|
2000
|
|
|
Oso interesgarria da jakitea euskaldunek hartu zuten jarrera erbestealdian eta baita egiaztatzea ere politika munduan denek bi karta joko diferenterekin mugitzen direla batera eta bestera itxurazko baino ez den errealitate nahiko gezurrezko batean. Ez da harritzekoa, beraz, azkenerako etsita amaitzea nahiz eta, lehen esan bezala, Mario Salegi baikor samar azaltzen zen hemengo egoeraren aurrean; orain ez dakit zer esan dezakeen, izan ere, hori su etena eten
|
baino
lehen izan baitzen. Agian bere eszeptizismo sakonera murgildu bide da ostera ere!
|
|
|
Produktu honetaz aritu
|
baino
lehen, aipa dezagun tabernetan gaur egun saltzen den" sagarra" izeneko edaria: sagarraren muztioa edo zukua da, hartzitu gabea eta usaingozatuta.
|
|
|
Zergen bidez populazioaren zenbaki galduak berreraiki ditut. 1348
|
baino
lehen 250.000 nafar inguru bizi zen, hiru urte ondoren 125.000 eta XVI. mendean zehar berriro igo zen, dena berreskuratu gabe. 1348koa aurretik Nafarroak mila herri baino gehiago zuen.
|
|
|
Ez. Istorio hori nere barruan zegoen umea izan
|
baino
lehen. Ez.
|
|
|
Europako hauteskundeak
|
baino
lehen, alderdi sozialistak bere borondatea agertu zuen lau lurraldeetan lau alderdi politikoren artean gobernu bat sortzeko. Hegoaldeko lau lurralde eta lau alderdi:
|
|
|
Amerikarren kopuru berberak 1,5 inguru bilioi pezeta (60.000 milioi libera) gastatu zuen iragan Gabonetan sarearen bidez on line erosketak egiten. Europan" %20k baino ez ditu erosketak egiten, eta %34k geroago dendetan eskuratzen dituzten artikuluak bilatzen ditu; ez du sekula ere arriskatzen; erosketak produktu merkeetara mugatzen dira, liburuak edota CDak; %68k artikulua ikusi egin nahi du erosi
|
baino
lehen, eta %72k ez dizkie bere informazio pertsonal eta finantzarioak on line dendei eskaini nahi".
|
|
|
Zuek hasi
|
baino
lehen, gurean ez zen txotxongilo tradiziorik. Hutsune hori beraz, ezerezetik sortu behar izan zenuten.
|
|
|
Haurrak nola dauden eserita ikusten dut, eroso egon daitezela, nahiz eta lurrean egon. Eta txotxongiloak hasi
|
baino
lehen haurrekin mintzatzen naiz zer moduz dauden jakiteko. Ikusi behar dutenaren aurkezpen txiki bat ere egiten diet.
|
|
|
Hori guztia Bigarren Hezkuntzan lantzen duzue, baina ez al da egokia ezagutza hori DBH
|
baino
lehen jasotzea?
|
|
|
Hala ere, EBk ondo dakusa EAJ eta EA ETArekin elkarrizketatu izana. Orain, EBren helburua abuztua
|
baino
lehen Alderdien Mahaia osatzea da.
|
|
|
Juan Ignazio Abrisketak euskarara itzulitako liburu hau 1940 urtea
|
baino
lehen idatzi zuten Albert Einsteinek eta Leopold Infeldek. Ordutik hainbat pentsamendu eta ideia aldatu da Fisikaren arloan:
|
|
|
Aurretik, nire aitaren lana zela eta, 12 urterekin Angolara joan ginen bizitzera, baita han ia hiru urte pasa ere. Gerra zibila hasi
|
baino
lehen, jendea orain baino askoz hobe bizi zenean. Bertan ikasi nuen yankee inozo bat baizik ez nintzela, Afrikan mundu guztiak zenbait hizkuntza baitaki:
|
|
|
Bi kotxe erabiltzeko aukera baduzue, oso alternatiba interesgarria izan daiteke Plentziara joan
|
baino
lehen, kotxe bat Gatikako Butroe gazteluan uztea eta guk proposatzen dugun txango zirkular hau egin beharrean, ibaian gora jarraitzea gazteluraino, Palado baserrietatik bi kilometro eta erdira baitago. Alternatiba honek gainera, Arbinako errota eta urtegia ezagutzeko aukera eskaintzen dizue.
