|
2003
|
|
|
...enere Laplace ketaberedizipuluek, Lafitteren erantzuneanEtxepareren, gogoetageologiko, bihurtuzaiguhuts hutsean.Bestalde, Etxepareren pasartean, nola, izandena(= ezdakigunolaBiziazamatzeko), Lafittek, nork, bilakatudu(= nesaitàquiattribuerl' originedelaVie), uraberepentzeraino bideratuz, noski.Hirugarrenik, bat bateanpasartearenegileaezdaganorazkomedikubatidaztenguremaisuadena, kontenplalari
|
zuztarbakobat
baino(=, notrecontemplatif?). Lafitterikasueginez, ezdagoesanbeharrik, pasartehorrekdiletantebatenbazkalostekodigresiomerkearenbalioaluke.
|
|
|
Ikusiduzu: Haeckel enak ez dirahipotesiak,, aburuak?
|
baino
; Haeckel ezdaberesasoikozientzialaririkhandienetarikoa,. Ienakojauntxoasasijakintzanariizana, baino.Konturagaitezkeenez, edozerkbaliodu, baldinetaOngiaren zerbitzurako bada.Egia esateko, horibainojendetasunhandiagoaesperogenezakeenLafitterengandik, baina, tira.Entziklopediarik entziklopediajakinizandugu, bai, IgnacioGamboabibliairakurrizitzuli zelakatolizismoarenbaitara, etageroztikHaeckel enebol... Jakinizandugu, baita, feminismoarenkontrakoagertuzela (Lamujer moderna, 1906), baina, dirudienez, ezzenhorretazinoizdamutu.Zernahi gisaz, Lafittekezdioskuezerhorrengainean.
|
|
|
Paleontologokritikoenartean, prestigiotsuenetarikoaWilliamClemens izanzen, berauereBerkeleyUnibertsitatekoa, etaWalterAlvarezen eraikin bereanzegoenalanean.Clemens ek KretazeokoazkenugaztunaketaTertziariokolehenakaztertzenemanzuenkarrerazientifikoa, etaMontanako HellCreekformazioangaratuzuenberelanda lanarenpartehandibat. ...a, Clemens ondoriohonetarairitsizen: HellCreekformaziokodinosauroakerabatsuntsitutaegonziren, iridio geruzarendeposizioabainonahikoalehenago, zerenezbaitzeninolakodinosauro aztarnarikaurkitu, K/ T mugatikbeherakoiametrobatekoestratu tartean.Hauda, kontuanhartuzHellCreek formaziokosedimentazioa osoastitsuadela, Clemens endatuekiradokitzen zuten, dinosauroakjadaniksuntsitutazeudelameteorito inpaktua
|
baino
milakaurtelehenago.Bestepaleontologobatzuekantzekoondorioakatera zituzten.Kasurako, YaleUnibertsitatekoLeoHickeypaleobotanikariak Montanako esparrubereanbehatuzuenez, milakaurtekoaldeazegoen dinosauroensuntsipenarenetairatze esporen agerpenarenartean, eta, areago, landare suntsipengradualakaurkituzituentartehorretan, bainasinkronikotasunik gabe.Jakina, suntsipen maila ertainetaez sinkronikoak ez ...
|
|
|
Zelanaurkitukogenituzkefosil erregistroan. Espeziearruntekestratuak betekolituzkete, etazentimetrobakoitzean edotopatukogenituzke.Ostera, espeziearraroenkasuan, suntsipen uneraartebiziizanbazirenere, fosil bataurkituko dugu30nametroko. ...stratuen120metrohorietanzeharbiziizanzitekeen, bainagertadaitekebereazken fosilagoi mugaren 30metroazpitikagertzea.Hauda, fosil erregistroaren irakurketaliteralaeginezgero, benetandesagertuzeneanbarik, bereiraupenosoarenlaurdenbatlehenagosuntsituzelapentsatukodugu.Jakina, argudioaorokortuz, espeziebat zenbatetaurriagoaizan, orduanetaprobableagoaizangodafosil erregistrokobereazkenaleasuntsipen unea
|
baino
askozlehenagoagertzea, nahizetabenetanazkenmomentura artebiziizan. Horrenbestez, espezieguztiakbat bateandesagertuarren, suntsipen segida jarraituaetaitxurazgradualistaaurkitukogenuke:
|
|
2006
|
|
|
Deus
|
baino
lehen, ordea, hiru iturrionfaksimilakerne ikustea komeni zaizu, azterlanhonetanburuzaurrerasartubainolehen.Eta, geroere, lanaira kurriahalean, inolakozalantzariksortuezkero, jodezakezu faksimilfaksimilhauetara noiznahi.Ikuslanhonenatzeneanguziak.
|
|
|
Orduan?... EgiadaOn Manuelek aipatzen duela Benito hori, behin
|
baino
gehiagotan ere40, Berdabioren bertsoak baomenzekizkielaesanez:
|
|
2007
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik
|
baino
ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute.
