|
2006
|
|
|
Kasu honetan, lehen egin bezala,
|
beste
hizkuntzarena, estatistikoki esanguratsua ez delako baztertzen dugu, inor aspertu nahi ez dugulako hain zuzen ere.
|
|
|
Ikuspegi honek, eraginak ukan ditu hizkuntza pratiketan: batetik, hizkuntza nazionala ez dago
|
beste
hizkuntzekin lehian eta, bestetik, arau legitimo bakarra hizkuntzaren usadio egokia da, horrek, hizkuntza ezsegurtasuna sortzen duelarik baita ere estigmatizazio joera sakona.
|
|
|
– Helburu linguistikoa edo soziolinguistikoa ukan dezake, besteak
|
beste
hizkuntza bat normalizatu nahi delarik. Katalunian, esaterako, hizkuntzaren normalizazioak kontutan hartzen du XX. mendean hizkuntza normatibizazioa maila handi batean egina dela.
|
|
2007
|
|
|
2003az geroztik, helduen alfabetatze eta euskalduntzerako ikastetxeez ari garelarik, euskaltegiak ez ezik, euskaltegiak eta autoikaskuntzarako zentroak aipatu behar dira. Azken hauek, euskaltegi izan gabe,
|
beste
hizkuntza batzuk irakasteaz gain, autoikaskuntzarako sistema bitartez euskara ere irakasten duten zentroak dira.
|
|
|
Ezeizak, ikas-materialak aztertzeko metodologia bat diseinatu zuen (2004, 2006a). Metodologia horren bidez euskara irakasteko materialak ez ezik
|
beste
hizkuntzak irakastekoak ere azter daitezke. Tresna baliotsua da hainbat eta hainbat adierazle multzo kontuan hartzen dituena ikas-materialak xehe xehe aztertzeko.
|
|
|
Euskalduntze alfabetatzeak baditu ezaugarriak bere bereak,
|
beste
hizkuntz ikas prozesuekin alderatuta, jite propioa ematen diotenak1 Esan gabe doa: azterlan bilduma sendo batek, ikerketa lerro sendo batzuek, erabaki asko hartzen lagunduko ligukete.
|
|
|
Euskalduntzealfabetatzeak baditu ezaugarriak bere bereak,
|
beste
hizkuntz ikasprozesuekin alderatuta, jite propioa ematen diotenak. Esan gabe doa: azterlan bilduma sendo batek, ikerketa lerro sendo batzuek, erabaki asko hartzen lagunduko ligukete.
|
|
|
Alde batetik hizkuntza ikas irakasteko ahaleginari fruitua bilatzeko asmoa zegoen, baina, aldi berean, ikuspegi pedagogiko hutsetik ere ikasitakoa erabiltzeko edo, hobeto esanda, praktikatzeko beharra nabaritzen zen, hau da, hizkuntza ondo ikasteko erabili egin behar delako ideia. Ideia hau ez zen (eta ez da gaur egun ere) berria inondik ere, Babelgoaz geroztik seguruenik gure espezieak
|
beste
hizkuntza bat ikasteko hau egin behar delako konbentzimendua dauka, eta lehenengo euskaldun berri asko praktika horren bila hasi ziren, dela nekazal mundura, dela literaturara, dela euskaldunen berriketei belarria ipintzera, dela mezatara...
|
|
|
Bigarren aldaketa Euskal Herriko bilakaera soziologikoari egokitzeko egin dugu: euskara eta gaztelera (hegoaldean) eta frantsesa (iparraldean) ez ezik,
|
beste
hizkuntzak ere jaso ditugu atal berezi batean. Izan ere, azken urte horietan Euskal Herriak jaso duen immigrazio berriak errealitate soziologikoa aldatu du neurri batean eta herritar berri horien etorrerak egoera soziolinguistikoan zer nolako aldaketak eragin dituen jakin nahi izan dugu.
|
|
|
V. Kale Neurketa honetan guztira 185.316 lagun behatu dira4, 153.969 gaztelaniaz, 27.172 euskaraz eta 4.175
|
beste
hizkuntzatan.
|
|
|
V. Kale Neurketa honetan guztira 185.316 lagun behatu dira, 153.969 gaztelaniaz, 27.172 euskaraz eta 4.175
|
beste
hizkuntzatan.
|
|
|
Orain arte, hiztuna euskaraz edo gaztelaniaz/ frantsesez ari zen aztertu izan da. V. Kale Neurketan"
|
beste
hizkuntzak" ere aztertu dira, izan ere, euskara, gaztelania edo frantsesa ez diren hizkuntzak geroz eta presentzia handiagoa dute gure kaleetan. Gainera, etorkizunean presentzia hori areagotu egingo dela pentsa daiteke.
|
|
|
Orain arte, hiztuna euskaraz edo gaztelaniaz/ frantsesez ari zen aztertu izan da. V. Kale Neurketan"
|
beste
hizkuntzak" ere aztertu dira, izan ere, euskara, gaztelania edo frantsesa ez diren hizkuntzak geroz eta presentzia handiagoa dute gure kaleetan.
|
|
|
2006ko neurketak ekarri digun berrikuntzetako bat, gaztelania edo frantsesa ez diren beste erdarak"
|
beste
hizkuntzak" atalean jaso izana da.
|
|
|
Lehen neurketa izanik, jaso beharreko lehen datua,"
|
beste
hizkuntza" horien presentzia da. Gaur egun txikia izan arren (%2, 3), proportzio hori handitzen joango dela aurreikus genezake.
