|
2015
|
|
|
Bertsolaritza, historian zehar, kultur produktu herrikoia izan da,
|
herri
xumearen izaera eta kontzientziari lotua egon da, eta herri xehearen eta herri xehearentzako espresio moldea zen. Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean dago.
|
|
|
Bertsolaritza, historian zehar, kultur produktu herrikoia izan da, herri xumearen izaera eta kontzientziari lotua egon da, eta
|
herri
xehearen eta herri xehearentzako espresio moldea zen. Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean dago.
|
|
|
Bertsolaritza, historian zehar, kultur produktu herrikoia izan da, herri xumearen izaera eta kontzientziari lotua egon da, eta herri xehearen eta
|
herri
xehearentzako espresio moldea zen. Orain, planteatu den ereduari esker, beste toki batean dago.
|
|
|
Jaialdian sekula izan ez direnentzat, Interneten irudiren bat edo beste aurkituko duten arren, komeni da erreferentziak ematea. Gertuko bati entzun nion bezala, Kirol gaua izan liteke auzoren bateko igande goiz bateko
|
herri
kirol saio baten eta gure umetako larunbat goizetako Pressing Catch ikuskizunaren arteko nahastea. Emaitza:
|
|
|
Emaitza: 4.000 ikusle, 20
|
herri
kirolari, hamar dozena foku eta kea sortzeko makina horietako bat… A, eta bi bertsolari, Amurizaren talentuz edo erruz, hitzaren kirol nazionalaren atleta bihurtuta.
|
|
|
Argiak itzali zituzten eta fokuak piztu. Amerikar batek euskaraz izango lukeen azentu berdina zuen gizon sendo baten ahotsak ongietorria eman zien bertaratutakoei, eta ohiko erretolikaren ondoren, iritsi zen
|
herri
kirolariak (gihartsuak eta burutsuak) banaka banaka deitzeko tenorea. Makina bat ke sortutako ke makina ari esker, laino artetik atera gintuzten banaka banaka, gertatzen ari zen guztiari oraindik laino artetik bezala begiratzen bagenion ere.
|
|
|
teknologiaren laguntzarik gabe, musika instrumenturik gabe, aparteko efekturik gabe… eta zortzi ordu? Ameriketan zortzi orduz estadioa beteko lukeen jarduna ez da bertsoa,
|
herri
kirola baizik.
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste baino lehenago amaitu dugu, eta pentsatu dugu,
|
herri
kirolariek denbora gehiago izan dezaten, zuen saioa egitea guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
Egun Joanito bera dabil bertso doinu berriak biltzen, aztertzen, partiturak sortzen eta berarekin batera, lan-talde batek datu basea eguneratu eta datuak txukuntzen ditu. Hemeroteka atalaren bilduma bat ere sarean ikus daiteke, jasotako egunkari, aldizkari eta
|
herri
aldizkarien hustuketa egiten da datu basean. 2012tik aurrerakoak internetek kontsultatu daitezke eta 1991tik ordura artekoak Xenpelarreko egoitzan bertan.
|
|
|
Hedapena ez dute kazetariek bakarrik egiten, herritar oro izan daiteke Xenpelar Dokumentazio Zentroko erabiltzaile. Bada norbaiti opari bat egin nahian bertso baten eske joaten denik; hezkuntza arlotik ere eskaera handia izaten dute, bai testu liburutan, bai argitalpen ezberdinetan, bertsoak nahiz argazkiak sartzeko;
|
herri
eragileek ere, euren bertso saioak iragartzeko eskatu ohi dituzte argazkiak…
|
|
|
“Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen. Poliki poliki sartzen zara, oharkabean askotan, eta ateratzea erabakitzen duzunerako berandu izaten da”, dio
|
herri
literatura ikertzeaz.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz
|
herri
magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
Tristurarako joera,
|
herri
triste baten ondorio?
|
|
|
Euskal Herria alaitzen ikusten du, baina “prozesu bezala” sumatzen du hori. “Sumatu dut
|
herri
hau tristea izan dela. Gainera, herri honek asko balioztatzen du helburuak lortzerakoan sufrimendua, masokismoa ere bihur litekeena kasuren batean.
|
|
|
“Sumatu dut herri hau tristea izan dela. Gainera,
|
herri
honek asko balioztatzen du helburuak lortzerakoan sufrimendua, masokismoa ere bihur litekeena kasuren batean. Ghettifikatu egin gara askotan politikoki zein sozialki.
