa zan Bittor Ajuria abadeak.)
|
|
bide estu, apal eta lotsorra, baina ez zan gitxi aldi haretarako. Ez dakit nori entzun neutsan, Don Casimiro Morcillo Bilboko lehenengo gotzainak edegi eutsala ate estu
|
hori
euskereari Derioko Seminarioan...
|
|
orduko denporetan mezea latinez baino ez zala emoten. Oker ez banago, Arrazolan emon eban Ballester abadeak lehenengo aldiz meza
|
hori
euskeraz, J.A.Retolazak eskatuta, eta ni neu bertan izan nintzan. Egia esan, orain itzulpen hori irakurten dodanean, argi be argi ikusten dot zenbateraino zan urria nire orduko jakituria euskeraren arloan.
|
|
Autore
|
horren
euskereak ez eban eragozpen handirik izango ikasle bizkaitarrentzat...
|
|
Orduan erabagi hau hartu neban: amari asteroastero egingo neutsala eskutitza... eta
|
hori
euskeraz egiten hasi nintzan, nik amari zuzenean erderaz berba egiten ez nekialako.
|
|
Hori holan egin baneban, honexegaitik izan zan: Egarteren liburutxu hau ez zalako inongo euskal bibliografiatan agertzen (eta kontutan izan daigun urte
|
horretan
euskeraz 23 liburu argitaratu zirala, eta euron artean 3 baino ez Bizkaiko euskeran!). Hau holan dala, euskal liburuen zerrendetan zergaitik ez dau bere lekutxua merezidu izan Egarteren liburu apal honek?
|
|
horixe da hitz itsusia! Ez du hitz
|
horrek
euskarazko izen baten itxurarik ere. Eta itsusirik ez balu, bere izena baizik!
|
|
Garibaik euskarazko zenbait kantu idatziz jaso zituen (bando gerretakoak, etab.), ahozko memoriari finkotasun historiografikoa emanez. Maila xume
|
horretan
euskarazko historiagrafian lekutxo bat aitor dakioke Garibairi. Baina, oro har, Garibairen xedea ez zen euskarazko narratiba historiografiko bat abiatzea.
|
|
Horren erantzuna sailaren mugak eta aukerak zehaztea izan zen; Hezkuntza Sailak muga handiak zituen (kontuan izan behar dugu unibertsitate transferentzia ez zela 1985era arte iritsi), Kultura Sailak, aldiz, aukera gehiago eskaintzen zuen eta, azkenik, Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia izan zitekeen biderik emankorrena.
|
Horretarako
Euskararen Aholku Batzordeko idazkari zen Joseba Arregirekin jarri behar zen harremanetan UEUren zuzendaritza81 Hurrengo urtean, ikasleen matrikula 5000 pezetara mugatzeko aukera emango zuen diru-laguntza ziurtatu zuen (1983an 18.000 pezetakoa izan zen), baina ez, halabeharrez, hurrengo ikastaroetarako82.
|
|
Izan ere, ikasleen kezka nagusiak epe motzean konpontzekoak ziren: kudeaketa demokratikoa eskatzen zuten eta horretarako ikasleek ikastetxeen zuzendaritzan parte hartzea; ikasketa planen erreforma; euskara unibertsitatean sartzea,
|
horretarako
euskarazko klaseak eskaintzea eta unibertsitateko hizkuntza ofizial bilakatzea, gaztelaniarekin batera; eta, azkenik, unibertsitate barruti osoa Hego Euskal Herriarentzat, bertako ikasleak bertan geldi zitezen110 UEUren eta eskakizun horien arteko tartea garbi ikusi zen hurrengo urteko Euskal Unibertsitatearen aldeko kanpainan UEUk izandako presentzia txikian. Urruntze hori beste arlo batzuetan ere ikusi zen, esate baterako, UEUko sailburu gehienek unibertsitate ofizialarekin zuten harreman eskasean, beraien lizentziatura lortu ondoren.
|
|
Gazte horien ustez, Eusko Kontseilu Nagusiak sail berezi bat sortu behar zuen unibertsitatearentzako, unibertsitatearen transferentzia negoziatu behar zuen eta Euskal Unibertsitatearen araudia zehaztu.
