|
2000
|
|
|
Egun ez dugu Europako lurretan inor aurkituko, legeari emana eta horren ospea aitortzen ez duena. Unibertsitate guztietako Lege Fakultate eta Eskolak, Auzitegiak, abokatuak nahiz legelarien lanbideak... oro dira Kode Zibil
|
haren
lorratz eta segidakoak.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke
|
haren
euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Erroma bera ere, handia izateko jaioa eta zelanbait esateko, betiereko hiria izateko xedatua, ez al zen berehalakoan konturatu lege horien askiezaz?
|
Haren
ohituretan oharkabe gertatutako aldaketok, ez al zituen legerian arin arin ezagutarazi. Ez ote zuen goizetik hasi Zuzenbide idatzia zuzenbide ez idatzitik bereizten?
|
|
|
Baziren Frantziako Ancient Regime zelako
|
hartan
anitz lege, ohitura eta abar hamaika eskualde, herrialde eta gainontzekoetan. Erregea zen guztion biltzaile eta bategile bakarra.
|
|
|
Ezkontide baten ajeak direla eta,
|
hura
errefusatzeko baimena nahi izatea, besterik gabe, nola ulertu. Aje eta min horiek ez al dukete jatorria ezkontzan bertan?
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen
|
hark
dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona,
|
haren
egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Epaileak, unean uneko banantzea agin dezake, ezkontideen artean bakea berregiteko esperantza bada. Gonbitea eta deia egiten du
|
hark
, epaia emateko betebeharra ez dueino.
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri gehiagoaz zein gutxiagoaz. Zuzenbide presuntziorik ez dago
|
haren alde
, eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Edukitza izan ohi da lehena eta luzaroan ere bakarra, gizakien egoera zibila frogatzeko.
|
Hura
senar edo seme alabatzat zen hartua, agerian bizi zelako, molde batera edo bestera, familia jakin batean. Idazkeraren aurkikuntzatik oro da aldatu:
|
|
|
Bakeak berak, merkataritzari bultzada berria eman dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan jarri ditu
|
hark
beste behin ere.
|
|
|
Zalantzarik gabe, korritu tasa da Estatuaren pultsua;
|
hark
plazaratzen ditu gorputz politikoaren gaitzak. Korritu horren oreka da egiazko aberastasun eta poztasun publikoaren zeinu agerikoa.
|
|
|
Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia,
|
hark
erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Jabetza eskubideak berez du jatorria izadian. Aldiz, eskubide hori gauzatzeko moldea zerbait erantsia da,
|
haren
garatze hutsa eta ondorio soila.
|
|
|
Jabetza eskubidea, alabaina, jabearen bizitzarekin arautzen da; beraz, jabearen ostean zer gertatuko da ondasunekin,
|
haren
heriotza dela-eta ondasunok jabegabe badira?
|
|
|
Lehenengo
|
hura
, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro berriari zegozkion lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena. Bonaparteren garaia agortu, eta, aldaketa batzuen ostean, Kode Zibil soilaren izentazioa jaso zuen
|
hark
. Hala ezagutu ohi da eta halaxe ezagutzen dugu guk ere, Frantziar Iraultzaren lege emaitza hori.
|
|
|
Orobat Kasazio Auzitegiko kideak. Gertu gertutik bizi zituzten horiek iraultzaren bilakaerak eta bihurguneak eta ezagunak zitzaizkien
|
haren
on gaitzak. Onurak ez ezik, kalteak ere bazekartzan iraultza hark.
|
|
|
Gertu gertutik bizi zituzten horiek iraultzaren bilakaerak eta bihurguneak eta ezagunak zitzaizkien haren on gaitzak. Onurak ez ezik, kalteak ere bazekartzan iraultza
|
hark
. Irauliaren erdian, Napoleonen barealdi gudatsua.
|
|
|
Iraultzaren aurrean ere, epel jokatu zuela leporatu ohi zaio Portalis honi. Erregearen aldeko omen eta
|
haren
salbamendurako egitasmoetan ibilia. Horren ondorioz, atzerriko bidea hartu izana.
|
|
|
Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu.
|
Haren
bultzada eta hainbat kontutan (familiakoetan nagusiki) ere, haren zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren bide malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu batzuen egile.
|
|
|
Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu. Haren bultzada eta hainbat kontutan (familiakoetan nagusiki) ere,
|
haren
zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren bide malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu batzuen egile.
|
|
|
Magistratu horrek, jakintsu bezain jakile, ez zigun deus ere egiteko utziko bere argi eta oinarriei men eginda askatasun osoz jardun izan balu. Inguruabar aginduzko eta iragankorrek egin zituzten zuzenbide axiomak
|
hark
erro errotik arbuiatzen zituen errakuntza eta makurrak(...).
