|
2002
|
|
|
EstrabongreziarrareneskutikdatorkiguJ.K.aurrekomendeanPirinioetako bizkarrezurrarenalde
|
bietan
kokaturikbizi ziren euskaldunen aipamen zaharrenetakoa.Bazuen herrihonekErribera barreneanjotako beredirutxanpon zaharra eta Kalahorraraino iristen zen erromatarren mapetan euskaldunen lurraldea.
|
|
2005
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik,
|
bien arteko
harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz baten aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta
|
bi
kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Sar gaitezen, beraz, konparatuz
|
bi
kantuak.
|
|
|
|
Bietan
Dibarrartek agurtzen ditu gizon eskualdunak azken neurtitzean hitz berdinekin:
|
|
|
Aldaketatxo bat edo bertze gora behera bigarren eta laugarren neurtitzetan, bertze
|
biak
berdinak direlarik, Dibarrart ek aldarrikatzen ditu garai hartako ideiak, hartuz euskarak dauzkan kalitateak jakintsun handienen arabera: ederra, garbia, lehena.
|
|
|
Hemen ere
|
bi
kantuetan diren aldaketek ez dute batere ideia nagusia aldatzen. Aspaldiko galdea; nondik datorren euskara, denen ahoetan dagoena
|
|
|
|
Bi
urteren buruan Sarako lore jokoetara igortzen du Biba Errepublika deitu kantua Piarres Uxaleguy izen ordearekin, Ai, ai, ai mutila airearen gainean.
|
|
|
Orduan, alde batetik, Le Réveil basque, Paueko astekaria, Berdoly k sortzen du 1886an eta handik laster, 1887an, Louis Etcheverryk Baionan Eskualduna astekaria.
|
Bien arteko
gudukak hiruzpalau hauteskundetan erakusten du gorrien eta xurien arteko eztabaida eta nola emeki emeki errepublikazaleak nagusitzen diren bai itsas aldean eta bai barnekaldean.
|
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen bezala orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz.
|
Bi
aldiz errepikatuz gure hitza (gure arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du nola euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan egoitea eta irautea.
|
|
|
Ahapaldi batean
|
bi
ideia nagusi agertzen dira: lehena, zazpi probintzien arteko batasuna, bigarrena, herri batu horren askatasun nahia.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira
|
bien arteko
aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Karia hortara antolatua izan da, Lore jokoetan bezala, kantu sariketa bat.
|
Bi
Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima. Bi azken ahapaldiek 15 et 16.ek aldarrikatzen dute Zazpiak bat fama
|
|
|
Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima.
|
Bi
azken ahapaldiek 15 et 16.ek aldarrikatzen dute Zazpiak bat fama
|
|
|
|
Bi
mila urthe baino zaharragokoak.
|
|
|
Lehentasuna balinbadaukate edertasunean, lehentasuna daukate zahartasunean, azken neurtitzeko zenbakiak adierazten duen bezala:
|
Bi
mila urthe... eta gehiago ere: Bi mila urthe baino zaharragokoak.
|
|
|
Bi mila urthe... eta gehiago ere:
|
Bi
mila urthe baino zaharragokoak.
|
|
|
XL Mendien
|
bi
aldetan, zazpi probintzia, Zazpiak bat zirela ez da ahantzia... Zer bihotz min anaien hola berextia, Eta librotasuna ondikotz galtzia!!!
|
|
|
lraganean ikusten du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina azaltzen du azken
|
bi
neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza adierazten du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
|
Bien arteko
diferentzia ttipia da.
|
|
|
Berdin kontserbatzailea, bainan bertze bizitasun eta kar batekin. Horretan datza
|
bi
bertsoen arteko diferentzia.
|
|
|
lnteresgarriak dira 1894ko azken bertsoaren lehen
|
bi
neurtitzak:
|
|
|
|
Bi
neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Entzunik Dibarrarten 1894ko kantuaren azken bertsoa pentsa daiteke gustatu zaizkiola lehen
|
bi
neurtitzak eta baliatu dituela. Beraz, Dibarrarten ildotik doa ideología berarekin.