|
|
|
2006ko neurketak ekarri digun berrikuntzetako bat, gaztelania edo frantsesa ez diren beste erdarak"
|
beste
hizkuntzak" atalean jaso izana da.
|
|
|
Lehen neurketa izanik, jaso beharreko lehen datua,"
|
beste
hizkuntza" horien presentzia da. Gaur egun txikia izan arren (%2, 3), proportzio hori handitzen joango dela aurreikus genezake.
|
|
|
Izan ere, eskura ditugun datuek errealitate berri eta konplexuago bat erakusten digute. Gurean, jaramon gutxi egin ohi bazaie ere, egon badaude euskara eta gaztelania ez diren
|
beste
hizkuntza batzuk ere. Hori horrela dela frogatu digute, argi eta garbi, 2006ko hizkuntza erabilerako datuek.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan
|
beste
hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela
|
beste
hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda
|
beste
hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan
|
beste
hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela
|
beste
hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda
|
beste
hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Bestalde, elebakartasuna iraganean ahaztuta, euskararen berreskurapenarekin batera kanpoko
|
beste
hizkuntza batzuk ere gero eta entzunagoak dira gure bazterretan; etorkizuna eleaniztasunaren eta kultur aniztasunarenmoldez idatziko omen da, egungo egoera bi aro horien arteko igarobidea delarik.
|
|
|
Horren eragilea solaskide euskalduna ez eskuratzea izan daiteke, edo kalean bakarra izanez euskara ikurtzat erabiltzea. Hipotesi hori argitzeko
|
beste
hizkuntza gutxitu batzuen kale bakarrizketen baldintzen aztertzea litzateke iker norabidea.
|
|
|
denborak, ohiturek, aurreramendu teknologikoek eta beste hainbat eragilek ekarrikoa. Eta gauza bera gertatzen da
|
beste
hizkuntza guztietan. Bide batez, iruzkin bat egin nahiko nuke kontu honen eretzean.
|
|
|
Kasu honetan, euskara da ezberdin egiten gaituen ezaugarri nagusia, betiere, berak adierazten dituen adigaiak, ikusmoldeak eta enparauak ez dira euskal senetik sortuak; esan dezagun argi: joera orokortzailearen eremuan gaude,
|
beste
hizkuntza guztiak dauden legez, salbu eta ingelesa.
|
|
|
Kulturaren baitako faktoreek lotura eta indar handia sortuko badute ezinbesteko da kulturari aitortzen dizkiogun funtzioak betetzea. Horrela gertatzen ez bada, kulturak bereak dituen funtzioak beste kultura batek, beste kultur erreferente batzuk eta
|
beste
hizkuntza batek betetzen dituztela esan nahi du.
|
|
|
Egunerokotasuna eraikitzen duten egoerek hainbat baldintza ezartzen dizkiete hiztunei, adibidez: aurrez aurre dituzten solaskideak hizkuntza jakin batetan gaituak diren ala ez jakitea; hizkuntza bereko hiztunak izanda, elkarrekin harremanak trinkoak izatea eta ez egotea
|
beste
hizkuntza baten harreman sareetan barreiatuta; egoerak ezartzen duen marka linguistikoa tarteko, hiztunak hobesten duen hizkuntzaren aldeko hautua egiteko ahalmena izatea; taldeko kide gehienak hizkuntza horretan aritzeko gai izatea ere (Amonarriz, 1991).
|
|
2008
|
|
|
Horren arabera euskaldunok oso saiatuak izango ginateke. Hori ez dakit erabat poztekoa den, zeren eta oso saiatuak izanik ere, euskarazko Wikipediak duen edukia,
|
beste
hizkuntza batzuetakoarekin konparatzeko, hutsaren hurrengoa baita.
|
|
|
Bangor Unibertsitateko ikertzaile talde bat galeserarako zuzentzaile ortografikoak, ahotsaren sintesirako softwarea eta beste tresna batzuk garatzen ibili da. Ez da, ordea, galeserarako soilik ibili lanean,
|
beste
hizkuntza batzuetarako ere baliagarriak izan daitezkeen tresna generikoak ere garatu ditu.
|
|
|
Ingelesa batez ere, baina beste hizkuntza nagusiek ere, bigarren maila batean, hainbat produktu eta baliabide garatu dituzte. Argi dago
|
beste
hizkuntzek ahalegin handia egin behar dutela atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek. Zer egin daiteke atzean ez geratzeko?
|
|
|
Orduan lau irakasle baino ez ginen eta konturatu ginen gure orduko indarrekin askoz zentzuzkoagoa zela ez egitea itzulpen sistema oso mugatu bat, jostailuzko lexikoia eta gramatikak izango zituena, baizik eta gure indar guztiak oinarri sendoak eraikitzen inbertitzea. Euskararen morfologia hain diferentea bazen,
|
beste
hizkuntzetarako produktuak gurera egokitzeko arazo larriak aurkituko behar bagenitu beti, hoberena zen morfologiaren azterketari lehenbailehen sakonki ekitea. Beraz, itzulpen kontuak gerora utzi eta lexikoa eta morfologiari ekin genien modu sakonean; tresna horiek geroago itzulpenerako erabili ahal izango ziren... baita beste hainbat aplikaziotarako ere!
|
|
|
Baina horrelako aplikazio guztiak ingelesez erabili ahal badira ere,
|
beste
hizkuntzetarako ezin da berdin esan, kuantitatiboki eta kualitatiboki. Ondoko 1 taulan ikus daiteke zenbat produktu jaso diren zenbait hizkuntzarentzat, hizkuntza teknologiako produktuen berri ematen duten hiru gunetan.