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik
|
baino
ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute.
|
|
|
Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira besteekiko ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute. Erakusle gisa, Piarres La, tteri buruzko gure lan hau, non jende ikasia
|
baino
ez zaigun agertuko irakaslearen sarekideen artean.
|
|
|
Aipatu datu basea osatzeko bi aldagaiz
|
baino
ez gara baliatuko: lagunkideez eta elkarte kulturalek buruturiko bilerez, data eta lekua zehaztuz.
|
|
|
lagunkideez eta elkarte kulturalek buruturiko bilerez, data eta lekua zehaztuz. Basea bi aldagaiz
|
baino
ez dugu osatuko, nahasia izan barik, argia izan dadila bilatzen dugulako, adierazgarritasuna galdu barik. Baina islatu nahi dugun informazia horixe da, nortzuk izan diren lagunkideak eta zein elkartetan; azalpenak eta ondorioak gero aterako ditugu, baseak bilduriko datuetan oinarrituta, gainontzeko informaziobideek eskainitako argibideekin osaturik.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat
|
baino
ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere, oso erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa egin ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko bidea eman digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala baino ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Jakina, elkarrizketek eskainitako datuek gertaeren zati bat baino ez digute ezagutarazi, gertaeren zati horren interpretazioa hobeto esanda16 Hala ere, oso erabilgarriak izan dira lekuko horiek eskaini dizkiguten burutapenak, iritziak eta susmoak, hainbat kontalarik agerturiko datuak bildurik, generalizazioa egin ahal izan dugulako. Horrela, liburuetatik bildu dugun informazioa argitu eta egiaztatzeko bidea eman digute, batzuetan, eta jendeaurreko jarrera o, ziala
|
baino
ez zela egiaztatzeko besteetan17.
|
|
|
Xurien eta gorrien arteko banaketa hori nabari
|
baino
nabariago egin zen Anton dAbbadiek antolaturiko Euskal Jaietan. Martin Guilbeau eta Julien Vinson garaikideak kexu agertu ziren dAbbadiek antolaturiko festak gero eta politizatuago zeudelako, konkretuki xurien aldeko jaialdiak zirelako.
|
|
|
Lan honetan Eskualzaleen> Biltzarraren lankideen berri izango dugu, Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoaren bidez28 Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntzari dagokienez, jakinaren gainean jarriko gaituzte Euskera> eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> berauen argitalpenak, landu nahi ditugun hamarkadetan elkarte esanguratsu
|
baino
esanguratsuak izan baitziren.
|
|
|
Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak. Bitan
|
baino
ez zuten euskara bera gaitzat hartu:
|
|
|
Zortzi urterekin aita eta Marie Viela ama galdu ostean, Eugène Viela osabarekin bizi zen Piarres La, tte. Lehengusu eta lehengusina eskola librera joaten ziren bitartean, Piarres eta Alfred La, tte anaiek eskola laikora joan behar izan zuten, jasotzen zuten diru laguntza o, ziala ez galtzearren37 Osabak biarnesa
|
baino
ez zekien; La, ttek, beraz, euskara ia ahaztu zuen eta biarnesa mintzatzeari ekin zion.
|
|
|
1919an Baionako Apaizgaitegi Handian sartu zen batxilergoa iragan arte. Lehen Mundu Gerraren garaia baitzen, apaizgaiek espero zuten
|
baino
lehen hasi zuten ikasturtea, Gobernuak ez zezan eraikina eritetxe bihur. La, ttek, osasun txarra zela eta, ez zuen Lehen Mundu Gerran parte hartu; gerlari ohiak41 taldeko kide izan zen, ordea.
|
|
|
1924ko uztailean apaiztu ostean, 23 urte
|
baino
izan arren, Aita Sainduak apaizteko baimena eman baitzion, Gieure Baionako apezpikuak Tolosako Institut> Catholiquera bidali zuen, 1924ko udazkenean, goi ikasketak burutzera. Jesuitekin ikasi zuen, beraz, La, ttek.
|
|
|
Biltzarren bidez da indartu, eta era ainitzetan sortu, sentimendu hori, gerla ondoan, gerla berean
|
baino
gehiago. Lau urtez gerla egin zutelakotz goretsi dituzte.
|
|
|
1934an Staviskyren iruzur, nantzieroa74 suertatu zen. Iruzurrak, ekonomian
|
baino
gehiago, politika alorrean izan zuen eragina. Ezkertiarrak izan ziren kalte handiena jasan zutenak, Garat eskandaluaren eragileetariko bat izan baitzen.
|
|
|
1912an Ybarnégarayk hasiera eman zion bizitza politikoari, Uharte Garaziko alkate izendatu baitzuten. Lehenengo aukeratze horrekin, Ybarnegarayk abizenaren ortogra, a aldatu egin zuen (politikan sartu
|
baino
lehen Ibarnégaray idazten zuen).
|
|
|
Gurasoengandik ikasi zuen euskara oso erabilgarria izan zen Ybarnégarayrentzat politikan aritzeko. Lagungarri izan zitzaizkion Larresoroko Apaizgaitegian izan zituen ikaskideak ere, bereziki geroago apaiz egin zirenak, Ybarnegarayren garaiko politikan erabakigarri
|
baino
erabakigarriago izan baitziren politikaren harremanak Elizarekin. Azkenez, Ybarnégarayren kiroletarako gaitasuna, eta bereziki 1921ean Pilota Federazio Frantsesaren buru izendatu izana?