|
Horrek
euskara eta euskal kulturaren garapena babesteaz gain, Espainiaz kanpoko ereduak eta irakasleak erabili behar zituen. Unibertsitate berria «deberá estar totalmente desvinculada del poder que ejerce el. Cuerpo de catedráticos numerarios españoles»28.
|
|
gitarra elektrikoa, motorra, formula 1, auto zaharrak...
|
Horren ondoan
euskarazkoan zer genuen eta zer dugun gaur egun. Lehen begiratuan ikusten den datua, orain 25 urte baino urrunago gaudela proportzioan. Antzeko zerbait ari zaigula gertatzen telebista kate desberdinek egiten duten eskaintzan ere.
|
|
hedabideetako elebitasunak poztasun gutxi ekarri du euskaldunaren etxera. Prentsa elebidun garaikidearen eskutik abiatuta Â" ezin da euskarak ezinbesteko duen komunikazio esparru auto zentraturik sortu, eredu
|
horretan
euskara ez baita garatu ez kuantitatiboki ez kualitatiboki joan deneko mende laurden luzean34". Gogorra, baina hala da.
|
|
politikoki ez du ezer galtzen; eta, ideologikoki, Euskal Herrian espainiarzaleek jasaten duten jazarpena islatzen laguntzen du92". Kosta ahala kosta, Espainia
|
horri
euskara sobra zaio, sobera alditan erakutsi izan digute: galdetu Fermin Muguruzari, musika saria hartzeko Madrilera joan zenean Egunkariaren elastikoa jantzita.
|
|
Ondoren dozenatik gora intelektualen izenpea dakar dokumentuak. Talde
|
horrek
euskara jartzen du herri egiten gaituen elementuen arteko garrantzitsuenen artean. Labur gelditzen direla esango nuke, aitormena egitearen garrantzia inori ukatu gabe.
|
|
" euskal herritarrok defendatu behar ditugun hizkuntza eskubideak ditugu". Ildo
|
horretatik
euskarak berdintasunezko tratua izan dezan eskatzen da, bidenabar: ofizial izan dadin Euskal Herri osoan.
|
|
Eta Egunkaria ren proiektua edo Egunkaria Sortzenen proiektua, euskal gizarte osoaren babesa jasota, berriz ere kaleratzea lortu zen Egunkaria itxi zutenetik lau bat hilera. Eta Berria proiektua gauzatu zenean, produktu duin
|
horretara
euskaraz bizi nahi duten borondate guztiak bildu ziren.
|
|
Hainbat nafarrek euskara ikastea edo seme alabak euskarazko ereduetan eskolatzea erabakitzen dute euskara jakitearen abantailak bultzaturik, gaztelania eta euskara ezagutzearen balio instrumentalez sinetsirik. Motibazio
|
hori
euskararen balio soziala azpimarratu eta elikatzen duen politika batek mantentzen du eta Nafarroako Gobernuaren erabaki anitzek motibazio pragmatiko hori ahuldu eta ito nahi dute, euskararen balio soziala eta prestigioa gutxituz, euskara ez dadila izan abantaila soziala eta ez dezala motibazio instrumentalik piztu. Euskara ikastea otu zaien nafarrek jakin dezatela euskara jakiteak ez diela abantailarik emanen eta ikasteagatik ez direla zerbitzu publikoak hizkuntza horretan hartzeko eskubidedun izanen.
|
|
Euskararen erabilera gomendatzen ez duen giroa hedatu du Gobernuak, neurri disuasorio ezberdinak erabiliz (diru laguntzak...), eguneroko jokoan euskararen erabilera, elebitasuna bera, gomendatzen ez dutenak. Euskara gero eta arrotzago egin nahi du Administrazioak, eta
|
horrek
euskara hurbil ez duen eta praktikan euskararekiko nahikoa axolagabea den nafar erdaldun arruntaren (nafarren gehiengoaren) pertzeptzioan eragina du.
|
2004
|
|
XIX. mendean hizkuntzak beherakada nabarmena izan zuen Nafarroan. Berak hizkuntza bizia nahi zuen eta
|
horregatik
euskara ikasten saiatu zen. Kezka hori kitatu zuen nolabait eta ahalegindu zen herrikideei begira.