|
|
|
LDC elkarteko datuetan itzela da diferentzia, berau Amerikako Estatu Batuetako elkartea delako agian. ELRA (Europako Batzordearen babesa dute) eta NLSR (Alemaniako DFKI ikerketa taldearena) biltegietan
|
beste
hizkuntzetarako produktu gehiago jasota daude, baina horietan ere ingelesa da nagusia. Beste hizkuntza nagusiek azken urteetan hainbat baliabide garatu dute eta gertutik jarraitzen diote ingelesari.
|
|
|
Beste hizkuntza nagusiek azken urteetan hainbat baliabide garatu dute eta gertutik jarraitzen diote ingelesari. Baina,
|
beste
hizkuntzek ahalegin handia egin behar dute atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek.
|
|
|
Gorago ikusi dugunez argi dago ingelesa dela nagusia teknologia berri honetan. Ingelesa batez ere, baina
|
beste
hizkuntza nagusiek ere, bigarren maila batean, hainbat produktu eta baliabide garatu dituzte. Argi dago beste hizkuntzek ahalegin handia egin behar dutela atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza txikiek.
|
|
|
XX. Mendeko Corpusa18 (4,6 Mhitz), Ereduzko Prosa Gaur19 (9,6 Mhitz) eta ZT20 (8 Mhitz); ez etiketatuak: Susa21, Klasikoen Gordailua, Ibinagabeitia Proiektua eta Orotariko Euskal Hiztegia) baino oraindik asko falta zaigu
|
beste
hizkuntzetan dauden tamainetara iristeko.
|
|
|
Nazioartekoan puntako mailan mugituko den industria sendoa sortu dezakegu. Gure eskarmentua, eta tresnak
|
beste
hizkuntza batzuen prozesamenduan lagungarria izan daiteke. Ikerketa taldeek, industriak eta erakunde ofizialek koordinatu egin behar dira helburu hori lortzeko.
|
|
|
Argi dago hizkuntzaren industria honetan ingeleserako produktuen merkatua oso handia dela. Baina guk uste dugu produktu horiek ez direla zabaldu modu egokian
|
beste
hizkuntzetarako, badagoela espazio eta zeregin, ikerketan eta produktuen mailan ere bai, gure ekarpenak bideratu ahal izateko. Guk euskaldunok, eta orokorrean europarrok, ohituta gaude eleaniztasunean bizi izaten.
|
|
|
Gu ez gara soziolinguistak, eta nekez egin genezake ekarpenik hain espezializatua den ikertze arlo horretan. Artikulu honetan, gure asmo bakarra da euskarazko eta
|
beste
hizkuntza batzuetako corpus baliabideetan eta corpusgintzan egin dugun datu bilketa aurkeztea, eta datu horien azterketan oinarrituta gogoeta xume bat egitea, non gauden eta norantz jo behar genukeen hausnartzeko.
|
|
|
Aurreko taulak ez du bere horretan
|
beste
hizkuntzetarako balio, batez ere aldien arteko mugak ez direlako garai horietan gertatu, edo hizkuntza batzuetan urrats batzuk hasi ere ez direlako egin. Dena den, corpusgintzaren historian eragin handia izan du ingelesak (aitzindari, gehienetan), eta bilakabidearen eta joeren eskema orokortzat har genezakeela uste dugu.
|
|
|
ingelesa, frantsesa, gaztelania, katalana, galegoa, alemaGainerako hizkuntzetan, gaur egun ezagunak diren corpus handi gehienak ere XX. mende amaierakoak eta XXI. mende hasierakoak dira. Beraz, gure iritzia da euskara ez zela ‘berandu’ iritsi corpusgintzara, ez behintzat
|
beste
hizkuntza nagusi asko baino askoz beranduago.
|
|
|
Web a corpusaren definiziorik zorrotzenei lotzen ez bazaie ere, praktikan corpustzat hartzen dugunaren ezaugarriak betetzen ditu, eta orokorrean corpustzat edo corpus iturritzat erabil daitekeela onartuta dago, eta horretan ari dira buru belarri
|
beste
hizkuntzak.
|
|
|
Gainerako hizkuntzetan, gaur egun ezagunak diren corpus handi gehienak ere XX. mende amaierakoak eta XXI. mende hasierakoak dira. Beraz, gure iritzia da euskara ez zela ‘berandu’ iritsi corpusgintzara, ez behintzat
|
beste
hizkuntza nagusi asko baino askoz beranduago. OEHTC posizio aurreratuan ageri da grafikoan, eta argi dago corpus hori orduan egin izana ikuspegi estrategiko baten seinaletzat hartu behar genukeela (nahiz eta lematizatu gabea izateak nabarmen murrizten duen haren baliagarritasuna), baina aurrerago, XX. mendearen amaieran, moteltze nabarmen bat gertatu da, eta corpus ‘handien’ eraketan hamarkada baten atzerapena dugu, gutxienez, inguruko hizkuntzekiko.
|
|
|
Bi proiektu horiek Interneteko bilatzaileak erabili behar dituzte ezinbestean, eta ezagunak dira bilatzaileak euskararako ez direla oso egokiak. Batetik, morfologia aberatseko
|
beste
hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta hori ez dute egiten. Bestetik, ezin zaizkie euskarazko emaitzak soilik eskatu (ezta beste hizkuntza txiki gehienenak ere).