|
|
|
Baina 1912an alkate aukeratua izana Ybarnegarayren bizitza politikoaren hasiera
|
baino
ez zen izan. 1914an Ybarnégaray lehenengoz aurkeztu zen hauteskundeetara, Mauleko eskuindar katolikoen ordezkari bezala, baita irabazi ere.
|
|
|
Dena dela, Sociéték argitaraturiko aleek erakusten digutenez, urte horietan guztietan zehar elkarteak izena
|
baino
ez zuen aldatu, 1873an aurkezturiko xede berberei jarraituz ikertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan.
|
|
|
Elkartearen batzarretara bertaratu zirenak ezagutzeko 1920 eta 1923 urteen arteko kideen berri
|
baino
ez dugu izan, zeren eta 1923tik aurrera elkarteak erabaki baitzuen bertaratzen zirenen berri ez ematea, zerrenda luzeegi bihurtzen ari baitzen: dépasant 80 à la séance, le Bureau a décidé de ne plus donner dans le Bulletin les noms des présents100 Badirudi, beraz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek antolaturiko bilerak arrakastatsuak zirela.
|
|
|
Foltzer idazkaria 3tan, Auguste Fourcade 12tan eta Jean Ribeton 25etan, idazkarien artean leialena. Lacrambe 4 bileratan
|
baino
ez zen agertu, Lavigne 11tan eta Camguilehm 18tan. Aipatu duguna aipatu dugula, baiezta genezake Boissel, Camguilhem, Grimard, Hoym de Marien, Nogaret, Personaz eta Ribetonek aukera izan zutela elkarren arteko harremanak sustatzeko (bileretatik %60tan? 18 bilera?
|
|
|
Ostera, buruzagiez gain, kide bakan batzuk
|
baino
ez ziren azaldu bileretara (harrigarria da 1923ko alean adierazitakoa, hau da, 80 partaide baino gehiago izan zirela bileretan): Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz joan ziren hauek ere:
|
|
|
Ostera, buruzagiez gain, kide bakan batzuk baino ez ziren azaldu bileretara (harrigarria da 1923ko alean adierazitakoa, hau da, 80 partaide
|
baino
gehiago izan zirela bileretan): Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz joan ziren hauek ere:
|
|
|
Daranatz (5 bilera artikulu) Grimard (24 bilera artikulu), Lacrambe (4 bilera artikulu), Nogaret (19 bilera artikulu) eta Poydenotek (7 bilera artikulu). Biltzarretara joaten ziren kargurik gabekoen artean, aldiz, bik
|
baino
ez zuten aldizkarian idatzi: Casedevantek (24 bilera artikulu) eta Gavelek (17 bilera artikulu).
|
|
|
Berdolyren Le> Réveil ek harreman onak izan zituen Estatu Batuetan argitaraturiko California ko> uskal> Herria rekin. Amerikako emigranteentzat egindako astekaria izan zen, 1893tik 1897ra arte
|
baino
iraun ez zuena. Argitalpen horren egilea, J. P. Goytino, errepublikazalea zen, Ameriketako zein Frantziako errepublikanoen aldekoa, eta sarritan transkribatzen zituen Le> Réveil> Basqueren artikuluak.
|
|
|
Suposa daiteeken legez, Eskualduna> argitalpen xuria izanda eta Le> Réveil> Basque> errepublikar edo gorria, bien arteko kontra egitea etengabekoa izan zen. Kontrakotasun hori Ipar Euskal Herriko politikaren ezaugarriaren isla
|
baino
ez zen, J. Díaz Nocik azpimarratu duen bezala119; pertsonalismoa ere aipatzen du Díaz Nocik garaiko egoera politikoaren ezaugarri legez, hau da, potere politikoa pertsona batek izatea, hala nola Berdolyk eta Louis Etcheverryk.
|
|
|
Joseph Agustin Chahok 1848an kaleraturiko Uscal> Herrico> Gaseta> ere errepublikazalea izan zen, eta euskara hutsez argitaraturikoa, baina bi zenbaki
|
baino
ez zituen izan.
|
|
|
Kutsu erlijiosoa nabaria izan zen Eskualdunaren ia berri guztietan, Elizaren inguruan buruturiko ekintzak espresuki aipatzeaz gain129 Azaldu dugu jadanik Eskualduna> helburu politikoekin sortu zutenean, xede horiek bat zetozela Elizaren pentsamoldearekin130 Are gehiago, batzuetan Louis Etcheverry sortzaileak, politikaz, bihotz bihotzez bonapartte tiarra131, Elizak
|
baino
Errepublikaren kontrako pentsamolde gogorragoa azaldu zuen, Elizaren jokabideari errepublikazalea zelakoan132 kontra egiteraino.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu
|
baino
lehen, aipa ditzagun beste gertaera batzuk, Eskualdunaren bilakaeraren parean gertaturikoak. 1897 urtearen inguruan, Pierre Broussaini, Parisen medikuntza ikasten ari zela, bururatu zitzaion Société> Patriotique> Basque> elkartea eratzea, ikaskide kebekiar nazionalistek eraginda; Broussainek Resurrección Mª de Azkueri azaldu zion burutapena155 Elkarte abertzalea sortzearen aldekoa izan zen Albert Constantin156 ere.