|
|
|
Becerro de Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal Herriko historia nola gihartu eta garatu den azken
|
bi
mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
|
Kongresu berezia antolatu zuen Euskaltzaindiak eta liburu mardula argi taratu5 Oihenart historialari gaia ipar Euskal Herriko historiografian, Manex Goihenetxek zehazki landu du.XVII. mendean
|
bi
erresuma nagusiren artean banaturik dago Euskal Herria. Oihenart Nafarroako historian murgildu zen Nafarroa Frantziako erresuman kokatzeko eta gero Vasconiakoa landu zuen'.
|
|
|
Euskal Herrian Batzar Nagusien bidez erakundetze desberdinak sortuz joango ziren eta lurralde izen nagusiak ageri zaizkigu. Horietatik
|
bi
izango ziren nagusie nak: Nafarroa, alde batetik, Bizkaia, bestetik.
|
|
|
tikoaren eragina. Narrazioak eta diskurtso historikoaren enpirismoa erabat banatu ziren eta mende batez
|
bi
joerak elkarren aurka jarraitu zuten.
|
|
|
¡ que no facilmente se arrancan de cuajo leyendas y tradiciones acariciadas por lar gos siglos y que tanto enaltecen a la tierra que uno quiere!. Baieztapen honek erakusten digu ohiko mitología historikoaren dogmek indarra zutela eta Sabino Arana ere delako literatura mitologioaz baliatuko da bere proposamen politikoak erakusteko unean. Baina ez ditugu nahastu behar
|
biak
. Ni neuk hemen historia zientzia bezala lantzen zutenen historiografía ibilbidea landuko dut.
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur hauetan hizkuntza baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez
|
bi
hizkuntzaren edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara, hizkuntzaren soziologiako gaiak alde bat utzirik, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean,
|
bi
ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke
|
bi
ereduok.
|
|
|
Mendebaleko euskaldunen kasuan ere hamaikatxo arazo ageri zaigu herrikoeuskararenetaestandarrarenzubigintzaridagokionez; adinekoen ber beteadenbezalageldituko delaonarturikere, haurren etagaztetxoen kasuan eredu
|
biak
behar bezain ongi finkatzekoeskolak dituen arazoak behin eta berriz aipatzen zaizkigu hor zehar (Goikoetxea 1996) etaezdahalabeharra
|
|
|
' Sarasolak (1997a: 8) ohartarazi gaitu hurbiltze hau hegoaldeko euskalkien artekoa baino ez dela izan eta egun euskarak
|
bi
euskalki nagusi dituela: batetik, iparraldekoa eta, bestetik hegoaldekoa, hurrenez hurren gaztelaniaren eta frantsesaren eraginaren pean bizi direnak.
|
|
|
1) hizkuntza komunaren edozein erabileratan aurki ditzakegun hitzak; 2) hiztun gehienek ezagutzen dituzten baina testu tekniko zientifikoetan maizago agertzen diren hitzak, hiztegi orokor, entziklopedikoetan edo Hiztegi Batua bezalako hiztegi normatiboetan ere aurki daitezkeenak; 3) jakintza esparru bakoitzari dagozkion termino berezituak, esparru berezitu bakoitzaren adituek bakarrik ulertzen dituztenak eta hiztegi terminologiko berezituetan soilik aurki daitezkeenak. Hiru hitz mota horietatik lehendabiziko
|
biak
soilik gainezarriko dira erabilera komunaren hiztegirekin. Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak.
|
|
|
Berezko eremu hauetan funtsezkoak dira nazioarteko estandarizazio bideak. Hizkuntza komunarekin gainezarritako eremuan, aldiz, garrantzitsuagoak dira hizkuntza komunaren joerak eta estandarizazio bideak eta ez da komenigarria
|
bi
erabilera esparruetan hizkuntza eredu desberdinen arabera aldatzea.EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAREN EGOERAREN EBALUA ZIOA, BEREZKOAK DITUEN EZAUGARRIEN ARGITANHizkuntz galeraren ezaugarrietako bat da hiztun komunitatean erabileraren maiztasunagatik eta erabiltzen duten hizkuntzaren kalitateagatik bereiz Laburtzapenen deklinabidearen inguruan ikus Zabala (1994), formula kimikoen irakurbi deaz, Odrio...