|
|
|
Batetik, morfologia aberatseko beste hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta hori ez dute egiten. Bestetik, ezin zaizkie euskarazko emaitzak soilik eskatu (ezta
|
beste
hizkuntza txiki gehienenak ere). Bi arazo horiek konpontzeko, teknika bana garatu da proiektu horietan:
|
|
|
Dena den, web a corpusaren definiziorik zorrotzenei lotzen ez bazaie ere, praktikan corpustzat hartzen dugunaren ezaugarriak betetzen ditu, eta orokorrean corpustzat edo corpus iturritzat erabil daitekeela onartuta dago (Kilgarriff & Grefenstette 2003), eta horretan ari dira
|
beste
hizkuntzak. Kontuan izanda corpusetan (eta baita corpusgintzarako baliabideetan, tresnetan nahiz giza baliabide edo ekonomikoetan ere) euskara beste hizkuntza askoren atzetik doala, beharrezkoa da Interneterako joera horretan sartzea, corpus ‘kontrolatuak’ (ohiko corpusak, erreferentziazkoa, corpus espezializatuak...) alde batera utzi gabe, noski.
|
|
|
Dena den, web a corpusaren definiziorik zorrotzenei lotzen ez bazaie ere, praktikan corpustzat hartzen dugunaren ezaugarriak betetzen ditu, eta orokorrean corpustzat edo corpus iturritzat erabil daitekeela onartuta dago (Kilgarriff & Grefenstette 2003), eta horretan ari dira beste hizkuntzak. Kontuan izanda corpusetan (eta baita corpusgintzarako baliabideetan, tresnetan nahiz giza baliabide edo ekonomikoetan ere) euskara
|
beste
hizkuntza askoren atzetik doala, beharrezkoa da Interneterako joera horretan sartzea, corpus ‘kontrolatuak’ (ohiko corpusak, erreferentziazkoa, corpus espezializatuak...) alde batera utzi gabe, noski.
|
|
|
Aplikazioak. Esan bezala merkatuko sistema gehienak RBMT motakoak dira, itzulpena zuzena egiten dutenak antzekotasun handiko hizkuntzen artean edo transferentzia bidezkoak
|
beste
hizkuntzen artean. Gaur egungo sistemetan hibridrazio minimo bat erabiltzen da.
|
|
|
Lehenengo taldea asimilaziorako aplikazioek osatzen dute, hau da, itzulpen automatikoa erabiltzen dutenak
|
beste
hizkuntza batean idatzitako dokumentuak oro har ulertzeko (adibidez, Interneten argitaratutako testuak). Txat bateko elkarrizketen itzulpena da asimilaziorako itzulpen automatikoaren beste adibide bat; txat horretan parte hartzen duen pertsona bakoitzak bere hizkuntza erabil dezake eta beste parte hartzaileen ekarpenak irakur ditzake bere hizkuntzara itzulita.
|
|
|
Eta nola erabiltzen da katalanerako itzulpen automatikoa? Hizkuntza hori idazten den ia lurralde guztietan
|
beste
hizkuntza bat dagoenez (ofiziala da) eta ezagutzen ditugun arrazoiak tarteko menderatzailea denez, zaila da katalanez irakurtzen dakien eta beste hizkuntza batean irakurtzen ez dakien jendea aurkitzea (jende askori, ordea, kontrakoa gertatzen zaio).
|
|
|
Eta nola erabiltzen da katalanerako itzulpen automatikoa? Hizkuntza hori idazten den ia lurralde guztietan beste hizkuntza bat dagoenez (ofiziala da) eta ezagutzen ditugun arrazoiak tarteko menderatzailea denez, zaila da katalanez irakurtzen dakien eta
|
beste
hizkuntza batean irakurtzen ez dakien jendea aurkitzea (jende askori, ordea, kontrakoa gertatzen zaio).
|
|
|
Eta nola erabiltzen da katalanerako itzulpen automatikoa? Hizkuntza hori idazten den ia lurralde guztietan
|
beste
hizkuntza bat dagoenez (ofiziala da) eta ezagutzen ditugun arrazoiak tarteko menderatzailea denez, zaila da katalanez irakurtzen dakien eta beste hizkuntza batean irakurtzen ez dakien jendea aurkitzea (jende askori, ordea, kontrakoa gertatzen zaio). Horregatik, asimilaziorako aplikazioak ia beti egiten dira katalana sorburu hizkuntza dela kontuan izanda:
|
|
|
Eta nola erabiltzen da katalanerako itzulpen automatikoa? Hizkuntza hori idazten den ia lurralde guztietan beste hizkuntza bat dagoenez (ofiziala da) eta ezagutzen ditugun arrazoiak tarteko menderatzailea denez, zaila da katalanez irakurtzen dakien eta
|
beste
hizkuntza batean irakurtzen ez dakien jendea aurkitzea (jende askori, ordea, kontrakoa gertatzen zaio). Horregatik, asimilaziorako aplikazioak ia beti egiten dira katalana sorburu hizkuntza dela kontuan izanda:
|
|
|
Baina, bestetik, gerta liteke batzuek pentsatzea" ez dutela katalana ikasi beharrik" testuak katalanez egiteko (gezurra: beti zuzendu dira testuak) edo hizkuntza horretan argitaratzen den informazioa ulertzeko; gainera,
|
beste
hizkuntzaren kalkoak eta zuzendu gabeko akatsak dituzten testuak ugaritu daitezke, postediziorik ez dagoelako (baina, sukaldeko labanarekin ere, jende ugari erail dute eta ez dut uste labana horiek erabiliko ez ditugunik horregatik).
