|
2000
|
|
|
Erreseinaren egileak liburu hau Narrazioak liburuarekin lotzen du, egitura nahiz gaiari dagokionez. Edukin fantastikoa duten istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura
|
modua
dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du.
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko
|
modua
edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Sarrionandiaren marinelak, edo Atxagaren
|
moduan
esateko, bere literaturan gehien dirauen" ispiluko irudiak" hamar urte beranduago ere hor dirau Ifarraldeko orduak (1990) liburuko" Amorante ausarta" narrazioan ere. Ez da hor marinela protagonista, Merlin azti maiteminduaren fatuma da gaia, baina Pott Bandako idazleei eginiko erreferentzia zuzen eta zeharkakoen artean, bada marinelaren aipamen bat ere.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen
|
moduan
bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Kritika, erreseina edo iruzkin gutxi jaso ditu liburu honek, lehenengoaren aldean. Aipagarriena Literatur Gazetan Felipe Juaristik argitaraturiko artikulua izango genuke garatuena" Poesiaren lekua Marginalia liburuari buruz." (1988, 10 zb, 7 or.) Sarrionandiak liburu honetan poetak eta poesiak gizartean duen lekuaz dihardu eta bestalde, liburuko gaiek hartara ekarririk,
|
modu
orokorrean postmodernitateari buruzko hausnarketa luzeak egiten.
|
|
|
Gerardo Markuletaren ustez, liburua poeta baten egunkaritik harturiko harribitxien antologia
|
modura
antolaturik dago: irakurketen harira, gogoeta zabalago baten barnean edota egunerokotasunaren lokatzen artean sortutako txinparta bat batekoak jaso, arnas poetikoaren iragazitik pasa eta bere hizketa poetikoaren fineziaz adierazi.
|
|
|
Hitzen ondoeza (Txalaparta, Tafalla, 1997). Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten
|
modura
eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela".
|
|
|
Lehenak salmenta eta difusio handia izan du, bigarrena aldiz, ezezagunagoa da. Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma
|
modura
egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen egoera erreal eta jakin baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean.
|
|
|
Duela guti euskal kritiko batek izkiriatu du ipuin liburuei gai eta egitura batasuna eskatu behar zaiela, aurreiritzi absurdua ezarriaz. Martin Lezetak libururako narrazio gaiz eta egituraz apropos desberdinak moldatu zituelarik ipuinen batasuna bere idazkerak eta,
|
modurik
definitiboenean, irakurketak eginen zutela ondo zekien." (114 or.)
|
|
|
Poemaren hasieran F. Holderlinen aipamena egiten da"... baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan" eta poemak hain zuzen ere horren erantzuna bilatzen du, poesia egiten dihardu baina aro gaitz horrekiko kontrajarpena etengabea da, Kandelako komentariogileak dioenez,"
|
modu
askotan errepikatuko duen kontrakoen binomioa ikusten da: batetik kartzelatik kanpo dagoen orok bere baitan biltzen duen" agiatasuna" (35 or.). Izan ere, kartzelaz kanpoko guztia erreferentzia oroimena edo suposizioa baita presoarentzat" gaur ere goiz ilunduko du/ zohardian izarrak biztuko (35 or.)" begira ezazu han goian ilargia/ elkarturik omen daude... (36 or.) izarrak suzkoak omen dira.
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen
|
moduan
kalitate onekoa ez ote den sujeritzen du baina" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
Laberintoaren oroimena n Jon Kortazarrek ere, liburuaren zentzu orokorrari atxikirik, euskal poesia berriaren giro honek zuen oinarrizko kontzeptu filosofikoaren adierazletzat ematen du liburu hau, izaeraren ezabaketarena, alegia: " Gaurdaino Pott taldearen poeta eta obrarik gorena Atxaga eta bere Etiopia izan badira, teorikoa Sarrionandia gertatu da bere Ni ez naiz hemengoa izen profetikoa daraman liburuaren bidez.() Kartzelako egunerokoaren
|
moduan
eginik dagoen liburu honetan halere espetxeaz gutxi eta literaturaz asko mintzatzen dena Sarrionandiak bere literaturari oinarria ematen dio, Atxagaren pentsamendua argituz bide batez, Wittgenstein-en erlatibismo kutsuaren ildotik.() Autorearentzat beraz, ez dago objetiboki eskura daitekeen errealitaterik. Subjektibitateak eta erlatibitateak betetzen dute oro." (69 or.)
