|
2005
|
|
|
Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan. Badagaraia azentugertakariakkontuanhartzekoproposamen etimologikoen egiantza ebaluatzerakoan.Hau da, esaldibatean
|
esanda
, artikuluxka llabur honetan esannahidudana.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri
|
esateko
erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz
|
esandakoa
). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Halaetaguztizere, kasurikonenean, modurik gardenenean etazainduaneanesandakoak, eteneketapausaldiek bainoetetenezduten uhinakustikoetanazaltzen dencontinuum arensegmentazioa burutzea ikaragarri nekeza egiten hadaS, ezinkizunda elkarrizketa bizian
|
esandakoaren
segmentazioa
|
|
|
Hizketarenoharmena, ekoizpenaren etapertzepzioarenlotura gisaplanteatzendute A.Libermanetabesteek (1967) etaLibermanetaMattingly (1985) HizketaOharmenaren Teoria Motoreaizenekoteoria klasikoan. lnterpretaziohonenarabera, transmisioaburutzekoekoizpenareneskutikkanporatzenditugunseinalefisikoakhautemateko berezkomekanismoberezituak ditugula
|
diote
deskodatze akustikoa egiteko, adieraziz hautematen dugun mezufonetikoaren etaigortzendugunseinaleakustikoen arteanezdagoela biyekziozko harremanik. Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko.
|
|
|
Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko. Bestemodu hatera
|
esanda
, hiztunak duenartikulazio ezagutza, seinaleakustiko etaoharmenaren artekobitartekarilitzateke; inkontzientea denartikulatze moduhorrenezagutzari eskerhautematen dugu hizketa.Ereduaktiboa eredeitu zaionteoria honenargudionagusienetarikoada, uhinakustikoetandagoeninformazioa inguruneko hotseneraginezestaliegitendelaetahotsbakoitzaren ezaugarriak aldamenekobeste hizketa hotsen berezitasunekinnahasia... Ezaugarrienestaltzeaetailuntzeaingurunearenaraberahandiaizanikere, esate baterako, < barrubigunakdira> moduko esaldian, silabahasieranetaharnean bokalarteanekoizten diren< b> horienezaugarriakezberdinak izanikere, oharmenak berdintzat hartzen ditu.Oharmen prozesuaaztertzerakoanarazo nagusienetako bataipatuberridugun horixeda: nolalitekehartzailearen entzumenakfisikokiarrasezberdindirenhotshoriekberdintzat hartzea?
|
|
|
etaNorman ek, 1975), (PisoniketaSawush ek, 1975) etaondorengourteetan bestehainbatek. Autore hauenaburuz, etalabur labur
|
esanda
, entzumen sistemakuhinmezudunak aztertu ondoren behetik gorako prozesatzea egingo lukefonemaezagutuarte.Hortik aurreraegingolitzateke goitikbeherako prozesatzea, eta gainerakoosagailinguistikoen (sintaxiarenetasemantikaren) laguntzazfonemakateaulertukogenuke.
|
|
|
Orain arteesandakoalaburbiltzeko, esanguratsua daoharmen prozesua delaetaondoriomoduraMartínez Celdránfonetikariak
|
dioena
:
|
|
|
Geroxago Iberak erraiten
|
zioten
, Iberek banderatzat kurutze bat zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Geroxago Iberak erraiten
|
zioten
(1894).
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu egon delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak
|
dioen bezala
azken neurtitzean:
|
|
|
Hona zer
|
dion
seigarren ahapaldian:
|
|
|
S. Aiphu emaiten
|
diot
Eskual Herriari, Bachenabarren hasiz Chubero gainari, Laphurdi Probintzia eta Nafarroari Gipuzkoa, Alaba, Bizkai ederrari.
|
|
|
|
dio
errepikan eta zazpi probintziak aipaturik lehenbiziko neurtitzetan, lauga
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan
|
esan
zuen bezala, gauzez (things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Bestalde, berriztapen epistemologikoak eta diskurtsiboak gertatu direla Euskal Herriko historia lantzeko eran da eta azken 20 urteotan aski ondo eta sakon landu da euskal historia. Oro har, euskal subjektua euskal historia burutzerakoan nabarmenago asmatu dela
|
esango
nuke. Nire ustez, XXI. mendeari begira horixe dugu erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa.