|
|
|
Igor Elortzak ere uste du Euskal Herrian izan direla tristurarako motiboak, baina ez luke esango
|
herri
tristea denik: “Ez nuke esango psikologikoki herri tristea garenik.
|
|
|
Igor Elortzak ere uste du Euskal Herrian izan direla tristurarako motiboak, baina ez luke esango herri tristea denik: “Ez nuke esango psikologikoki
|
herri
tristea garenik. Nik barre pila bat egiten dut egunero, eta bertsotan ere bai”.
|
|
|
“Iazko abuztuan nik izugarri maite nuen pertsona bat hil zen. Bertsolari gehienon moduan, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta niretzat ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut
|
herri
denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili. Niretzat ere ez litzateke ona, zerbait arrastatuko nukeelako handiegia bihurtuko litzatekeena arrastatu ahal izateko”.
|
|
2016
|
|
|
Unai Iturriaga: Herri bakoitzak bere drogak dauzka eta ez gara konturatzen gauza batzuk gainetik kendu ezean dugula aurrera egin
|
herri
bezala modu osasuntsuan. Batzuetan jendeak uste du aukera bat dela:
|
|
|
Antzerkia, deuseztik izatera (1976). “Lan honek
|
herri
antzerki zaharraren izpiritua barnebiltzen du, Ipar Euskal Herriko karrosek, asto lasterrek edota maskaradek daukatena. Antzerki genero zehatza da:
|
|
|
Xabier Lete Urnietara joan zen bizitzera eta antzerkirako grina zeukan
|
herri
batekin egin zuen topo, besteak beste Lurdes Iriondoren lanari esker. Letek antzezlana aurrera ateratzeko deliberoa hartu eta lanari ekin zion.
|
|
|
|
herri
bat egitea
|
|
|
Gure
|
herri
honek badaki zer den
|
|
|
Komunitatearen errealitatea aztertu eta azterrarazi behar dugu, eta, posible bada, eraldatu gure oinarrietan. Horretarako, batetik, zientziak erakusten digu pertsonak berak nola funtzionatzen duen; eta, bestetik, ikastola garen heinean
|
herri
honi zor dioguna dago”, zioen Gonzalezek. Horrek eraman ditu Euskal Kultura aztertzera proiektu batean.
|
|
|
Berbarako, aurreko urte batean Pirritx, Porrotx eta Marimototsen Munduko loreak kantaren bideoklipa ere egin zuten. Orduko hartan beste
|
herri
batzuk izan zituzten aztergai.
|
|
|
Esan daiteke bertsoa guztiz funtzionala zela: Gabonetako kantak bertsoak ziren, elizako kanta asko ere bai,
|
herri
kanta ugari bertsoak ziren, sehaska kantak zer esanik ez… Horrez gain, aski da Auspoako Ezkontza galdukotako bertsoak gogoratzea, edo bertsotan egindako hainbeste kronika; askotan kronika beltzak. Edo esanguratsua zen esaldi hau ere:
|
|
|
beste apaingarri mota bat. Gure
|
herri
poesiarekin ere horixe gertatu da, lehengoa Bizia zen». Eta behin honetan garenez gero…
|
|
|
Amigo! Egonak ziren, nonbait, nola pare batekin hala bestearekin
|
herri
ezberdinetan, eta laurak agertu saiora jokaldia errepikatzeko asmoz. Orgiak ez zeuden modan Euskal Herri kristau hartan, eta saioa bukatu orduko azkar autora igo eta ihes egin omen zuten.
|
|
2017
|
|
|
[1] Hernandorenak berak kontatzen du nola ibili zen, ikerlari pribatu baten setaz, banan bana, herriz
|
herri
, taberna, baserri eta basoetan barrena bertsolarien ehizan. Kontakizun polita da, benetan:
|
|
|
Eta Eibarko finalaurrekoan bota zuen agurra ere gogoan daukat; oraindik irribarre batek ihes egiten dit oroitzen dudan aldiro: “Goierritikan Eibarreraino zuek pozteko asmotan/ taberna bila ibili gera zazpi bat kilometrotan/ batzuek daude itxita eta beste batzuk erdi lotan/ gosaldutzeko leku onikan/ ez al dago
|
herri
hontan? / Uste al dute txiklea janda egiten dala bertsotan? ”.