|
|
|
5 Metaforaren lanketa guztiz metikulosoa egiten dela esaten du Jon Kortazarrek eta espresionismoranzko itzulia nagusitzen dela, hain zuzen ere Borgesek esan zuen
|
moduan
eginez: " Superar la realidad ambiente y elevar sobre una madeja sensorial y emotiva una ultrarealidad espiritual". c) Bizitzaren bidaia
|
|
|
Literatur Kaierak liburu sorta
|
moduan
sortua da eta, ezaugarri horreri lotuta, lehenengo aleari jarraipena emotera dator bigarren zenbaki hau. Kaiera bati dagokon neurri eta mailan, literatur gaiak irakurgai bihurtuko dira eta, aldi berean, beste irakurgai batzuk hobeto aituteko giltza be bai.
|
|
|
Aurrekoan
|
moduan
, Lourdes Otaegi da oraingoan be egilea, gaia, ostera, Joseba Sarrionandiaren literatur lanak.
|
|
|
Ez dira denak itzulpenak ordea, Joseba Sarrionandiak liburu honetan sartu dituen poemak. Konstantino Kavafisek garai historikoen testuinguruan kokaturiko poema helenisten tankerako apokrifoak egin ohi zituen
|
moduan
, zenbait apokrifo sartu ditu tartekaturik Izkiriaturik... liburu honetan. Berak aitortzen baitu"... aparte utzi ditut Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan agerturiko apokrifo batzuk" (Marinel zaharrak, hitzaurrea, 8 or.). Hitzaurrean itzultzeaz eta sortzeaz dioenarekin bat datorren jokaera da hauxe; literatur sorkuntzaren nahiz translazioaren izaerari buruzko funtsezko utopikotasunean eta nahitaezko kreatibotasunean oinarritzen baita.
|
|
|
Poesia liburuen artean aipagarrientzat jotzen den Izuen gordelekuetan barrena 1981ean eman zuen argitara Bilboko Aurrezki Kutxak," VI. R. M. Azkue" sariaren irabazle
|
modura
. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia ona idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra hau" baino gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela.
|
|
|
Poema bilduma bidai kaiera baten gisan azaltzen da, eta idazlearen beraren bi hitzaurre
|
modu
ditu, lehena prosan, liburu gehienen tankerakoa, eta bigarrena" Bitakora Kaiera" izeneko poesia, liburuaren egitura aurkezten duena. Zazpi etapa dituen bidaia da Sarrionandiak liburuan zehar egiten duen ibilaldi hori.
|
|
|
Narratzaile intradiegetiko hauek, bestalde, narratarioari zuzenean mintzatzen zaizkio. Narratario hori ama
|
modura
irudikatu dugun narratzaile autodiegetikoaren semea edo alaba litzateke. Gainera, elkarrizketez osaturiko zenbait pasartetan seme nahiz alaba honen ahotsa zuzenean iristen zaigu.
|
|
|
Izan ere, eleberri hau
|
modu
bitxian egituratua dagoenez, istorio hauek guztiak lotzea askotan zaila izaten da, irakurketa pausatua eskatuz. Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun mundu iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango.
|
|
|
honela, udara maitasun betearen sasoia izango da eta udazkena maitasunaren agorraldiaren sasoia. Harreman hau bi pertsonaiek ilusio xume baten
|
modura
biziko dute, izan ere, pertsonaiek bizitzaren aurrean sentitzen duten nekea, asperdura, ilusiorik eza... ahazteko bide gisa aurkezten baita maitasuna. Baina, narrazioaren bukaeran ametsetik ihes egiteko joerari eutsiz betiko bizimodura bueltatzeko erabakia hartuko dute.
|
|
|
Istorio honen berri emateko idazleak hirugarren pertsonan mintzatzen den narraziotik at dagoen narratzaile orojakilea darabil, narratzaile estradiegetikoa.
|
Modu
honetara, fokalizazioaren bidez, bi maitaleen ikuspegitik eskaini dakiguke narrazioa. Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana.