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du
|
hark
ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Esan beharrik ez badago ere, kodegintza berriaren helburuak bide irekitzetik datoz.
|
Haren
giltzarria eta barne zokoak plazaratzeko asmotan, Halperinek laburbildu ditu Napoleon Bonaparte zenaren jomugak:
|
|
|
Horretarako zio nagusiak, idazle gehienek, bederen, garai
|
hartako
Frantziak bizi zuen juridikotasun bikoitzean idoro dituzte. Bateko ohiturak eta besteko zuzenbide idatzia, bitarikoa zen Frantziako antolamendu juridikoa eta beharrena, agi denez, bi egitura horien arteko transakzioa.
|
|
|
Beharbada, batasun hori, askoren aburuz, ez soilik ohituraren eta idatzizkoaren artekoa, ezpada aurreko erregimenaren eta erregimen berriaren artekoa. Kode Zibilak zertu zuen, sakon eta luze, bestelako trukaketa hori, zuzenbide zibil arrazoidun eta abstraktua
|
haren
horretara bertaratuz8.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak
|
harena
ongi dezake eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri handiagoarekin zein txikiagoarekin. Zuzenbide presuntziorik ez dago
|
haren alde
eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga ere ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
|
Legegileak soberako esku sartzetik ihes egin behar du. Okerreko bidea da,
|
haren
ustez, larregi arautzekoa: " Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean".
|
|
|
Jabetza eskubideak berez du jatorria izadian. Aldiz, eskubide hori gauzatzeko moldea zerbait erantsia da,
|
haren
garatze hutsa eta ondorio soila.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon,
|
haren
eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu hark.
|
|
|
Adin aitzinatuago batean, izpirituak kultura behar du. Bihotzaren lehen garatze horiek ere jagon behar dira, grinaren hasierako kimuak zuzendu eta zigortu, arrazoimenaren egoki zertu, sedukzio mota guztien aurrean babes egokia emanda; berba batez esateko, izadiaren zelatan egon, haren eraginak ez saihesteko eta harekin batera osatzeko beraren obra nagusia, horri lotuta, kide legez, onartzen baikaitu
|
hark
.
|
|
|
Beharbada ahaztu dugu Lafitte Tournier en16 irakaspena cite, pays adieran, herria baita eta citoyen, herritarra. Orobat garai
|
hartako
testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan izan ezik, hau da, gizonezko adiera argi dagoenetan izan ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak erabili ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil
|
haren
nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
Gizarte eta legeria berri
|
hark
, neurri handi batean bederen, Euskal Herriarena deuseztatu zuen arian arian. Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra:
|
|
|
Kontsulen dekretu batek, VIII. urteko thermidorraren 24an, Justiziaren Ministroari eman dio agindua, gu
|
haren
etxera biltzeko eta" gaur arte argitaraturiko Kode Zibilerako Proiektuak erkatzeko, aldekoen zaigun egitasmoa zehaztu, eta jarraian arlo zibileko legeriaren oinarri nagusiak eztabaidatzeko".
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute
|
hura
; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du
|
hark
ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera,
|
haren
gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko ar...
|
|
|
Magistratu horrek, jakintsu bezain jakile, ez zigun deus ere egiteko utziko bere argi eta oinarriei men eginda askatasun osoz jardun izan balu. Inguruabar aginduzko eta iragankorrek egin zituzten zuzenbide axiomak
|
hark
erro errotik arbuiatzen zituen errakuntza eta makurrak.
|
|
|
Magistratu eta juriskontsultoei dagokie, legearen izpiritu orokorraz beterik,
|
haren
aplikazioa zuzentzea.
|
|
|
Hala ere, gai bakoitzean egon daitekeen testu zehatzaren gabezian, baldin eta bada antzinako, jarraituko eta ondo ezarritako erabilera edota antzeko ebatzien
|
hari
etengabe, iritzi edo aspaldiko goibururen bat, horiek betetzen dute legearen zeregina. Ezaguna den edo araututa dagoen horretatik ezerk ere gidatzen ez gaituela, egitate berri berria aurrean dugula, norbera berezko zuzenbide naturalaren oinarriei doakie.
|
|
|
Pozgarri da, halaber, epaileak ikasteko, ikertzeko eta aurrean dituen kontuetan sakontzeko premia horrek sekula ere jarraikoa bazter ez uztea, alegia, zenbait puntu
|
haren
arrazoimenaren pean ebaztekoak direla. Osterantzekoak, aldiz, ezin beraren nahiera edo borondatepean egon.