|
|
|
Jean Blaise Adéma 1918ean izendatu zuen kalonje Gieure apezpikuak165, baita Eskualdunaren zuzendari ere (le Conseil dAdministration la prié dassumer la direction e, ective et totale de lEskualduna166). Jean Blaise Adéma, Gratien Adéma Zaldubi-ren iloba, Eskualdunaren lankidea izan zen, zuzendari izendatua izan
|
baino
lehen. Izendapena Hiriart Urruty hil zenetik hiru urtera burutu zen, beraz.
|
|
|
Sekulan ez du Frantziak orai
|
baino
armada azkar baten beharra izan. Alemaniak Hitler nausi jarriz geroztik, ez du bertzerik asmatzen baizik eta gerlaren berriz phiztea, Berriak.
|
|
|
Egia erran, ez zuen bethi errexa; bainan, hartuz geroz, ezin utzia zen. Bethi danik haren mintzaiari jaun aire bat atxeman diot... bihotzari edo sendimenduari
|
baino
nahiago zitzaion gogoari lotu, eta arrazoinka laket zuen188.
|
|
|
Piarres La, ttek ere, Arotçarena Eskualdunaren zuzendari izendatzearekin, asko murriztu zuen astekarirako lana: hamabost artikulu
|
baino
ez197 Hona ekarri, hala ere, Piarres Xarrittonen hitzak: Konturatu naiz La, tte izan dela bere moduan Vichyzale198 Izan ere, Xarrittonek egiaztatu du, Vichyko gobernuaren denboran, La, ttek eta Arotçarenak batera agertu zutela Frantziaren eskualdekatzearen nahia.
|
|
|
Beste aldetik, Eskualdunan idatzi zuten 28 idazleetatik 18ren jaiotze data ezagutzen dugularik, guztiak La, tte
|
baino
zaharragoak ziren, hogeita bost urteko Pierre Larzabal izan ezik. Hala ere, artikuluen kopuruari begiratuz gero, 1940an bost idazlek baino ez zuten La, tte gainditzen Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruari dagokionez.
|
|
|
Beste aldetik, Eskualdunan idatzi zuten 28 idazleetatik 18ren jaiotze data ezagutzen dugularik, guztiak La, tte baino zaharragoak ziren, hogeita bost urteko Pierre Larzabal izan ezik. Hala ere, artikuluen kopuruari begiratuz gero, 1940an bost idazlek
|
baino
ez zuten La, tte gainditzen Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruari dagokionez.
|
|
|
Denbora hartan, euskaldun fededun leloa sendotu egin zen, Eskualzaleen Biltzarraren bultzadari esker. Hala ere, azaldu du Jean Goyhenetchek, Eskualzaleen Biltzarraren pentsamolde horrek euskal burgesia eta elizgizonen interes ekonomiko sozialak
|
baino
ez zituen islatu, eskuetan zuten botereari atxikitzea bilatzen zutelarik bereziki:
|
|
|
Jean Goyhenechek adierazi duenez, Bigarren Mundu Gerraren ostean Eskualzaleen Biltzarrak biltzeari ekin zion berriro, baina buruturiko ekintzek aurrekoek
|
baino
eraginkortasun gutxiago izan zuten: ses activités se limitent toujours à un banquet an
|
|
|
Gaston Grattauren familia ez zen euskalduna, Armagnaqetik etorritakoa
|
baino
; likoreak saltzen zituen eta Izarra> likorea eskaintzen zien guztiei; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Bilbo, 2002ko urtarrilaren 25a.
|
|
|
(batzarretara behin
|
baino
joan ez zirenak albo batera utzi ditugu):
|
|
|
Beraz, Louis Dassance eta José Eizagirre izan ziren harreman estuak lortzeko aukera handienak izan zituztenak Eskualzaleen Biltzarraren bilerak zirela medio, sarrien parte hartu zutenak izan baitziren. Azpimarratu beharra dago Eizagirreren leialtasuna; azken baten, gainerako guztiek karguari zetxikion erantzunbeharra zuten, baina Eizagirre, urte bat
|
baino
ez zen buru izan eta zazpi bileretara joan zen.
|
|
|
Hegoaldeko euskaltzale gutxik hartu zuten parte 1920 eta 30 hamarkadetako Eskualzaleen Biltzarraren bileretan: behin
|
baino
ez José Miguel Barandiaran, Secundo de Barrueta, Teodoro Ernandorena, Pedro Garmendia, Damaso Intza, Pablo Fermin Irigarai, Lardizabal, Lazcano eta Nikolas Ormaetxeak; birritan José Ariztimuñok; lautan Isaac López Mendizabalek eta zazpitan José Eizagirrek.
