|
2003
|
|
|
1/ Oraintxe sei eun
|
urte
,/ gutxi gora bera,/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera;/ artean Nafarroak,/ Gipuzkoak gañera,/ egiñ izandu zuten/ erreiño bat bera;/ orain galdeera/ zoaz egitera: / zeren billatzera/ gipuztarrak joan giñan/ Gaztel aldera?
|
|
|
1847
|
urtean
Juan Ignazio Iztueta gipuzkoarraren() Guipuzcoaco Provinciaren Condaira edo Historia argitaratu zen Donostian. Liburu hau, espezifikoki eta hitzaren zentzu osoan, historia lantzat har dezakegu.
|
|
|
Hasteko tubalismoa: . Lau milla ta gueiago
|
urte
dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
Iztuetak bere historia argitaratu eta handik sei
|
urtera
, 1853an, Jean Martin Hiribarren() lapurtar erretorak84 Escaldunak: Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona 5000 bertso lerrotako poema liburua argitaratu zuen (240 orrialdetan).
|
|
|
185) Iturriagak 1842an argitaratu zuen Dialogos vasco castellanos para las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa obraz gain (eta Bujandak aipatzen dituen Iturriagaren beste zenbait obra, 1991: 124),
|
urte
bi lehenago antzeko beste irakurgai elebidun bat atera zuen Luis Astigarragak ere, Batzar Nagusien aginduz doan banatu zena Gipuzkoako eskoletan.
|
|
|
eskainiz.
|
Urte
batzuk geroago, 1847an, Xahok, Henri Beltzuntzeko jauntxoarekin batera, Histoire des basques bat osatu zuen, Euskal Herri osoa, zazpi probintziekin, barne hartuz. Lan historiografiko gisa aski topikoa izan arren (kantabrismoa, iberismoa,...), Hiribarrenen lanerako erreferente izan zela pentsa daiteke (erkaketa sistematiko bat egitea interesgarria litzateke).
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila
|
urte
gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Nap... Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela, eta
|
urte
hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
1858an, esate batarako, Alexander Meabe delako Hegoaldeko batek Erromanoak euskaldunen guduan izeneko lana aurkeztu zuen. Eta
|
urte
berean, Indianotegi zeritzon Iparraldeko batek, hola zioen bertso batean: –Beti fier, leal eta kortes/ Eskalduna kantabre da sortzez,/ Izena du xoilki kanbiatu,/ Bainan ezta arraza mendratu.?
|
|
|
Txema Larreak nazionalizazio prozesu horren testigantza zabala bildu du garaiko bertsoak aztertuz. Guri dagokigun historiografiaren aferan Kubako Gerra testuinguruan(
|
urteetan
), azaldutako bertso baten adibidea hartu diogu: –Pelayo ta Anfonso, k/ zituzten [mairuak] beldurtu/ danakin amaitzera/ oraintxe goaz gu?. 99 Beraz, bertsoen bidez, XIX. mendean herritarren artean zabaltzen ari zen euskal kontzientzia historikoa ez ezik, espainiar eta frantses kontzientzia historikoaren hedapena ere beha daiteke.
|
|
|
Lapurdiko Larregik aurreko mendean bezala, Lardizabalek ere Royamont en frantsesezko lana euskaratu zuen. Lan hau, prosa ederrean idatzia aski irakurria izan zen, eta handik
|
urte
batzuetara bigarren edizio bat izan zuen (1887an). Gregorio Arrue Zarauzko eskolamaisuak() San Ignacio gloriosoaren bicitza argitaratu zuen 1866an.
|
|
|
Gregorio Arrue Zarauzko eskolamaisuak() San Ignacio gloriosoaren bicitza argitaratu zuen 1866an. Eta arrakastak animaturik
|
urte
bi geroago Santa Genovevaren vicitza obraren euskarazko itzulpena egin zuen. Lan hau izugarri arrakastatsua izan zen.
|
|
|
Goihenetxerekin segituz, Etxepareren bide beretik letorke Joanes Leizarraga kalbinista, sortzez lapurtarra baina Nafarroa Beherean ezarria (1506??). Leizarragak ez zuen historiografia lanik idatzi, baizik Testamentu Berria euskaratu (1571
|
urtean
argitaratuz). Baina obra horren hitzaurrean ikus daitekeenez, bere pentsaera irekita zegoen arlo sozialeko gogoetara, arlo instituzionaletako auzietara, eta adi bere garaiko eta herrialdeko gertakarietara.
|
|
|
Leizarragak Testamentu Berria argitaratzen zuen
|
urte
berean, 1571an, beste euskaldun batek, Esteban Garibai gipuzkoarrak(), bere Compendio Historial de España liburua atera zuen. Bertan, Leizarragak idatzi zuenaz bestelako narratiba historiko bat proposatzen zen, arrakasta askoz handiagoa izango zuena.
