|
2022
|
|
|
Ontzi izenari, tuperrari, KADA atzizkia erantsita, tuperkada sortzen zaigu, edota bete atzetik ipiniz gero, tuper bete.
|
Baina
bai bata eta bestea, tuperkada zein tuper bete, tuper ontziak hartzen duen barrua jatekoz bete bete dagoela adierazteko dira. Platerkada edo plater bete diren antzera.
|
|
|
Platerkada edo plater bete diren antzera.
|
Baina
badiogu: tuperkada bat jaten dute haurrek eskolan, zenbat jan duten esaten ari gara, ez zer jan duten.
|
|
|
|
Baina
tuper barruan jenero bat baino gehiago izan ohi dira jateko: entsalada apur bat, urdaiazpikoa ogi bitartean, fruta...
|
|
|
—Ohartu naiz hiztegietan ez dela ageri.
|
Baina
hiztegietan ez azaltzeak ez du esan nahi erabili ezin denik. Begira zenbat hitz (izen, aditz, adjektibo) sortu diren pandemiaren zurrunbiloan, Europako hainbat hizkuntzatan –nagusietan berariaz–, ziurrik hiztegietara iritsi ez direnak, baina hiztun, irakas le, kazetari edo oro har erabiltzaileen artean hizkuntza senak eraginda sor tu izan direnak.
|
|
|
Baina hiztegietan ez azaltzeak ez du esan nahi erabili ezin denik. Begira zenbat hitz (izen, aditz, adjektibo) sortu diren pandemiaren zurrunbiloan, Europako hainbat hizkuntzatan –nagusietan berariaz–, ziurrik hiztegietara iritsi ez direnak,
|
baina
hiztun, irakas le, kazetari edo oro har erabiltzaileen artean hizkuntza senak eraginda sor tu izan direnak.
|
|
|
Erantzuna, zail izango zela, jenderik gehientsuena" teletrabajando" zegoela eta. RAEk" teletrabajo" eta" teletrabajador" badakartza bere hiztegian,
|
baina
aditzik ez. Profesional ho rri barrutik berez irten zitzaion" están teletrabajando" aditza.
|
|
|
Goizean mezutu zaitut esaldia? Aditz hori ez dago finkatua,
|
baina
erabiliaren puruz horretara hel daiteke. Hiz tunak horretarako eskua badu, behintzat.
|
|
|
planak, egitasmoak, programa asko bertan behera geratu dira. Hitz bi dira berez, banan idatziak,
|
baina
hiztunon sentieran elkarkuntzan bil duak: bertan eta behera.
|
|
|
Zeozer bertanbeherakoa ez dela diogunean, leku batzuetan adierazten du ez dela nolanahikoa, ez dela edozelakoa'.
|
Baina
beste leku batzuetan, ez dela bat batekoa, ez dela bat batean jazo edo etorri.
|
|
|
Zilegi da eta edonork erraz uler dezake, araututa egon zein egon ez.
|
Baina
, indarra hartu artean behintzat, neurriz erabil dezagun; ez gehiegiz. " Larra txarra da", dio herriesae ra batek.
|
|
|
Ildo horri garraizkiola erator daitezke lehen jauna eta bigarren jauna," first gentleman" eta" second gentleman" ingelesezkoen ordainez.
|
Baina
onar tzekoa litzateke ordena atzekoz aurrera dela ere: lehen eta bigarren ordena zenbakia atzetik dela, errege, aitasantu eta beste goi karguekin egiten den erara, eta esan:
|
|
|
Alemanak ere ezaguna du" Vakzin" izena,
|
baina
hizkuntzak bere bere dituen hitz erroetatik garatu du, euskararen antzean, bere izendapen propioa," Impfstoff", gaur nagusi dena: ‘barrura isurtzeko gaia’.
|
|
|
Gure Herrian aldizkariak zioen bezala: " Abiatua omen zuten aziendetan eritasun bat, izurritearen idurikoa,
|
bainan
bazen ere xartu bat, berriki ezagutua" (GH, 1921, 742).