|
|
|
euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan. Ezaugarri honek bere isla du zalantzarik gabe euskara tekniko zientifiko mintzatuan, baina idatzian ere suma daitezke estilo bakarrerako joerak.Euskara Teknikoaz hitz egiten dugu askotan euskararen erabilera bakarra bailitzen, baina hamaika erabilera sartzen dira horren barman,
|
bi
ardatzen ara bera muga daitezkeenak: batetik, jakintza esparruari edota gaiari dagokion ardatza dugu eta, bestetik, informazio trukearekin zerikusia duten baldintzei dagokiena.
|
|
|
Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak. Hizkuntza menderatzaileak eragindako aldaketek
|
bi
motatako ondorioak eman ditzakete: hizkuntzen bateratzea dakarten aldaketak eta hizkuntzak bereiztea dakarten aldaketak30?
|
|
|
Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena.
|
Bi
joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria dena. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu behar dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
38 Odriozola eta Azkaratek (1997) eragile
|
biak
egon litezkeela azpimarratu dute.
|
|
|
Izan ere, tar daramaten adjektiboak euskarak dituen erreferentziazko adjektibo bakarrak dira, izenarekiko beste lako harremanak daudenean izen elkartuak erabili ohi baititugu. Horrelako adjektiboak izenaren ezker zein eskuinean joan daitezke (bilbotar mutila 1 mutil bilbotarra) eta laguntzen duten izenarekiko antzeko harremana duten erreferentziazko adjektibo mailegatuek ere,
|
bi
kokagune horiek onartzen
|
|
|
39 Dun daramaten adjektiboek ere
|
bi
kokaguneak onartzen dituzte. Edonola, Sarasolaren (1997a) arabera, hauek, tar daramatenek ez bezala, tradizio hobea dute eskuinean.
|
|
|
Ildo beretik, begibakar bezalako adjektibo elkartuen bidea ustiatuz, zelulabakar, atomobakar edo mineralbakar bezalakoak sortu ditugu eta horrelakoak gutxienez
|
bi
osagaiko sailkapenen kideak izan ohi direnez, inolako aurrekaririk gabeko zelulanitz, atomoanitz edo mineralanitz ere sortu dira, zelulaniztasun bezalako eratorriak ere eman dituztenak. Tradiziorik eza tik abiatuta zelulanitz bezalakoak gaizki eratuta daudela aldarrikatu dute zen baitek, anitz adjektiboa ez dela argudiatuz, baina honelakoak baztertu aurre tik, sakonki aztertu litzateke exozentrikotasunaren auzia:
|
|
|
Hiztegi Batua eta terminología berezituaren arteko harremana ere, gogo eta iturria dugu. Hizkera tekniko zientifikoaren barruan bereizi ditugun hiru hiztegi multzoren artean, lehenengo
|
biak
Hiztegi Batuaren eremuan daude zalantzarik gabe baina zientzia eta teknikaren esparru desberdinetako terminología berezituaren arloan ere erabilera komunean bezala jokatzea eskatzen al digu Hiztegi Batuak. Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela esan digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da.
|
|
|
Bokalez amaituko silaba biko izenkien mugagabeetan, azentua txertatzeko aukera
|
bi
dauzkagu (ó o/ o ó). Ondoko taulan jaso ditugun emaitzak ikus daitezke:
|
|
|
Aurrekoan legez, azentua txertatzeko aukera
|
bi
dauden arren, euskaldun berrien eta zaharren artean ez dugu desberdintasun handirik topatu, aukera nagusia (o ó) da: IÑAK/ GAMIND
|
|
|
Berriak Zaharrak Gip
|
Biz
Orotara
|
|
|
Ataltxo honetan
|
bi
eta hiru silabako partizipio bakartuen azentuera azter
|
|
|
Berriak Zaharrak Gip
|
Biz
Orotara
|
|
|
lzenki mugatuen azentuerak aztertzeko datuak silaba kopuruen arabera aurkeztuko ditugu;
|
bi
, hiru, lau, bost eta sei silabako sarrerak kontutan hartuta.