|
|
|
Testu honetan 1569
|
urtean
Nafarroako erregina Joana Albretekoaren eta bere politika protestantearen kontra borrokatu ziren euskaldun noble familiei egiten zaio erreferentzia. Euskarazko narratiba berrietako ikuspegi historikoa Leizarragaren aurkako bandoan kokatzen da:
|
|
|
Bernard Larregi lapurtarrak
|
urteetan
argitaraturiko Testamen Zaharreco eta Berrico Historioa aipa dezakegu Iparraldean. Lan hau D. Royamont ek frantsesez idatzitako Bibliako historiaren itzulpena zen, eta santu batzuen bizitzak ere bazekartzan.
|
|
|
euskaldunak hartzen zituen56 Zerabiltzan erreferentzia historikoak ere tradizio kantabristakoak ziren, eta labur labur izan arren han hemenka azaldu zituen. Adibidez, euskara. Espaiñia güzian, lehen mintzoa izanik, ta dierri [nazio] arrotzek mendietara baztererazirik, hirur mila
|
urthe
hetan dagoela hetan kokatürik, idatzi zuen.57
|
|
|
Txomin Peillenek, 1983an Egiategiren lehen liburua argitaratzeaz gain haren lanaren atal aurkituberri baten transkribapena egin du (2002
|
urtean
). Oraindik argitaratu ez bada ere, transkribapena Filosofo Huskaldunaren Ekheia II izenburuaz Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan dago ikusgai.
|
|
|
Aro Berriaren hasieran, inprentaren agerpenarekin eta Ernazimendu giroan herri hizkuntzak birbaloratzearekin, gauzak aldatzen hasi ziren. Bernard Etxepare Nafarroa Behereko apaizak, 1545
|
urtean
Linguae Vasconum Primitiae. Euskaldunen hizkuntzaren hasikinak, argitaratu zuen.
|
|
|
XVI. mendetik 1876
|
urteraino
, lau saio kontabilizatu ditugu euskaraz propioki historia generokotzat har daitezkeen lanak idazteko: Etxeberri Sarako medikuaren Eskuararen hatsapenac argitaratu gabea (XVIII. mende hasieran), Egiategi zuberotar irakasle filosofoaren euskal historia orokor proiektu gauzatu gabea (XVIII. mende amaieran), Iztueta gipuzkoar funtzionarioaren Guipuzcoaco Provinciaren condaira (1847an argitaratua), eta Hiribarren lapurtar apaizaren poema historikoak mende beraren erdialdean (1853an argitaraturiko Eskaldunak nabarmenduz).
|
|
|
Gure kasuan,, euskarazko historiografia? egun definituriko gaia dela diogun heinean, azken
|
urteotan
euskaraz idatzitako historia lanak biltzera, aztertzera eta horren inguruko arazoak eta erronkak jorratzera muga gintezkeen. Baina historiografia lan bat ez litzateke egiazko historiografia, oraingoak ez ezik antzinagoko lanak ere ikuskatuko ez balitu.
|
|
|
Artikulu honetan, lehen epea aztertzera mugatuko gara, aurrekariena. Epe hau euskarazko historia lanen sorreratik
|
urteetara
luzatu dugu. Azken mugarri hori, II. Inperioaren erorketak Frantzian (eta Ipar Euskal Herrian), eta foru abolizioak Hegoaldean markatu zuten.
|
|
|
Lehenengo hedatu zena artoa izan zen, oso garrantzitsua izan zelarik, batez ere, XVII.eko krisia moteldu zuelako Euskal Herrian (arrantza, burdingintza eta merkataritzaren indarra gutxitzean), zitu eskaintza zabaltdu baitzuen eta nekazarien erreserbak gehitzean
|
urtean zehar
. Badirudi, artoa garai hartan ekarri zuena Gonzalo Perkaiztegi izan zela (Hernaniko gotzain batekin harremanetan zegoena) (Busca Isusi, 1983).
|
|
|
Patata berandu iritsi zen eta animalien janari gisa erabiltzen hasi zen (Araba eta Sakanan, bababeltzaren ordez sartu zen). Gosete
|
urteetan
gehitu zen, batik bat, bere lanketa.
|
|
|
Diputatu Generalak 1765ean Gozogileen ordenantzei egindako oharretan29, agertzen da ikastaldia bosteko urtekoa izan behar zela, ordenantzetan eskatutako lau
|
urteen ordez
, ikasleak ofizioa hobeto ikasteko astia izan zezan, ondo ikasitako gozogilea lortzeko. Hau interpreta daiteke instituzioek gozogileen produkzioaren kalitateaz zuten arduraren barrenean30; bestalde, uler daiteke baita ere, ikasleak mailaz igotzeko trabak jartzeko era bat bezala (bere lanaz merkeago balia zitezkeelako, gainera), baina hau arruntagoa eta onargarriagoa eta ulergarriagoa litzateke, beharbada, ofiziokoek jarritako traba balitz eta ez instituzioetatik?