|
|
|
Berez fruitu arbolen kulturatik harturiko hitzak dira txertoa eta txertatu. Al daera nagusia, Iparraldean esan ohi den xertoa dugu, forma zaharragoan sertoa,
|
baina
Gipuzkoako leku batzuetan txertua esaten zaiona.
|
|
|
—Gatzatu, aditz bezala ez hainbeste,
|
baina
izen bezala, gastronomia esparruan guztiz ezaguna dugu euskararen sartaldean: gatzatua, beste hitz batez mamia esaten zaionarentzat ondo ezaguna da, gazt. ‘cuajada’.
|
|
|
|
Baina
morfologiaz eta etorkiz aditza dugu gatzatu. ‘Gatz egitea’ edo ‘gatz bihur tzea’ adiera du oinarrian; zehatzago esanda, gatzagitu du azpian, gatzagi egin.
|
|
|
" Huna non zure sabelean gatzatuko den haur bat". Eta askoz oraintsuago, Koldo Mitxelenak ‘gorpuztu’ adiera horrekin,
|
baina
gorputz hitz markatuagoa erabili ordez, honela adierazi zuen: " Lurreko lohiez gatzatuak eta mamituak daude lu rreko gauzak oro".
|
|
|
Erronkari aldeko herri hizkera zaharra aspaldixko galdua da.
|
Baina
ibar horretako herri batean, Uztarrotzen, halaxe bildu zuen Azkuek: " Bigarren abentiara eltuz geroz elurra obroena gatzatan da".
|
|
|
–Gabonzahar da bihar.
|
Baina
maizta sunez egun (edo gau) izenaz lagundurik darabilgu: eguna.
|
|
|
Gizartea anitza dela esan ohi da askotan, hau da, gizartearen aniztasunaz hitz egin dezakegu.
|
Baina
guztiok dakigu anitz hitzak asko adierazten duela oro har. Nola eman kontzeptu horiek euskaraz?
|
|
|
—Anitz urtez, anitz aldiz, anitzetan esaten da Ekialde eta Iparraldean, Hegoaldeko gehienok urte askotan edo urte askoan diogunarentzat. Anitz, bere esangura propioan, asko da, edo asko eta asko,
|
baina
beti ere zenbatekoaz, zenbatze neurriaz dihardugula.
|
|
|
Bakarrean zein izenez lagunduta, anitz zenbatzaile zehaztugabea da; askotan izen zenbakarriaz dator, beste batzuetan izen zenbakaitzaz. Kokapenari begira, izenaren aurrean ageri da gehienetan (anitz lore),
|
baina
ondoan ere jar li teke (esker anitz). Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa ere bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala:
|
|
|
Esango bagenu bezala, askoak. Bigarren mailako erabilerak ditugu mugatzailedun hauek,
|
baina
biak zenbateko neurriaren, eta ez dibertsitatearen adierazle.
|
|
|
Eta adjektibo modura zein hobetsi? Dibertsoa erabil daiteke dudarik gabe,
|
baina
hor aukera gehiago ditugu. Egokiena edo, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da.
|
|
|
|
Baina
" diverso" adjektiboaren kualitatea adierazteko perifrasietara ere jo dai teke, eta guztiz gomendarriak dira erabiltzeko. Hala, askotariko adno mi nalaren sinonimo hurbilak diren bi hitzeko lokuzioak aipatuko ditut.
|
|
|
Era guztietako jendea bizi dela Ameriketan. Bigarren hau aurre koa baino markatuagoa da berez,
|
baina
dibertsitatearen orokortasuna eta neutro izaera hobeto islatzen ditu beharbada, era askotakoa dela esanda baino. Era askotako jendea dagoela munduan esaten denean, den denak ez direla onak ere azpitik adierazi ohi da.
|
|
|
Dibertsitate izen abstraktura itzulita, sinonimo gisa askotarikotasun eratorria bultzatzea ez dit buruak agintzen.