|
|
|
Piarres La, tte 1926an bilakatu zen Eskualzaleen Biltzarraren kide kotizatzaile, Eskualzaleen> Biltzarra> elkartearen argitalpenaren bazkideen zerrendek erakusten diguten bezala268 Hala ere, Eskualzaleen Biltzarraren kronikariak ez du Piarres La, tte bileren partaide bezala aipatzen 1928 urte arte, euskalzaleak Azkainen elkartu zirenean; 1928 eta 1933 urteetan
|
baino
ez zen hurbildu La, tte delako bileretara, aurreko laukiak erakutsi digun bezala.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren partaideak konparatuz gero Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkartearen batzarkideekin, ikusiko dugu ia ez dagoela lankide komunik bien artean, bileretara joaten zirenen artean behinik behin. Izan ere, elkarte bietako batzarretan parte hartu zutenak lau
|
baino
ez ziren izan:
|
|
|
Azkenez, Jules Moulier behin
|
baino
ez zen elkartu Sociétékoekin eta bost bider Eskualzaleen Biltzarrekoekin; Alexander Diesse, aldiz, behin baino ez zen joan Eskualzaleen Biltzarraren bileretara eta hirutan elkartu zen Sociétékoekin.
|
|
|
Azkenez, Jules Moulier behin baino ez zen elkartu Sociétékoekin eta bost bider Eskualzaleen Biltzarrekoekin; Alexander Diesse, aldiz, behin
|
baino
ez zen joan Eskualzaleen Biltzarraren bileretara eta hirutan elkartu zen Sociétékoekin.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, ostera, zientziaren arlo guztiak jorratzearren eratu zuten, ikuspuntu intelektuala nagusituz eta irakurlego intelektualari zuzenduz. Eskualzaleen Biltzarra Société
|
baino
herritarragoa izan zen, euskaltasunaren betiko ezaugarriak iraunaraztea helburu eta jende ezikasia ahalegin horien hartzaile nagusi izanik.
|
|
|
Beste aldetik, Hegoaldeko Eusko Ikaskuntzaren batzarkide horiek oso gutxitan hartu zuten parte lehenago aztertu ditugun Eskualzaleen Biltzarra edo Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen batzarretan: José Miguel Barandiarán eta Pedro Garmendia, Eusko Ikaskuntzaren batzarkideak, Eskualzaleen Biltzarraren bilera batera
|
baino
ez ziren joan; Eusko Ikaskuntzaren gainontzeko lankideek ez zuten inoiz parte hartu ez Eskualzaleen Biltzarra ezta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteen bileretan.
|
|
|
Nabaria
|
baino
nabariagoa da, beraz, Eusko Ikaskuntza eta aipatu beste bi elkarteetako kideen arteko harremanik eza.
|
|
|
hil
|
baino
lehen, eta On Abadia jauna hil baino lehen nahi nuke Akademia edo jakintsueri eskuara bat baginagoka Frantziako eta Espainiako Eskualherri guzientzat275.
|
|
|
hil baino lehen, eta On Abadia jauna hil
|
baino
lehen nahi nuke Akademia edo jakintsueri eskuara bat baginagoka Frantziako eta Espainiako Eskualherri guzientzat275.
|
|
|
Baina 1919ko batzarra burutu
|
baino
lehen, Azkuek buru belarri ekin zion nortzuk izan litezkeen zortzi euskaltzain berriak erabakitzeari. Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari:
|
|
|
Baina 1919ko batzarra burutu baino lehen, Azkuek buru belarri ekin zion nortzuk izan litezkeen zortzi euskaltzain berriak erabakitzeari. Lau hautagai
|
baino
ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari: Jose Agerre, Aspiazu linguista donostiarra, Pierre Broussain bera eta Raimundo Olabide.
|
|
|
Zerrendaturikoetatik Azkuek eta Lacombek izan erizk beste inork ez zuen Euskeran idatzi, Azkuek 41 artikulu eta Lacombek bi
|
baino
ez.
|
|
|
Argi dago harreman txikia izan zela Euskaltzaindia eta azterturiko gainerako elkarteen artean: zerrendatu ditugun Euskaltzaindiaren 35 partaideetatik 6
|
baino
ez ziren Eusko Ikaskuntzaren batzarretara joan. Georges Lacombe, ohiko partaidea Euskaltzaindian, noizean behin bildu zen Société> des> Sciencies, > Lettres> t> rts> de> Bayonneren eta Euskaltzaleen Biltzarrarren kidekin; eta Jean Elissalde noizbehinka agertu zen Euskaltzaindiaren bileretan eta bakan batzuetan Eskualzaleen Biltzarrak antolaturikoetan.
|
|
|
Harreman horiek jatorri berbera izanak eragin zituen, bai geogra, aren aldetik baita bultzatzaileen aldetik ere, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek bultzatu baitzituzten bai Eusko Ikaskuntza baita Euskaltzaindia ere. Harreman urriak izatea Eusko Ikaskuntzak eta Euskaltzaindiak aztergai desberdinak izateak eragin zuen, Eusko Ikaskuntzak zientziaren arlo guztiak aztertu baitzituen eta Euskaltzaindiak euskal hizkuntza
|
baino
ez. Harrigarria, hala ere, hain erlazio txikia izatea, Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzatik sortu zela kontuan harturik.
|
|
|
Izan ere, ohiko lankide bakarra izan zuen Euskerak: Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3
|
baino
ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez bazuten ere, lankidetza handiagoa izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean baino, azken honetan hiruzpalau artikulu baino idatzi ez baitzituzten.