|
|
|
Ikasle edo aprendiz izateko kontratuak era desberdinetakoak izan zitezkeen: 1840ko Tolosako kontratu baten arabera (Garmendia Larrañaga, 1979), aprendizari
|
urte
baterako kontratua egiten zitzaion; bertan, ikasle izan nahi zuenak 7,5 urrezko ontza ordaindu behar zizkion maisuari bere heziketagatik (fiadore bat aurkeztuz, gainera, horren kargu egingo zela ziurtatzeko). Kontratuaren baldintzetan zehazten zen, maisuak ahal zuen dena irakatsi behar ziola, eta ikasleak egunik huts egin gabe eta gogoz lan egin behar zuela.
|
|
|
Kontratuaren baldintzetan zehazten zen, maisuak ahal zuen dena irakatsi behar ziola, eta ikasleak egunik huts egin gabe eta gogoz lan egin behar zuela. Aldiz, 1685ean Monrealen zazpi
|
urtetarako
kontratu bat egin zen (Mateo Pérez, 1995), maisuak mantenua emanaz ikasleari (janaria eta «calzado» zehaztuta), irakasteaz gain, noski.
|
|
|
1765ean lortu egin zuten (horrekin salalketa egiteko eskubidea zuten, hiriko justiziak parte har zezan), baina era mugatu batean: soilik bi aldiz
|
urtean
, martxoan eta uztailean, gozogile ez ziren auzokoen askatasunak ez gutxitzeko (eta fabrikazioa egiten jarrai zezaten lasaiki), fraudeak egiten ziren ikusiz. Bisita hau orduan egingo zutenak, prokuradorea, diputatu bat (udalak aukeratua), fiel de medidas delakoa eta otro acompañado ziren, bi veedoresekin batera, hau gutziau egiten zelarik, ikuskaketak partzialak izan ez zitezen edo ikuskatzaileak sobornatuak.
|
|
|
Bisita hauek itxuraz
|
urte
batzuetan zehar ez ziren egin, eta, ondorioz, kalitatean iruzurra egiten zen, ordenantza desberdinek agertzen digutenarena arabera37.
|
|
|
Ezkogintza edo cereriazko bi dendak ere bisitatu behar zituzten iruzurren aurka.
|
Urtean
bi aldiz aztertu behar zituzten, eta hori alkate, errexidore eta kapitulareek egiten zuten kobratu gabe. Korredoreek ezin zuten merkatalgorik egin, euren egoera aprobetxatuz.
|
|
|
b) Aurrrekoa bezain aberatsa eta zehatza ez den arren, interesgarria da baita ere, 1741
|
urtean
Cristobal Domingo de Zaldos eskribauak Teresa Rotaeta eta Joseph Furundarena senar emazte txokolategileen ondasun inbentarioa egin zuen (senarrak esandakoaren arabera): ondarea 3.000 errealekoa izanik.
|
|
|
Txokolategileen ordenantzei buruz zerbait komentatu beharra daukagu: 1520
|
urtean
Mexikotik Espainiara kakaoa eroan zuten. XVI. mendean txokolategileak, gutxi batzuk elkartuak zeuden, eta ezkogile nahiz gozogileekin nahastuta zeuden, kontuan hartu behar baitugu, erabiltzen zituzten lehengai eta materialak nahiko berdinak zirela.
|
|
|
170). Data ikusita, XIX.eko lehenengo
|
urteei buruzko
erreferentziak zirela badakigu, baina XVIII. mendeko bukaerako errealitatearekin pareka dezakegula iruditzen zaigu, batez ere, jakina, gizarteko goiko klaseen jan edateko ohiturak zeintzuk ziren jakiteko.
|
|
|
Hala ere, 100
|
urte
lehenago Euskal Herrian boladua edaten zela jakin badakigu.
|
|
|
1661
|
urtetik
gutxienez, Oñatiko Bidaurreta konbentuan borraiazko dultzeak egiten zituztela badakigu.
|
|
|
K. o. 62
|
urtean
ere, Neronek ospatutako oturuntza batean eztia eta fruituak edurrarekin hoztuak izan zirela dakigu.
|
|
|
b) XVI. mendetik aurrera, jadanik, benetako izozkiak ditugu. 1533
|
urtean
Catalina Medici Frantziako Enrike II.arekin ezkondu zenean, bere sukaldariak Frantziara eroan zituen, eta italiar haiek, prestatutako izozkiak ospe handia lortu zuten. Baita izozkien onerako, lagungarria suertatu zen Procopio Parisera bizitzera joan zela; bertan izozkia, hobetzeko?
