|
2001
|
|
|
Euskal literaturaren lehenbiziko kondaira zein da? Nik esango nuke aita Aranak norbaiten historiaren bukaeran, oker ez banago Labayruren Historia del SeñorÃo de Vizcaya liburuaren azken aldean, sartu zuela zenbait berri euskal literaturaz, baina ezin esan daiteke, eta Aita Aranak ere ez zuen hori pentsatzen noski,
|
hori
euskal literaturaren historia denik. Lehenbizikoa dirudienez Orixerena da, Orixek euskaraz egin zuena8 Nik ez diot Orixerenari deus kenduko, baina esate baterako hau esan daiteke:
|
|
|
|
Hori
euskal literaturan ere argi agertzen da, zatiketa hori esan nahi dut. Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu.
|
|
2002
|
|
|
GUILLAN: Nik irakurle gazteen artean zailtasunak antzematen ditut, gazteek zailtasunak dituzte hizkuntza literario horretara hurbiltzeko, jerga, argota edo bestelako baliabideak erdaratik jasotzen eta erabiltzen dira, eta nahiz euskaraz izan badauden, ez dira aski ezagutzen edota ezagutzen badira ere ez dira erabiltzen, faktore hori askotan traba izaten da jende
|
hori
euskal literaturara ekartzeko.
|
|
|
Literatura lantzen duenak ez du lantzen pentsatuz zer mesede egingo dion literaturaren irakurleari, horrela ateratzen zaio berez. Badago kontratupeko literatura, baina
|
hori
euskal literaturan ez dago oso indartua. Idazleak, kasu gehienetan behintzat, ez du idazten irakurle gehiago erakartzeko edo euskal prosari bide berriak zabaltzeko.
|
|
|
Bat gatoz J. Juaristirekin (1987b: 88) eleberri
|
hori
euskal literatura osoko txartoen irakurritakoa dela esaten duenean, nola lehen edizioa zentsuratu eta bahitu zuten poliziek, hala bertan eleberri abertzalea ikusi nahi izan zuten irakurleek ez baitzioten jaramonik egin bertan narratzaileak egiten zuen ahalegin objektibistari. Irakurketa" oker" horiek (misreadings) urrundu egiten dira autore donostiarraren obraren atzean dagoen poetikatik, begien bistako gauza baita Saizarbitoriarentzat literatura ez dela inoiz izan mezu ideologikoak igortzeko biderik egokiena.
|
|
|
Azken batean, aurreko argudioarekin lotuta dago: literatura garatu baten ikurtzat jotzen denez nobela, eta alde
|
horretatik
euskal literatura nabarmenki azpigaratuta egon denez, nobelak egitea premiatzat jo izan da. Baina honek guztiak zeharka baino ez dio erantzuten nobelaren nagusigoaren kuestioari.
|
|
|
Literatur itzulpenen aurrerakada nabarmenak lekua izan luke lan serio batean (batek edo batek esan dezake hori ez dela" euskal literatura", baina oker legoke:
|
hori
euskal literatura da, baita ere: irakurleok gero eta itzulpen gehiago dugu eskura, munduko literatur ondarearen gero eta zati handiagoa irakur dezakegu euskaraz, eta horrek gure literaturgintzan ondoriorik izango ez duela pentsatzea zentzugabekeria litzateke).
|
|
2004
|
|
|
Galdezka hasi garenez, hona gure artean ika mika sutsuak piztu izan dituen bat: zein da euskal literaturaren hizkuntza, literatura
|
hori
euskal literatura izan dadin. Ikusten dugunez, kulturaren osagaitik euskal elementura igaro gara arian arian.
|
|
2005
|
|
|
30.000 ale saldu izanak literatura onaren eta komertzialaren arteko eztabaida harrotu du. Edozein modutan ere, eztabaida
|
horrek
euskal literaturaren gaurko ezaugarriak utzi ditu agerian. Ezaugarri horiek tartean, eskola sistemaren menpeko literatura genuke.