|
|
|
Aurreko tauletan eman ditugun datuen joera nagusia azaltzeko, badirudi nahikoa dela arau
|
bi
proposatzea:
|
|
|
Aditz partizipioa silaba bakarrekoa denean aukera
|
bi
dauzkagu; bata, azentua partizipioan bertan txertatzea, eta bestea azentua laguntzailean txer tatzea:
|
|
|
3.4.1.2 Silaba
|
bi
bokalez amaituak:
|
|
|
3.4.1.3 Silaba
|
bi
kontsonantez amaituak:
|
|
|
Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan. Partizipioen arau horiek eragina daukate aditz jokatuetan (beharbada euskara idatziaren menpekotasunak eraginda) eredu nagusi
|
bi
sortzen direla. Silaba bikoetan gertatzen den desberdintasun nabarmen hori kuantifikatuz gero, ondoko taula eta grafika osa ditzakegu:
|
|
|
Frantsesa etaalemanaaldibereaneskuratzenarizensemearen jabekuntza garapena arakatzean, hizkuntza biengramatikak bereizita garatu zituela ikusizuen Ronjat ek (1913). Araketa burutzeko, semeak hamahiru hilabete (1; 01) zuenetik lauurteetahamarhilabete (4; 10) izanzuenarteekoitzi zituen hitzak etaesaldiakegunerokobatean bildu zituen. Haurrakgramatika
|
biak
|
|
|
VolterraetaTaeschner (1978) etaTaeschner (1983) ikertzaileek alemana etaitalieragurasoengandikgaratudituztenahizpabirengarapenakarakatzean, hiruarokogarabideaaurkitzenduteladiote.Lehenaroanhaurelebidunek hizkuntza
|
bietatik
jasotakosistemalexikobakarrabainoezdute.Urrats honetan ez dute gramatikaren erabilerarik aurkitzen, haien ustez hiztegi hutsa eta bakarradaukatelarik.Bigarrenaroan, aldiz, haurreksistemalexikobiakezber
|
|
|
tuditugu.Umeetako batbizkaitarrada etabestebiaknafarrak.Euskaraeta gaztelaniaaldi bereangaratudituztenumeelebidunendatuakHEGEHJeta BUSDEtaldeekbildurikoakdira.Bidirahaurelebidunak, bizkaitarrak
|
biak
. Gaztelaniadun elebakarren datuak Hernández Pina k (1984), Aguirre k (1995) etaLópezOrnat ek (1994) eurenikerketetaneskainitakoak dira.
|
|
|
Horregatik, umeelebidunekgaztelaniarengramatikandepreposizioakbiltzen dituen funtzioak, euskarazko atzizki ezberdinen bidez gauzatukodituzte hasiera hasieratik. Ezduguuste, esaterako, (r) enatzizkiarenhedakuntza okerrikegingodutenik, edogaztelaniazbestepreposizioren batenerabilera gauzatukodutenik.Aregehiago, argiikustenda (e) koatzizkiarenbidezadierazitakoak genitiboak bainogeroagoagertzendirela, eta (e) koezdelagenitiboaren marka.Horretazgain, etaumeekentzuten dituzten ereduen arabera, hitz hurrenkerakereezberdinak izangodirahizkuntza
|
bietan
.
|
|
|
Hizkuntza
|
bietako
datuak elebakarren eta elebidunen ekoizpenetan aztertu beharditugunez, atalkajardungodugu.
|
|
|
Era berean, elebidunak hizkuntza
|
bietako
oinarrizko egiturez jabetu direlaikusiahal izandugu, dela gaztelaniazkodepreposizioakadierazten dituengramatika funtziobehinenak, delaeuskarazkooinarrizkoegiturak. Horrela, bada, argigeratuda, haurelebidunekelebakarrekerdiestenduten adinakogaitasunalortzendutelagaratzendituztenhizkuntzabietan.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako
|
bi
gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik,
|
bi
gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez egin zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale lagun khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu lagunak aipatzean, hala nola, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe
|
bi
adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost urte luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituzten hizlari edo idazle ahobero ak, berek arauz seme bat gerlan galdu ez zutenak.
|
|
|
Eguerdi baitzen, biltzarkideak lehiatu omen ziren Jaime hotelean janal di hautuko baten egiterat. Gero arratsaldea luzatu zuten kantu zaharrak xara melatuz eta, artetik, lxaka Mendizabal eta Jose Eizagirre, Tolosako
|
bi
abokat gazte suharren neurtitzak eta mintzaldi sarkorrak entzun ziren eta handizki txalotu.