|
|
|
Edorta Jimenezek honela goraipatzen du Linazisororen lorpena: " Zein erraz hasten den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen hari berriak, halako
|
moduan
non irakurlea ikaratu egiten den, jakingo ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin, jakin du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
Edozein
|
modutan
ere, errealismo handiz irudikatzen dizkigu harreman hauek. " Beti ere Karlos Gorrindoren ikuspegi zorrotz eta pertsonaletik miatua." (Erauskin:
|
|
|
Pertsonaiaren gatazken berri emateko, egile honek ere bakarrizketa baten
|
modura
egituratu du kontakizuna. Narratzailea, hortaz, lehenengo pertsonan mintzatzen da eta istorian parte hartzen duen pertsonaia nagusia da:
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza
|
modu
jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Edozein
|
modutan
ere, oso argia da hizkera berezi hau sortzeko euskal literatura tradizionaleko zenbait testutara jo duela, eta" egungo osagarriekin eguneratzen saiatu", idazleak berak aitortu zuen bezala. (Iban, Amagoia:
|
|
|
Alferrikakoa zaie nobelako pertsonaia maskulinoei harengana hurbiltzen ahalegintzea, urruti, oso urruti baitago. (...) emakumezkoen eta gizonezkoen arteko urruntasuna, bizitzeko eta sentitzeko
|
modu
desberdintasuna, ezinulertu erabatekoa. (Egunkaria III)
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, narratzaile orojakile batek ematen digu gogoeta hauen guztien berri. Are gehiago, narratzaile hau Teresa
|
modura
irudika dezakegun narratarioari mintzatzen zaio. Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa.
|
|
|
Hitz joko ugari ere erabiltzeko joera erakutsi du. Gainera, han hemenka irudiz osaturiko poema
|
modura
antolaturiko zatiak oso iradokitzaileak dira.
|
|
|
Baliabide literario
|
moduan
erabili du, gainera, oraingoan behartu gabeko etorri hori, harantzago eramanez hitz jarioaren iturria, protagonista nagusiaren (Teresa) pentsamenduak ahalik eta modu natural eta egiazkoagoan eskaini ahal izateko irakurleari." Izan ere, gogoeta jarioak" ez du hizkera kargaturik onartzen, pedantekerian ez erortzearren. Narrazioaren pultsu bizkorrak plano aldaketak jostun gisa harilkatzera behartu du idazlea, eta ez da makal ibili.
|
|
|
Baliabide literario moduan erabili du, gainera, oraingoan behartu gabeko etorri hori, harantzago eramanez hitz jarioaren iturria, protagonista nagusiaren (Teresa) pentsamenduak ahalik eta
|
modu
natural eta egiazkoagoan eskaini ahal izateko irakurleari." Izan ere, gogoeta jarioak" ez du hizkera kargaturik onartzen, pedantekerian ez erortzearren. Narrazioaren pultsu bizkorrak plano aldaketak jostun gisa harilkatzera behartu du idazlea, eta ez da makal ibili.
|
|
|
Perzepzio oso biziko narratzailea da. Euren eguneroko mingarri zein zital hori askatasunik ez duenak bakarrik dakien
|
moduan
eskribitzen du." (Egunkaria)
|
|
|
Horretaz gainera, eta bigarren ezaugarri
|
moduan
, elkarrekin nolabaiteko harreman tematikoa duten ipuinak zekarzkigun. Modu honetan antolatutako testuak, generoen mugak gainditu nahi ditu eta nobelatik gertu dagoen kontamoldea aurkezten digu.
|
|
|
Horretaz gainera, eta bigarren ezaugarri moduan, elkarrekin nolabaiteko harreman tematikoa duten ipuinak zekarzkigun.
|
Modu
honetan antolatutako testuak, generoen mugak gainditu nahi ditu eta nobelatik gertu dagoen kontamoldea aurkezten digu. Ingelesez, 70eko hamarkadaz geroztik," short story cycle" deritzo ipuin bilduma mota honi.
|
|
|
sinbolo errepikapenak, gaiak, narratzaile motak, batez ere, leku eta pertsonaien errepikapenek eragindakoak.
|
Modu
honetan antolatutako liburu ezagunena geurean Bernardo Atxagaren Obabakoak (1988) saritua genuke. (Olaziregi 2000:
|
|
|
Jokin Muñozek ipuin bilduma
|
modura
antolatu duen liburu honen batasuna dela-eta, eleberritzat har genezake. Batasuna alderdi askotan azpimarratzen da:
|
|
|
Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu. Hiru denbora hauek lotzeko
|
modu
bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie. Oroitzapenen garrantzia Javier Rojok ere aipatu zuen:
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak behar duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin jarraitzen du) edo azaldutako estruktura puzzle
|
moduan
erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian gertatutako hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
Egileak liburua hiruki
|
modura
egituratu zuela azaldu zuen: batetik, basapiztia horien bizimoduaren inguruko gorabeherak agertzen dira; bigarrenik, basapiztia horien eta gizakien arteko harreman gatazkatsuen berri ematen da; eta azkenik, basapiztia horien inguruko mundu mitologikoa islatzen da; hau da, aimalia horien inguruan sorturiko sinesmen ezberdinak.