|
|
|
Euskalerrian produzitua zena kontsumitzen zela diosku Atlas Etnografikoak (Euskalerriko Atlas Etnografikoa, 1990), baina autarkia hau matizatu beharra dago. Txirotasunak eta
|
urte
osorako elikadurarik ez izateak esan nahi zuen, aktibitate osagarriak egin behar izatea jana erosi ahal izateko (artisautza edo itsas garraioa kasu), eta bestalde merkataritza garatzea falta ziren produktuak ekarri ahal izateko. Hala ere, aktibitateak desberdinak ziren lekuaren arabera.
|
|
|
Naturak gizakiei eta animaliei lehenengo elikagai gozoak (eztia, fruitu lehorrak?) goiztiar eman zizkigun. Antropologo batzuen ustez, 200.000
|
urte
daramatzagu eztia jaten.
|
|
|
/ Zure elikagai honek zeure seme alabenganako duzun gozotasuna azaltzen zuen,/ jaten zuenaren gurarira egokitzen baitzen,/ eta bakoitzak zer nahi, hura bihurtzen. / Elurraren edo izotzaren antzeko izan arren,/
|
urte
gabe jasaten zuen sua[?]?;.
|
|
|
Testuinguru gozozale honetan, K. a. 75
|
urtean
Ponpeio-k Pompaelo, Iruñea, sortu zuen. Erromak gozogintza garrantzitsua zuenez eta Pompaelo Erromatik eraginda zegoenez, pentsa dezakegu gure Pompaelon elikagai gozoak egongo zirela.
|
|
|
Teknikoki ez zen esklabutza, zeren eta morroitza kontraktual baten menpean zeuden. Morroiei bost
|
urte
pasa ondoren askatasuna ematen zizkieten, eta nekazari moduan ezarriak izan zirela esaten zen, baina, egitez, askok ez zuten ikusten morrontzaren amaiera.
|
|
|
1610
|
urtean
, garapen aldian, Holandar itsasontzi batean Europara heldu zen azken era horretan.
|
|
|
1637
|
urtea
baino lehen Oxford-era eroan zuen Esmirna-ko greziar apezpiku ortodoxo batek. Ikasleak logurari aurre egiteko edari aproposa zela konturatu orduko, kafearen hedapenari lagundu zioten.
|
|
|
Ikasleak logurari aurre egiteko edari aproposa zela konturatu orduko, kafearen hedapenari lagundu zioten. 1699
|
urtean
Ingalaterra eta 1680tik urtera arte Londres, mendebaldeko munduaren kafe kontsumitzaile garrantzitsuenak ziren hurrenez hurren.
|
|
|
Ikasleak logurari aurre egiteko edari aproposa zela konturatu orduko, kafearen hedapenari lagundu zioten. 1699 urtean Ingalaterra eta 1680tik
|
urtera
arte Londres, mendebaldeko munduaren kafe kontsumitzaile garrantzitsuenak ziren hurrenez hurren.
|
|
|
XVII. mendean Euskal Herrian txokolatea gosarian ordezkatzen hasi zen, baina, benetan, XIX. mendean hedatu zen. 1811
|
urtean
Bilbon lehenengo kafea, kafetegia?, Café Suizo zeritzana, ireki zen. Café Suizo honek, pasteleria eta konfiteria elkartu zituen, gainera.
|
|
|
Harrezkero elikaduraren historiari buruzko bibliografia asko hazi da Europan eta asko iritsi zaigu gaztelaniara itzulita guregana; jakina, hori guztia ez da ageri gure lanean. 2Eta horrela da oraindik, kontuan izan betiere, lan hau 1996ko otsailean aurkeztu genuen?, nahiz eta, azken
|
urte
hauetan,. Historia Berria, deitu den korronte historiografikoa Espainiar estatuko unibertsitateetara eta, bide batez, Hego Euskal Herrietakoetara iristen ari den heinean, lantzen hasi den gaia izan elikaduradurarena ere.
|
|
|
deitu direnak bezala, 1766an Gipuzkoatik Murtziara hedatu zirenak. Batez ere goseak eragin zuen matxinada, uzta txarren eta ale merkatuaren askatzeko hartutako neurriak zirela eta, ogiaren prezioa altua zen (bestelako inplikazioak ere egon ziren arren, jesuiten kanporaketarekin).
|
Urte
berean, ministerioen bidezko gobernua hasi zen, erregearen gobernu pertsonalaren ordez, baina gatazka desberdinak izan ziren gobernarien inguruan. Mendearen bukaeran Frantziako Iraultzaren ondorioz sortutako gatazkak gehituko ziren testuinguru honetara (Konbentzio Gerra?).
|
|
|
deitzen zena udaleko kideetara mugatua zegoen. Arabako Batzar Nagusien Hermandadeak edo anaiarteak
|
urtean
bi aldiz biltzen ziren Gasteizen eta Arriagan.