|
|
|
Bere kokapenaren koordenada zehatzak ematen dizkigu, bertsoen “kalitatearen aldagai objektiboak” zerrendatzen ari zaigula uste badu ere: zein gai zaizkion interesgarri, zein bertsolarirekin identifikatzen den, barruak zerk mugitzen dizkion, zein
|
herri
edo ingurutakoa den, zein klase sozial eta bizi baldintza dituen…
|
|
|
Saio osoa izan zen horrela: Lujanbiok Mendiluzerekin ENA eta NAN txartelen artean egindako zirti zarta; edo bota zituen lau puntu erantzunak (“baina noizbait daukagu hitz egin beharra”; “pertsonak lagun eta
|
herri
bat garena” bukaerak gogoratzen?). Egañak “Sentimenduen ardagai” doinua eta bertso tzarrak jaulki zituen, eta makina bat jendek biharamunean buruz ikasi ere bai.
|
|
|
Egañak Maiarekin egin zuen kartzelan diren beterano eta sartu berriaren elkarrizketa hura ere itzela izan zen. Kartzelako lana, “Aturritik Ebrora
|
herri
bat badela”… famatu egin den gai bakarretakoa. Irazuren hiru bertsoak, Belodromoa bezala, biribilak.
|
|
|
Bat batean eta ahoz ari dena plazan ari baita. Eta plazak ederki islatzen du
|
herri
bakoitza nolakoa den.
|
|
|
Izen eta forma zehatz horrekin duela bost urte jarri zen abian, lagun talde baten ekimenez. Hala ere, ziurrenik, dozenaka herritan sortuko ziren, aurrez, antzeko saioak edo ideiak; bertsoa plazako jardun askori lotua ulertu delako, izan trikitia, izan
|
herri
kirolak edo izan apustuak. Frontoiak bere pareten artean hainbeste bertso jaialdi hartu ostean, nola ez konpartitu espazio hori, horma horien berezko arrazoia den kirolarekin?
|
|
|
Emanaldiaren helburua, besteak beste,
|
herri
eta auzoko jendea festaren parte izatea zen. Ikusleak protagonista bihurtzeko egiten ziren lehiaketa, zozketa eta, haurren kasuan, Irrien Lagunak taldearen babesari esker, jolas bat egiten zuten non irabazleak material kit bat eskuratzen zuen.
|
|
|
Gero “isiltasun garaia etorri zen,
|
herri
mailan behintzat”; diktadurak 30 mila pertsonatik gora desagerrarazi zituen urteetan(). Atzetik Malvinetako gerra izan zen… 1983tik aurrera, demokrazia garaian, “kultura burua altxatzen hasi zen, eta, kulturarekin batera, payadoreak”.
|
|
|
Azken boladan indar dezente hartzen ari den eredua azpimarratzen du Yodak, rancheada: 200 gazte inguru
|
herri
bateko plazan elkartu eta elkarrekin rapeatzen aritzea. Batzuetan lehia moduan ematen omen da eta beste batzuetan, besterik gabe, gozamenerako, “hori da hip hop aren esentzia”.
|
|
|
Gehien maite dudan Euskal Herriko ezaugarria ohitura eta berritasunaren nahasketa da. Argentina
|
herri
gaztea da, eta gure kultura eraikiz goaz. Zuena, ordea, aldi berean zaharra eta modernoa da.
|
|
|
Euskal Herria biak dira, ardiak eta titanioa, nahasketa harmoniatsu batean. Oso
|
herri
gutxik lortzen dute hori. “Ur berria iturri zaharretik”, Artzek esaten zuen bezala.
|
|
|
Zarautz, bertsolari
|
herri
|
|
|
Kanpotar askok aitortzen du, harriturik, euskara maiz entzuten dela Zarautzen. Turismoak hain denbora luzean eta hainbesteko indarrez igurtzi duen
|
herri
batek bere hizkuntzari hala eustea iruditzen zaie nonbait miresgarri. Nik uste badagoela azalpen geo linguistiko bat:
|
|
|
Eta horrek zerikusi handia izan du hizkuntzari eustearekin. Baita Zarautz bertso
|
herri
izatearekin ere. Esaterako, Inaxi Etxabe, azken Gipuzkoako Txapeldunari txapela jarri zion emakume bertsolaria Zarautzen bizi da azken urte luzeetan, baina izatez Oikiakoa da.
|
|
|
Poeta handitzat daukagu eta halaxe izan zen. Aipatzekoa da, ordea, euskal poetek
|
herri
literaturaturaren eraginez zenbaterainoko joera duten errimaz eta neurriaz baliatzekoa. Xabier Lizardiren poema askok dute bertso egitura.