|
|
|
Hego Euskal Herriari konparatuz, euskara ez da ofiziala Ipar Euskal Herrian, 1978ko Espainako konstituzioak bere 3.2 azpi artikuluan aitortzen duen bezala: " Espainiako
|
beste
hizkuntzak ere ofizialak izango dira haiei dagozkien autonomia erkidegotan, beraietako estatutuekin bat etorriz". Halere, 3.1 azpi artikuluan hori irakur daiteke:
|
|
|
Hego Euskal Herriari konparatuz, euskara ez da ofiziala Ipar Euskal Herrian, 1978ko Espainako konstituzioak bere 3.2 azpi artikuluan aitortzen duen bezala: " Espainiako
|
beste
hizkuntzak ere ofizialak izango dira haiei dagozkien autonomiaerkidegotan, beraietako estatutuekin bat etorriz".
|
|
|
Bestalde, gogoan izan behar da lehen hizkuntza"... haurtzaroan 3 urtera arte ikasten dena dela..." 6 Kontzeptu hau, orain arte, inplizituki lotzen zitzaion familian ikasitako hizkuntzari. Gaur egun, ordea, haurrak gero eta lehenago eskolatzen direnez umeak, 3 urte bete aurretik, etxekoa ez den
|
beste
hizkuntza bat ikasteko aukera du eta, definizio horren arabera, hori ere lehen hizkuntzatzat hartu da. Oro har horrek ez du esan nahi ikasitako hizkuntza berriak" familiako" hizkuntza ordezten duenik, bi lehen hizkuntza dituzten haurrak gero eta gehiago direla baizik.
|
|
|
Frantziako Estatuak legezko hizkuntza bakarraren derrigortasuna besterik ez du ezartzen txosten berezitu honen arabera. Horrela, ‘Code de la consommation’ delakoak kontsumitzaileen eta erabiltzaileen eskubideak arautzen ditu, eta ohikoa den moduan frantsesa ez
|
beste
hizkuntzaren erabilerarik ez da jasotzen.
|
|
|
IELaren teorian hizkuntzek duten garrantzia ikusita, eta gurean ere hizkuntza osagarriek betetzen dituzten funtzioak ezagututa, ondoren, korrelazio analisiak eginez, identitate osagarriekin
|
beste
hizkuntza osagarri batzuk nola elkartzen diren aztertuko dugu. (7 Taula):
|
|
|
• Bestelako emaitzak lortzen dira, aldi berean, gainerako hizkuntzak ezaugarri modura kontuan hartzen badira (ingelesa, frantsesa eta
|
beste
hizkuntzaren bat). Lorturiko emaitzek honako joerak adierazten dituzte —joerak, indar txikiarekin, modu ez esanguratsuan agertzen direlako:
|
|
|
1) Espainiartasuna gainerako hizkuntza horiekin positiboki lotzen den bezala, 2) Euskalduntasuna negatiboki lotzen da. Agian (ikertzeko hipotesi moduan behintzat), euskararen egoera ahula ezagututa,
|
beste
hizkuntzetarako leku txikia uzten dela adieraz lezake horrek —kezkagarria gure testuinguruan—.
|
|
|
• Egia esan, emaitza kezkagarriak lortu ditugu azterketa honetan, batez ere, euskararen eta espainiaren arteko harremanen inguruan. Emaitza kezkagarrien artean ezin dugu aipatu gabe utzi euskaldun (IELa) euskalautonomi erkidegoan (EAEan) tasuna identitate munduan agertzen diren
|
beste
hizkuntzekiko joera negatiboak ere —palak badira ere— Gaur egun eraikitzen ari den elebitasunetik eleaniztasunera joan beharreko diskurtso berrian, nola interpretatu euskalduntasun mundua positiboki ez kokatzea?
|
|
|
talde batek bere patuan eta beste taldeen patuan duen kontrol maila. Hizkuntza talde batek garai bereko
|
beste
hizkuntza talde batzuen aldean duen botere sozial gisa ikus daiteke (Sachdev eta Bourhis, 2001, 2005). Kontrol instituzionala, berriz, hauxe da:
|
|
|
Hala ere, 1982ko Konstituzio Legea hartu zenean, Quebecek oraindik ere sinatu ez duen legea, konstituzioko 23 atalean Kanadako gainerako lurraldeko frantses hiztunek eta Quebeceko ingeles hiztunek lehen eta bigarren hezkuntza beren hizkuntzan egiteko eskubidea zutela adierazi zen, eta, beraz, hizkuntza gutxiengo ofizialek hezkuntzan zuten babes instituzionala hobetu zen (Landry eta Rousselle, 2003). Hortaz, hizkuntza lege eta —araudi probintzialek askotan Kanadako gainerako lurraldeko frantseshiztunen eta Quebeceko ingeles hiztunen bizindarra ahultzen bazuten ere, azken hamarkadetako hizkuntza lege federalen helburua izan da hizkuntza gutxiengo ofizialen estatusa babestea
|
eta
beste hizkuntzen mailan jartzea, Kanadaren batasunari eusteko bide gisa (Fortier, 1994; Fraser, 2006; Schmidt, 1998; Williams, 1998).