|
|
|
Pertsona aldaketa horiek, dena den, ez dute ekarri helburu aldaketarik, lan egiteko moduena baino, neurri batean, eta indar berrien metatzea une oro. Horren lekuko dugu dagoeneko bi libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren azken joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003
|
urteetan
. Azken urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira:
|
|
|
Horren lekuko dugu dagoeneko bi libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren azken joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003 urteetan. Azken
|
urte
hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira: 2001 urtean. Nafarroa, 3000 urte:
|
|
|
Azken urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira: 2001
|
urtean
–Nafarroa, 3000 urte: kultura eta historia?
|
|
|
Azken urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira: 2001 urtean. Nafarroa, 3000
|
urte
: kultura eta historia?
|
|
|
kultura eta historia? landu zen, garai historiko desberdinak eta jakintza arlo desberdinak uztartuz; 2002
|
urtean
Miarritze izan zen sailaren ikastaroaren egoitza eta jorratutako gaia euskal arrantzaren historia izan zen, Ternuatik bolantetara; 2003 urtean, azkenik, Iruñea izan zen berriro historiagileen biltokia eta historia musikaren bidez nola landu jorratu zen.
|
|
|
kultura eta historia? landu zen, garai historiko desberdinak eta jakintza arlo desberdinak uztartuz; 2002 urtean Miarritze izan zen sailaren ikastaroaren egoitza eta jorratutako gaia euskal arrantzaren historia izan zen, Ternuatik bolantetara; 2003
|
urtean
, azkenik, Iruñea izan zen berriro historiagileen biltokia eta historia musikaren bidez nola landu jorratu zen.
|
|
|
Hogeita hamar
|
urte
hauetan, beraz, pertsona ugari bildu da Historia Sailaren inguruan eta udako ikastaroek goi mailako kalitatea lortu dute urteen eta ahaleginen poderioz. Bada, ordea, oraindik, zer hobetu.
|
|
|
Hogeita hamar urte hauetan, beraz, pertsona ugari bildu da Historia Sailaren inguruan eta udako ikastaroek goi mailako kalitatea lortu dute
|
urteen
eta ahaleginen poderioz. Bada, ordea, oraindik, zer hobetu.
|
|
|
Harri Aroko edergintza, Erdi Arokoa eta Pizkunde arokoa, Joseba Intxaustiren Ipar Euskal Herria 1870etik 1914rat, Jose Luis Lizundiaren Geografia politikoaren ixtorioa eta J. Larramendiren Gaurko euskal edergintza. Hitzaldi sorta horrek sailak hurrengo
|
urteetan
izango zituen hainbat ezaugarri iragartzen zituen: gaien dibertsitatea, denbora historiko desberdinen azterketa, hiztegi bateratuaren falta, irakasleen aniztasuna eta harreman falta unibertsitate ofizialekin.
|
|
|
Egoera hau 1976/ 1977
|
urteetan
hasi zen aldatzen. 1976an eman zuen Joseba Agirreazkuenagak UEUko Historia arloko bere lehen hitzaldia, beste askoren aitzindari.
|
|
|
Helburu horiek, neurri batean bakarrik, bete ziren; lan horietako asko ondoren Gordailu taldea eta UZEIren bidez gauzatu baitziren eta ez, zuzenean, UEUren Historia sailaren eskutik. Hurrengo
|
urteetan
egindako zenbait ikastaro, terminologia eta hiztegigintzari buruz, testuinguru horretan kokatu behar dira, baita lan horren emaitza garrantzitsuena ere, UZEIk 1984 eta 1988 bitartean argitaratutako Mendez mende liburu bilduma, Batxilergoko ikasle eta irakasleei zuzenduta.
|
|
|
Bitartean, 1980an, saila berregituratu zen, ikerketari ateak irekiz. Hurrengo
|
urteetan
Agustin Azkarate izan zen Historia Sailburua, Joseba Agirreazkuenaga Iker azpisailaren arduraduna, Ramon Amundarain Irakas azpisailarena eta Joseba Intxausti Lexikografia azpisailarena. 1981an kaleratutako Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren lehen alean (sailaren produkzio idatziaren lehen emaitza zuzena) esaten zaigunez sailaren helburuak Historialari sakabanatuak elkarganatzea eta euskal historialarien arteko koordinakuntza indartzea; Historiarako euskara normalizatu bat sortu eta finkatzea eta Historiaz euskaraz egiten diren edo egin litezkeen lanak bizkortu eta zabaltzea ziren.
|
|
|
Egitura berriak, ordea, ez zuen luze iraun eta
|
urteetako
ikastaroei erreparatzen badiegu, Historia Sailaren ahuleziaz jabetuko gara: 1983an ez zen ikastarorik eman eta hurrengo urteetan 6 hitzaldi solte, gehienak ikerketa lanekin lotuta.