|
Baina
badira balio beretsua duten sino nimoak, oso osoan ez arren, hurbilekoak direnak.
|
|
|
|
Baina
zergatik bidea ireki ez, euskal hiztegian tradizioan sustraituago dagoen hitz bati. Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da.
|
|
|
Agian oroko rregia dela; horixe du izen horrek muga.
|
Baina
badira gutxiago erabiliak izanik," vial" horrentzako ordain egokiak izan daitezkeenak: flaskoa, esaterako.
|
|
|
|
Baina
KIN atzizkia erabiltzeak ez du ezinbestean esan nahi, izen eratorriari ‘sobra edo sobera, alferrik, ezertarako ez den’ adiera eman behar zaionik. Zeren pen tsa lezake, bestela, txertoa hartzera doanak, aurreko beste bostei isuri zaie na baino eskasagoa edo ezdeusagoa dela berari emango dioten azken hon dar hori.
|
|
|
|
Baina
KIN gabeko izen neutroagoa ere erabil dezakegu: enparatua edo gainontzekoa, esanahiz orokorragoak diren izenak beti ere.
|
|
|
—Eguna argitzen hasten denean, argia urratzen duenean –arturratzean–, egunsentia dela esan, entzun eta irakurri ohi dugu gehienbat.
|
Baina
izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera. Hala ere, izen bakoitzaren atzean egunsentia sentitzeko, ikus teko edo jasotzeko, hainbat era daude, eta esanahia ere pitin bat berezia izan daiteke.
|
|
|
Goizabar, edo zehatzago esanda, goiznabar izen horrek ilunabar hitza du au rrez aurre, eta hura dakarkigu gogora.
|
Baina
eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa. Egun hasteari doazkion izenetan, izan ere, emankorra dugu kolore adjektibo hori.
|
|
|
|
Baina
argitze hitz soilaz ere izendatzen da egunsentia. Oihenart poetak amo dio kantu batean dio:
|
|
|
" Argitzean, eguerditan,/ arratsean natzano,/ gaua goizak ordaritan/ biharamunt dazano,/ zuri huts, et (a) ez bertzeri/ darraika ene gogoa".
|
Baina
goizean goizik argia urratu egiten baita, argiurratze edo arturratze izen poetikoak ere sortu dira fenomeno atmosferiko horren adie razgarrirako.
|
|
|
nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu edo matxinada bezalako hitzak.
|
Baina
istiluak izan, istiluak sortu edo istiluak erne direla esan edo idazteak gardenagoa dirudi hedabideetan. Eta gaur egungo entzuleentzat ere, horrelako gertakariak ulerrarazteko hitzik aiutuentzat istilu izena jotzen dugu.
|
|
|
|
Baina
nola bideratu erromantze hizkuntzetako ANTIaurrehitz hori. Erro mantzeen bidetik jo, euskara enbor horretako hizkuntza ez dela?
|
|
|
ahal dela, laburrean hobe.
|
Baina
, egia ere bada bestalde, istilu iraungitzaile berba belarrietarako samurragoa edo dela... Hortxe, bada, biok; bide egin dezatela.
|
|
|
Besterik lokailua erabilita, adibidez.
|
Baina
besterik horrek ezeztapena eskatzen du, eta ezezkako egiturarik ez nuke erabiliko kasu horretan, adierazi nahi den mezuaren giltza bai edo baietza izanda.
|
|
|
" BAI baino ez da baietz".
|
Baina
mezuaren mamia lauso tu besterik ez du egiten ezezkako adierazpenak. Baiezka emana behar du izan, mezua gardena eta argia gerta dadin.
|
|
|
|
Baina
gatozen atzera errege erreginetara.
|
|
|
|
Baina
bizidunen mundu honetan, abereei erreparatzen badiegu, oin hitz ho ri sarri eme sexukoa izan ohi da. Hegaztietan oiloa dugu oina, eta oilarra eratorria.
|
|
|
" Karlosek euskaldunetaz baliatu nahi zun errege alkian eseritzeko".