|
|
|
Hizkuntza talde bat ahula izan daiteke demografia aldagaien ikuspuntutik, baina sendoa babes instituzionalaren eta estatusaren faktoreen ikuspuntutik. Kasu horretan, hizkuntza talde horren bizindarra erdi mailako posizioan dago hiru dimentsioetan ahula
|
den
beste hizkuntza gutxiengo batekin alderatuz gero. Bizindar orokor sendoa duten hizkuntza komunitateek aukera gehiago dituzte kolektibo berezitu gisa bizirik irauteko bizindar ahula dutenek baino.
|
|
|
Bizindar subjektiboaren galdera sorta taldeko kideek beren taldearen bizindarraz eta beren hurbileko ingurunean garrantzitsuak ziren
|
beste
hizkuntza talde batzuen bizindarraz zer iritzi zuten neurtzeko egin zen.
|
|
|
Hiztunek beren hizkuntza komunitateaz duten pertzepzioa erroldadatuetan eta neur daitekeen babes instituzionalean oinarrituta egiten diren talde bizindarraren neurketa" objektiboak" bezain garrantzitsua izan daiteke. Bizindar subjektiboaren galdera sorta taldeko kideek beren taldearen bizindarraz eta beren hurbileko ingurunean garrantzitsuak ziren
|
beste
hizkuntza talde batzuen bizindarraz zer iritzi zuten neurtzeko egin zen (Bourhis, Giles eta Rosenthal, 1981). Bizindar subjektiboaren galdera sortaren bidez, erantzun emaileek beren taldearen bizindarra eta beren ingurunean garrantzitsuak diren beste talde batzuen bizindarra neurtzen dute, kontuan hartuz bizindar objektiboa osatzen duten demografiaren, babes instituzionalaren eta estatusaren alderdiak.
|
|
|
Taldearen barruko bizindarra handitzen duten pertzepzio itxuraldatzeak gertatzen dira hizkuntza taldeek beren taldearen bizindarra puzten dutenean eta beste taldeen bizindarra gutxiesten dutenean. Normalean atsegingarria izaten da norberaren hizkuntza taldea hurbileko ingurunean dituen
|
beste
hizkuntza taldeak baino egoera hobean dagoela pentsatzea. Bizindarraren pertzepzioari buruzko desadostasunak, berriz, honako kasu hauetan gertatzen dira:
|
|
|
Litekeena da geografikoki isolatuta dauden hizkuntza komunitateek demografia bizindar ertaina izatea, hiztunak leku edo lurralde jakin batean kontzentratuta daudelako. Adibidez,
|
beste
hizkuntza talde baten kontrolpean dagoen lurralde jakin batean kontzentrazio demografiko handia izateak (esaterako, erreserbak) konpentsatu egin dezake komunitateak demografia ahula izatea kopuru absolutuetan. Dena den, babes instituzional formal eta informalik ez izateagatik, hizkuntza gutxiengo horiek 4a irudiko" egoera egonkorra baina gaixotasun problematikoa" koadrantean daude.
|
|
|
katalanez (bertan Valentziako barietatea sartzen dugu, izen ofizial ezberdina badu ere), gailegoz eta euskaraz idatzitakoak, alegia. Gainontzekoak
|
beste
hizkuntza batzuetan agertzen ziren, Penintsulakoak (asturieraz, araneraz, aragoieraz) eta kanpokoak (batik bat, etorkinentzat zuzenduriko komunikabideak). Orduan ikertutako urteetan() 116 ziberkomunikabide aurkitu eta katalogatu genituen Euskal Herriko Autonomi Erkidegoan.
|
|
|
Euskaldunarentzat erakargarria den eduki informatibo nahiz kultural arrakastatsua, erdaldunari eskaini behar zaio gero, hark ere aintzakotzat eta konpetentetzat har dezan euskarazko zirkuitua eta beronen ekoizpena. Itzulpen agentzia edo euskararen produkzioa
|
beste
hizkuntzetan jariatuko lukeen denda zerbitzu moduko bat litzateke hori, euskararen indar zentrifugoa areagotuko zukeena.
|
|
|
Hori dela-eta, hizkuntza operatibo eta funtzionalei soilik dagokie hizkuntza beharra adieraztea, bai rol horri eutsi nahi dioten hizkuntzei, bai beste ezeren aurretik rol hori lortu nahi dutenei. Funtzional izateari utzi dion hizkuntza
|
beste
hizkuntza batez ordezkatuko da, eta hiztunek onartuko dute hizkuntza horren balio instrumentalarengatik. Atxikitze tazitua soilik instrumentaltasunari erreparatuz aztertuta ere —atxikitzea nahita edo behartuta izan; instrumentaltasuna, berriz, batzuetan halabeharrezkoa eta ezinbestekoa izango da, noski—, ez litzateke aztertu gabe utzi behar atxikitze hori gizartean zergatik eta nola gertatu den (Boyer 2007:
|
|
|
Orduan, atzeraelikadura hutsala da, eta ez dago berregokitze behar handirik, baldin eta ondoko beste sistema batekiko ez bada; kasu horretan, sistema hura bestearen eragin eremuan sartzen arituko litzateke. Hala ere, fase horretan, autoerregulazio zibernetikoan eskema deskribatzailea erabiltzeak ez luke zentzurik izango, baldin eta ez bada onartzen hizkuntza adierazpenen arteko botere harremanak hiztunek onartu behar dituztela, eta hiztun horiek
|
beste
hizkuntza erabilgarriago batzuen bila joango liratekeela.