|
|
|
Egitura berriak, ordea, ez zuen luze iraun eta urteetako ikastaroei erreparatzen badiegu, Historia Sailaren ahuleziaz jabetuko gara: 1983an ez zen ikastarorik eman eta hurrengo
|
urteetan
6 hitzaldi solte, gehienak ikerketa lanekin lotuta. Hiru dira hutsunea azaltzeko argigarri zaizkigun arrazoiak.
|
|
|
Hiru dira hutsunea azaltzeko argigarri zaizkigun arrazoiak. Alde batetik, sailaren barruan ikertzaileek hartutako pisua, ondorengo
|
urteetan
mantendu dena, irakaskuntza ertaineko irakasle eta bestelako pertsonen kaltetan. Baina ikerlarien kopurua beti txikia izan da.
|
|
|
Ezin ahaztu, dena den, zenbait lagunen lankidetza, hala nola Joseba Agirreazkuenagarena, Josu Chuecarena edota Emilio Majuelorena. Garai horretan, udako ikastaroak,
|
urtean zehar
antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal Herriko Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe:
|
|
|
Garai horretan, udako ikastaroak, urtean zehar antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal Herriko Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost
|
urtez
Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: 1986an Gerra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen.
|
|
|
Garai horretan, udako ikastaroak, urtean zehar antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal Herriko Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna,
|
urtez
urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: 1986an Gerra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen.
|
|
|
Garai horretan, udako ikastaroak, urtean zehar antolatutako hitzaldi zikloak eta Gasteizko historia fakultatean prestatutako Euskal Herriko Historiaz jardunaldiak izan dira Historia Sailaren lanaren lekuko. Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez
|
urte
, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: 1986an Gerra Zibila, 1989an iraultza garaiak eta Historiaurrea, 1990an Industrializazioa, 1991an Faxismoa, 1992an Langile mugimendua, 1993an Nazionalismoa, 1994an Historiografia eta aldaketa ekonomikoa (Ekonomia sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000 urtean, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen.
|
|
|
Hamabost urtez Saila zuzendu duen talde horren emaitzen artean dugu ikastaroei emandako sendotasuna, urtez urte, hutsik egin gabe, antolatu direlako; kasu gehienetan gai desberdinei buruzko monografikoak antolatuz, baina gai solteak baztertu gabe: ...a sailarekin batera), 1995ean Militarismoa eta antimilitarismoa, 1996an Erromatarkuntza eta Irakaskuntzaren historia (Pedagogia sailarekin batera), 1997an Ekologia, Eliza eta itsasoa, aurrenekoa eta azkena berriro ere Ipar Euskal Herrian, 1998an Kirola Iruñean (Antropologia sailarekin batera) eta Historia eta Literatura Miarritzen, 1999an Frankismoa Iruñean eta Historiografia Miarritzen eta 2000
|
urtean
, azkenik, Iruñean Sozialisten agintaldien balantzea eta Irudia eta Historia Miarritzen. Gasteizen antolatutako jardunaldien gaiak, honako hauek izan dira, 1996, Gerraosteko euskal nazionalismoa(); 1997, Karlistadak, 1998 Ipar Euskal Herriaren Historiaz, 1999 Baztertuak Euskal Herriko Historian eta, 2001, Euzko Alderdi Jeltzalearen Historia.
|
|
|
Hitzaldi sistemaren mugaz jabeturik, lanen argitalpena kezka handia izan da. Horren lekuko dugu 1990an kaleratutako Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren hirugarren tomoa eta
|
urte
berean sortutako Uztaroaldizkariaren erredakzio batzordean historiak duen ordezkaritza. Produkzio idatzia bultzatzeko ezintasuna da, dena den, talde horren hutsune nabarmenena:
|
|
|
Euskal Herriko Historia eta Gaur Egungo Munduaren Historiari eskainitakoak. Duela hogei
|
urte
plazaratutako terminologia arazoak bere horretan jarraitu zuten, historialarien sakabanaketak eta lehentasun desberdinek bigarren mailan utzi dituztelako, irakasle, ikerle eta ikasle bakoitzak bere erara erantzun baitie lanean sortutako kezka eta galderei.
|
|
|
1920ko hamarkadan, abangoardietako artistak, garai berri horietan ere euren artista papera mantentzen ahalegindu ziren, erregimen berriaren onespena lortzen saiatuz. Abangoardisten asmo honek ezusteko norabidea hartu zuen 1929
|
urtetik
aurrera, sovietar erregimenak artearenganako interesa handituko zuenenean, propagandarako baliagarria zela ikustean.
|
|
|
Kasimir Malevich en kasuan, arte instututuetan parte hartzen egotetik, eta Suprematismoko eskola artistikoa sortzetik, zuzendari postua galtzera igaro zen, bere eskolak, estatuaren esanetan, ez baitzituzten ardatz egokiak garatzen. Azkenik,
|
urteen artean
, bere lana burgesa eta formalista zelako salaketapean erakusketa gehiago egitea debekatu zioten. Horrela arte abstraktua onartzen ez zen garaiotara moldatuz bere estiloa eraldatzen saiatu zen, figurazio eta ohiko errealismora pasatuz.