|
|
|
Bestalde, narratzaileak berak Whisky koloreko gauak liburuari buruzko erreferentzia egiten du ipuin batean. Era honetan, kritikaren aurka eta bere idazteko
|
moduaren aldeko
aldarrikapena egingo du. Gainera, azken ipuinean pertsonaiek izenburuez nahiz idazleaz hitz egingo dute.
|
|
|
Nahi duena adierazteko estilo zuzena, hizkera lotsagabea, gordina erabiliz. " Idazkera laua da, hau da, gauzak
|
modu
errealean daude idatzita. Era berean, idazkera sutsua da, pasioa agertzen dute hitzek." (Egunkaria XI) Gainera, elkarrizketa biziak eta kaleko hizkera darabiltza narrazioaren erritmoa bizkortzeko.
|
|
|
Bi ipuin bildumetan erreferentzia ugari dago: idazleen aipuak (Bukowsky, Txinasky,...), musika letra ezagunak,... Whiskey koloreko gauak bilduman, gainera, ipuin bakoitzaren hasieran poema bana eskaintzen zaigu, idazleak apunteak edo
|
modura
izendatuak.
|
|
|
" gehienak subkonszientetik ateratako sua bezalakoak direla uste dut. Sumendiak barriak jaurtitzen dituen
|
modu
berean egin ditut."
|
|
|
Pertsonaia zehaztugabeak flashen
|
modura
aurkezten zaizkigu:
|
|
|
nolabaiteko bakardade sentimendua. Edozein
|
modutan
ere, askotan neska mutilen arteko harremanak dira ipuin hauetan kontatzen direnak. Beraz, egitura aldetik harremana badute ere, ipuinak ez daude bata bestearekin kateaturik.
|
|
|
Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen euskal idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo beste
|
modu
batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero. (Jakin 107)
|
|
|
Garazi inguruak dira Lukuren geografia, eta hor bizi direnak nahiz horra etortzen direnak haren giza osagarria. Bestalde, kontatzeko
|
moduan
neurtua, mamitua, luzaz pentsatua, hizkeran, esaldien tenpoan, hor dago liburuaren meritu nagusia, nik uste. Ahaztu gabe, haatik, Lukuk Iparraldeko idazle modernoen artean tradizio sendokoa den ildo batean erein duela; ipuin beltzen alorrean.
|
|
|
Bestalde, luzera ezberdineko ipuinak sortu ditu: batzuk, ipuin oso laburrak dira flash baten
|
modura
eraikiak; beste batzuk, ordea, garapen luzeagodun narrazioak dira. Haatik, gehienak ipuin oso laburrak dira, egoera jakin bat edo sentsazio jakin bat irudikatzen dutenak.
|
|
|
Bestalde, zentzugabekeriaren zantzuak han hemenka tartekatzen dira, askotan pertsonaiak errealitate eta fantasiaren mugetan murgilduz. Honela, ipuin gehienetan hiriko giroa aurkezten bazaigu ere, ez dugu ipuin hauetan guztietan giro bera islaturik ikusten, nahiz eta pertsonaia gehienak hirietan galduriko ilusio gabeko izaki
|
modura
irudikatu.
|
|
|
Denbora lantzeko ere
|
modu
ezberdinak erabiltzen ditu. Ipuin batzuetan flash back ak ugariak dira, besteetan ez...
|
|
|
Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko
|
moduagatik
gehiago, kontatzen denagatik baino. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Dakusagunez, maitasuna ez da
|
modu
idealizatuan aurkezten, ironiaz josia baizik. Jose Jabier Fernandezek dioen bezala," umorez beterik daude baina garratzak dira, gogorrak eta zuzenak.
|
|
|
Hartara, errealitatea eta usteak nahasirik ageri dira ipuin hauetan guztietan. Izan ere," Kontatzen zaizkigun amodio istorioak beltzak dira, obsesioz josiak, sexua
|
modu
patologikoan biziz eta beti ukitu erotikoekin tartekatuz. Grinak nabariak dira, baina inoiz ez espresuki, zuzenki adieraziz, zeharkako bideak erabiliz baizik, azpikojoa estilo bihurtuz, genero beltzean ohi den bezala." (Egunkaria VI)
|
|
|
Iruzkingile beraren ustetan," garbi utzi digu gaiak baino gehiago istorioak eta kontatzeko
|
moduak
daudela." (Egunkaria VI)
|
|
|
Honela, soilik errealitatearen zati jakin bati begiratuz dakartzan gorabeherak aurkeztuko dizkigu idazle honek. Gainera, askotan argazkia bera da pertsonaiak harremanetan jartzeko
|
modu
bakarra. Honela, argazkien bidez pertsonaiek bere iragana gogora ekarriko dute.