|
Baina
errege aulki horretan eseri zena, ez zen Karlos jauna izan, karlostarren ahaleginak gorabehera.
|
|
|
|
Baina
errege eta erregina pertsona izenentzat erabili nahi izanez gero, malgutasunez joka daiteke gure iritzian. Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean.
|
|
|
Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean.
|
Baina
oro har, sistematikoki izenok bikoizten alfer ahaleginik ez genuke egingo, arrazoi bereziren bat tartean egon ezik. Baina guraso biek erregetasuna izateko kasuan, errege soilaz baliatuko ginateke.
|
|
|
Baina oro har, sistematikoki izenok bikoizten alfer ahaleginik ez genuke egingo, arrazoi bereziren bat tartean egon ezik.
|
Baina
guraso biek erregetasuna izateko kasuan, errege soilaz baliatuko ginateke.
|
|
|
|
Baina
momentuko auzi puntua, ordea, errege etxe ala erregina etxe behar lukeen dugu, Ingalaterrako burua erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula.
|
|
|
|
Baina
errege etxea erabilita ere, ez genuke hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil daiteke kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren etxe hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
|
Malgutasun horrezaz baliatuz, esan daiteke baita, Charles, Isabel erregi naren semea, eta errege izateko bidean ei dagoena, erregina semea dugula,
|
baina
aldiz honen bi semeak, William eta Harry, gaurkoz ez dira errege seme, ez erregina seme, printze seme soilak baizik.
|
|
|
Elurra ari du da esapiderik borobilena, euria ari du diogun bezala.
|
Baina
elurra ari DA ere zuzena da guztiz, euria ari da den bezala. Guztion ezaguna den gabon kanta baten lehen hitzak dira:
|
|
|
|
Baina
badira beste aditz batzuk, eremu mugatukoak izanagatik, adierazkor tasun berezia dutenak. Sartaldeko hizkeretan, hainbat lekutan, jardun aditzaz baliatu izan dira ari izan aditzaren ordez, baina joko trinkoaren jokoaz:
|
|
|
Baina badira beste aditz batzuk, eremu mugatukoak izanagatik, adierazkor tasun berezia dutenak. Sartaldeko hizkeretan, hainbat lekutan, jardun aditzaz baliatu izan dira ari izan aditzaren ordez,
|
baina
joko trinkoaren jokoaz: dihardu, ziharduen adizkiekin.
|
|
|
Urdaibai aldean erauntsi honen aldaera bat erabili izan da, galdu aginean badago ere, inotsi; hau ere adizki trinkoaz. Adineko hiztunek badakite oraindik esaten, elurragatik dela, euriagatik dela, [binotso], era landuan badinotso,
|
baina
eguraldi izena sartuz gero, elurrari edo euriari dinotso; edo elurrari edo euriari dirautso.
|
|
|
|
Baina
eluredo euri egitea momentukoa ez denean, lehengoa denean eta ez oraingoa, elurra egin du diogu, eta gerokoa denean ere egin erantsita: elurra egin behar du edo elurra egingo du.
|
|
|
—ElurTZA eta elurTEA ez dira gauza berbera; neurri bateraino bai,
|
baina
ez bete betean. Gauza berbera ez diren bezala euriTZAK eta euriTEAK, edota egunotan, haizeak gogor jo izan duenean, haizeTEA eta haizeTZA ez diren bezala.
|
|
|
Diccionario de la Real Academia de la Lengua españolak onartua du" flipar" aditza, eta, baten faltan, bost adiera diferente bereizirik gainera.
|
Baina
guztietan" co loq." marka erantsi diote: hitz arrunt edo lagunartekotzat dago onartua, ez goi mailako berbatzat.
|
|
|
Horrek argiro darakus, gaztelaniatik irristatu dela euskarara mailegu hori, eta ez frantsesetik. Nahiz eta, berez hitz hori" flipper" aditza frantsesez ere egon dagoen; ez dakit zenbateko arrakastarekin,
|
baina
.