|
|
Hizkuntza batzuk jakitea derrigorrezkoa da, edo hala dela esatera norbait ausartzen ez bada ere, ez jakitea ez litzateke ulergarria zein gizartean orobat onartzen den gertaera. Euskara jakitea, aldiz, aukerakoa da, eta, testuinguru
|
horretan
euskararik ez jakitea ohikoena da. Baina, administrazioek, besteak beste, euskaraz ere dakiten herritarrei zerbitzua eskaini behar diete, bada, zerbitzu egokia nola eskaini euskaraz jakin ezean?
|
|
" Promocion de la mujer". Nik, txukun xamar jarri nahi nuen
|
hori
euskaraz eta" promozioa" ez nuen erabili nahi. Plazido Mujikaren hiztegian begiratu eta handik atera nuen hitza.
|
|
Ez nuen lehendik ezagutzen, baina ezagutzen dut" gestore" klase hori, audientziaz eta diru kontuez soilik arduratzen diren" profesional" aseptiko ustekoak. Oker ulertu ez banion, EITBrekiko izan nahi luke alternatiboa, eta horrenbestez" euskal" irratien sailekotzat jotzen zuen berea, nahiz eta irrati
|
horrek
euskara diskurtsoan bakarrik hartzen duen aintzat, jardunean gero eta zokoratuagoa agertzen delarik. Eta orain, Laxaro sotora bidalita, euskara ez da noski lehen baino txukunago geratuko Herri Irratiaren barruan.
|
|
Egungo errealitatea endredatzen duen beste hiru gertaera garrantzitsu ere kontuan eduki genituzke etorkizunerako apustuak egiteko orduan; batetik, hasierako mailetan, eredurik euskaldunenak pisua hartu dutela egia den arren, goiko mailetan »batxilergoan, lanbide heziketan, unibertsitate mailako ikasketetan» tapoi efektua gertatzen ari da, hots, maila horietan gertatzen diren aurrerapausoak oso motel gertatzen ari dira, beraz, euskaraz ikasten ibilitakoek ikasten segitzeko aukera berdintasunik ez daukate, bada, gaur eguneko planteamenduekin zenbat urte, zenbat baliabide lirateke errealitate horri buelta eman ahal izateko, irakasleak liberatuz, materialak berariaz sortuz, eta abar? Prozesu luze
|
horrek
euskarari mesede egingo ote dio, ahalegin handi hori posible ez ezik aurresan ditzakegun emaitzak kontuan harturik merezi ote du. Bestetik, lan aukerak ugaltzeko, herrialdeen artean herritarren ezagutza zein lekualdatzeak ahalbidetzeko, eta abar, bestelako hizkuntzak »ez ingelesa soil soilik» eskuratzeko beharra zabalduz doa, gizartearen aldetik presioa areagotzen ari da, beraz, halako hizkuntzak ganoraz eskuratu ahal izateko euskarari »horren beharrezko ikusten ez denari» lekua kendu balitzaio, zein izango da gizarteak egiatan erakutsiko duen jarrera?
|
|
Hitzaren eta hizkuntzaren arteko lotura planteatu digu Koldo Izagirrek oraindik orain. Euskaldunaren hitza euskarak jaso dezakeena bakarrik baldin bada, hitz
|
horri
euskarak ezartzen badizkio bere mugarriak, euskal errealitatearen baitako funtsezko osagaia izango genuke euskara. Lotura horren argigarri dator, nik uste, Wittgenstein-en gidaritzapean datorkigun ekarpen berria:
|
|
Zergatik pizten zaie interes berezi hori euskaltzale batzuei? Era
|
horretan
euskara hobeto zainduko dugulakoan. Euskara konnotazio makurretarik garbitzeko?
|
|
Iruzkinen bat edo beste egitekotan, lehenik eta behin, errealitatearen diskurtsoari dagokionez, Agoteren argudioa zurkaiztu gura nuke. Alegia, errealitate soziolinguistikoaren izaera historikoa eta politikoa estaltzen duen pentsaera
|
horrek
euskararen auzia ez du ikuspegi dinamiko eta aldakorraren argitan behatzen, egungotasun estatiko hutsean baino. Bigarrenik, desioaren diskurtsoaz den bezainbatean, euskaldunaren beraren zabarkeria nabarmendu nahi izan du.
|