|
|
|
Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua
|
esaten
dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia
|
esateko
eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac bat izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla
|
esango
nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu. Horregatik, herri ikuspegia
|
esaten
dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra zegoela adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak
|
esanen
lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Adibide inozo batekargitzen ahaldigu kontua: esandaiteke zarauztar gazteek heinbatezZarauzko euskararen jarraipentzat jodezakegun hizkera egiten dutela; mintzatzendirenean arreta pixka batezartzea askidaegiten dutena euskara batua ezdela jabetzeko. Zarautzen, orain artean Nor Nori aditzsaileanoraineko aldaeretanlehenpertsonan zatzait&aukera izanda, horidadialektologia lanekdioskutena; egungogaztearizaitentzunen
|
diozu
eta«hai, gureaitakzatesatendu»erekontatukodizu.Bialdaerakherrikoak izaniketahorietarik batereduestandarrari dagokionez, ulertzekoa daegungo gaztezarauztarrenaukera; halazere, entzunen diozuzarauztar gaztearizakuzaigu rekin rik, hatera, bainabigarrena gehiago.Berebat, erten' irten', ostro
|
|
|
...irkulazio librearen ideiaaipatzen duenean (Argia1850, 17.or., 2002/IV/21) K.Zuazok arrazoia ematendio (18) etaEuskararensendabelarrakliburukokutsupreskriptibotik saihestenda; garaiberetsukolanbateanereeuskalkiarieta norbere herriko hizkerariarauzehatzak etazorrotzak ezartzearen aurkaageridaikertzaile eibartarra (2002: 50) eta2000.urteko laneanezbezala cf.euskaranafarreko instrumentaleko s morfemaz
|
dioena
(185), euskalkiarentzat muga jakin bakarrazuzenadenaetazuzenaezdenabereizibeharraaldarrikatzenditu.
|
|
|
Folk euskara galtzen ariden herriez esanohidugu, guztiz makur
|
esan
gainera, adinekohiztunek, besterikezdakitenez, euskalkiarieustendiotelaeta
|
|
|
Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik euskara batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok hori
|
dioten arren
, hemen ezdahori gertatzen ari, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen ari diratekeen batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
|
Eguneuskarabatuarenetaberreuskalduntzeareninguruan sortu denedo sortuazdoan«prosodiagaztea> > ereez dagauzaarrotzaguretzat, egunoroz entzuten baitugu inguruan, baina horrek ez
|
du
esan nahi ongi ezagutzen dugunik, deskribapen guztizko bategitekogaigarenik.Antzera gertatzen da arestianaipatzen genuenestandarrarenetaherri hizkerarenbitartean dagoen iraganbidezabaletakonplexu horren guztiaren kasuanere.
|
|
|
...iadelaeta, ezdakiguxuxenEuskalHerrikohainbat bazterretan zergertatuko den.Lehen lehenik aitortu behardagaureguneuskalkiabaizik erabiltzen ezduten gehienekereduestandarra ezdutelaezagutzen etaetorkizuneaneuskaldun iaguztiek, denekezesateagatik, neurri handianestandarra ezagutuko dutela.Gizartemodernoetan, hainbateskubideetapribilegioeskuratzekoedotahalakoogibideaedohonelakobizilekuaizateko, bestela
|
esan
, gizarteko egitura batzuetara sarbidea izateko, hizkera estandarra ezagutzea askibaldintzaarrunta izatenda.Ezduguusteeuskalkiekberenlekuagalduko dutenik, ezosoki bederen, bainagerora gauzakezdiraorain bezalaizanen, zerbaitaldatuko da, nahizoraingoz soberagoizdenhemengoedohangojendearenohitura lektalezdeusgarbiriketaziurrik aurreikusteko.
|
|
|
«.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean? Nik egia
|
esan
dudak ditut... > >.
|
|
|
' Izan ere, gauza bera
|
esan
daiteke hizkuntzaren edozein mailari buruz; gramatikek, hizte
|
|
|
Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai batean hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean
|
esan
nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda dauden hiztunek
|
|
|
14 Euskararen kasuan nekez azter dezakegu bestelako erabilerarik, oso mugatuak baitira oraindik. Hona hemen Zalbidek (1993) kontu honen inguruan
|
esaten
diguna:
|
|
|
Ikus Zabala (1996b). 18 Mitxelenak (1968) euskara batuan dezakellezake bezalako adizkien arteko bereizketa mantentzearen alde mintzatu zen Arantzazuko txostenean, baina oro har
|
esan
genezake eus kara komunean nahasirik erabiltzen direla. Euskara tekniko zientifikoan funtsezkoa da batzuetan adizki horien bereizketa.Ikus Odriozola (1996).