|
|
|
Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3 baino ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez bazuten ere, lankidetza handiagoa izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean
|
baino
, azken honetan hiruzpalau artikulu baino idatzi ez baitzituzten. Azkenez, Nicolas Ormaetxeak, hurrengoa Euskeran idatzitako artikulu kopuruaren aldetik, aztertu ditugun lau argitalpenetan gutxi idatzi zuen, kopuru berbera argitaratuz RIEV> eta Euskeran.
|
|
|
Resurrección Mª de Azkue, Euskeran 41 artikulu argitaratu zituena; ostera, RIEVen 3 baino ez eta gainontzeko aldizkarietan ezer ere ez. Sebero Altubek eta Juan Bautista Eguskitzak Euskeran asko idatzi ez bazuten ere, lankidetza handiagoa izan zuten Euskaltzaindiaren agerkarian Eusko Ikaskuntzarenean baino, azken honetan hiruzpalau artikulu
|
baino
idatzi ez baitzituzten. Azkenez, Nicolas Ormaetxeak, hurrengoa Euskeran idatzitako artikulu kopuruaren aldetik, aztertu ditugun lau argitalpenetan gutxi idatzi zuen, kopuru berbera argitaratuz RIEV> eta Euskeran.
|
|
|
Hori zela eta, Euskerak eta Eskualdunak ez zuten lankide komunik izan. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> gai linguistikoetara ere hurbildu arren, Euskerak
|
baino
askoz gutxiago idatzi zuen Linguistikaz, hainbat gai landu baitzuen.
|
|
|
Gure> Herriaren lankideen jaiotza data ere sartu dugu laukian. Horrela, ikusten dugu 33 kideetatik 28 zirela La, tte
|
baino
zaharragoak: adinekoena Julien Vinson, 1843an jaioa, eta gazteena 1903an jaiotako Emmanuel Souberbielle.
|
|
|
Piarres La, tte gazteak 20 urte zituen idazten hasi zenean aipatu aldizkarian. Hala ere, idatzitako artikuluen kopuruek erakusten digute jadanik 1930 urtearen amaieran lau idazlek
|
baino
ez zutela La, ttek baino artikulu gehiago idatzi, hau da, Jean Barbier, Jean Elissalde, Henri Gavel eta Jules Moulierek; eta 1938an, inork ere ez zuen La, tte gainditzen.
|
|
|
Piarres La, tte gazteak 20 urte zituen idazten hasi zenean aipatu aldizkarian. Hala ere, idatzitako artikuluen kopuruek erakusten digute jadanik 1930 urtearen amaieran lau idazlek baino ez zutela La, ttek
|
baino
artikulu gehiago idatzi, hau da, Jean Barbier, Jean Elissalde, Henri Gavel eta Jules Moulierek; eta 1938an, inork ere ez zuen La, tte gainditzen.
|
|
|
Horrenbestez, argi dago La, tte, ia gazteena bazen ere, intelektual, nkatuenetariko bat izan zela Gure> Herrian artikuluak argitaratzeari zegokionez; are gehiago, jadanik 1930eko hamarkadaren hasieran bazuen lorturik nahiko maila altua (29 urte
|
baino
ez zituenean 43 artikulu zituen argitaraturik), hamardakan zehar mantenduz.
|
|
|
Are gehiago, Laurent Apestéguyk adierazi zuen aldizkari biak
|
baino
besterik ez zegoela irakurtzeko garai hartan:
|
|
|
Dena dela, Jules Moulieren ikuspututik, Gure> Herriak gainerako argitalpenek
|
baino
betebehar xumeagoa izan zuen; gogoz lan egiteko prest bazegoen ere: Ahala ttipi du Gure Herriak; bainan nork ere lan eginen baitu zuhurki eskuararen onetan324.
|
|
|
– Beltzez> idatzita> daudenak> argudunak> ziren> Gure> Herria> elkartean> (behingoz
|
baino
ez dugu belztu edo azpimarratu).
|
|
|
Dassance eta López de Mendizabalek ere grinaz jarraitu zieten elkartzeko deialdiei, batean izan ezik, batzar guztietan izan baitziren; jarraian, Leon Léon, Maurice Souberbielle eta Jean de Jaureguibérry ditugu batzarrotan bertaratzeari dagokionez. Azkenez, Maurice Amestoy, Dominique Dufau, José Eizagirre, Jean Elissalde, Jean Etchepare (1935ean hil zena), Rafäel Souberbielle eta Picochet ditugu, gutxi gora behera bilkuren kopuruaren erdira
|
baino
azaldu ez zirenak. Barbier eta Saint Pierre, kargudunak izan arren, ez ziren inoiz bileretara joan, Barbier 1931n hil baitzen eta Saint Pierre Afrikan baitzegoen artzapezpikuaren laguntzaile.
|
|
|
Dassance, Dufau, Eizagirre, Elissalde, Etchepare, La, tte, López de Mendizabal, Moulier eta Maurice Souberbielle. Jadanik aipatu dugun bezala, Eskualzaleen Biltzarra herritarrengandik hurbilago zegoen, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> rts> de> Bayonne> eta Eusko Ikakuntza
|
baino
.