|
|
|
" Euskaldunon Egunkaria" k ere zabaldu zuen hotsa. ARGIAko hau
|
baino
lehen, berriz," Ostiela" k ere jaso zuen liburuaren berria. Ingelesez dugu liburua baina gaztelaniaz eta euskaraz izango dugu udazkenean, okerrik ez bada.
|
|
|
Dublindik abiatu
|
baino
lehen, egun bat edo bi hartuko ditugu hiri hau bisitatzeko. Irlandako historian gakotzat har ditzakegun hamaika txoko aurkituko ditugu:
|
|
|
" Getariako sagutxo" izenez ere ezaguna den San Anton mendia, egun Getariako portuko instalazioen bidez lehorrarekin lotuta badago ere, gizakiak leku honetan eskua sartu
|
baino
lehen, irla bat zen.
|
|
|
Ez. Baina hori
|
baino
lehen jo sozialistek jarritako beste baldintza batera, Chavesek Ibarretxe lehendakariari esandakoa: mahai bat osatzearen aldekoak direla baina mahai horretan PP egon behar dela eta PP egon ezik beraiek ere ez direla egongo.
|
|
|
edonon ikusten da jendeen eskua, eta estetika azken kontua izan da. Ekonomia monetarioa
|
baino
lehen, oihanak saroitu zituzten artzainek; gero, ikazkinek, ontzi masten mozleek, meatzariek, zurginek, baserritarrek, denek ustiatu eta eraldatu dute mendia. Aisialdiaren zibilizazioa hasi bezain pronto, mendizaleen eta ehiztarien dirua sartu zen dantzan.
|
|
|
Orain, neuk jartzen dizkiot baldintzak eta debekuak nire buruari: ...ularrik zeharkatu behar... ehiza sasoian ez diagu ehiztarien ondotik ibili behar... todoterrenoen pistetatik ez dik merezi, dena hautsa eta zarata baita... poliziak zaintzen dituen errepetidoretatik urrun, mesedez... giriek maite dituzten kasko famatuetan hago lasai, euskaraz entzunik atzerritar bezala tratatzen bahaute ere... lagunen txaboletan ez ezak sua aipa... erdara hutsezko seinaleak erauzi
|
baino
lehen, kontuz, begira inor ez dagoen...". Eta araudiak oso nahasiak direnean, bagoaz Pirinioetara, gora, urrun, pentsatuz gorago joan zela Luis Pedro eta bazekiela zergatik
|
|
|
Herri aldizkariekin egin bezalaxe, azti ibili dira oraingoan ere gisa honetako egitasmoa garatzeko orduan. Hain zuzen, Goitb lehen emaitza izan den arren, Goiena Komunikazio Zerbitzuak Kooperatibak, beste zenbait egitasmo biltzen du bere baitan, hala nola, bailarako egunkaria, irratia eta Internet, berandu
|
baino
lehen abiarazi nahi dituztenak Euskal Herri osora ere hedatzeko xedez.
|
|
|
Mila substantzia daude, batzuek sendatzekoak eta besteak errendimendua hobetzekoak, eta denek berdin ematen dute positibo. Baina nire ustez denbora asko
|
baino
lehen bereizi egingo dira dopinean.
|
|
|
Hori egiten hasten den arte alferrik da, arraun munduak ez du funtzionatuko. Iruditzen zait urte asko
|
baino
lehen hori sortuko dela.
|
|
|
Zuzendariak berak apustu bat lez ikusi du" Ingura Mingura" ren sorrera, baina Euskal Herrian lan dezente egin beharra dagoela uste du: " Berrikuntzekin hasi
|
baino
lehen dantza tradizionalean ikasteko asko dago. Bestalde, egun bide honetatik jarraitzeko dantzari prestatu gutxi dago, interesa bai baina prestakuntza gehiegi ez dagoenez guk egin dugun moduan dantzariak hartu eta prestatu egin behar dira".