|
|
|
Eta zeren galdez behar dute euskaldunek mintzatu? Lehen lehenik galda bezate ez ditzaten lehenagoko herrialdeak suntsi; ez bereiz Zuberoa beste
|
bi
euskal herrietarik, baina hiruak bil elkarrekin, Baiona dutela hiriburu. Galda euskara izan dadin eskoletan irakatsia eta etsaminetan onartua.
|
|
|
Ondoko hilabetean, hots, ekainaren 6ko eta 20ko Eskualdunaren
|
bi
zen bakietan, Xalbat Arotzarena zuzendariak berak bere gain hartzen du Piarres Lafittek harrotu duen eskualdekatzearen gaia.
|
|
|
bideekin. Seguru aski Azkuek utzi zion Lacomberi bere eskuizkribua, gutxie nez Mendebaldeko aditzaren gaineko liburukia, eta honek
|
bi
txandatan kopia tu zuen.
|
|
|
Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian. Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden
|
biok
(1976). Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekaren ardura hartu nuenetik (1978) harremanak izan ditugu bibliografía gaietan, eta hor geratzen da lekuko liburu honetan agertzen den Txillardegiren bibliografía gure bibliotekak paratua:
|
|
|
Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira etorri zen familiarekin Caninoko Printzea.
|
Bi
urte eta erdi zituen gure Louis Lucien Bonapartek. Gutxi da honen haurtzaroaz dakiguna.
|
|
|
Badirudi gero Florentzian bizi izan zela, Toskanako hiriburu horretan argitaratu baitzituen zientziarekiko lanak, bertako unibertsitatean eta Pisakoan Fisika eta Kimikako ikasketak egin ondoren3? Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek
|
bien arteko
banaketa gertarazi zuen betiko. Dena den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion horiek zeukaten etxean bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte.
|
|
|
... de Sandgate a Londres, a Liverpool et aDouglas (lle de Man) sans interruption dans l' été de 1851 en passant la nuit en chemin de fer. Belgikan eta Frantzian zehar ibili zen 1852 eta 1853 urteetan, eta 1854.eko otsailaren 4an, larunbatez, Thorngrove jaioterria bisitatu ondoren, Frantzia eta Suitza bide batez bidaian aztertuz, Italiara jo zuen udaberrian
|
bi
hilabete eta erdirako bidaia linguistikoan.
|
|
|
l. Katalogoko 399 bis fitxa: a)
|
bi
orrialdeetan 200 herri edo zerrendatzen ditu, lehen begirada baten aztergai ikusten dituenak. b) Beste bi orrialdeetan 16 lingua desberdin zerrendatzen ditu, bakoitzaren Famiglia, Ramo eta Gruppo bereiztuz: 31 famiglia, 63 ramo eta 217 gruppi dira zerrendatzen dituenak.
|
|
|
l. Katalogoko 399 bis fitxa: a) bi orrialdeetan 200 herri edo zerrendatzen ditu, lehen begirada baten aztergai ikusten dituenak. b) Beste
|
bi
orrialdeetan 16 lingua desberdin zerrendatzen ditu, bakoitzaren Famiglia, Ramo eta Gruppo bereiztuz: 31 famiglia, 63 ramo eta 217 gruppi dira zerrendatzen dituenak.
|
|
|
Parabola de Seminatore argitaratu zuenerako, urtebete lehenago egina zeukan 1856an lehen bisita Euskal Herrira, eta bidaian zebilela argitaratu zituen Donostian eta Baionan
|
bi
euskal liburu: Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise.
|
|
|
...sailonartu beharkogenituzke, ohikogramatikekesandakoabereosotasunean bildunahibadugubehintzat: perpausberegainak, perpausalboratuak, esangu ra harremanaadierazten duenosagaibatenbidezloturikoak, esangura harre manaetasintaxi harremanagauzatzen dituenosagaibatenbidezjuntaturiko aketanagusi/ mendekoharremanadutenak.Lanhonetanurratstxikibateman nahidugu esparru honen azterketan, ezaugarrisorta
|
birekiko
hurbilketabat eginez.Lehenik, prosodia ezaugarrijakin batzukizangodituguaztergai: bi perpausetatiklehenengoaren bukaerako doinu motaetaperpausen artekoisi lunearenluzera; ezaugarri hauekpuntuazioarenerabilerarekiko harreman estuetan jarrikodugu lanhonetan zehar.Bigarrenik, perpausen arteko (esan gura) harremanakgauzatzendituztenosagaienartekopilaketakizangoditugu hizpide.Ezaugarribatzueketabe...