|
|
|
Polaroid deituriko atalean, bestalde, bat batekotasuna gailentzen da, irudi azkarren
|
modura
eraturik baitaude ipuinak. Ipuin oso laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez egoera jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula.
|
|
|
Ondorioz, uharte honek ere leit-motiv
|
modura
funtzionatuko du. Izan ere, itsasoa zenbaitetan heriotzarekin hertsiki loturik dagoenez (ibaien heriotza baitakar), uharteak heriotzaren ezinbestea irudika lezake.
|
|
|
Pío Barojak ere aintzat hartu zuen gai hori El Cabo de las tormentas nobelan. Ariketa
|
moduan
biak irakurtzea gomendutuko nioke irakurtzale orori. Barojak erretrato laburra egiten du Galánena, zehatz eta motz kontatzen du haren matxinada.
|
|
|
Laburpenerako joera hau sentimenduetan ere nabaritzen da, ez bere istorioek sortu dezaketen zirraran hori bakoitzaren sentipenetara eta sentitzeko
|
moduetara
mugatzen da, Arretxek bere istorioak kontatzeko duen eran baizik. Orain arteko grina, bere alderdi ezkutu hori ez erakustea izan da.(...) Honela, sentimenduek murritzak eta nahikoa laburrak izaten jarraitzen badute ere, Arretxeren luma aberastu egin da oraingoan, eta lehenagoko isiltasunak orain adierazpenarekin lotzen ditu.
|
|
|
besteak beste, Tokio, Frankfurt, Zurich, Paris, Londres eta New York.
|
Modu
honetan, ez da giro jakin bateko deskribapen zehatzik egiten.
|
|
|
Honela, ilusioaren beharra dela-eta, askotan gizakiek gure buruari iruzur egiteko dugun gaitasuna islatuko da, eta batzuetan ilusio horien bilaketan pertsonaiak erotu ere egingo dira. Haatik, harremanak joko
|
modura
irudikatzen ditu, eta hainbat huskeria besterik ez diruditenak pertsonaia batzuentzat hil ala bizikoak bihurtuko dira. " Destinoaren jokutriez, suertearen kolpe krudelaz trufatzeko erabiltzen du Arantxak literatura eta xede guztiz sanoa dela deritzait, maiz sinpletasunak eta fribolidadea puntu batek traizio egiten badio ere." (Egunkaria)
|
|
|
Errealitateari lotutakoak gehienak, Euskal Herrian kokatuak, Urolan bereziki, paisaia identifigarria baita oso. Errealitate horretan politikak (badakit esateko
|
modu
bat dela, baina ez zait bestelako hitzik ateratzen) toki aparta du. Kezka, samina, itxaropena ere bai.
|
|
|
Batzuk pertsonaia aktiboak dira baina pasiboak ere badira dexente. Memoriarekin asko jolasten dut, hildakoak, bizirik daudenak,
|
modu
ezberdinetara agertzen dira pertsonaiak, hori bai. Ipuinei aniztasuna ematea gustatzen zait, baina ez dut pertsonaia galeria bat osatzeko intentziorik izan.
|
|
|
Patxi, bestalde, zubererazko katixima baten inguruko tesia egiten ari den gazte bat da. Beraz, jolas
|
modura
hasi dena nahastuz joango da. Joko honen amaierak ezustea dakar.
|
|
|
Hogei horietako hamazazpitan Mikelen gorabeherak testuratzen zaizkigu. Eta horien tartean badira beste plano ezberdin batean kokaturiko hiru kapitulu Dionisos
|
modura
izendatuak. Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen modura edo:
|
|
|
Eta horien tartean badira beste plano ezberdin batean kokaturiko hiru kapitulu Dionisos modura izendatuak. Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen
|
modura
edo: bertan, borroka armatua utzi aurretik sator modura lanean zebilen bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu.
|
|
|
Hala ere, bada bere idazteko
|
moduan
azpimarratu beharreko baliabide aberats bat: elkarrizketa biziak.
|
|
|
Beheraxeago, honakoa gehitzen du iruzkingile honek: " ideia nagusi
|
modura
geratu zaiguna zera izan da: zalantza eszeptikoaren bidetik dela soilik posible egiaren gailurrera ailegatzea, ezinbestekoa delarik.
|
|
|
Kontaketa
|
modua
, hala ere, hitz batean esateko, antigoalekoa iruditu zait, dezimononikoa ez esatearren. Kontalariaren eta pertsonaien baitan dago, nire ustez, antigoalekotasun horren zama nagusia:
|
|
|
" Thriller" a ikusiko genuke agian, Julen Azkue erresistentziako editore heroiko eta Zubeldia zentsore kolaborazionista soil egingo bagenitu. Beharbada, bere osoan ez hartzera, drama existentzialistaz edo kostunbrismo
|
modu
baten ekarriaz hitz egingo genuke. (Aizu!