|
|
|
22 Euskaltzaindiak Arantzazuko bileraren ostean harturiko lehendabiziko erabakietako bat izan zen ehunekoen ikurra zenbakiaren aurrean idaztekoa (Euskera, 1971): euskaraz ehune ka bost
|
esaten
denez, %5 idatzi behar genuela erabaki zuen Euskaltzaindiak. Horrelako erabakirik hartzeko arrazoirik ez zegoela uste dut, ez %5, ez 5% ez baitira hizkuntza naturaleko segidak eta hizkuntza natural bakoitzaren hurrenkerak segida horren irakurketan izan baitezake eragina, baina ez ikur adierazpenaren idazkeran.
|
|
|
Erreferentziazko adjektibo mailegatuek heste arazo bat ere ekarri digu te, hitz hurrenkerarekin zerikusia duena. Hona hemen EGLU gramatikan Euskaltzaindiak (1985)
|
esaten
diguna: « ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik doa.
|
|
|
« ?..Eskuarki, hortaz, adjektiboa izenaren ondotik doa. Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek
|
esan
nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen esan hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...».
|
|
|
Salbuespenak, dun eta (t) ar atzizkiez osatutakoak dira (eta bigarrenen baliokide maileguzkoak37. Honek esan nahi du maileguz hartzen ditugun gainerantzeko adjektiboek izenaren eskuinetara joan behar dutela. Bereziki aipatu beharrekoak iruditzen zaizkigu hain maiz gaizki erabiliak ikusten ditugun ekonomiko, politiko, sozial, nazional... Adjektibo diren neurrian izenaren eskuinetan ipini behar ditugu, lehen
|
esan
hezala (arazo ekonomiko (ez* ekonomiko arazo))...». Harrigarria da hiztunen joera hau gaztelania eta frantsesa bezalako erdaretan adjektiboak, euskaraz hezala, eskuinean baitoaz.
|
|
|
Edonola, EGLU gramatikaren baieztapenak erabateko eragina izan du erreferentziazko adjektiboak erruz erabiltzen dituzten testu tekniko zientifikoetan eta oro har onarturiko ideia da ezkerreko kokagunea ez gramatikala dela. Argi eta garbi ikusten da hemen gramatikagileen eta zuzentzaileen esku hartzeak hizkuntzaren ebolu
|
zioan
duen eragina40?
|
|
|
Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean? Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu'
|
esan
nahi duena. Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu.
|
|
|
Hizkera tekniko zientifikoaren barruan bereizi ditugun hiru hiztegi multzoren artean, lehenengo biak Hiztegi Batuaren eremuan daude zalantzarik gabe baina zientzia eta teknikaren esparru desberdinetako terminología berezituaren arloan ere erabilera komunean bezala jokatzea eskatzen al digu Hiztegi Batuak? Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela
|
esan
digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da. Behinik behin kontuan hartzekoa da kare-harri hitza hizkuntza komunean baino askoz ere maizago erabiliko dela Geologian eta hiru osagaiko termino ugari ere ematen dituela.
|
|
|
Batzuen artean(+ 2,) ospetsu bilakatu da eta xehetasunak xehetasun onarpen osoa bildu duela
|
esan
dezakegu. Jakina, onarpen hori ez da gertatu autoritatea daukatenen artean eta arlo honetan zain segitzen dugu.
|
|
|
Arau hau Bizkaiko hiru informantek daukate (informanteak Gernika, Muxika eta Bermeokoak dira) hauen kasuan jatorrizko azentueraren arau ber berak aplikatu dituztela
|
esan
dezakegu.
|
|
|
Grafikan ikusten den moduan, desberdintasunik handiena bokalez amai tutako oinetan gertatzen da berriz ere; aurreko atalean azaldu dugun prozesu beraren ondorioa dela
|
esan
dezakegu.