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin dezake, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara,
|
hura
eskatu eta hartzean. Zergatik ez gertaera bera gure epaileen aurrean?
|
|
|
Juriskontsultoa zereginik gabe geratu eta legegilea, ñabardurek nahasia, laster izango litzateke juriskontsulto soila. Norbanakoen interesek botere legegilea inguratuko lukete; aldi berean, baztertu egingo lukete
|
hura
, unean unean, gizartearen interes orokorretik.
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu jarri, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu,
|
haren
letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak
|
harena
ongi dezake eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu. Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea.
|
|
|
Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi
|
hartan
hartu zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe jarri zen.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista); hau da,
|
hura
hartzeak helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Fenomenoak ezin dira perpausen edota enuntziatuen kate sinple baten bidez deskribatu, horietako bat zuzentzat onartzeko besteekin erkatu behar baita. Munduaren ikusmolde batek
|
hura
osatzen duten kontzeptuen eraketa egokiaren beharra dauka. Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen:
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika daitezke; gehienetan, hau ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da
|
hura
behin bakarrik gertatzea. " Bat ezin da ibai berean bi aldiz gelditu". 126
|
|
|
Txangozale galduen parabola Descartesengandik hartu zuen Neurathek
|
haren
ideiak garbiago erakusteko asmoz. Lau txangozale baso batean galtzen dira eta ez dakite nondik abiatu bertatik ateratzeko.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da
|
hura
zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Testuan enfasi positibista eta zientifista oro alde batera utziz, zientzi ezagutzaren muga eta posibilitateen ikusmolde pragmatikoa defendatu zuen. Zientzi eginkizunaren baldintza historiko, soziologiko, ideologiko eta linguistikoak azpimarratu zituen batik bat, eginkizun
|
hura
zerbait konplexua, ez lineala, kontingentea eta partziala bailitzan hartuz. Bere ustez, pentsatzeko moduen aldaketak gizarte edota teknika mailako eraldaketetatik hurbil zeuden, eta ez zuten ezagutzaren inolako metatze prozesu linealik jarraitzen, historiaren ikusmolde enpirista inozoak uste bezala.
|
|
|
Zientziari buruzko Neurathen ikusmolde soziologiko eta historikoa Carnapen eta Schlicken ikusmolde ontologiko eta logizistaren bestelakoa zen.
|
Haren
ustez, lehendabiziko ereduak, ikusmolde soziohistorikoak, razionalismo enpirikoa errepresentatzen zuen; bigarrenak, ikusmolde ontologiko eta logizistak, aldiz, cartesiar jiteko sasirrazionalismoa. Sasirrazionalismoak zientziaren eraikina adreiluz adreilu nahi zuen eratu, zientzi teoriaren oinarri sendoaren eta errealitatearekiko egokitzapenaren gain.
|
|
|
Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu. Haatik, Neurathen ahoan, argitasun bilakatze
|
hura
ez zen modu bakarra zientzia ezagutzeko, zientziaren interpretazio posible anitz dagoelako. Zientziaren kontzeptuak, bere teoriak, ez dira sinpleak eta ezin daitezke bide bakarra —logika— erabiliz aztertu.
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu
|
hura
zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten. Zirkulukoak kritikoak ziren hizkuntza eta argumentazioaren auziekiko; naziak ez,
|
hura
gezurra hedatzeko erabiltzen baitzuten.
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan zitekeen,
|
hura
aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
78 Alabaina, kontuan hartu behar da Carnap inoiz ez zela saiatu, ezta aldez aurretiko idazkietan ere, logika induktiboa logika zuzena bailitzan defendatzen. Garai batean
|
hura
onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen. Tesi honen antzeko interpretazioentzat, ikus CREATH, R.:
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu bezala, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta
|
hura
ez jorratu lanaren espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen— (ikus FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
115. " Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza
|
hartara
itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa honetan sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.:
|
|
|
Jakina, fenomenalistek ezin zuten hain nozio misteriotsuak erabiltzen zituen diskurtsoa mantendu. Horregatik, ordez,
|
hura
enuntziatuen inguruan eraiki zuten. Horrela, sentimen datuak zituzten enuntziatuek ‘Uste dut gorria ikusten dudala orain eta hemen’ itxurakoak ziren.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza
|
haren gain
eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen.