|
|
|
Euskal narratiba modernoaren sorrerako lehen mugarria, eleberriarena hain zuzen, J.L. Alvarez Enparantza Txillardegiren Leturiaren egunkari ezkutua (1957) lana dugu. Lan
|
horrek
euskal literaturan bide berria zabaldu zuen, modernismoarena. Modernismo hori, ez baita erraza kontzeptua azaltzea, horrela ulertu behar dugu:
|
|
|
Testuinguru
|
horretan
euskal literaturak garatzeko oinarriak aurkitu zituen. Argitaletxe berriak sortu (Lur, Etor, Gero...) eta egonkortzen hasi ziren, argitalpenak ere gero eta ugariagoak ziren.
|
|
|
Gurean lehenengo aldiz literaturaren autonomia aldarrikatu zen, hau da, literaturaren helburu bakarra literatura bera zela.
|
Horri esker
euskal literatura joera berriak bereganatuz joan zen. Horrek guztiak, artean ahul, euskal sistema literarioaren oinarriak ipini zituen.
|
|
2006
|
|
|
Galdetu bestela Errobiri edo Euskal Rock Radikaleko hasierakoprotagonistei. Beraz, ez dut uste oso oker nagoenik esaten badut nire belaunaldiariegokitu zitzaiola musika mota
|
hori
euskal literaturan sartzeko ohorea edo errua.Eta rocka ez ezik, jazza eta abar ere bai, hau da Popular Music. Aldehorretatik oso bidaide sentitzen ditut Aingeru Epaltza, Xabier Montoia, MikelAntza, Iñaki Uria, Juan Luis Zabala eta enparauak.
|
|
|
emakumezko eta gizonezkoen arteko urruntasuna, bizitzeko eta sentitzeko era ezberdinak, hitz batean, ezin ulertua. Eta hori ere bada beste berrikuntza bat pertsonaia femenino
|
horrek
euskal literaturara ekarri duena.
|
|
|
Baina Euskal Herriko jatorrizko hizkuntza, kontrakoa frogatu arte behintzat, euskara da. Eta
|
horregatik
euskal literatura euskarazkoa da soilik. Beste kontu bat kultura izango litzateke.
|
|
2007
|
|
|
Datorren urteetako gure agenda kultura aniztasunarena da, eta Jaurlaritzari ez zaio komeni arrautza guztiak otarra berean sartzea. Alegia, ezin dela Atxaga aurkeztu euskal literaturaren ordezkari bakar gisa; idazle hau humanoa da, bere kontraesanak ditu, lehenago edo geroago huts egingo du, eta
|
horrek
euskal literaturaren debaclea ekarriko du. Euskal literaturaren eta kulturaren aniztasuna aurkeztu behar da potentzialitate handiena gisa.
|
|
|
Ez ote dago, ordea, elkartasun edo maitasun
|
hori
euskal literaturari apal berezituak jartzeko ohitura horretan?
|
|
2008
|
|
|
Liburu batzuek ezagun dute promozio sendoa; beste batzuek, berriz, promozio xumeagoa izaten dute, baina ahoz ahokoak bultzatzen ditu; eta zenbait kasutan, bi gauzak gerta daitezke. Nolanahi ere, ez dut uste
|
hori
Euskal Literaturan bakarrik gertatzen denik, auzoko sistema handiagoetan ere gauza bera sumatzen dut nik. Alegia, ez zait literatura txiki baten bereizgarri iruditzen".
|
|
2009
|
|
|
da orobat, eta euskara bera(, herriak dakiena,/ harriak dirakiena?: . Harri eta herri?, Euskal Harria n,); eta, azkenik, harri landu edo lantzeko
|
hori
euskal literatura, euskal poesia da (Ib.,. Hibai ugaria?). Harria noblea da, eta gehiago harri landua haritz nafar eta teila kantabresaren konpainian.
|
|
|
beroa egiten badugu zaila da, eta, hotza egiten badugu, ez da irakurlearen oso gogokoa, dio Jimenezek.