|
|
|
José Luis Alvarez Enparantza Txillardegiren ohorez idatzi dugun lan honetan euskaltradizio gramatikalak
|
dioenaren aurka
euskarazko genitiboa
|
|
|
bereizitagaratuzituen, hizkuntzabiakbereizitaentzun zituelako. Amakalemanezetaaitakfrantsesezhitzegitenzioten, hizkuntzak inoiznahastenez zituztelarik.Ikerketa honen ondorioz, Ronjat ek Grammont ek
|
esandakoa
ezagutarazizuen: unepersonne, unelangue (lagunbat, hizkuntzabat). Esapide honekin zeraadierazinahiizanzuen, helburua haurrak hizkuntzabiakbereizitagaratzeabada, haurrarenganazuzentzendirengurasoak, edodirendirelakoak, betihizkuntzabereanmintzatu beharzaizkiola.Ezdioardurarikhaurrakhizkuntzabientzuteak, biakikasikoditueta, baldinetagurasobakoitzak hizkuntzabakarrabadarabilhaurragaz.
|
|
|
Amaitzeko,
|
diogun
hemenaurkezturikodatuek, euskalgramatika tradizionalakdefendaturikoarenkontra, argiuztendutelaeuskarazgenitibo marka bakarra dagoela, (r) enalegia, eta (e) koatzizkia, gorago proposatudugun legez, funtzio osogarrantzitsu bibetetzen ditueneratorpen atzizkiabainoez dela, postposizio sintagmakizen sintagma bihurtzeaetaizen sintagmak adjektibo bihurtzea, hainzuzenere.
|
|
|
Dominique Garat hau ere, 1735ean Uztaritzen jaioa, norbait izana zen bere sasoian eta, bai Lapurdiko deputatu egon zelarik, Parisen, 1790ean, bai Uztaritzeko auzapez izendatu zutelarik herritarrek, bere azken urteetan, beti bere euskaltasuna erakutsi zuen, batetik, Parisen Euskal Herriko departa mendua eskatuz, bestetik Uztaritzen irakasle elebidunak hautatuz. Eta fun tsean,
|
zioen
Manex Goihenetxe historialariak, Lurraldetasuna eta hizkuntza nortasuna: 200 urteen buruan problematika beraren aurrean gara.
|
|
|
Solas hoik guziak onartu dira eta (Decrept) burulehenak erran du, jaun suprefetaren xede bereko laitekela. Hortan,
|
dio
Landerretxe iskribariak, buru ratutzat utzi dira egitekoak eta hitzartu da, guzien nahitik, iragan urteko bilt zar buruzagi berak atxikitzen direla datorren urteko.
|
|
|
merezi du! zor
|
diote
!.
|
|
|
Hor salatzen du Charles Brun adiskidearenganik jakin dela berria: uztailaren 25 ean Vichy-ko batzorde berezi batek aurkeztu behar
|
dio
bere proposamena eskualdekatzeari buruz Pétain marexalari. Honek duke azken hitza eta, beraz, marexalari berari behar lirokete euskaldunek, lehen bai lehen, beren deia helarazi.
|
|
|
lratzartu, bai, iratzartu dira beharrik euskaldunak, uztailaren 18ko arti kuluaren arabera. Zuzendariak
|
dioenaz
, alde agertu dira Baionako gerlari ohiak, Lasako, Azkarateko, Urruñako herritar zerrenda luzeak, bai eta ez jakin nongo presonier ohiak ere.
|
|
|
Lafittek ihardetsia
|
zioten
bipilki 1941ko abenduaren 19ko zenbakian.
|
|
|
lrakaslegoan iragan dituen hamalau urteek erakutsi diote Lafitte-ri bera ri erdaraz eskolatu nahi duen euskaldunak biziki fiteago eta barnago ikas dezakeela euskaraz emaiten
|
badiote
eskolako erakaspena. Zer gertatzen da frantses hutsean egiten den eskoletan?
|
|
|
Emakume hori aipatzen du Orixek, Erizkizundi rako bere datuetan. Harrigarria bada ere, 70 urte dituela
|
dio
, nahiz Orixek
|
|
|
Gure herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak.