|
|
|
Gero horrela ohartarazi zuten Kataluniako hizkuntza politikarekiko eragile kritiko batzuek (Bañeres & Roman� 1994: 40), eremu urriko hizkuntzaren alde aukeratzean, baliteke hiztunek eremu urriko hizkuntza horiek dituzten gizarteen joera orokorrak jarraitzea, hizkuntza ukipeneko hasierako egoera asimetrikoa delako
|
beste
hizkuntzarekiko edo hizkuntzekiko. Beraz, horren ondorioz, emulaziozko edo lehiazko espiritu egoerak sor daitezke (ibidem).
|
|
|
Sustapenaren bidez osatu? Hori egiteko behar den inbertsioa ez al da gehiegizkoa edo desegokia,
|
beste
hizkuntza lehentasun batzuk kontuan hartuta —esaterako, hizkuntza" superzentral" eta zentralei lehentasuna ematekoa, hizkuntza horiek lortuak baitituzte ekoizpen gaitasun operatiboak—. Horren aurrean, estandarizazio prozesuak, hizkuntzaren gizarte funtzioak erabiltzeko baliagarriak direnak nahiz hizkuntza beharrak adieraztea erraztekoak
|
|
|
Jokabide hori duena agian ez da jabetuko hori mendeko jokabidea dela, eta adeitasunaren adierazletzat hartzen du. Hala ere, guretzat mendetasun jokabidea da (sistematikoki amore ematea eta gure hizkuntza erabiltzeari uko egitea
|
beste
hizkuntza bat agertzen den unean), adierazpenezko jokabidea ez hartzea, eta asegabetasuna, autoestimuaren murrizpena eta gizakiari sortzen dion babesgabetasunarekin lotutako beste ondorio batzuk eragin ditzake (Weems eta Silverman, 2006). Horregatik deritzogun euskal hiztunen ongizatea eta gogobetetzea areago ditzakeela beste era bateko jokabidea izateko baliabideez jabetzeak
|
|
|
Pertsonek inguruneekin dituzten harremanetan (familia, harreman taldeak, identifikazioeta erreferentzia taldeak, etab.) oinarrituz eraikitzen dute nortasuna. ...zen da, eta horrek egonezina eragiten dio —ezin da justifikatu—.Onartzen badugu hizkuntza, komunikazio bitartekoa ez ezik, nortasun adierazlea ere badela (Mar�, 1996; Adell 2003) eta autoestimu maila egokia lortzeko, besteak beste, gure nortasunaren berri eman eta inolako konplexurik gabe agertzeko beharra dugula, nortasun adierazpen hori etengabe baztertzen eta kontra jartzen bada,
|
beste
hizkuntza baten faboretan (eta, horrenbestez, beste nortasun baten faboretan), oso zaila da, ezinezkoa ez bada, autoestimuari eustea. Fenomeno hori bikain aztertu du, Kataluniako gizarteari erreparatuz, Victor Alexandrek (Alexandre 2003).
|
|
2009
|
|
|
Hizkuntza alorrera etorrita, kalitatearen jardun lerro hori bakarrik betetzen da bezeroak hautatu badezake harreman hizkuntza. Ez da zaila konprenitzea bezeroa hizkuntza batean zuzentzen bazaigu eta guk horretan behar bezainbesteko gaitasunik ez dugulako
|
beste
hizkuntza batera eramaten badugu, kalitate galera nabarmen bat gertatzen dela. Galera horrek gurekiko harremanean izan lezakeen eragina bezeroaren esku geratzen da, bere erabakia da zenbaterainoko garrantzia emango dion.
|
|
|
Bertan sartzen dira, beraz, esparruok: hizkuntzen berezko edo, maizenik, ustezko tasunei buruz, hizkuntzen erabilerari buruz eta, azkenik, norbere taldeko edo
|
beste
hizkuntzako hiztunei buruzko iritzi jarrerak, bai eta jokabideak. Erabilera moduak ulertzeko eta erabileren zergatiak ezagutzeko funtsezkoa da, jakina, laugarren dimentsio hori.
|
|
|
Orain artean bazterrotan nagusi izan den elebitasun sozialak gurea bezalako hizkuntza gutxituei erreka joarazten diela ere esan zuen Partalek, eta eztabaidagarriagoa izan daitekeen ideia bota zuen hurrena: Internetek
|
beste
hizkuntza guztien artean lehiatzera garamatza eta lehia horretan aukera handiagoak omen ditugu (ideia eztabaidagarria dela diot, jokaleku horretan aukerak ugaritzen direla egia izan arren, mehatxuak ere proportzio berean hazten direlako; hortxe frogatu behar, beraz, abilezia: balantza aukeren aldera erorarazten).
|
|
|
Alboan ditugun dendariak eta kontsumitzaileak ez direlako gure harremansarekoak, euskararen harreman sarekoak, produktuen izenak kanpotik eta
|
beste
hizkuntza batean datozelako, eta orobat azalpen testuak, propaganda, eskaintzak eta megafono bidezko mezuak ere.
|
|
|
Haien hizkuntza ez delako beharrezkoa, are txarragoa, traba egiten du jarduera ekonomikoan erabiliz gero. Eskualdean fabrikak, merkataritzaeremuak... eraikitzen direnean, jarduera ekonomikoari eusten dioten harreman sareak beti
|
beste
hizkuntza batez baliatzen dira komunikatzeko. Jakina, euskaldunek arrakasta eta estatus jasoa izan dezakete beren lanbidean, baina beste hizkuntza bateko hiztun gisa.