|
|
|
...zat: perpausberegainak, perpausalboratuak, esangu ra harremanaadierazten duenosagaibatenbidezloturikoak, esangura harre manaetasintaxi harremanagauzatzen dituenosagaibatenbidezjuntaturiko aketanagusi/ mendekoharremanadutenak.Lanhonetanurratstxikibateman nahidugu esparru honen azterketan, ezaugarrisorta birekiko hurbilketabat eginez.Lehenik, prosodia ezaugarrijakin batzukizangodituguaztergai:
|
bi
perpausetatiklehenengoaren bukaerako doinu motaetaperpausen artekoisi lunearenluzera; ezaugarri hauekpuntuazioarenerabilerarekiko harreman estuetan jarrikodugu lanhonetan zehar.Bigarrenik, perpausen arteko (esan gura) harremanakgauzatzendituztenosagaienartekopilaketakizangoditugu hizpide.Ezaugarribatzueketabesteektestumailakoeta perpausmailako funtzioenarteko mugabeteandihardutelaikusikoduguh...
|
|
|
2 1997.ean Anari izeneko abeslariak plazaraturiko abesti batetik hartu dugu adibide hau.
|
Bi
perpausen arteko koma ez zegoen diskoak zekarren idatzizko testuan.
|
|
|
316), prosodia ezaugarri desberdinak ezar daitezke horrelako perpausen artean: lehenengo perpausaren bukaeran goranzko ala beheranzko doinua, eta
|
bi
perpausen arteko isilune laburragoa ala luzeagoa. Bistan da ezaugarri multzo bi horiek hurrenez hurren koma eta puntuaren bidez islatu ohi direla eta, berez, euskal hizkuntzalaritza aplikatuko zenbait lanetan ere horrelaxe azaldu da (Garzia 1998:
|
|
|
lehenengo perpausaren bukaeran goranzko ala beheranzko doinua, eta bi perpausen arteko isilune laburragoa ala luzeagoa. Bistan da ezaugarri multzo
|
bi
horiek hurrenez hurren koma eta puntuaren bidez islatu ohi direla eta, berez, euskal hizkuntzalaritza aplikatuko zenbait lanetan ere horrelaxe azaldu da (Garzia 1998: 37, 142).
|
|
|
Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira gure lan honetan, edo osterantzean, puntua. Horrela, bestelakorik esan ezean, puntuazio ikur jakin
|
bietako
bakoitzak zuzen zuzenean proso dia ezaugarrien multzoetako bat adierazten duela onartuko dugu hemen.
|
|
|
|
Bi
puntuazio ikurrok, 11 eta 12 sailean aztertuko ditugu hurrenez hurren. 13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan hartu ez diren bi puntuak edo bi puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu:
|
|
|
Bi puntuazio ikurrok, 11 eta 12 sailean aztertuko ditugu hurrenez hurren. 13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan hartu ez diren
|
bi
puntuak edo bi puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu: komarena baino isilu ne luzeagoa eta puntuarena baino goragoko doinua.
|
|
|
Bi puntuazio ikurrok, 11 eta 12 sailean aztertuko ditugu hurrenez hurren. 13 sailean, bestalde, esparru honen baitan kontuan hartu ez diren bi puntuak edo
|
bi
puntuen ezaugarriak aztertuko ditugu: komarena baino isilu ne luzeagoa eta puntuarena baino goragoko doinua.
|
|
|
Puntu soileko adierazpide honek badu muga bat ohiko esanguren ikus pegitik bederen: kontzesioa (10), hemen bereiziko ditugun
|
bi
hautakari harre manak (11) 7 eta emendiozko bosgarren harremana (12) 8, nekez uler daitezke
|
|
|
(6) ko ez zuen inortxok ere erantzun. Kausa/ ondorio, argudio/ ondorioztapen eta kont zesio/ aurkaritza direlako hiru ardatz hauei begira,
|
bi
zehaztasun egin behar ditugu. Alde batetik, lan honetan zehar bigarren perpausak daraman esanguraz arituko gara, hau da, (7a) koan argudioa dugu eta (7b) koan ondorioztapena.