|
|
|
Bere baitan, haatik, solipsismoa eta subjektibismoa agertzen zen, eta hauek anatemak ziren errealistentzat. Hortaz, subjektibismo
|
hura
ezabatzeko, honako argudioa arbuiatu behar zuten: ezagutza objektiboa da, oinarri ziur eta zalantzaezin batean eusten delako —sentimen datuak, pribatutasuna— Izan ere, pribatutasun honek ziurtatzen zion subjektibistari oinarri finko hori.
|
|
|
Ezker alderdiak, Neurathek batez ere, oinarriztapena uztearen alde egin zuen,
|
haren ordez
, egiak eta objektibotasunak izan behar zutenaren erdian, ikerketaren emaitza hutseginkorrak jartzen zituen epistemologia besarkatuz. Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen.
|
|
|
zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen honekin, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek oso ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin handia izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean, batik bat
|
hark
garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.—
|
hura
neurri handi batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin.
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra,
|
hura
behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia,
|
haren
irudi estandarra da. Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia, haren irudi estandarra da. Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko
|
hura
ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko.
|
|
|
Interpretazio honen pean Aufbau a funtsezkoa agertzen zen, hain zuzen Carnap kontzeptu guztiak oinarri fenomenalista batera murrizten ahalegindu zelako, Russellek Our Knowledge of the External World (1914) liburuan gomendatu bezala115 Eta interpretazio —estandar— honek Aufbau a tradizio fenomenalistan eta enpirista erradikalean kokatzen duen moduan, Aufbau aren proiektu
|
hark
porrot egin zuela ere onartzen du. Eta porrotak, jakina, enpirismo erradikala eta egiaztagarritasunaren gainean eraturiko ikusmoldea arrastatu zituela suposatzen du, ondoren ikusmolde estandarraren ikuspegi holista eta irekiagoei kabida emanez.
|
|
|
Aufbau a, beraz, ez prozesatuak ez analizatuak izan ez diren hautemate datuen oinarri batetik abiatuz, gure kontzeptu esanahidunak eraikitzeko moduaren lagina besterik ez zen. Kontuan izan behar dugu
|
hura
izan zela Vienako Zirkuluaren tesi nagusienetakoa. Hortaz eta oro har, alde batetik, enpirismoak soilik sentimen hautematea onartzen zuen eta, bestetik, logika; biak ezagutzaren iturri gisa ulertuz.
|
|
|
Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du
|
hura
onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada. Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila?
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz
|
hura
birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Egiaztagarritasun betekizuna, horrela, Zirkuluaren behar beharrezko zutabe bihurtu zen harrezkero. Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita
|
hura
bertan behera uztea ere. Baina, dena den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Baina erantzun horien artean ismo onartezin gehiegi agertzen dira, adibidez: errealismoa, idealismoa, solipsismoa, etab. Egia esanda, epistemologia eta metafisika antzekoak ziren Zirkulukoen begi aurrean eta, zentzu horretan,
|
hura
ere errefusatu behar izan zuten. Ametafisiko gisa ulertzen bada bakarrik onar daiteke epistemologia ezagutza lez, hau da, soilik ezagutzaren analisi logiko hutsa denean.
|
|
|
Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma. Psikologiaren kasuan, Zirkuluak
|
haren
terminologia guztia termino fisikalistez osaturiko bakar batera murriztu nahi zuen, termino horiek ‘kinada’, ‘erreflexu’, ‘gizakien portaera’ eta antzekoak izanik:
|
|
|
Hau enuntziatu singularrei zein orokorrei (‘lege psikologikoei’) aplikatzen zaie. Bestela esanda, edozein termino psikologikoren definizioak
|
hura
termino fisikoetara murrizten du.67
|
|
|
XIX. mendean zientziak filosofiatik aldenduz joan ziren autonomoak izatera heldu arte, psikologia eta filosofia batzen zituen oraindik apurtuta ez egon arren. Vienako Zirkulua izan zen
|
hura
apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin, biak banandu eta filosofia berri bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz.
|
|
|
• Alde batetik, hipotesi baten esanahitasunak ezin zituen ezagutzaren garai zehatz batean esanahitasun hau ukatzen zuten posibilitate kontingente ala teknikoak alde batera utzi. Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’ eman behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai
|
hartan
ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi. Hots, existentzia horretan sinesteak ez luke zentzurik izango, hipotesia proba moduan jartzeko modurik ez baitzegoen.