|
Horrek
euskal literatura umezurtz uzten duelakoan da: Euskaldunok ez daukagu egunerokoan euskaraz edozertaz irakurtzeko biderik.
|
|
2010
|
|
|
Etiopia liburuaren hasieran agertzen den" Piolet poeta" ipuina aztertzen nuen. Atxagaren liburu
|
hori
Euskal Literaturaren Historian orain oso goraipatuta agertzen den arren," artisau moduan" argitaratu zenean oso gutxi saldu zen, eta Ereinek bigarren edizioa atera zuenean ere ez zuen salmenta arrakastarik izan. Ez dakit Atxaga ospetsu bihurtu zenean nire ikasturte programa hartan hura sartzeko agertu nien egoskortasunaz ikasleak gogoratuko ziren ala ez.
|
|
|
Arestian adierazi dugu Gurutzen auzoa izan zela Aitzol, ez dakigu, alabaina, Aitzolek aita pontearena egin ote zuen Gurutzek argitalpenetan lehenengo urratsak egin zitzan. Aitzolek une
|
horretan
euskal literaturan jokatzen zuen papera kontuan hartuta, pisuzko hipotesia begitantzen zaigu Aitzolek zerikusiren bat izan zezakeela Gurutz olerkiak argitaratzen hasi zen unean, azken honek hogei urte baino ez baitzituen. Bada beste datu bat hipotesi hori sendotzen duena:
|
|
2011
|
|
|
Amabost egun Urgainen. Eleberri horretan, Loidik, jainko txiki baten antzera, lehen euskal detektibea ia ezerezetik sortu zuen, arlo
|
horretan
euskal literaturan ez baitzegoen inolako eredurik. Hortaz, Martin Garaidi Urgaineko detektibea sortzeko, hiru erronka hauei egin behar izan zien aurre Loidik:
|
|
2012
|
|
|
jotzen ziren obrak. Sarrionandiak eta Pott bandak, ordea, jokabide
|
horrek
euskal literatura ito eta bere baitan biltzera eramaten zuela ikusirik, literaturaren (eta itzulpengintzaren) autonomia aldarrikatu, eta tradizio guztiz desberdinetako lanak irakurri, euskaratu eta imitatzeari ekin zioten. Sarrionandia dugu, ziurrenik, Pott bandako partaideen artean literatura lan gehien itzuli dituen idazlea, bai behintzat itzultzeko hautatutako egileen aniztasuna kontuan hartzen badugu.
|
|
2013
|
|
|
Jean Etxeparerekin batera, Eskualduna ren belaunaldi
|
horretatik
euskal literaturaren historian ezagunena bihurtu dena izan zen Oxobi, sortzez Jules Moulier. Oxobi bereziki bere alegiek egin zuten ezagun.
|
|
|
Bigarrenak Larramendiren euskarapoetiko bat arakatzen du urrezko eta burdin aroen mitoek Monarkia Hispanikoaren formazio diskurtsibo inperialean zuten egitekoaren harira. Hirugarrenean euskaldunei egotzitako burdin aro
|
hori
euskal literaturaren ezagutzarako episteme gisa erabiltzeko proposamena eskaintzen da, ohiko periodizazio kategorien ordez.
|
|
|
Ikuspegi epistemiologikoaren aldaketak izan dezakeen abantailak ageriago geldituko ziren, behar bada. Eta hala ere, inorentzat hurbilketa positibista eta enpiristek oraindik zentzurik balute, aldi
|
horretako
euskal literatura penintsularrarentzat izango lukete, aldi horri buruzko ezjakintasunari eta isiltasunari erauzitako ahots aztarna berriak ekarriko lituzkeelako. Datu, testu edota berri gehiagoren agerpenak ez luke orduko subalternitate egoera aldatuko baina egun iraganaz dugun ezagutza aberastuko luke, egoera uste duguna baino korapilatsukiago irudikatu beharra balekar ere.