|
Esan
genuke berak
|
|
|
1843tik 1848ra arte, berak
|
dioskunez
, eta epe labur horren barman dialektologia lanetarako materialak biltzen ibili arren, ez zuela ezer argitaratu 1847 urtera arte, Florentzian kaleratutako Specimen lexici comparativi omnium linguarum europaearum, hain zuzen. Italiako dialektoei buruz argitaratu zuen lehen lana 1860koa da:
|
|
|
Ez da ahaztu behar dialekto hau ondo ezagutzen zuela Bonapartek, arbasoak korsikarrak zirelako eta uhartea Genovaren menpean egon zela XIII. mendetik XVIII.era arte. Baina Italiako dialektoei buruz 1860 urtekoa bada Bonaparteren lehendabiziko lana,
|
esan
behar da ordurako Londresen argitaratuak zituela Bibliaren itzulpenak, dialekto batzuetan, itzultzaile hauek eginak: Abis (1857), Spano (1858), Fontana, Picozzi, Rosa, Pozzo (1859).
|
|
|
Nahiz eta zientzia gaiez ikasketak egineta ikerlanak argitaratu, badirudi ez zirela guztiz gustukoak, hogeita hamar urte bete zituenean sartu baitzen beste mundu berri batean, hots, hizkuntzalaritzan. Hara zer
|
dioskun
berak:
|
|
|
Txartel berean, elizak emandako agiriaren ostean, zibila ere badator hala
|
dioena
:
|
|
|
Azken finean, dialektologoa izan zen Bonaparte eta Dialektologiaren aita. Fonología dela eta, belarri onekoa zela
|
diosku
José Vilallongak, eta hortik zetorren hiztunen mintzaira entzuteko zeukan gogo bizia.
|
|
|
Italiari buruz ezer
|
esan
baino lehen, esan dezadan 1855 eta 1858 urteen bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen ibili zela eta aipatu azken urtetik
|
|
|
Italiari buruz ezer esan baino lehen,
|
esan
dezadan 1855 eta 1858 urteen bitartean Ingalaterrako dialektoak ikertzen ibili zela eta aipatu azken urtetik
|
|
|
Ikerketalanhonetan1992anNafarroakodatuekinhasitakobideariekin
|
diogu
. Hartanhizkerakbanakaaztertzeaizanzenhelburua.Haranedo azpieuskalkibakoitzeanhizkerabathautatuetabesteekikohizkuntzhurbilta sun1urruntasunaaztertzea, alegia.
|
|
|
ZertandatzaUltzamakohizkeren etaAnueetaEsteribarrekohizkereki kohurbiltasunhori. EdotazertandaUltzamako hizkerenetaBaztango, kasu, hizkeren artekourruntasunhori. Eskuartean dugundatuteriarenarabera108 ezaugarri edo, hobe
|
esanik
, galderetatik 74 tan berdin berdinerantzun dute Ultzama osokoetaAnue Esteribarrekohizkeretan.
|
|
|
Kuriosotzathardaiteke, bestalde, Basaburu Txikiko bihizkeren kasua. Bata (Eratsun) Amultzoan kokatzen denbitartean, bestea (Beintza Labaien) Bmultzoan kokatzen baita.Biherriotakoerantzunakerkatuz, 24alditan jaso dira desberdin (tartean dira
|
esan
erran, bost bortz...). (erran, bortz, aitzin, ebatsi, bid Beintza Labaienek Eratsunek bainoaskozereIpar ekialdeko ezaugarrigehiagoditua...) eta ondorioz, ezaugarri akomun gehiago Baztan eta Bortzirietakohizkerekin.
|
|
|
Bestalde, gaztelaniari buruzko liburuetan
|
esan
denaren arabera (Alarcos Llorach, 1994: 316), prosodia ezaugarri desberdinak ezar daitezke horrelako perpausen artean:
|
|
|
37, 142). Aurrerantzean goranzko doinua eta isilune laburra direlako horiei koma ezaugarri
|
esango
diegu, edo besterik gabe, koma. Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira gure lan honetan, edo osterantzean, puntua.
|
|
|
Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira gure lan honetan, edo osterantzean, puntua. Horrela, bestelakorik
|
esan
ezean, puntuazio ikur jakin bietako bakoitzak zuzen zuzenean proso dia ezaugarrien multzoetako bat adierazten duela onartuko dugu hemen.
|
|
|
Beste alde batetik, hizkuntz maila arruntagoetan egokitzat jo ditugun perpausen arteko koma hori nolabaiteko juntagailu hutsa dela
|
esan
du Euskaltzaindiak (1994: 12).