|
|
|
Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak. Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea zerk egiazta dezakeen
|
hura
. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
|
|
Berrespenaren eta indukzioaren auziak erabakigarriak izan ziren prozesu honetan. Ezein proposizio enpiriko erabat egiaztatzerik ez zegoela erabaki eta gero, probabilitate eta berrespenaren kontzeptuak
|
haren
tokia betetzera etorri ziren. Jarrera teoriko honetaranzko hurbilketak, izan ere, Vienako Zirkuluaren denbora mugetatik haratago kokatzen gaitu, nozio induktibista berriak hobeki uler ditzagun taldeko partaideen ibilbidearen zirriborro bat aurkeztea komeni zaigun arren.
|
|
|
Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen: beste pertsona bat mina sufritzen ari den ala ez jakin dezagun, nahikoa da
|
hura
imajinatzearekin, portaera neurgarrien bitartez egiaztatu beharrik gabe. Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu.
|
|
|
Arazoa gainditzeko bide asko proposatu zituzten. Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota,
|
hura
ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita.
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea
|
hura
zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten. Erreflexibotasuna ez zen baliozkoa egiaztagarritasunarentzat baina, hala ere, propietate
|
hura
onartu beharra zegoen: egiaztagarritasunaren printzipioan oinarrituriko ikusmolde oso batek esanahirik ba ote zuen ala ez jakiteko, ikusmoldeari egiaztagarritasuna aplikatu behar zitzaion.
|
|
|
Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio
|
hura
onartezina izan zen.
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen,
|
hura
gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen
|
hura
. Bauhausekin jarri zen harremanetan Dessau hirian, baita Gerd Arntz diseinatzaile ospetsuarekin ere, kolaboratzaile gisa fitxatuko baitzuen.
|
|
|
Jite ilustratuko tradizio baikor honen ildoa jarraitu zuen Vienako Zirkuluak, baldin eta ezagutzaren adar guztiak soilik hizkuntza bakar batek zuzenduko balitu, orduan garapena posible izango litzatekeela defendatuz. Hizkuntza
|
hura
hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean. Nola ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne—
|
hura
zientzia bat legez erabiltzea eskatzen zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa berri baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala.
|
|
|
Wittgensteinentzat esanahia, azken finean, ostentsiboki —hots, seinalatuz— definitzen da. Hau da, vienarrarentzat termino baten esanahia erakutsi egiten da, eta ez esan53 Berriro ere, bagenu adierazpen bat erakutsitakoarekin lotu, orduan adierazpen
|
hark
ez luke zentzurik edukiko.
|
|
|
Batzuk ahalegindu ziren: esate baterako, Carnapek
|
hura
axiomatizatu nahi izan zuen, kalkulu logikoaren forma emanez. Honekin batera, Zirkuluak ez zuen esanahiaren irizpidea egiaztagarritasunean gehiago oinarrituko, hipotesi baten baieztapenaren maila edo gradu probabilistikoan baizik.
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen onaren eta zientziaren ikuspegitik, baina
|
hura
eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
" Testability and Meaning" idazkian92, Carnapek joerazko terminoen arazoa konpontzen saiatu zen, eta horretarako termino horien definizioa soilik partziala izan zitekeela iradoki zuen. Hau da,
|
haren
aburuz, termino zientifiko baten esanahia logikaren eta behaketazko enuntziatuen bitartez soilik partzialki zehaz daiteke. Behaketazko enuntziatuak test baten baldintzak gainditzen dituzten objektuentzat defini daitezke bakarrik.
|
|
|
Gainera, indukzioak eta dedukzioak93 Hanson, Kuhn edota Feyerabenden erreakzio historizistaren kolpea jaso zuten, hauek zientziaren izaeraren ikusmolde berri bat aurkeztu baitzuten, enpirista logikoek zientziari esleitzen zioten jite deduktiboa gutxietsiz. Jada,
|
hura
ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen. Dena den, ikuspegi berri hauek, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde hauen eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar
|
hura
erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Tesi honek Neurathek, Hahnek eta Carnapek batera sinaturiko Vienako Zirkuluaren Manifestua ospetsuan aurkitu zuen bere adierazpen argien eta erradikalena. Ez zieten zuzendu lanbidez filosofoak zirenei, manifestuak garai
|
hartako
artistek, poetek edo arkitektoek prestatu eta zabaltzen zituzten paskin edo iragarki polemikoen antza baitzuen. Vienako Zirkuluaren filosofiak erakartzen duen orok irakurrita izan luke.
|