|
|
|
Baina oso argi izan behar dugu euskalkien aldeak ez direla berezkoak eta betikoak, bereizgarri asko eta asko" atzo goizekoak" baino ez direla. Niri, zeharo bidezkoa eta zeharo derrigorrezkoa begitantzen zait euskalkiak babestea eta baliatzea, baina, beti ere euskalkidun
|
baino
lehen euskaldun garela kontuan izanda.
|
|
|
Ozen esan beharrekoa da liburuko testuak" testuak" direla beste ezer
|
baino
lehen, eta irratian esan bazituen ere, horixe direla, literatura. Literatura hori argitaratzea aberasgarri ikusten dut nik.
|
|
|
Arantxa Iturbe kazetariaren bi ipuin bilduma argitaratu ziren 90eko hamarkadan. Ezer
|
baino
lehen (1992) liburuan hamazazpi ipuin eskaintzen zaizkigu; eta Lehenago zen berandu (1995) bilduman, ordea, hamahiru. Bi bilduma hauetako ipuinok gai eta estilo bera erabiliz sortu ditu.
|
|
|
Eskerrak ematera igaro
|
baino
lehen, barkamena eskatu nahiko genieke, bereziki, hamarkada honetan hitz lauz idazten hasi eta aipatu ez ditugun idazleei. Bestalde, datozen orriotan aurki daitezkeen akats zein hutsengatik barkamena eskatzen dizugu, irakurle.
|
|
|
Argitalpenak: 1992 Ezer
|
baino
lehen, narrazioa, Erein.
|
|
|
Hortaz, datozen orri hauetan azken hamarkada honetan ezagutzera eman diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte. Hala ere, 90eko hamarkada
|
baino
lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea baino lehen beste genero batean arituriko hainbat idazleren izenak ikusi ahal izango dira:
|
|
|
Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea
|
baino
lehen beste genero batean arituriko hainbat idazleren izenak ikusi ahal izango dira: hala nola, Luis Mari Mujika, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Xabier Montoia, Jose Luis Otamendi, Manu Erzilla.
|
|
|
Eta orain arte hor jarraitu izan du, onespenaren faltaz eta europarron ahalkegarri. Jokaera maltzur hori aldatu beharrekoa iruditzen zait beranduegi izan
|
baino
lehen.
|
|
|
Euskararen Legeak markatutako helburu hori ahalik eta hobekien bete ahal izateko, Gobernuak Irratien FM frekuentzia berrien banaketarako deia egin
|
baino
lehen, Kontseiluaren gehiengoak eskatutako ohiz kanpoko bilera batean, Kontseilukoek Nafarroako Lehendakari jaunari eskatu zioten Iruñerrirako deialdi bikoitza egin zezala, gaztelaniazko eta euskarazko irratiena alegia.
|
|
|
Garrantzi handikoa da testua irakurtzen hasi
|
baino
lehen eztabaida honen parametroak argi uztea. Batetik, ezartzen zaigun eztabaida marko iberiarra de facto
|
|
|
Azpimarratu nahi duguna hauxe da, alegia, Iraultza Frantsesa
|
baino
lehen, estatuaren, unitate politikotzat harturik, eta nazioaren, unitate kulturaltzat hartuta?
|
|
|
Alde batetik, DSM IV eta ICD gaixotasun mentalen sailkapenetan islatzendena dugu. Bertan, haur atxikimenduaren desorekak, 5 urte
|
baino
lehen hastendirenak deskribatzen dira, haurren erlazio sozialaren distortsioak ezaugarri gisadituztela.