|
|
|
Berez drogen eraginez begitazioak, irudipenak edo" aluzinazioak" izatea edo burua galtzea adieraztea du gaztelaniaz baliorik behinena; adiera horrekin sartu bide da gaztelaniara eta balio hori aitortzen diote oinarrizko adieratzat.
|
Baina
begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi, bai gaztelaniaz eta berdin euskaraz; baina harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik. Eta drogen eraginaz duen kidetasuna gazt. ‘alucinar’ aditzak ere salatzen du, ordea.
|
|
|
Berez drogen eraginez begitazioak, irudipenak edo" aluzinazioak" izatea edo burua galtzea adieraztea du gaztelaniaz baliorik behinena; adiera horrekin sartu bide da gaztelaniara eta balio hori aitortzen diote oinarrizko adieratzat. Baina begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi, bai gaztelaniaz eta berdin euskaraz;
|
baina
harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik. Eta drogen eraginaz duen kidetasuna gazt. ‘alucinar’ aditzak ere salatzen du, ordea.
|
|
|
—Flipatu aditz berria da euskaraz, guztiz berria,
|
baina
modan jarri eta indarberritu den aditza. Zer dela eta?
|
|
|
Esan daiteke bai: zur eta lur geratu, harri eta zur utzi, zurtuta egon, harriturik gelditu, txundituta utzi, miretsita egon... eta beste gehiago,
|
baina
ez dira nahikoak flipaturen zale diren hiztunentzat.
|
|
|
Eta ez* flipatzen naiz gisa. Hau da, zuk flipatzen duzu,
|
baina
ez dago zer edo nor bat flipatze horren argumentu osagarritzat. Objektu zuzen gabeko aditz deponente gisa onartu da euskaraz flipatu, mailegu gisa gaztelaniatik sartu diren beste batzuen antzera.
|
|
|
|
Baina
estiloaren aldetik hobeto leudeke gure iritziz flipaturik egon, flipatuta egon edo flipaturik utzi ereduko aditz lokuzioak, mailegu aditz honen joko irregularra saihesteko, eta flipatzen dut esan ordez, holakook esatea kasurako: flipaturik nago, flipatuta nago edota flipaturik utzi nauzu.
|
|
|
darrai, dagi, damai bezalakoak.
|
Baina
berez berez aldendu dira idazleen lumatik. Eta hiztunen ezpainetan egundo sekula ez dira ezagutu izan.
|
|
|
|
Baina
badira beste adizki batzuk, ordea, gaurko hiztunok erabili izan ez arren, edo ia edo osorik galduak egon arren, tradizioa dutenak, batzuk XX.
|
|
|
Hala, Lazarraga poeta arabarrak XVI. mendean, behin, behintzat, darabilen nirteanean, ‘irten nintzen’ adierarekin. Ho rrelako adizkiek hizkera jasoan erabilgarri izan daitezke,
|
baina
asmo be rrikook ez.
|
|
|
Euskal hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi batez super, hiper, mega bezalako graduatzaileek hartu zuten bezala.
|
Baina
iritzia daukat, elai e naren antzera, etorri eta joan egingo duela aditz honek; ez duela luzaroegi iraungo euskara biziaren alorrean.
|
|
|
Ausarkeria hitza ere erabilgarri da berez,
|
baina
ez nuke jarrera bera adierazteko erabiliko: ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako.
|
|
|
ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako.
|
Baina
, ausarkeriazko egoera horri zer izen eman. Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu?
|
|
|
Hirugarren aukera bat azarri hitz zaharra berreskuratzea genuke.
|
Baina
u: azarri denaren jarrera onerakoa edo txarrerakoa izan daiteke.
|
|
|
Azarri denaren kualitatea azarkuntza genuke berez,
|
baina
tradizioan kualitate positibo modura gehiago azaltzen da. Errefrau zaharrak dioen bezala:
|
|
|
|
Baina
aditz batekin ere elkar dezakegu zehaztasun gehiagorako, jaioberri, ezkondu berri> ezkonberri edo hil berri sortu izan ziren bide beretik.