|
|
|
Edozein
|
modutan
ere, eleberri honen funtsa pertsonaia baten hausnarketak, gogoetak, zalantzak, oroitzapenak... dira. Horien guztien berri emateko, Aranbarrik hirugarren pertsonako narratzailea hautatu du.
|
|
|
Hau da, oroitzapenek kontakizunari bizitasuna ematen ez dioten arren, pertsonaiak zehazteko baliagarriak dira: hots, oroitzapenen bidez ezagutzera ematen zaigu bakoitzaren pentsatzeko
|
modua
. Juaristik dioenez" Marcel Prousten famatu hartan bezala, edozein objetu asko zaie memoriaren makina martxan jartzeko eta beren burua testuinguru konkretu batean kokatzeko." (El Diario Vasco IV) Honen guztiaren bidez pertsonaien barne munduan sakontzeko aukera eskaintzen badigu ere, askotan erabilitako estilo trinkoak hurbilpen hori zailduko digu.
|
|
|
Hala ere, idazleak egoki lortzen du bi plano hauek bata bestearekin jostea: lehen eleberrian, Bob Ieregi eroetxeko zoroen artean kokatzen du; bigarrenean, era bertsuan, erakunde armatuan sator
|
modura
sartu den ertzain bat izango da istilu gehienen ardatza. Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala.
|
|
|
Beraz, bigarren mailako pertsonaia asko ezagutzeko aukera izango dugu. Edozein
|
modutan
ere, hauen guztien barne munduari buruzko ezer gutxi aipatzen zaigu, kanpo fokalizazioa nagusi baita. Hau da, pertsonaia lauak ditugu oraingoan ere.
|
|
|
Era berean, Javier Rojok Kerouac en estiloa gogora dakarkiola aipatu zuen: azken honen The Subterraneas liburua aipatu zuen erreferentzia
|
moduan
.
|
|
|
Grandesen ustez, bestalde," ekintza aurkezteko
|
modua
da, ekintza bera baino gehiago, eleberriari bizitasuna ematen diona." (Egan 49)
|
|
|
elkarrekintza honetan aniztasunak eta bestearen ahotsaren garrantzia onartzea beharrezko da. Dialogia, beraz, pentsatzeko
|
modu
integratzailea da: goi mailako kontzientzia bakar bat onartzen duten ikuspegien aurka agertzen da, hauen arabera onarturiko kontzientzia hori dutenak bakarrik izango lirateke gauzak neurtzeko gai (gizarteko talde batzuk ahotsik gabe geratuz).
|
|
|
narratzailea eta egilea bereiztea funtsezkoa da, izan ere, funtzionalki nahiz ontologikoki bi kontzeptu zeharo ezberdin baitira. Egilea entitate erreal eta enpirikoa den bitartean, narratzailea fikziozko entitatea den testuko egile
|
modura
ulertu genuke. Hau da, narratzailea komunikazio narratiboaren protagonista izango litzateke, diskurtsua enuntziatzea dagokiona.
|
|
|
. NARRATZAILE HOMODIEGETIKO: narratzaile autodiegetikoaren
|
modura
, kasu honetan ere narratzailea narrazioan parte hartzen duen pertsonaia bat bada ere, ez da pertsonaia nagusia: izan ere, behatzaile zein bigarren mailako pertsonaia modura parte hartzen duen narratzailea da.
|
|
|
narratzaile autodiegetikoaren modura, kasu honetan ere narratzailea narrazioan parte hartzen duen pertsonaia bat bada ere, ez da pertsonaia nagusia: izan ere, behatzaile zein bigarren mailako pertsonaia
|
modura
parte hartzen duen narratzailea da.
|
|
|
Beraz, bai gaur eguneko literatura hobeto ulertu eta ezagutzeko, eta, bai aurrerantzean egin litezkeen lanen osagarri
|
modura
baliagarria izango delakoan, gai honi heltzea erabaki dugu: 90eko hamarkadako narratiba (lanaren edukia eta mugak zehatz adierazten dira datozen lerroetan).
|
|
|
(a) Aurretik aipatu dugun bezala, lan hau beharrezkoa iruditzen zaigu gerora idatziko diren lanen osagarri
|
modura
.