|
|
|
Nemesio Etxanizen gutunetan osogauza bitxia irakurtzen ahal dugu. ETA sortu
|
baino
lehen lantua jotzen du, etsita dabil:. Hemen ez dago ezer egiterik, hemen astindu bortitza behar dugu, bonbak behar diraherria lozorrotik ateratzeko?. Handik gutxira, bonbak lehertzen hasi zirelarik, honakoak idatzi zituen:
|
|
|
Ikus dezagun lehenik zeintzuk diren euskararen eremuan nagusiki erabiltzen direnhaize izenak3 Ezer
|
baino
lehen aipatu behar da itaunak eta jaso diren erantzunakbatzuetan ez datozela itxi itxian bat. Sarritan gertatzen ez den arren, herriarenorografiak baldintzatzen du noiz edo noiz haizeen norabidea, eta jazotzen da herribatzuetan ez izatea puntu kardinalei zehatz dagokien haizerik, halako puntukardinalera begira mendi handi bat duelako edo bestelako arrazoiak bitarte.
|
|
|
Euskal Herriko testuinguruan, badakigu Leturia
|
baino
lehen euskaraz zer nobelagintza dagoen, eleberri honek sekulako inpaktua eragin zuen.
|
|
|
Ez inkontziente. Fundamentala, erabaki baten gainean bizitzeko erabakia da, erabaki hutsa, existentzia zentzuz betetzen duena, de fakto gero zirkunstantzienarabera zentzu hori zein izango den ikusi
|
baino
lehen. Existentziari zentzua emanegiten zaio.
|
|
|
Orain arteko pasarte desberdinetako azterketetan irudikatu ditugun ondorioak laburbildu
|
baino
lehen, badirudi ezen, hasierako testuaren tonu transkripzioa egin behardugula, eman ditugun irizpideen arabera. Hona, bada, transkripzio hori:
|
|
|
Bakea egin zenean (1875), tradioziozaleek berriz ere heldu izan zioten euskarasustatzeari, eta, jakina da, 1936ko Gerra Zibila
|
baino
lehen karlismoak bere euskaltzale eta idazleak izan zituela. Foruzalea ez zen beti urrun ibili euskaltzale ere izatetik.
|
|
|
Artikuluaren gunea bihurgailuaren alde linguistikoetan kokatu nahi dugun arren, sintetizagailuaren erabilerak hain baldintzatzen ditu horiek, ezen, modululinguistikoaren ezaugarriak ondo ulertzeko, haren funtzionamendua eta tasunik garrantzitsuenak aurkeztea deliberatu baitugu. Hori dela eta, lehen atalak sintetizagailuaren alde baldintzagarrienak deskribatzen emango ditugu, modulu linguistikoaren xehetasunak azaldu
|
baino
lehen.
|
|
|
Sisteman erabiliko dugun hizkuntzakbaldintzatuko du multzo hori, oro har. Alofonoen inbentarioa datu basearen grabaketaegin
|
baino
lehen egin behar da, eta, transkripzio fonetiko edo alofonikoen prozesuarenondorioz definituko da.
|
|
|
mailako transkripzioa behar dugu, lehenago emandugun soinu definizioarekin. Hala ere, transkripzio fonetiko estandar bat edukibeharko da, erdiko urrats gisa soinuen inbentarioari egokitu
|
baino
lehen.
|
|
|
Aukeraturiko gaian sartu
|
baino
lehen, bi ohartxo beharrezko ditudala iruditzen zait.Lehenengo eta behin, ene artikulu hau Jose Luis Alvarezi eskainiriko ahalegintxoa da; jakin baitakit hau bezalako aukera ez dudala beste behin ere izango, eta euskaltzalemoduan Txillardegirekin dudan zorra pixka bat arintzeko asmoz, hona hemen nireesker oneko idazkia.
|
|
|
aurkako kritikari eusten dio lan honetan ere (Txillardegi1966b). Bigarren saio honetan barrena abiatu
|
baino
lehen, ordea, lehenengoarenondorioak gogorarazi nahi dizkigu. Zertan dira, beraz, hizkuntzaren eta pentsaerarenarteko hartu eman haien ondorioak?
|
|
|
Sortua izan
|
baino
lehen, bera edukitzea posible izanen balitz, moneta zenbakihutsa dela ikusiko litzateke eta, are gehiago dena, ondasun errealekin inolako loturarik onartzen ez duen zenbaki bat. Egunero, emisio baten objektuak izan bainolehenago, moneta unitateak oraindik ekonomiarekin ez dute ezelako zerikusirik.Ekonomia ez dagokie zenbaki hutsei, bankuetan gordailatutako produktuak errepresentatzen dituzten zenbakiei baizik, enpresek produkzio faktoreei ordainketa korronteakzor dizkieteneko bankuetan, hain zuzen ere.