|
|
|
Aldiz, Gure Herria elkarteko kideek Eskualzaleen Biltzarrarekin harremanak
|
baino
ez zituen arren, Gure> Herria> aldizkarian maiz idatzi zuten aldizkari eta elkarteetako lankideei buruz, datozen lerroetan azalduko dugun bezala.
|
|
|
Ikusten dugun legez, kritikatuak izan zirenetatik, Julien Vionsonek jaso zituen kritiken kopururik handiena, lau kontrakoak izanik eta zazpi aldekoak. Kritikarietatik, Philippe Veyrinek besteek
|
baino
kritika gehiago egin zituen, hain zuzen ere Michel Etcheverry, Guillaumie Reicher eta Vinsoni buruz.
|
|
|
Laurent Apestéguyk behin
|
baino
gehiagotan hitz egin zuen bere ustez eskualzale garbia zen Etienne Decreptez, lan ederra burutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et&a... Apestéguyk horren berri izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
Laukian ikusten dugun legez, kritika ugariak bota zizkieten Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteko lankideei, kontrako zein aldekoak, 30 partaideetatik, zazpi
|
baino
ez izanik kritikariak eta kritiken jasotzaileak aldi berean.
|
|
|
Louis Colasek, kritiken kopuru handiena jaso zuenak (9), bi kritika ezkor
|
baino
ez zituen jaso; Jean Baptiste Daranatzek seitatik bat baino ez; eta Henri Gavelek ere bakarra bostetik. Etienne Decrept eta Maurice Olphe Galliard, aldiz, ez ziren Laurent Apestéguy kritikariaren gustukoak.
|
|
|
Louis Colasek, kritiken kopuru handiena jaso zuenak (9), bi kritika ezkor baino ez zituen jaso; Jean Baptiste Daranatzek seitatik bat
|
baino
ez; eta Henri Gavelek ere bakarra bostetik. Etienne Decrept eta Maurice Olphe Galliard, aldiz, ez ziren Laurent Apestéguy kritikariaren gustukoak.
|
|
|
ez dut uste bertze nehor badela Anxuberrok
|
baino
lehen, hogoi ta hameka eta esku lukeenik holako lanaren argi eta garbi bururatzeko443.
|
|
|
Aita Donostiari laudoriozko hitzak zuzendu zizkion Henri Dopek: Guide précieux pour ceux qui désirent sadonner aux études folkloriques451 Angel Irigaraik, ostera, bere lana Donostiarena
|
baino
zuzenagoa zela uste izan zuen:
|
|
|
presentzia urria zen euskalkien arteko gerturatze prosezua oztopatzen zuena: Hamabi euskaltzainetatik Georges Lacombe, Martin Landerretche eta Pierre Lhande
|
baino
ez ziren Iparraldekoak. Ahaztuta zeukan Elissaldek, antza, Hegoaldeko Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako Diputazioak zirela diru emaileak (hamabost aulkietatik hamabi aulki, nantzatuz), Pablo Fermín Irigarai Larreko k Elissalde adiskide maite ari gogorazi zion bezala465.
|
|
|
Ordurako López de Mendizabalek Euzkel Egutegia> zeukan argitaratuta, gipuzkera eta lapurtera erkatuz, eta Euskaltzaindiak eredutzat aurkeztu zion Saint Jayme urgazleari, honek antzeko lana burutzeko asmoa agertu zuenean476 Erabilgarri suertatu ei zitzaion Saint Jaymeri: Je, euille, chaque jour, avec satisfaction croissante, lEgutegia de M. López de Mendizabal477, baina Saint Jaymek euskalki guztien bat egitea bilatzen zuen eta etsipenez onartu zuen Egutegian bi euskalki
|
baino
erkatu ezin izana478.
|
|
|
Euskara estandarraren, nkatze prozedurarekin jarraituz, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini
|
baino
lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun handia zutela euskal hizkuntza iraunaraztearen alorrean482.
|
|
|
Era berean, Jules Moulierek euskara berria gaitzetsi egin zuen, intelektualei zuzendurik
|
baino
ez zegoelakoan511.
|
|
|
Georges Lacombek, Azkueren Hiztegiaz honako hau adierazi bazuen ere: Il a limmense mérite de navoir négligé aucun des dialectes515, iturrieri dagokienez, idatzizkoetatik erdia
|
baino
ez erabiltzea egotzi zion eta ahozkoetatik ere gutxi.
|
|
|
Jean Etchepare, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Pierre Lhande, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Philippe Veyrin. Horrez gain, Dop, dElbée eta Lhandek Gure> Herrian
|
baino
idatzi ez bazuten ere, gainerakoek beste aldizkariren baten ere argitaratu zituzten artikuluak; Gavel, Hérelle eta Veyrinek beste hiruzpalau aldizkaritan ere idatzi zuten:
|
|
|
Ikusten dugun legez, elkarte baten ordezkari izateak hauei buruzko iritziak ematera eragin zituen kritikariak. Azkue euskaltzainburuak eta Lhande euskaltzainak onespen eta arbuiozko komentarioak jaso zituzten; gainontzekoek onezpenezkoak
|
baino
ez. Izan ere, Euskaltzaindia 1920 hamarkadan hasi zen euskara batua sortzeko lanean eta oso lan polemikoa izan zen, onespenezko iritziez gain, arbuiozko komentarioak sortzeko modukoa.