|
|
|
Etengabe aritu izan naiz bertso jartzaile moduan, urte askoan,
|
herri
mailan eta eskualdeko lehiaketetan, hasieran, eta Euskal Herrikoetan, gero. Bertso idatzi horiek bildu nituen Dozenaka sortuak liburuan.
|
|
|
Etxarri, Altzo, Gasteiz, Bergara, Hernani… hainbat
|
herri
eta mota askotakoak bisitatuko dituzte aurrerantzean, eta publikoan denetariko jendea aurkitu dute: bertsozale tradizionalak, feminismoan oso formatuta dagoen jendea, horretaz ideiarik ere ez daukana, bertsoak gehiegi inporta ez zaizkiona… Zentzu horretan, Labakak uste du horrek gehiago eragin diezaiokeela berari Egizabali baino.
|
|
|
bertsozale tradizionalak, feminismoan oso formatuta dagoen jendea, horretaz ideiarik ere ez daukana, bertsoak gehiegi inporta ez zaizkiona… Zentzu horretan, Labakak uste du horrek gehiago eragin diezaiokeela berari Egizabali baino. “Zenbait tokitan irudikatzen ditut pertsona oso bertsozaleak,
|
herri
horretako soziedadean afaria edukiko banu ere joango liratekeenak”.
|
|
|
Oholtzara igo arte, ordea, ezin jakin zein izango den
|
herri
bakoitzeko publikoaren erreakzioa. Txaloak joko dituzte zenbait zatitan?
|
|
|
Erradikalak gara emanaldiak I. Lanku Beka lortu du, eta “bertsotan eta berritsuketan” hainbat
|
herri
igaro dituzte, dagoeneko, bi lasartearrek, bertsoa eta bakarrizketa formatuak uztartuz ordubete inguruko saioan. Bertsolaria da Labaka; ipuin kontalaria eta klowna, berriz, Egizabal.
|
|
|
Herri honek badaki jazarpenari aurre egiten. Komunitate izaerak eta jendearen ontasunean sinesteak sekulako abantaila dakar
|
herri
batentzat. Politikari buruzko kezka handia du hemen jendeak.
|
|
|
Denbora asko pasatu dut hemen, buruari buelta asko emateko aukera asko izan dut. Politikoki ere erromantikoa iruditzen zait
|
herri
hau. Eta ez gaizki ulertu, ez dut esan nahi hemengo arazoak benetakoak ez direnik, serioak ez direnik.
|
|
|
Tartean, urtebeteko egonaldia ere egin dut Donostian. Finean, edozein aitzakia bilatzen dut itzultzeko… Maitasunaren antzeko zerbait sentitzen dut
|
herri
honekiko: oso ondo azaldu ezin dudan sentimendu atsegin bat.
|
|
|
Hitzaurre horretan probokazio puntu batekin salatzen nuen nola Nafarroako eskuinak jota manipulatu duen eta lurraldeko kulturaren ikono ia bakar bihurtu duen. Horretarako, antzutu egin du jota, hustu eta
|
herri
freskotasuna kendu dio; alegia, inprobisazioak edo repentismoak ematen zion freskotasuna. Jota horien edukiak hutsalak dira eta testuingururik gabeak.
|
|
|
Tafallan dozena bat jotero familia daude eta horien artean nirea dago, amaren aldetik datorrena. Jotaren historian lehen aipatu ditugun Tafallako Pajeak daude (Los Pajes de Tafalla), ondoko
|
herri
batekoa den (Murillo El Fruto) Raimundo Lanas handia dator gero, eta askok esaten dute Raimundoren ondoren egon den joterorik onena gure osaba Juan Zabalegi Navarro izan zela. Amaren neba zen.
|
|
|
Joan den mende hasierako Oliteko neskek liberal fama omen zuten eta Tafallako mutilak
|
herri
horretara joaten ziren, nonbait, dantzara:
|
|
|
Gerra aurretik, 1931 bazirela agertzen da Euzkadi egunkarian. Hiriburu eta
|
herri
handietako kontua dela uste dut.
|
|
|
Aintzaldu daigun kanta, esate baterako, Euzkadi egunkariak bultzatu zuen. Bizkaian indartu zen eredu hau, nahiz eta Euskal Herri osoko hiriburu eta
|
herri
handietan ezagutzen den. Gerra aurreko koruen argazki batean Euzko Gaztedikoak agertzen dira Albia jardinetan ikurrinak eta guzti.