|
|
|
bi departamentu desberdinei egoztea, emisioen departamentuarieta maileguen departamentuari?. Erreforma hori indarrean jarri
|
baino
lehen, beti egonen da desorekarako arriskuren bat, zeren banku batek berak eskuratu ez dituengordailuak mailegatzea gerta baitaiteke: kasu horretan, bankuak monetizatu gabekoproduktu berri bat sortzen du, inflaziora eramaten duena.
|
|
|
Nolanahi dela, entzuleria arakatu
|
baino
lehen, zenbait tasun edo kualitate hartu behar ditugu aintzakotzat (Muñoz eta Gil, 1986):
|
|
|
Irratilari telebistalariek exotoponimoak ebakitzeko orduan hartu behar dute kontseilu hori gogoan. Euskal Herritik kanpoko izenak ahoskatu
|
baino
lehen, aldez aurretik aurki ditzakegun problemen jakitun egotea eta traba horiek uxatzeko ariketak burutzea, ez da batere desegokia.
|
|
|
Bukatu
|
baino
lehen, esan beharra dago liburuak izan ditzakeen akatsak gureak direla soilik, eta ez lagundu digun inorenak. Guztiei geure eskerrik beroenak.
|
|
|
Gero, abiatu da ortziko marran zekusan argitxora eta konturatu da barkurik ezin duela jan, justu hegalarekin branka jo
|
baino
lehen.
|
|
|
Lo egin zuen ohe berean etzan beharra zegoen. Ez hainbeste azpian izan zuen koltxoiak zer nolako fereka egin zion jakiteko, lo hartu
|
baino
lehen Eiderrek ikusi zuen sabaia ezagutzeko baizik.
|
|
|
Goizeko seiak dira. Laster noa lanera, eta harantz irten
|
baino
lehen ari naiz ordenagailuan Bitakora honen azken hitzak idazten. Zure azken eguna ere bada, beraz, Bitakoratxo.
|
|
|
Connemara. Ezer
|
baino
lehen, disketeko lehenengo artxiboa ireki zuen, bidaiaren hasieratik buruan iltzatuta geratu zitzaion Eiderren esaldi bat egiaztatzeko: " Connemara bat nahi dut nire bihotzean".
|
|
|
Txemak, bien bitartean, zin egin zuen (isuritako guztiaren izenean) berandu
|
baino
lehen larrua joko zuela Rocío García de Mainuetarekin. Plazer txiki hori hartuko zuela.
|
|
|
Eta hala, ohartzeko denborarik izan
|
baino
lehen, Eider aireportuko ateraino laguntzen aurkitu zuen bere burua Txemak. aztoratuegi zegoen, ilusioz beteegia, Txemaren erregu eta eskariak entzuteko.
|
|
|
—Bazkaltzen hasi
|
baino
lehen, ene jaun administratzaileak eta albazeak ene testamentaren eta ene azken hitzaren berri emanen dizue, etxeko guztiak zaituztedala lekuko.
|
|
|
Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina. Fardel luzearen idurirat, berehala ohartu ginen Mattin eta biok zer izan zitekeen, eta, hala, fardelak laxatzen eta destolestatzen hasi
|
baino
lehen aitaren ohiko erritualari aitzinatzen zitzaiola, Mattinek erran zuen:
|
|
|
Baina bururatu zitzaidan orduan zer gerta zitekeen, baldin ebaki tipi haren egiteko gai ez banintzen osabaren aitzinean hain mementu hil edo bizikoan... eta hain ahalke handia sentitu nuen, non ahalkearen beldurrak odolaren beldurra estali, eta osabarena baino ebaki luzexeagoa egin bainuen. Gero, harro erakutsi nion eskua, miaztu
|
baino
lehen.
|
|
|
AITZINA egin
|
baino
lehen, ordea, bertze burutazio bat dabilkit, eta ez nizuke hura kontatu gabe utzi nahi.