|
|
|
Ohikolokailuen etaesapideen arteko mugaezdaosogarbia.Hona egindezakegun gauzabakarra: Makazagarekin bateginez, Euskaltzaindiakaipaturiko guztiakbeharbezainihartuak daudela pentsatu etagainerahala bezalakohitzbakarrak zeinereildoberetik, horrenondorioz. Horre/ a, bezalakoak lokailu direlaesan.Euskaltzaindiakaipatu ezdituen asko, osoarruntakizan arren, esapidetzat hartukoditugu: horrega tik bezalakohitzbakarrakere esapidetzathartudituMakazagak, nonbait Euskaltzaindiarenterminologiarekiko gukdugun begiruneberarieutsiz.Egia
|
esan
, Larringanen lokuzioak erehurbilsamardaudeesparru honetatik.
|
|
|
c4) Halaber, bestalde, bestela eta gainera bezalako kide emendiozkoek, osterantzean bezalako kide hautakariek, aitzitik bezalako kide aurkaritzako ek, beraz bezalako kide ondoriozko eta ondorioztapenezkoek eta izan ere bezalako kide kausazko eta argudiozkoek, perpaus osoa besarkatzen dutela dirudi: besarkadura handiko kideak direla
|
esan
daiteke. Bestela esanda, per paus mailako modifikatzaileak dira nonbait.
|
|
|
besarkadura handiko kideak direla esan daiteke. Bestela
|
esanda
, per paus mailako modifikatzaileak dira nonbait.
|
|
|
Laburbil ditzagun, bada, 21 23azpisailhauek.Lokailubatenbidezanto laturikdaudenperpausakerealboratutzatjoditugu: azkenfineanlokailurik ez dutenalboratuekbezala, ezduteperpausmailakofuntzio batenbidezkolotu rarik edo bestela
|
esanda
, ez dute goragoko perpaus elkarturik eratzen. Edonola, lokailuaren bidezageriangelditzendalokailurik gabekoetan suma tubesterikegitenezzenesangura harremana.Halaere, nabarmendubeharre koadahautakari harremanenadierazpenak lokailua beharduela ezinbestez.
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta,
|
esan
beharra dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
b) Badakigu juntagailua kenduta, lokailuaren bidezko alborakuntza ego kia lor daitekeela. Zer
|
esanik
ez, lokailua kenduta ere, juntagailuak bere per paus mailako funtzioari eusten dio eta adierazpidea ona da.
|
|
|
# Joan askotan bertara: edo ez
|
esan
lekua ezezagun egiten zaianik
|
|
|
Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu lituzkeela
|
dio
eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
Ildo horretatik,
|
esan
beharrekoa da juntagailuak ez bezala lokailuak men deragailuekin hatera azal bide daitezkeela (56). Bait horrekin hatera ere esku ragarriak direla dirudi (57) baina bestalde, bait hori hain menderagailu garbia ez dela ere onartu behar da:
|
|
|
21 Ikus Odriozolaren (1998) lanean argi eta garbi ihartze prozesua jaso behar izan duen es que gaztelaniazkoaz
|
esandakoa
. Edonola, (i) ko es que, (SS) ko bait soilaren parekoa izan go litzateke hainbat ikuspegitatik Era berean, interesgarri gerta liteke lan horretan eta enkli
|
|
|
Ez
|
diot
ezer esango, ez dudalako izan ere konponbiderik aurki
|
|
|
Ez diot ezer
|
esango
, ez dudalako izan ere konponbiderik aurki
|
|
|
Tramankulu horretan zehar begiratu behar
|
diozu
eklipseari, bes
|
|
|
Ez diot ezer
|
esango
. Izan ere, ez baitut konponbiderik aurkitu Harri eta zur gelditu ninduan.
|
|
|
d) Euskaltzaindiaren iritziz, esangura harreman garbia suma daitekeen alborakuntza lokailugabean, komari dagozkion prosodia ezaugarrien multzoa e juntagailutzat har liteke. Guk geuk bakarrik
|
esango
dugu pilaketen ikuspe gitik koma ezaugarriek lokailuek bezala jokatzen dutela: juntagailuak onar tzen dituzte, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen dituzte.
|
|
|
Bestalde, Baitchurak (1987: 168) arrazoi bide luke gauzak horrela balira konparatzaileek oker jokatzen dutela
|
esatean
, hizkuntzen lexikoaren erdiarekin jokatuaz gainerakoa mailegatua dela aitzakia?. Izan ere, jatorrizko lexikoaren ereduen gorabeherak, indarra eta iraupena maileguen bertakotzetik atera daiteke usu, Mitxelenak euskal fonologia zaharrarekin egin zuen legez:
|
|
|
E. E. Wallsek (The word and the phonological hierarchy of Mezquital Otomi, Language 44 (1968), 76) A balance of the following components (in ranked order) is crucial to word structure: strees, tone, lenght, nasalization, glottalization and sylla ble release(...)