|
|
2015
|
|
|
Haatik, poesiaren ugaritasun
|
hori
euskal literaturako ezaugarri berezia izateko hiru arrazoi aipatzen zituen: batetik, euskal literaturaren baitan argitaratzea erraza zela.
|
|
|
Familiaren hondamendia ekarri ziolako. Pentsa daiteke, agian gehiegizkoa izan arren, euskaraz irakurri zuen lehenengo ipuin
|
horrek
euskal literaturarekin etsaitu zuela.
|
|
2016
|
|
|
6 Betidanik idatzi da Gauzari buruz,, betidanik?
|
horrekin
euskal literatura garaikideena ulertzen badugu, noski, eta Gauzari buruzko lehenengo eleberria 100 metro izan zela onartuz gero (1976an argitaratua, baina 1973rako amaitua). Espero zitekeen legez, orduz geroztiko produkzioa gero eta konplexuagoa eta anitzagoa bihurtu da.
|
|
|
Ondotik, herrietako antzerki taldeen antolaketari lotutako idazle batek sortutako obrak harrera nolakoa izan zen, publikoa nolakoa zen begiratuko dugu. Eta, bukatzeko, obra
|
horrek
euskal literaturaren barnean ezaugarri bereziak zituela eta Ipar Euskal Herriko antzerkigintza antzerkira eraman nahi izan zuela. Hiru ardatz nagusi horiek jarraikiz emanen ditugu lan honen ondorio orokorrak.
|
|
2017
|
|
|
Batetik, literatur merkatu globaletara sarbiderik izatekotan kultura hegemonikoek kultura bazterrekoei jarritako baldintza nagusia onartzeko irrikan agertu bide da Atxaga, alegia, Euskal Herria besteexotiko subalterno modura auzkeztu dio munduari, gure marginalitatea are gehiago markatuz, ia atzera bueltarik gabe zizelkatuz; hau da, Atxagak menpekotasuna ekarri digu euskaldunok beste kulturekiko parekotasuna desio genuen unean. Bestetik, nazioarterako sarbide
|
hori
euskal literaturarentzat ia esklusiboki espainiar literatur sisteman zeharrekoa izanik, Atxagak meneko agertu behar izan du espainiar literatur sistemak Euskal Herriari nazio izaera ukatzeko tradizionalki erakutsitako jarreraren aurrean, ate horiek ireki zekizkion bere burua nabarmen espainolizatuz, modu zuzen bezain familiarrean esanda. Uste dut gorago garatu dudan Obabakoak en gaineko irakurketak ezinbestez bultzatzen nauela debate horretan Atxagaren alde egiteko, arestiko kritiken desegokitasuna seinalatuz.
|
|
2018
|
|
|
Sevilla Lima ardatzean inperioaren jarduera komertzial eta militarrak biltzen dira, burokratikoez gain.
|
Horren bitartez
euskal literatura eta kulturaren dimentsio atlantikoa agerian uzten da, kopuruz horren urria den diskurtso mota honetan bertan ere. Bartzelonaz den bezainbatean, horkoa ere inperioaren gudu egoerarekin lotzen da, nahiz eta kontzientzia bakoitzaren aldera lerratuta gelditu den azken batean.
|
|
2019
|
|
|
34 Garai
|
horretako
euskal literaturan bada buru+ ahalpaldiegiturako poemarik: 1) Sarasolak poesía galante vizcaína del siglo XVI y XVIIdeiturikoaren barnean sailkatu zuen Catigatu ninduçun librea ninçana, esaterako (Sarasola, 1983:
|
|
2020
|
|
|
Ibon Sarasolak, bere aldetik, Elsa Scheelen elaberriaren egiturari luzatu zizkion bere kritikak (Txillardegi eta Saizarbitoriaren nobelagintza, 1972), baina, hala eta guztiz ere, ezin da ukatu testu
|
horrek
euskal literaturaren esparrua astindu eta irauli zuela duela mende erdi bat.