|
|
|
Honekin batera heziketa artistikoaren sistema guztia berrantolatzeari ekin zion. Baina sistema berria ezarri aurretik, zaharra desegiteko hainbat
|
urte
behar izan zituen, ondorioz denbora luzea igaro zelarik arte eskola gabe. Ondoren Komite Zentralak, arlo bakoitzeko eskola bakarra eratu zuen:
|
|
|
Errusian 1917
|
urtean
gertatutako Iraultza sozialistak aldaketa ugari ekarri zituen. Aldaketa hauek ez ziren arlo politiko, ekonomiko eta ideologikora soilik mugatu.
|
|
|
Artea ideia politikoei lotua zegoen jada (bizitzatik eta bizitzarako burututakoa den heinean), eta militar terminoak ere erabiliko ziren hau izendatzeko, honela
|
urte
hauetan egindako artea, abangoardiako artea bezala ezaguna izango zen.
|
|
|
Hala ere, Kondairazuzentzen duten UEUko Historia Saileko kideen iritziz ekitaldi hartan esandakoak bere hartan publikatzeko modukoak dira, bereziki ondo egokitzen baitira Kondairaaldizkariak plazaratu nahi dituen zenbait auzitara: historiaren egungo estatus labainkorra zientzien artean, Euskal Herriko historiografiaren egoera, euskaraz historia lantzearen erronkak, etab. Izatez,
|
urte
batzuk lehenago, Iban Zaldua (Pruden Gartziarekin batera) antzeko auziez arduratu zen beste liburu batean (Historia: zientzia ala literatura?, UEU, Bilbo, 1995); eta horrek eta bere euskal idazle/ historialari kondizio bikoitzak, abiapuntu aparta eskaintzen zion gai hauetaz aritzeko.
|
|
2004
|
|
|
Hernaniko II. Industrializazioak 40 hamarkadan behin betiko indarra hartu zuen. Baina hasiera hasieratik izan dut gogoan II. Industrializazio honen aurrekari izango dena, hau da, 1900
|
urtean
hasi eta gutxi gora behera 1939ra luzatu zena.
|
|
|
Taulan ikus daitekeen gisan 1955
|
urte
ingurura arte (antzinako etorkinak, tarteko etorkinak) Gipuzkoatik eta beste euskal probintzietatik zetozen etorkinek pisu handia zuten8 Baina pixkanaka (1955 urtetik aurrera bereziki) espainiar estatuko etorkinak garrantzia hartzen joan ziren. Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen.
|
|
|
Taulan ikus daitekeen gisan 1955 urte ingurura arte (antzinako etorkinak, tarteko etorkinak) Gipuzkoatik eta beste euskal probintzietatik zetozen etorkinek pisu handia zuten8 Baina pixkanaka (1955
|
urtetik
aurrera bereziki) espainiar estatuko etorkinak garrantzia hartzen joan ziren. Lekuko gisa mintzatu zaidan Asunek emigrazio uholde hau bizi izan zuen.
|
|
|
Senarra aurrez etorria zen lanera.
|
Urte
batzuk Aizarnazabalen igaro ostean iritsi ziren Hernanira. Lehen hilabeteetan etxea elkarbanatu beharrean aurkitu ziren:
|
|
|
Baserrian jaio eta igaro zuen gaztaroa. Baserriko ekonomian laguntzeko esne saltzaile moduan lan egin zuen
|
urte
askoan. Ezkondu ostean senarrak eta berak herrian erosi zuten pisua.
|
|
|
Arantxak «oso esklabua» bezala definitzen du
|
urte
askoan egin zuen lana. Dioenez ordutegi finkorik gabeko lana zen berea, edozein unetan deitu ziezaioketen dendatik beste hamar albornoz josteko esanez.
|
|
|
Aurrerago aipatuko dudan moduan oso ohikoa zen emakumeek «isilpeko merkatutik» lan merkatu ofizialetara eta alderantziz jauzi egitea11 Mercedesek12bi merkatuak ezagutu zituen. Hamalau
|
urtez
geroztik Zikuñagan ibili zen lanean, baina fabrikako lanaz gain gogoan du familiako emakumeek zelofan poltsak egiten zituztela etxean:
|
|
|
«Isilpeko merkatuan» lan egiten zuten emakumeez gain bazeuden gizonekin batera fabriketan lan egiten zuten emakumeak ere13 Emakume hauek ezkongabe eta alargunak ziren. Izan ere, 1962
|
urtera
arte indarrean egon zen ezkondu ostean emakumeak lana uztera behartzen zituen legea. Hala baieztatzen dute lekukotzek:
|
|
|
Batzuen iritziz fabrikan lan egiteak ez zuen inolako kutsu ezkorrik. Aurreko lekukotzan Arantxak esan digun moduan hamalau
|
urte
ingurutik ezkondu bitartean fabrikan lan egitea nahiko ohikoa zen, eta ohikotasun horrek normaltasun bat ematen zion. Beste batzuen iritziz fabrikan lan egitea oso gaizki ikusia zegoen, Asunek dioenez gaur egunean prostituta moduan lan egitean bezain gaizki:
|
|
|
1900
|
urtean
hasi zen Hernaniko industrializazioa abian eta 50, 60 hamarkadetan hartu zuen behin betiko indarra. Urte hauetan Hernaniren itxura guztiz aldatu zen.