|
|
2001
|
|
|
Hemen, 14 orrialdean" Arnasa hartzea automatikoki egin nahi nuke(...)" lehenengo pertsonarekin hasten da ihesaren kontaketa, segituan, 2 pertsonara pasatzen bada ere. Edozein
|
modutan
, azpimarratu beharra daukagu esku artean izan ditugun nobelaren bigarren eta zazpigarren artigalpenetan horrela bada ere, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan bigarren pertsonarekin hasten dela ihesaren kontaketa. Azken arazo hau alde batera utziz, aipatutako orrialdean bakarrik aurki daiteke lehenengo pertsona hori, eta bigarrenerako aldaketa progresiboa markatzen duela esango genuke (fokalizazioari dagokionez, bi pertsonen arteko desberdintasunik ez badago ere).
|
|
|
9 Hemendik aurrera literatur kritikan errusiar formalistez geroztik onartua den" historia/ diskurtso" dikotomiaz baliatuko gara. Bi hitzetan adierazteko, testu narratiboek kontatzen dutenari (pertsonaia batzuek leku eta espazio batzuetan burutzen dituzten istorioak) HISTORIA deritzo.; eta eduki hori testuan azaleratzen den
|
moduari
(narratzaile mota desberdinak erabiliz, fokalizazioez baliatuz, denbora) maiztasun/ hurrenkera) desberdinekin,...) DISKURTSOA.
|
|
|
Alabaina, bi nobela hauetan plano desberdinetan istorio desberdinak kontatzen direla esatea axaleko irakurketa deskribatzailean gelditzea litzateke. Bestalde, aipatutako nobeletan, autoreak euskal nobelagintzan lehenengo aldiz azalduko diren kontateknika berrien esplizitazio hutsa egiten duela baieztatzea ere,, nolakotasun horren oinarrian dagoen azken pausoa, hau da, nobela interpretagarri egiten duen
|
modu
hori kontuan ez hartzea izango litzateke. Honi dagokionez, esan daiteke nobela honi buruz egin diren iruzkin eta azterketa gehienetan forma aberastasun hori nabarmendu besterik ez dela egin eta metodologia kritiko batzuen esplizitaziora mugatu direla azterketa gehienak.
|
|
|
Edozein
|
modutan
ere, garaian literatura, eta konkretuki, nobela mailan eragin ziren aldaketa horiek euskal irakurleriarengan sortu zuten etendurari, euskal munduak bizi zuen egoera erantsi behar diogu: zenbat irakurle alfabetatuk irakur zezakeen Ene Jesus bezalako nobela bat?
|
|
|
Beraz, nobela honetako protagonista bakarrik dago, heriotzaren etorrera dramatikoaren zain. Eta hala ere, Scherazaderen
|
modura
, istorioak kontatzeko ahalegina egingo du, istorioak (literatura) salbagarri suertatuko zaizkiolakoan. Alabaina, Scherezadek bere burua salbatzen badu ere, Malone eta Ene Jesus eko protagonistek ezin dute:
|
|
|
Izan ere, zorionez, gure ikastolak antz gutxi zeukan Stephen Dedalus gaztearen
|
moduan
irakasle frailearen zigorrak jasaten zituen 100 metro nobelako haurraren patuarekin. Antzekotasunik izatekotan, heziketa erlijiosoaren itzala aipatuko genuke, itogarria R.
|
|
|
100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu gugan. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela bera
|
modu
berean ezin dela irakurri ohartuz joan gara: batetik, nobela honek barneratzen duen eskaintza literarioa oso aberatsa delako; bestetik, irakurketa bakoitzean elkarrizketa sortzailean murgiltzen garelako, irakurleon ardura testuaren gune desberdinetara bideratzen duen elkarrizketa, hain zuzen.
|
|
|
Kritika unibertsitarioak molde estrukturalista edo semiotikoz argitaratutako artikulu eta ikastaroetan garaiko arau estetikoa (J. Mukarovsky txekiarrak ulertzen zuen
|
moduan
ulertua) Saizarbitoriaren nobelen kontamolde berritzaileen abaroan zehaztu zuen. Esperimentazio garaiak izan ziren euskal literaturan, eta poesiaren baitan XX. mendean B. Atxagaren Etiopia (1978) libururaino egin zen etengabeko bilakaera literarioa, euskal nobelak urte gutxiren epean egin zuen.
|
|
|
Hala ere, asoziazioaren teknikari esker lehenaldiarekin lotzen gaituzten elementuak (giltza, odola, heriotza), ez dira, M. Prousten kasuan bezala, zapore eta usaimenarekin lotuta dauden sentsazioetan oinarritzen, objektuen forma edo itxuran baizik.