|
|
2021
|
|
|
Azkenik, badira, aldez edo moldez, historiografia berezi egiten duten bi azpiatal: euskarara itzulitako literaturari eskainitako azpikapitulua (López Gasenik idatzia) eta" Beste Euskal Literatura batzuk" izenburupean Ezkerrak emandakoa, hain zuzen ere euskararen eremu geografikoan eta diasporan euskara ez beste hizkuntzetan emandako literaturari eskainia.75 Orain arte aztertutako historiografien aldean, berritu egiten du
|
horrek
euskal literaturaren ikuspegia, edo, gutxienez, Ezkerrak berak azaltzen duenez, ordura arte Mitxelenak zein Lasagabasterrek iradokitakoa praktikan jartzen (329). Itzulpengintzari dagokionez ere halatsu gertatzen da:
|
|
|
Besteak beste, 1992az geroztik, EIZIE elkartea CEATLeko (Europako literatur itzultzaileen elkarteak biltzen dituen erakundea) kide da. Beraz, esan dezakegu
|
hori
euskal literatura itzuliaren barne eremuaren erakunde sarearen adibide dela, bai eta beste herrialde batzuetako eremuekiko kokatu eta parekatu nahia ere; izan ere, sare horren xedea da literatur itzultzaileen itzulpen jarduna legitimizatzea, negoziazio espazioez jabetzea eta merkatu politikekin lotutako gai eta lan baldintzei buruzko erabakimena lortzea, adibide batzuk aipatzearren....
|
|
|
* Lagun batzuk etorri ziren [ez nituela aspaldi ikusi]. Hor, bukaerako perpausa ez da perpaus erlatiboa, baina (e) la perpausa; horrelako erabilerarik ez du atzizki
|
horrek
euskal literaturaren tradizioan, eta horregatik gaitzesten dugu. Halakoen ordez, aposiziozko perpaus erlatiboak erabil daitezke, edota, Iparraldean bezala, baitaurrizkia duten perpausak (§ 31.4.5):
|
|
|
Horrexegatik, hain zuzen ere, prozesu mailakatu gisa ulertu, programatu eta inplementatu behar dela proposatzen du, eta horretan, konfiantza elementu motibatzaile ezinbestekoa dela uste du, bai gelan eta etxetik sustatzen dena giro eta praktika batzuk sistematizatzeko, bai nork bere buruarekiko konfiantza aldamiatzen joateko (BIR1). Eta,
|
hori
euskal literaturaren kasuan giltzarri da atxikimendua lortu nahi bada, are gehiago, aipatutako gabeziak aintzat hartuta. Izan ere, ikasleak zailtasunak topatzen baditu testu baten aurrean, deslotzeko eta urruntzeko atakan jar daitekeela argudiatzen du parte hartzaileak, eta horri aurre egiten lagundu behar zaiola uste du irakurketa prozesua erraztuz.
|
|
|
Modu berean, Euskal Herriari dagozkion gaien inguruan kasu honetan, izaera sozial, politiko edota historikokoak zenbait lan jakin argitaratzea eta sustatzea hautu politikoa ere badela aditzera ematen zaigu. Dena den,
|
horren aurrean
euskal literatur sisteman egiten ari diren ikerketak eta egin diren aldaketak, aurrerapenak nahiz berrikuntzak balioetsi nahi ditu parte hartzaileak.
|
|
|
Osagai horiekin egin du Irlandak bere literaturaren miraria. Itzuliko gara zerrenda
|
horretara
euskal literaturak behar duenaz hitz egiten dugunean, baina hori baino lehen bigarren sistema bati bistadizo bat eman behar diogu.
|
|
2022
|
|
|
Beste ikuspuntu bat ematen dio
|
horrek
euskal literaturari buruz aritzeko. Sara Carcamo, aparte, biktima bat da, eta min horrek bultzatzen du idaztera.
|
|
|
Feminist Agenda irakurle taldeak zortzi urte daramatza martxan. Ibilbide
|
horretan
euskal literaturako 60 liburu aztertu ditu, eta horietatik Feinbergerren testua hautatu da artikulu honetan analizatzeko. Zergatik?
|