|
|
|
Eskualdean fabrikak, merkataritzaeremuak... eraikitzen direnean, jarduera ekonomikoari eusten dioten harreman sareak beti beste hizkuntza batez baliatzen dira komunikatzeko. Jakina, euskaldunek arrakasta eta estatus jasoa izan dezakete beren lanbidean, baina
|
beste
hizkuntza bateko hiztun gisa. Lan munduan aurrera egin nahi duenak besteen hizkuntza menderatu eta erabili du.
|
|
|
Hizkuntzak ere, noski, desplazamendua bizi du: ia guztia dago
|
beste
hizkuntza batean adierazita, testuak, errotuluak, propaganda, triptikoak, kartelak, tiketak... Esan beharrik ere ez dago filmetako pertsonaiek gaztelaniaz hitz egiten dutela, eta gizarte eta bizi estilo amerikarra proposatzen dutela.
|
|
|
Autoreak dioenez, gizarte ekintza edo jarduera bat hizkuntza jakin baten bidez heltzen zaigunean, hizkuntza horretan barneratzen ditugu ekintza edo jarduera berriari loturiko portaera ereduak, erlazioak eta dagokien interpretazioa. Horren ondorioz, kultur osagai horiek
|
beste
hizkuntzan eransten dizkiogu geure ezagutza soziokulturalari. Izan ere, gizarteeremu bakoitzak bere osagaiak eta erlazioak antolatzean hizkuntza portaera bat eskatzen du.
|
|
|
Izan ere, gizarteeremu bakoitzak bere osagaiak eta erlazioak antolatzean hizkuntza portaera bat eskatzen du. Horrela, euskararen erabilerako eremu bat, adibidez, lagunen arteko aisialdia,
|
beste
hizkuntza batek bereganatzen du.
|
|
|
Zergatik? Alboan ditugun dendariak eta kontsumitzaileak ez direlako gure harreman sarekoak, euskararen harreman sarekoak, produktuen izenak kanpotik eta
|
beste
hizkuntza batean datozelako, eta orobat azalpentestuak, propaganda, eskaintzak eta megafono bidezko mezuak ere.
|
|
|
Zenbait euskal koropilo. Irakur Saila" Euskeraren arazoa
|
beste
hizkuntza pizkunderen argitan: Baionako Euskalo Astea (1970)".
|
|
|
" Laugarren zatia: gurea bezala ez ofizial diren
|
beste
hizkuntzek ukan dituzten problemak aztertzen ditu:... eta gero, hainbat erresumatan hizkuntza zapalduak birreraikitzeko experientzia, aldekoa ala aurkakoa (Joxe Luis Alvarez Enparantzak)... Bosgarren zatia:
|
|
|
15 Euskararen arazoa
|
beste
hizkuntza pizkundeen argitan in" Euskal Herritik erdal herrietara", 1978, 480481 orr.
|
|
|
" ...Euskara hizkuntza gutxitua eta zapaldua izanik honen erabilerak harrotasun bat ematen du askotan. Beronen erabilerak handitasuna ematen dudala iruditzen zait, erabiltzen ez dutenei kontrajarriaz, hauei handitasuna
|
beste
hizkuntza batek ematen baitie. Euskalduna izateak harrotasuna sortu behar digu eta ez kikildu hizkuntza zapaltzailearen aurrean".
|
|
|
Euskal Hezkuntza Sistemaren helburu nagusia, hizkuntza eremuan, komunikazio gaitasun ona lortzea da euskaraz nahiz gaztelaniaz. Horrekin batera, beste helburua ikasleak gutxienez atzerriko
|
beste
hizkuntza batean trebatzea da, betiere lehenbiziko hizkuntza errespetatuz, jatorrizko beste hizkuntza batzuk dituzten ikasleen kasuan. Konplexua da benetan gai horri eskola ikuspuntutik heltzea, eskolaren xedeak ez baitu izan behar euskararen eta gaztelaniaren artean dagoen desoreka parekatzea.
|
|
|
Euskal Hezkuntza Sistemaren helburu nagusia, hizkuntza eremuan, komunikazio gaitasun ona lortzea da euskaraz nahiz gaztelaniaz. Horrekin batera, beste helburua ikasleak gutxienez atzerriko beste hizkuntza batean trebatzea da, betiere lehenbiziko hizkuntza errespetatuz, jatorrizko
|
beste
hizkuntza batzuk dituzten ikasleen kasuan. Konplexua da benetan gai horri eskola ikuspuntutik heltzea, eskolaren xedeak ez baitu izan behar euskararen eta gaztelaniaren artean dagoen desoreka parekatzea.
|
|
|
Euskaren eta
|
beste
hizkuntzen kudeaketaren inguruko kontuak IMHren kudeaketan eta Ingurumen, Kalitate eta prebentzioko sistemetan eta sistemekin batera koordinatua egoteko.
|
|
|
2 Euskaren eta
|
beste
hizkuntzen kudeaketaren inguruko kontuak IMHren kudeaketan eta Ingurumen, Kalitate eta prebentzioko sistemetan eta sistemekin batera koordinatua egoteko.
|
|
2010
|
|
|
Elkarrizketatuak, denak leitzarrak. Eta ia ia guztiek, elkarrizketan," det", edo" jun" (eta ez" yoan", uler dadin), edo gipuzkeratzat edo batutzat har litekeen
|
beste
hizkuntza markaren bat erabili zuten.
|
|
|
Etxeko zakurrak dira. Ez dute euskaraz egiten, baina euskara ulertzen dute, eta ez
|
beste
hizkuntzarik. Horregatik diogu elebakarrak direla.
|