|
Modu
honetan, heriotzera garamatzan denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan, izan ere, J.J. Lasak zioen moduan, bizitzea, denbora asesinatzea baita. Hori da hain justu nobelak eszena eta etenaldiekin ekidin nahi duena, denboraren nahitaezko iragaitea.
|
|
|
Beraz, 100 metro plano desberdinetan aurkezten zaigun nobela bat baino gehiago dugu. Collage
|
moduan
tartekatzen diren testu desberdinen batura baino gehiago da nobela, koadro kubista bat ikuspuntu anitzen batura baino gehiago den bezala. Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko edo kaleko iruzkinek, nobelaren izaera polifonikoa azpimarratu baino zerbait gehiago egiten baitute.
|
|
|
Kanon literarioaren berme garrantzizkoenetakoa izan ohi den instituzio akademikoak, eta konkretuki, 80ko hamarkadan sendotu ziren Euskal Filologia ikasketek, onartu zuten Saizarbitoriaren ekarpen literarioa. Edozein
|
modutan
delarik ere, eta modernitate kontzeptuaren polisemia gogoan hartuz, argi dago Saizarbitoriaren lehenengo nobela honek modernitatea ulertzeko modu berri bat, hau da, idazketaren abenturarena, ekarri zigula, 1957an Txillardegik beste nobela moderno bat, poetika existentzialistan barneratzen zena, ekarri zigun modura.
|
|
|
Kanon literarioaren berme garrantzizkoenetakoa izan ohi den instituzio akademikoak, eta konkretuki, 80ko hamarkadan sendotu ziren Euskal Filologia ikasketek, onartu zuten Saizarbitoriaren ekarpen literarioa. Edozein modutan delarik ere, eta modernitate kontzeptuaren polisemia gogoan hartuz, argi dago Saizarbitoriaren lehenengo nobela honek modernitatea ulertzeko
|
modu
berri bat, hau da, idazketaren abenturarena, ekarri zigula, 1957an Txillardegik beste nobela moderno bat, poetika existentzialistan barneratzen zena, ekarri zigun modura.
|
|
|
Ezin esan gauza bera gaurko errealitateaz. Gure unibertsitateko ikasleek liburuarekin eta literaturarekin dituzten harremanak ez baitira hain pasiozkoak gaur egun. Irakurketa indizeen gainbeherari, kultura ulertzeko eta bizitzeko
|
modu
berriak jarraitu dio. Gazte gutxi animatuko duzu gaur egun liburu bat irakurtzera" ezinbesteko" testua dela baieztatuz, edo obra moderno kanoniko baten aurrean daudela esanez.
|
|
|
Horregatik deritzot desegokia Egunero hasten delako gomendatzeko modernotasuna edo aitzindaritasuna bezalako argudioak soilik erabiltzeari, nobela hau, testu on guztien antzera, forma despliege hutsa baino zerbait gehiago baita. Mundua sentitu eta bizitzeko
|
modu
bat iradokitzen zaigu bertan eta hori onartuz, gizakioi barru barrukoak zaizkigun zalantzak bihurtzen dira hizpide. Horregatik, nobela hau lehenengoz irakurtzen dutenei bertako pertsonaien bakardade izugarriaz ohartarazteko esango nieke, dela geltoki hits batean ezinbestez hitz egitera kondenatuta dagoen berritsu beckettiar horren bakardadeaz, dela amatasuna onartzea ezinezkoa egiten zaion Gisèle gaztearenaz.
|
|
|
Ez dakit gogoeta xume hauetan Egunero hasten delako nobelak nigan eragindako irakurketa amaigabeen berri ematen asmatu dudan. Edozein
|
modutan
delarik ere, ziur nago nobela honek oraindik konplize ugari aurkituko dituela euskal irakurleen artean.
|
|
|
Orain artean esandakoaren arabera, liburuaren epilogoan J.J. Lasak egiten duen interpretaziotik aldenduz, nobelan azaltzen zaigun AMA hori beste
|
modu
batera ulertu nahi izan dugu. Obsesio bihurtzen den ama horrek, bere hitzek, protagonista izutu egiten dute.
|
|
|
Guziarekin ere, nobelaren" forma" hizkuntzazkoa den heinean, nobela oro," ahots desberdinez osaturiko koru baten
|
moduan
", bizi duen garai sozio historikoaren eta aurreko testu literarioen oihartzunez betea dago. Terminologia bajtinianoa erabiliz, nobelaren polifoniaz edo dialogismoaz hitz egiten dugunean, nobela sortu den gizarte egiturak nobelaren beraren egitura formalarekin duen erlazioa adierazi nahi dugu.
|