|
|
|
medikuntza munduko antibiotikoak eta antidotoak, edo eguraldi arloko antizikloiak. Mailegu osoak gehienak,
|
baina
nahastekoak beste batzuk: antisorgailu edo antieuskaldun bezalako hibridoak.
|
|
|
—Hitz bi horiek, gaztelaniaz ez ezik, euskaraz ere gero eta gehiago entzuten di ra, Euskaltzaindiaren Hiztegian oraindino sarrerarik eduki ez arren.
|
Baina
gober nantza ondo agerian dakusagu, definizio eta adibide eta guzti. Eta, bidea egin ondoren, helduko zaio, bai, txanda.
|
|
|
beste bat edo batzuekin batera edo kidetasunean adierazteko. Alemanak ere MITaurrizkia balio beretsuaz(" mitteilen", komunikatu),
|
baina
beste hizkuntzotan coaurrizki latinoari eskua ezarri zaio.
|
|
|
Bigarrena, garbiagoa nolabait esateko, atze osagai gisa kide hitzera jotzea.
|
Baina
kasu honetan zailtasuntxoak sortzen dizkigu horrek. Gaztelaniaz esaten diren" cogobierno" eta" cogobernar" adierazteko egokiak izan daitez ke:
|
|
|
gobernukide eta gobernukidetza, erraz ulertzen baitira euskaraz.
|
Baina
adi tza garatzeko arazoa sortzen zaigu: * gobernukidetu nekez esango genuke; egos korregia.
|
|
|
|
Baina
bada beste aukera bat ere, neutroagoa agian. Alde bi edo gehiago daudenean, alde batekoak eta bestekoak izaten dira, edo beste batzuetakoak.
|
|
|
—Mugakide diren herrietara joatea zilegi da Euskal Autonomia Erkidegoan, epidemiaren arintze aldi honen lehen fasean,
|
baina
ez urrunago. Herri bat beste herri baten mugakide dela esateko, zer hitz darabilgu, horrezaz gainera?
|
|
|
Atzeko IDE osagaiak atzizki legez iraun du euskaraz, hitz bakun modura kide sendotu delarik.
|
Baina
ide, ideko eta ide bateko hitz egiturek era bakunean iraun dute hizkera batzuetan, aldi zaharretan ez ezik: " Hire ideaz ezkon hadi, ta haxa ondo beti.
|
|
|
|
Baina
beti gogoan har dezagun, jarraitu (edo jarraiki) aditzak zeri edo nori argumentua eskatzen duela; berdin dio transmisio kateari, arrastoari zein zantzuari jarraitu. Zuzena genuke zertatik jarraitu egitura ere:
|
|
|
Gaztelaniaz" cesión" esaten denean, guk amore eman erabili izan dugu.
|
Baina
badira hori esateko beste era batzuk ere, ezta?
|
|
|
Hoben egitea da, pisuaren astunez okertzea edo makurtzea. Hobendu aditzak, tradizio idatzian ez
|
baina
, hizkera batzuetan badu" cesión" horren balio hurbilekoa. Hortxe aukeran hori ere.
|
|
|
Euskaraz normal darabiltzagu transmisioa eta transmititu.
|
Baina
beste luze horren ordez hobe genuke beste erazko edo eskertsuago bat bilatu.
|
|
|
/ Aita ganbaran da ta, sentiduko gaitu".
|
Baina
ekialdeko joe ra bes tetarikoa da, ostera: " Ez nazazu ukitu, faborez!".
|
|
|
" Etxean eto rririk ez, eta larre motzean hazitakoak dituk".
|
Baina
baiezka ere bai: " Hileroko eto rritxoa daukana hobeto dago, noizean behingo etorri urriekin larri dabilena baino".
|
|
|
—Irakaskuntza maila guztietan eskolak amaitzen doaz pixkanaka.