|
|
|
1900 urtean hasi zen Hernaniko industrializazioa abian eta 50, 60 hamarkadetan hartu zuen behin betiko indarra.
|
Urte
hauetan Hernaniren itxura guztiz aldatu zen. Ekonomiari dagokionez, industria sektoreak nekazaritza baztertu zuen.
|
|
|
Euskal Herriko industrializazio 1842
|
urte
inguruan jarri zen abian. Pixkanaka indarra hartzen joan zen 1870 urte bitartean eta bigarren karlistaldiaren ondoren 1876 urte inguruan, behin betiko garapen aldia hasi zen.
|
|
|
Euskal Herriko industrializazio 1842 urte inguruan jarri zen abian. Pixkanaka indarra hartzen joan zen 1870
|
urte
bitartean eta bigarren karlistaldiaren ondoren 1876 urte inguruan, behin betiko garapen aldia hasi zen. Fase hori hainbat hamarkadaren atzerapenaz iritsi zen, Europako gune «aurrerakoiekin» alderatuz gero, baina hori ez zen oztopo izan Hego Euskal Herria, Iberiar penintsulako bigarren industria gunea bilakatu zedin.
|
|
|
Euskal Herriko industrializazio 1842 urte inguruan jarri zen abian. Pixkanaka indarra hartzen joan zen 1870 urte bitartean eta bigarren karlistaldiaren ondoren 1876
|
urte
inguruan, behin betiko garapen aldia hasi zen. Fase hori hainbat hamarkadaren atzerapenaz iritsi zen, Europako gune «aurrerakoiekin» alderatuz gero, baina hori ez zen oztopo izan Hego Euskal Herria, Iberiar penintsulako bigarren industria gunea bilakatu zedin.
|
|
|
Lehenengoan, nekazaritzaren garrantzia galtzea izenburupean, industrializazioaren aurreneko epealdia aztertuko dut. Bigarren zatian jada industria pizten deneko
|
urteetan
zentratuko naiz, herrian gertatutako hainbat aldaketari so eginez. Azkeneko atalean, garai honi emakumeek egindako hainbat ekarpen aztertuko ditut artxibo eta erroldetan agertzen ez direnak.
|
|
|
XIX. mendean, 1857
|
urtea
mugarri moduan harturik, Hernaniko herrian nekazaritzak zuen garrantzia galtzeko prozesua hasi zen. Ordura arte lehen sektoretik bizi izandako herria, hurrengo urteen garapena dela medio, bigarren eta hirugarren sektorean espezializatuko zen, hola industrializazioa prozesuaren lehen urratsa osatuz.
|
|
|
XIX. mendean, 1857 urtea mugarri moduan harturik, Hernaniko herrian nekazaritzak zuen garrantzia galtzeko prozesua hasi zen. Ordura arte lehen sektoretik bizi izandako herria, hurrengo
|
urteen
garapena dela medio, bigarren eta hirugarren sektorean espezializatuko zen, hola industrializazioa prozesuaren lehen urratsa osatuz.
|
|
|
Artikulu honen abiapuntua, 2003
|
urtean
, Hernani herriko Berdintasun Sailak, kide naizen ikertalde bati emandako ikerketa bekan dago. Artikulua idazterako orduan, bekaren iker aldian lortuak izan ziren hainbat datu hartu ditut aintzakotzat.
|
|
|
Hau dela eta soroak abeltzantzarako bideratuko ziren. Euskal Herrian 1950
|
urterako
garia desagertzear zegoen, eta artoari dagokionez, abereen elikagai modura bakarrik ekoizten zen.
|
|
|
Industriak nekazari populaketaren lekua eskuratu zuen: Hernanin, 1960
|
urtean
populaketaren %7' 3 nekazaritzatik bizi zen eta 1975 urterako dagoeneko %1' 8ra jeitsi zen.
|
|
|
Industriak nekazari populaketaren lekua eskuratu zuen: Hernanin, 1960 urtean populaketaren %7' 3 nekazaritzatik bizi zen eta 1975
|
urterako
dagoeneko %1' 8ra jeitsi zen.
|
|
|
1900
|
urte
bitartean Hernaniko industrializazioan protagonistak izan ziren industriek martxan jartzen hasi ziren.
|