|
|
|
–Mendiko
|
herri
eta auzoetan izan du indarra Gipuzkoan bereziki bat bateko koplaritzak. Elizak ere izango zuen, beharbada, zerikusirik horretan.
|
|
|
Bizkaian barrena ibili nintzen lehengo batean eta berriro noa datorren astean. Kastrexana, Zeberio eta beste zenbait
|
herri
bisitatu behar ditut ermitei buruzko irudi eta xehetasunak biltzeko”, dio. Zezenketari buruzko bertso bilduma bat ere egina du.
|
|
|
J.M.E.: Jota asko kantatzen den
|
herri
batekoa naiz. Tafallan dozena bat jotero familia daude eta horien artean nirea dago, amaren aldetik datorrena.
|
|
|
Bertso ibilbideen lehenbiziko alea ezin zitekeen edonon izan. Izango da ekimenaren berri eman eta Gipuzkoako
|
herri
txikiren batean pentsatuko duenik; baten bati burutik pasatuko zaio Xalbadorrek Urepeletik edozein saiotara iristeko sarritan egingo zuen bide luzea; eta norbaitek pentsatuko du Gasteizko Aiotz plazatik Aiztogile kalera badagoela zer kontatua.
|
|
|
Bilbo zahar hari gerora gertatutakoak ederki jaso zituen Xabier Amurizak 1982an, Laurehun
|
herri
, mila bertso berri argitalpenean. Liburu hori izanik bertsobideen aitzindari nagusia, nola ez eman lehen pausoa hari omen eginez?
|
|
|
Laurehun
|
herri
, mila bertso berri
|
|
2018
|
|
|
Etorri zen beste bat, eta azken hau ere badoa pixkanaka, eta ez dakigu zer datorren. Bertsolariak inoiz ez dira berriro izango
|
herri
bateko kultur erreferente nagusia, garai bateko zenbait bertsolari izan ziren bezala. Hori badakigu.
|
|
|
bertso eskolak dira bertsoa bizipen bezala gozatzen dutenek elkar ezagutzeko guneak eta, aldi berean, baita norbere bizipenak bertsotara eramateko guneak ere. Bertso eskolak herriz
|
herri
eragiteko tresnak dira, bertsolaritza herriko dinamikan txertatzeko oinarria. Eta dinamika horretatik etorri dira bertsogintzara artikulazio berriak ere:
|
|
|
Hor badago interakzio historiko bat. Eta interakzio horretan, gainera, euskaldungoa da, nolabait,
|
herri
honetan elite intelektuala. Eta, askotan, hori ez da ikusten eta, askotan, mespretxatu egiten da, suposatzen baita gutxiengo baten kulturak automatikoki izan behar duela nostalgia inplizitu bat edo melankolia inplizitu bat, eta, beraz, ezin du hitz egin gauza inportanteez.
|
|
|
Amuriza batek esan dezake berak ez duela nahi soldata sozial bat edo domina bat, berdin dit. Baina nik uste dut
|
herri
batek ezin duela eduki Amuriza bat aitortzarik gabe. Eta herri batek esaten dudanean da instituzio batzuek.
|
|
|
Baina nik uste dut herri batek ezin duela eduki Amuriza bat aitortzarik gabe. Eta
|
herri
batek esaten dudanean da instituzio batzuek. Jende batek egin duen lana aitortzarik gabe amaituko da:
|
|
|
Zeren, gu beti egongo gara fase kritikoan. Zeren,
|
herri
ez normal batek dauka historia ez normal bat, kultura ez normal bat, gizaki ez normalak… Eta politikak bereziki adierazi behar du errespetua adierazpen kulturalekiko, baita kulturatik kritikak jasotzen dituzten alderdi politikoek ere. Kultura oso adierazpen garrantzitsua da.
|
|
|
Harreman historiko estua izan dute bertsoak eta musikak gurean. Izan elkarrengandik gertu dauden adierazpen artistikoak direlako edo gurea bezalako
|
herri
txiki batean sortzaileek elkarlanerako joera handiagoa izan dutelako, zerrenda luzea osatu dute musikariek eta bertsolariek elkarlanean.