|
Baina
hurrengo ikasturtea ri begira ere izango du itzala izurri honek. Eztabaida hortxe dago, eskolak nola eman eta hartu behar diren:
|
|
|
Gaztelaniaz aspaldi finkatua da" a distancia", unibertsitate irakaskuntzak batik bat.
|
Baina
euskaraz ez nuke bultzatuko* distantziako irakaskuntza, ez antze korik. Ez presentziala ere ez zait, bada, erakargarri egiten.
|
|
|
|
Baina
hiztunon berezko joera beste ardatz batekoa dela esan daiteke. Arnastu aditzera barik, arnasa hartu lokuziora jotzen dute mila bider gehiago erdi eta sartaldeko hiztunek, eta hatsa hartu lokuziora ekialdekoek, nafar eta ipar.
|
|
|
atsegin, atse den, kirats...
|
Baina
hauek ez darabiltzagu arnasa hartu jarduera orokorraren adie raz.
|
|
|
Arnastu aditza berri samarra dugu euskaran, eta erdal hizkuntzetan ditugun" respirar, respirer, breathe, atmen" aditzei hitz bakarreko ordaina emateko, hitz bakarreko aditza, garatu da hizkera landuan ordain egin egina izan dadin. Negar egin lokuzioaren ondoan ez da* negartu sortu,
|
baina
arnasa hartu lokuzioaren ondoan bai arnastu. Gure ustez, hiztegietatik eta idatzizko eredu batzuetatik, euskal hiztunen ezpainetatik baino gehiago.
|
|
|
Mezuaren ildoak zer argumentua eskatzen duenean (haize garbia, haize kirastua, kea...), behar beharrezko testuinguruetan beraz, aditz eratorrira jotzea ondo dago.
|
Baina
horren beharrik ez denean, arnasa hartu multzoa gomendatuko dugu, euskaran lokuziorik errotuena eta hedatuena.
|
|
|
|
Baina
izen kategoriaz darabilgunean, alerta dugu era arautua. Gaztelaniazko" estado de alerta" horren euskal ordaina, alerta egoera, beraz.
|
|
|
Gaztelaniazko" estado de alerta" horren euskal ordaina, alerta egoera, beraz. Adi edo erne ordain egokiak izan daitezke,
|
baina
adberbio modura. Edo bakarrean, dei hitz modura erabilita, edo egon aditzaz lagundurik:
|
|
|
Egon adi!
|
Baina
ez da bideragarri* adi egoera, eta erne egoera ere, bidezko izanagatik ere, ez genuke bultzatuko.
|
|
|
Adu txarreko zerbait, patu txarren bat gerta ez dadin, erritu formula gisa gaztelaniaz zabal dabilena.
|
Baina
beste hizkuntza askotan ere bai. Zura, zur sendo gogorra, lagungarri eta babes izan dugu gizakiok mendez mende.
|
|
|
Adu eta patu hitzek ere jokoa eskaintzen dute esparru semantiko horretan, edo hurbilean. Adu txarra izaten da gehienetan,
|
baina
adu ona, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu onekoa izan daitekeen bezalaxe.
|
|
|
—Koronabirusa mutatzen ari da, eta hasiera hartako birus tipoen enborretik," cepa" berriak, lehenengokoez bestelakoak erne dira. " Cepa" hitza mahasti eta mahatsondoen munduan ezaguna da,
|
baina
orain birus honen garapenak irudi hori beregandu du. Zein izan daiteke euskaraz horren ordain egokia?
|
|
|
—Gaztelaniazko" Cepa" berba, landare kontuan erabili ohi den terminoa da, batez ere mahatsaren, mahastiaren munduan.
|
Baina
bestelako arbola landareetarako ere bai. Hori adierazteko hitz mordoa ditugu nekazariedo laborari langintzan erabili izan direnak.
|
|
|
Mahatsaren go rabe heran maizago: mahatsorpoa,
|
baina
zentzu generikoan, orpoa, soilik.
|