|
|
|
Alde batetik, lan honetan zehar bigarren perpausak daraman esanguraz arituko gara, hau da, (7a) koan argudioa dugu eta (7b) koan ondorioztapena. Gainera, zenbaitetan
|
bi
hitz hurren kerak dira zilegi, baina beste zenbaitetan ez. (13a) koa adibidez, hobeto legoke alderantziz ko hurrenkera jarrita:
|
|
|
7 Lehenengo motan,
|
bi
aukera ematen dira etorkizunari begira. Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea erabilita ekidin nahi den zerbait adierazten da.
|
|
|
Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea erabilita ekidin nahi den zerbait adierazten da. Lan honetan osterantzean erabiliko dugu
|
bien
ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
11 sailean ustez adierazi nahi diren kontzesioak (10),
|
bi
hautakari harre
|
|
|
Izan ere, aurrean ontzat zein kaskartzat harturiko guztiak, nabarmenki kaskarragoak dira hizkuntz maila jaso berezituetan: ikusi bost emendio motak (14),
|
bi
hautakari harremanak (15), kausa zein ondorioa (16), argudioa zein ondorioztapena (17), eta aurkaritza zein kontzesioa (18).
|
|
|
Hala ere, idatzizko (14) hauek
|
bi
hausnarketa mota egitera garamatza te. Alde batetik, adibidez, ahozko informabideetan, koma horiei legozkiokeen goranzko doinuak entzun daitezke; horrelakoetan, nolabaiteko ezegokitasun (arin) a ikusi litzateke hiztunaren hizkuntz ahalmenean.
|
|
|
komak erraz adieraz ditzake esangura batzuk (aurkaritza, argudioa, kausa eta emendio mota batzuk), baina ez bestelako guztiak (beste emendio mota batzuk, ondorioztapena, ondorioa, hautakari harremanak eta kontzesioa). Puntuazioak adierazten dituen prosodia ezaugarriek testu edo perpaus mailan funtzio bat izan lezaketelako hipotesia plazaratu delarik, ekin diezaiogun koma baino are esangarriagoak izan litezkeen
|
bi
puntuen aztertzeari.
|
|
|
21 azpisailean puntuaren ezaugarriak aztertuko ditugu egoera arrunt modura, baina koma ere ikusmiran izango dugu 22 sailean. 23 sailean, berriz,
|
bi
puntuen eragina aztertuko da. 24 sailean, azkenik, lokailuen arteko pilake tek ematen dituzten ondorioak aztertuko ditugu.
|
|
|
testu mailako funtzio hori eta perpaus mailako beste funtzio hori (besarkadura txikikoa) biltzen dituena (18a b). Berriz bezalakoek, ordea,
|
bi
erabilera dute: ustez jatorrizkoa dena (19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b).
|
|
|
ustez jatorrizkoa dena (19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b). Kide hauen guztion testu mailako fun tzioa, bestalde, mintzagaia indartzea da nonbait. c4) sailean aipatuko direnen kasuan, bes talde, ustez jatorrizkoa zen funtzioa eskuragarri dago gaurko euskararen baitan ere, eta oro har, berriz bezalakoen
|
bi
erabilerak azal daitezke.
|
|
|
' Lokailua
|
bi
perpausen artean egon gabe bigarren perpausean nonbait txertatzen bada, haliabidea are okerragoa da gure aburuz.
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik
|
bi
erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan beharra dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
Bibliografian ikus daitekeenaren arabera, juntagailuek esangura harrema na gauzatu ez ezik, perpaus mailako funtzio bat ere betetzen dute: lokailuek ez bezala, berdintasun maila batean juntatzen dituzte
|
bi
perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko. Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera utziko dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak ikusiko ditugu.
|
|
|
Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera utziko dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak ikusiko ditugu. 33 eta 34 sailetan, hurrenez hurren
|
bi
puntuak eta puntua aztertzeari ekingo diogu.
|