|
|
|
Zeresan handia dauka hor Xabier Amurizak. Herriz
|
herri
bertsoak jarri zituen 80ko hamarkadaren hasieran, tokian tokiko kontuen berri emanez. Musikariekin kontaktuan ipini ondoren, herri horietara joan eta musikaturik kantatzen zituen bertsoak, herritarren harridurarako.
|
|
|
Herriz herri bertsoak jarri zituen 80ko hamarkadaren hasieran, tokian tokiko kontuen berri emanez. Musikariekin kontaktuan ipini ondoren,
|
herri
horietara joan eta musikaturik kantatzen zituen bertsoak, herritarren harridurarako. Esperientzia horretatik tiraka topa ditzakegu geroago etorriko ziren eta ondo erroturik geratu diren kantak, Mendian Gora Haritza Imanol Larzabalekin batera egina, Euskal Herrian Euskaraz Oskorrik musikatutako kanta ezaguna edo berriagoa den eta Anje Duhalderekin elkarlanean sorturiko Xabier Amurizarekin kantari diskoa.
|
|
|
Hau zertxobait osatu eta zuzenduko dugu. Dauga, Cazaubu (Gers) ondoko
|
herri
txiki batean jaio zen, ―Laréen, hain zuzen, bertsoak besterik dioen arren― Gazterik hasi zen jende akabatzen, zeren 1869an jadanik bere lagun errotazain bat hil omen zuen Laréeko eiheran. Soldaduska burututakoan Vosgeak aldean kokatu zen jendarme gisa.
|
|
|
Lehen urtean, 1967an, bi gertakari bitxi bizitzea suertatu zitzaidan. Bat Durangaldeko Izurtza
|
herri
zoragarrian, eta bigarrena, Gernikan.
|
|
|
1969an, oholtza gaineko nire bidea zeharo aldatuko zuen jauzia eman nuen. Hala, Muxika, guztiz euskalduna eta bertsozalea zen
|
herri
batetik, erdaldun hutsa eta bertsoa zer zen ere ez zekien Abornikano herrira aldatu nuen nire bizitza, Bizkaitik Arabara. Horrela, Bizkaian, plazan kantatzea “Gobernadoreak” debekatu bazidan, aldaketa honek bigarren hesi bat jarri zidan, hala nire euskararekiko zein bertsolaritzarekiko nuen harremana, zeharo murriztuz.
|
|
|
Gabiriako frontoia izango da hurrengo geralekua. Bertsolari askoren sorlekua da
|
herri
hau, baina bertako frontoiaren atzeko bolalekuan irudia Iñaki Muruak eta Euxebio Igartzabalek bakarrik dute oraingoz. Irudian bien artean ageri dena Luzio Gabiria da, Aztiriako gai jartzailea.
|
|
|
Iñaki Muruak oraintsu arte Bertsozale Elkarteko lehendakari izanez ere egin dio ekarpena bertso munduari, baina askoz lehenagotik ari da bertsotan. 1986an abestu zuen Euskal Herriko Bertsolari Txapelketako finalean lehen aldiz, eta horren ondoren beste behin ere bertan kantatzeaz gain, Euskal Herriko
|
herri
ugari kantuz ezagututakoa da.
|
|
|
Gaur egun plazetan dabiltzan ia bertsolari guztiak bertso eskolatik paseak dira, eta ez gara hemen bertso eskolek egin duten ekarpenaz hizketan hasiko. Normalean,
|
herri
edo auzoetakoak izaten dira bertso eskolak, baina Ordizian bada bat berezia: Goierriko Bertso Eskola.
|
|
|
Urte horietan, ordea, txapelketa ez zen izan bertsoarekin zuen harreman bakarra. Nafarroako
|
herri
anitzetan ibili zen kantuan Andres Narbarte Xalto goizuetarra zuela lagun ohikoena.
|
|
|
Babes adierazleak aurki ditzakegu Galesko Eisteddfode Nazionalean egin diren azken aurrerapenetan; galesera eta Galesko kultura ospakizuna ematen hasia da urtero,
|
herri
ezberdinetan, abuztuaren hasieran. Aurten jaialdia Cardiffen, Galesko hiriburuan ospatu zen, eta Cardiff Bay ko onena erakutsi zuen.
|
|
|
Kazetariaren azken ohar horrek pentsarazten digu kasaila eta liskarra sortu izanen zirela aldekoen eta kontrakoen artean. Jende pobrea alegeratuko zen agintariek egiten zituzten abusuak salatzen zirelako, eta, bertzalde, botere puskaren bat zutenei arriskutsua irudituko zitzaien edozein olentzerok hain aisa eta eskura izatea injustizia agerian uzteko manera; hura kutsatzen bazen, igandero aterako ziren bertso-paper berriak
|
herri
guzietan.