|
dio
hasieratik bertatik. Euskaraz ere báso eta basó ren artean den diferen tzia segmentuz landakoak lehendabizikoaren mailegu izaera salatzen du argiro.
|
|
|
– Eta agian baita besteren batetik,
|
esaterako
hitzen distribuzio osagarriak eta bestelako kon binaketek beren jatorria ikertzeko eman lezaketen laguntzarenetik. Ikus orain Lakarra 2002 eta 2005.
|
|
|
Me (h) atxu es la forma g (ene) ral. Hay además un ej. de miatxu... y meaxu [bana Tartas eta EtxSarakoak]
|
dioskute
.
|
|
|
Amenazo, u, a ondoko sarreran berri interesgarriak biltzen dira, Azkueren (BGuzur 141) Zemaiek
|
esateko
gure errien amenazuek esaten da
|
|
|
Amenazo, u, a ondoko sarreran berri interesgarriak biltzen dira, Azkueren (BGuzur 141) Zemaiek esateko gure errien amenazuek
|
esaten
da
|
|
|
Sobre el pasado de la lengua vasca n Mitxelenak
|
dioskunez
, hitz batzue tarik beste batzuetara mailegutasuna edota mailegu izaeraren segurtasuna ez da herbera: erabateko segurantzatik erabateko ezjakintasunera maila anitz baita.
|
|
|
9 oh.l3b Cf. orain Adam Zawiszewski ren lana, usu uste baino emaitza murritzagoekin.14 Azkuek sarreraren akabuan Parece que estas voces son derivadas de abago, abaga o algu na palabra por el estilo, perdida o tal vez ignorada. Il semble que ces mots sont dérivés de abago, abaga ou de quelque mot semblable, perdu ou peut etre inconnu
|
zioen
, baina ez bide zitzaion Mitxelenari 1964an eztabaidarako gai iruditu.15 Mitxelenarentzat eta OEH k oinarritzat darabilen Azkuerentzat ikusi dugunez soilik B da; beranduago, mende honetan esaterako, G-ko idazleren batzuek erabiltzeak ez bide du jatorria aldatzen.344ZEMAI ABAGADAUNEres guipuzcoanos esaten zaigu, DFrec delakoan hiru abagadune eta lau aba gune direla gehituaZ16 eta bigarrenean Inte... Sarreraren akabuan eta hau ere berria da lehengo Mitxelenaren hitzei dagokienez Etim.
|
|
|
9 oh.l3b Cf. orain Adam Zawiszewski ren lana, usu uste baino emaitza murritzagoekin.14 Azkuek sarreraren akabuan Parece que estas voces son derivadas de abago, abaga o algu na palabra por el estilo, perdida o tal vez ignorada. ...ces mots sont dérivés de abago, abaga ou de quelque mot semblable, perdu ou peut etre inconnu zioen, baina ez bide zitzaion Mitxelenari 1964an eztabaidarako gai iruditu.15 Mitxelenarentzat eta OEH k oinarritzat darabilen Azkuerentzat ikusi dugunez soilik B da; beranduago, mende honetan esaterako, G-ko idazleren batzuek erabiltzeak ez bide du jatorria aldatzen.344ZEMAI ABAGADAUNEres guipuzcoanos
|
esaten
zaigu, DFrec delakoan hiru abagadune eta lau aba gune direla gehituaZ16 eta bigarrenean Intervalo de tiempo itzultzen delarik, Euskalzale ko bi kasu eta Agirreren beste hirurekin. Sarreraren akabuan eta hau ere berria da lehengo Mitxelenaren hitzei dagokienez Etim.
|
|
|
Lehen
|
esan
legez, ez dut zemai ren jatorriari buruzko lanik ezagutzen; edonola ere, FHV n ez da ageri, ezta Arbelaizek bildu egile beraren etimolo gien liburuan, non ez bakarrik berak sortuak baizik inorenen azterketen iruz kinak ere biltzen diren orobat. Beharbada halabehar hutsa izan zen Mitxelenak zemai ri ere lehen gorago abagadaune z bildu duguna ez ezartzea eta harekin hatera beren egituragatik mailegutzat (edota aitzineuskarako lexi kotik landakotzat, bederen) jo litezkeenen artean ez ematea.