|
|
|
Azkenez, aldizkari guztietako lankideek jaso zituzten kritikak. Azkuek Euskeran
|
baino
ez zuen idatzi, Colasek Gure> Herrian bakarrik eta Urquijok RIEVen baino ez; Barbierek, ostera, Gure> Herria> eta Eskualdunan idatzi zuen, Daranatzek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen, SSLAB> eta RIEVen, Veyrinek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen eta RIEVen eta Vinsonek Gure> Herrian, ...
|
|
|
Azkenez, aldizkari guztietako lankideek jaso zituzten kritikak. Azkuek Euskeran baino ez zuen idatzi, Colasek Gure> Herrian bakarrik eta Urquijok RIEVen
|
baino
ez; Barbierek, ostera, Gure> Herria> eta Eskualdunan idatzi zuen, Daranatzek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen, SSLAB> eta RIEVen, Veyrinek Gure> Herrian, Bulletin> du> Musée> Basquen eta RIEVen eta Vinsonek Gure> Herrian, SSLAB> eta RIEVen.
|
|
|
orai artinokoan jaun horieri ez dakotegu itzalño bat baizik ezagutzen: eskuara ez dakite Espainiako erregek
|
baino
gehiago eta eskuaraz idazterat lerratzen direlarik, huna bertsulako hitzalde saltsa eskaintzen daukuten jastatzeko: Atehan> asatzen> dubenak> bere> etchean> da540
|
|
|
Beraz, Bulletin> du> Musée> Basquen idatzi zuten lankideetatik bostek
|
baino
ez zuten beste aldizkariren baten idatzi, hau da, SSLAB, Gure> Herria> edo RIEVen. Zientziaren hainbat eremu arakatzen zituzten aldizkariak ziren, SSLAB> eta RIEV> intelektualki, Gure> Herria> jende ez ikasiarengandik hurbilagotik.
|
|
|
Bulletin> du> Musée> Basque> eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> argitalpenetan bi lankide komun
|
baino
ez badago ere. Daranatz eta Nogaret?, Société> e> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonnek Euskal Museoa sortu zuenetik harremanak egonkorrak egon ziren elkarte bien artean. Horren froga lirateke Jean Baptiste Daranatz Sociétéko burua izatea eta Bulletinen ohiko lankide moduan ari izatea (beste aldetik, Eskualdunan izan ezik, aldizkari guztietan idatzi zuena); William Boissel Sociétéko buruordea eta Museoaren zuzendaria izatea, Bulletinaren ohiko lankidea izatearekin batera; André Constantin Sociétéko buruordea eta Bulletinaren kudeatzailea izatea; eta Nogaret Sociétéko idazkari adjuntua, gero buruordea, izatearekin batera Bulletineko ohiko lankidea izatea.
|
|
|
Piarres La, ttek ez zuen 1920 eta 30.eko hamarkadetako Bulletin> du> Musée> Basque> aldizkarian idatzi. Are gehiago, Bulletinen behin
|
baino
ez da La, tte aipatzen, 1931ko alean, > Cahiers> de> Centre> Basque> et> Gascon> dEtudes> Regionales argitalpenaren berri eman zutenean, La, tte irakasleak Les études basques au travers des siècles artikulua argitaratu zuela Cahiersean aditzera emanez543.
|
|
|
Jacques Mestelan Piarres La, tteren laguntzailea izan zen Menditarrak taldearen antolaketan, hamabost urte
|
baino
ez bazituen ere. Taldeko partaideak izan ziren hauek ere:
|
|
|
Menditarrak
|
baino
lehenago La, ttek Cercle> dEtudes> sortu zuen Apaizgaitegian, laugarren eta hirugarren mailakoentzat, eta Cercle> de> Philo> bigarren eta lehenengo mailakoentzat; La, tte Cercle> de> Philo> taldearen burua izan zen; Monier, S., aipatu liburua, 412 orr.
|
|
|
Baina Menditarrak bitan
|
baino
ez zuten irtenaldirik egin: Nafarroa Behereko Eiheralarrera 1936an eta Zuberoako Altzaiera 1937an578 1939an Baionako eskautek talde bat osatu nahi zuten Uztaritzen, La, tteri eskatuz Menditarrak eskaut talde bihur zedin579 Onartu egin zuen La, ttek, jakinaren gainean baitzegoen euskaltzaletasunak ez zituela gazteak erakartzen eta eskaut bihurtuz gero Menditarrak erregionalistak izaten jarraitu ahal izango zutela:
|
|
|
1930 hamarkadan Iparraldean Begiraleak eta Menditarrak sortu
|
baino
lehen, bertako euskaltzaleek talde politiko kultural bat osatzeari ekin zioten 1932ko abuztuan. Haien helburuak:
|
|
|
Xarrittonen esanetan, Mestelan bera Lilleko Unibertsitatera joan zen 1936ko urrian, Kazetaritza Eskolara, eta oporretan
|
baino
ez zen taldeaz arduratu; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|