|
|
|
Hala ere, lagun ikertzaile batek idatzi zidan nazioarteko konferentzia bat zegoela esanez, Fifth International Conference on Analytical Approaches to World Musix (AAWM 2018) izenekoa. Hor,
|
herri
musika ikuspuntu analitikotik landuko da, lana aurkez nezakeen eta bertan azaltzeko aukera lortu. Eta hartu egin naute!
|
|
|
Adibidez, ez nituen Xalbador eta Fredi Paia hartu nahi oso zaila delako bi bertsolari horiek konparatzea, eta ez dakit ondorioak oso bidezkoak izango liratekeen. Horrez gain,
|
herri
batera mugatzeak bertso eskola noiz sortu zen, herria zenbat eta nola aldatu den… aztertzeko aukera ematen zidan. Hobeto deskribatu dezakezu bakoitza eta denek dute komunean bertan bizi izan direla, aldaketak antzeko moduan bizi izan dituztela.
|
|
|
Geureari tiraka ongi baino hobeto asmatzen ari gara eta proiektua, serio hazteaz gain, osasuntsu dago. Hala ere, energia dena irensten digu geureak, eta ez zaigu tantarik geratzen herrigintzan esku hartzeko; kulturgintzako beste agenteekin etorkizun estrategiak aztertzeko eta adostasunak lantzeko,
|
herri
eta etorkizun ikuspegien uztarduran ekarpenak egiteko… hori ote da arrazoia. Beste agenteekin elkarlana pragmatiko, eraginkor, aberasgarri ikusten al dugu?
|
|
|
|
herri
hontan galduta
|
|
|
Zerbaiten zale izateko adin hartara heldu gineneko, bazen gure
|
herri
honetan bertsolari handi hura, eta hura bertsoka entzunez gero nor ez zen haren entzutearen zale izanen?
|
|
|
Ene bertsozale oroitzapenetan, hau ere nahi dut aipatu. Artaldearekin neguaren pasatzera beti norabait joaten bainintzan, gertatu naizen
|
herri
batetara aita jin izan zait bere lagun handi batekin. Hura zen Mixel Monako, Urepele Ilarragorrikoa.
|
|
|
Glosak irlako lurralde eta demografia dualitatea ere islatzen ditu. Mallorcako
|
herri
gehienetan gauden arren, ia ezezagunak gara Palman, biztanleriaren erdia bertan bizi arren Glosaden %10 egiten ez den tokian. Esan daiteke hori herri kulturaren adierazpide gehienekin gertatzen dela, dantzarekin egiten den ñabarduraren bat salbu.
|
|
|
Mallorcako herri gehienetan gauden arren, ia ezezagunak gara Palman, biztanleriaren erdia bertan bizi arren Glosaden %10 egiten ez den tokian. Esan daiteke hori
|
herri
kulturaren adierazpide gehienekin gertatzen dela, dantzarekin egiten den ñabarduraren bat salbu.
|
|
|
Garatu beharreko analisia tentuz egin nahi badugu, 90eko hamarkadara jo behar dugu atzera. Jakinekoa da pasa den mendean ahozkotasunak eta
|
herri
kulturak dekadentzia etengabea bizi izan zutela, bai arrazoi demografiko zein kultural edota soziopolitikoengatik. Mallorcak landa gunea izateari utzi zion turismo gune bilakatzeko, eta glosa, bizipen sustrai izatetik, museoetan sartutako elementu folklorizatu bihurtu zen.
|
|
|
Bertsolarietan, gai jartzaile taldean, epaimahaian eta talde antolatzailean zinezko nazio ikuspegitik egin da lana. Halakorik ez litzateke posible, erdigunean ez balira euskara, euskal kultura eta
|
herri
kontzientzia.