|
|
|
Gehiegi ote haien arteko edozein lotura ukatzeko? ...raldean eta orobat gertatzen da beaza eta mehatxa mehatxu renetan ez dela menaza ren (beste) aldaerarik 1haren sinonimo eta eratorri modernoago den amenaza renak baizik; izan ere, nola horrelakorik espero huraxe baita menaza ri dagokion bilakabidea delako lurralde horretan. Abagadaune ren (nahiz atzizki ezaguna edeki ondoko abagada ren) for mak bere mailegu izaera salatzen badu, Mitxelenak
|
esan
bezala, bide da erabakitzea zertan den haren jatortasun eza. Etorki zehatza anekdota hutsa bada ere, honela jokatzea emankorragoa gertatuko da etorkizunean mailegu haboro eta horien bilakabideaz gehiago ezagutu baitugu euskal morfe men egitura baldintzak eta baldintza horien aldaketaz irizpideak landuaz.ltxura batean hiru silabako hitza luze begitandu zitzaion Mitxelenari eta morfema tamainari buruzko uste horren arabera (cf.
|
|
|
48) mai legu edo eratorri/ konposatua baino ezin izan; bigarren honetarako euskal erro oinarrizkoagorik eta atzizkirik aurkitu ezinik edo, mailegutzat jo beharra ikusten zuen.Geroztik mailegu izaera hori are seguruagotzat jo genezake: baldin etaLakarra 1995 en erakutsi zen legea, morfema barneko >: ·>: ·TVTV ezintasuna, 17 Hobeto
|
esan
, metatesi bikoitza, kalitatearena ere (fortis < > lenis) hor baita Mitxelenak ikusi bezala; ez dakit hau (d. laño< llano ere) bcste inon aztertu den, baina baluke intere sik morfema egitura mailako erregelei dagokienez.' 7h Orobat goiko! eiho eta bentana rekin: nekez aurkituko ditugu lexo edo* bendana berenaldaerekin batean.346ZEMAI ABAGADAUNEalegia, onartzen badugu eta kontrako arrazoi gutxi dela dirudi are ezi nezkoago genuke TVTVTV. Bestalde, noizbait erro guztiak aitzineuskaraz monosilaboak izan zirela onartuz, arrazoi haboro genuke abagada mailegu tzat (edota berankortzat, bederen) jotzeko, areago morfema horiek oro Ceskatzen zutela pentsatzen bada.17OEH ren Etim." ohar horretan zalantza markarekin egindako propasa mena (abagada < abaga+ ada) ez zait aitzinamendua iruditzen ikusiaren eta ikuskizunaren aurrean.
|
|
|
Izan ere, abaga horrek izartxoa eraman behar bide du (ik. 14 oharra) eta ez zaigu
|
esaten
nondik eta nola atera edo berreraiki den;
|
|
|
Artetik
|
esan
dezadan, ez dakit badenetz euskalliteraturan orain
|
|
|
Bere artikuluak idatz, besteei idatzaraz, berriketarien lana bultza eta gida, berriak hauta eta izkribuz eman, idazle berriak kazetara bil, iragarkiak itzul, saltzaile ak kilika, astekaria eta haren urtekari edo almanaka agertaraz eta heda, kaze ta eta inprimategiko idazle eta langileekikoa egin. Hitz batez
|
esateko
, kazeta osoa bere gain zuen. Egun guzietako lan izigarri dorpe higatzailea.
|
|
|
ikasle baina bere burutik ari zenak
|
esan
zuenez, Kazeta xume batean agertuizan da kazeta egile handi (Charritton: 1984:
|
|
|
Eskualduna aipatu dugunez gero,
|
esan
dezagun bi hitzez zer zen eta norentzat egina, aski ezaguna bada ere: Louis Etxeberrik Berdolyren Le Réveil Basque kazeta gorriari buru egiteko 1887an sortutako astekari elebidu na, Baionan aterea, bere burua euskalduntzat eta euskaldunentzat egina zeu kana, familia, erlijio katoliko eta jabego pribatuaren aldekoa, aita familiakoa ren, apaizaren eta gobernuaren larderia nahi zuena, kazeta borrokari eta ihar dukitzailea.
|