|
|
|
14.000 aho eta 28.000 belarriko gorputz bat zure aurrean arnasa gordetzen, zure aurrean hunkitzen, zure aurrean barrez, zure aurrean huts egindako hitz bakoitzagatik ileak lazten. Irudikatu gorputz bat mugimendu batetik datorrena, mugitzen ari dena; gorputz bat proiektu batean sinesten duena, bertso eskoletan eragiten ari dena, herriz
|
herri
saioak antolatzen, lehenengoz erratz muturraren aurrean kantari, berak antolatutako saioak grabatu eta sarean zintzilikatzen, hurrengo saiorako gaiak prestatzeko deialdia whatsappez zabaltzen, Euskaltegiko ikasleak motibatzeko bertso sortak inprimatzen, Bertso Udalekuetako lagunekin egunik euritsu eta hotzena ere festa, emozio eta zaintza bilakatzen. Irudikatu gorputz bat herri bati bertsotik eragin nahi diona, etengabeko aldaketan dagoen mundua hitzetara ekarrita entzun nahi duena; bere pentsamendua eta sentitzeko moduak bertso baten ispiluan islatuta ikusi nahi dituena eta ispilua kraskatuko dion bertso horren zain dagoena.
|
|
|
Irudikatu gorputz bat mugimendu batetik datorrena, mugitzen ari dena; gorputz bat proiektu batean sinesten duena, bertso eskoletan eragiten ari dena, herriz herri saioak antolatzen, lehenengoz erratz muturraren aurrean kantari, berak antolatutako saioak grabatu eta sarean zintzilikatzen, hurrengo saiorako gaiak prestatzeko deialdia whatsappez zabaltzen, Euskaltegiko ikasleak motibatzeko bertso sortak inprimatzen, Bertso Udalekuetako lagunekin egunik euritsu eta hotzena ere festa, emozio eta zaintza bilakatzen. Irudikatu gorputz bat
|
herri
bati bertsotik eragin nahi diona, etengabeko aldaketan dagoen mundua hitzetara ekarrita entzun nahi duena; bere pentsamendua eta sentitzeko moduak bertso baten ispiluan islatuta ikusi nahi dituena eta ispilua kraskatuko dion bertso horren zain dagoena. Irudikatu gorputz hori.
|
|
|
14 urte zituela hasi zen Iruñeko bertso eskolan eta, pare bat urtez bertso mundutik at ibili ostean, 25 urterekin berrartu zuen Nafarroako Txapelketari esker, kasu honetan, epaile modura. Bere hitzetan, bertsoak ez dauka Miren edo Maiteren egunerokotasunean daukan adinako pisua, neurri batean,
|
herri
erdaldun batean bizi delako. Lortu du inguru euskaldun bat topatzea, baina bertsozalea oraindik ez.
|
|
|
Fularzale koloniadunak: Hiritarrak edo
|
herri
handi samarretako biztanleak dira. Euskaldunen artean klase ertain altua osatzen dutela esan dezakegu:
|
|
|
Azkeneko hau Euskal Herri osora begira prestatu du inoiz baino garbiago Bertsozale Elkarteak eta fruituak ere halakoxeak eman dituela dirudi. Edozein moduz ere, sakonean, eguneroko euskal kulturgintzan herriz
|
herri
diharduen mugimendu bizia dugu, zorionez, bertsolaritza, eta ez dezagun mugatu lau urteroko jaialdi multzo handira soilik. Segi dezagun euskararekin jolasten eta bertsoaz gozatzen.
|
|
|
Gure
|
herri
hau oso kantaria izan da. Gizaldiz gizaldi, naturarekin harremanetan, kantuz adierazi ditu idazkiz baino gehiago bere sentimendu eta ideiak eguneroko bizimodu arruntean, nahiz gerra eta haserrealdietan.
|
|
|
Gero, herriak bere egin ditu eta, geroztik, inorena ez baizik denona da. Eta, industria iraultza etorri zitzaigunean ere jakin dugu —harrigarriro, historian zehar—, gure
|
herri
musika galtzera zihoala ikusita, kantutegi eta bertso liburutara jaso, mantendu eta zabaltzen. Asko eta askoren lan isilari zor diogu kultur aberastasun horren iraupena, gerrak gerra, gizalditako aldaketaz aldaketa.
|
|
|
Asko eta askoren lan isilari zor diogu kultur aberastasun horren iraupena, gerrak gerra, gizalditako aldaketaz aldaketa. Horrela,
|
herri
musikaren altxor oso aberatsaren jabe gara gaur, gure onerako eta askoren harridurarako. Eta, zorionez, bizirik dabil gaur oraindik gure bertso munduan behintzat.
|
|
2019
|
|
|
Sailkapenean
|
herri
mailako bertsolarikontsideratutakoen arteko tiki takako jardun bizi eta gozagarriek ere askotan erakutsi digute, beharbada, sailkapen horretan akatsen bat egon zitekeela.
|