|
|
|
Baina, deusetan aitzinatu
|
baino
lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi baino lehen, natorren zuk Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan baitaiteke, eta, bertzetik, zeren eskola hura ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko bide batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
|
Baina, deusetan aitzinatu baino lehen, derradan ezen Salamancarako bidea Burgostik egin nuela eta ez nukeela ahantzi nahi, halatan, bertako katedralak eragin zidan zirrara eta inpresionea... Ordea, Burgosko katedralarekin korapilatzen hasi
|
baino
lehen, natorren zuk Salamancako unibertsitatean eman zenigun lehen eskolaren deskribatzerat, alde batetik, zeren abiapuntu ezin hobea izan baitaiteke, eta, bertzetik, zeren eskola hura ere ezin hobeki etor baitakiguke, katedralari buruzko gogoeta egiteko bide batez, eta haren signifikantzaz mintzatzeko, zeharka bada ere.
|
|
|
Kolpe izugarria izan zen hura, bai, eta, halarik ere, are kolpe gogorragoak jasan behar izanen zituen berant
|
baino
lehen... zeren zinez behar baitzuen iraganik gaudeamus ka ibiltzeko trenpeak eta sasoinak!
|
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin
|
baino
lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta, etxerat itzultzean, bere gelan sartu, horditu, eta hitz haiek erran eta ber erran zituen gau hartan, buruan bertzerik ez baleuka bezala:
|
|
|
Handik itzultzean erranen diat gurekin etortzea merezi duan ala ez —eta, behakoa zorrozten zuela, erran zion—: Eta, baldin gurekin bahator, igurikitzen dudan bezala, ez ahantz ezen koadro bat zor didaala —eta, nola Pedrok ez baitzion ulertu, osaba Joanikotek oroitarazi zion nola Urbiaindik adio egin
|
baino
lehen present bat egin zion, koadro bat, txakur batena, zeinari Leonardo baitzeritzan, eta nola orduantxe Pedrok promes egin zion ezen Urbiainerat itzultzean bertze koadro bat eginen ziola: erretratu bat —eta, behakoa are zorrotzenago zuela eta hatza goratzen, akabatu zuen—:
|
|
|
KORRIDAREN kontu hauek bazterrerat utzi eta bertze zerbaiti ekin nahi nion, baina ezin... Zeren, gogoan dudalarik aitak arkabuzez akabatu zezena eta zezenaren burua —edo burezurra eta adarrak, hobeki, zeinak urtebete gabe sala nagusiko apal batean ipini baitzituen—, bertze zerbait komentatu nahi bainizuke, aitzina egin
|
baino
lehen. Izan ere, erran dizut arestian nolakoa zen edo nolakoa izan zitekeen gure aita, eta orain zerbait eratxiki nahi nuke, haren nortasunari eta haren nolakotasunari buruz.
|
|
|
Solasari lotu
|
baino
lehen, osaba Joanikotek kopa ezpainetaratu eta arno kurka bat egin zuen. Eta, gero, hala mintzatu zen:
|
|
|
Eta jauziz jauzi zebilen ene arima, eta ene oinak lurrez lur eta hiriz hiri, zeren Bolognatik Florentziarat jo baikenuen gero, Pedro Huizi ostari zuen hirirat... Baina Pedro Huiziren kontuekin hasi
|
baino
lehen, osabarekin izan nuen auziaren aitzin gibelak azaldu nizkizuke lehenik, gure arteko harremanen puntu ilun bat baino gehiago argi ditzaketenak.
|
|
|
Izan ere, zentzuak eta ebidentziak erraiten didate ezen ez dagoela meza itemisaest etik hasterik, zeren nihaur ere izana bainaiz nehoiz, mezazale ez ezik, mezajale ere, eta zeren baitakit, halatan, zertaz ari natzaizun: bada baldinba, nola liburuaren anitz orritan jauregiko jendeaz ariko bainatzaizu, eta nola batzuk eta bertzeak hemendik harat eta handik honat ikusteko parada izanen baitugu, jauregia eta jauregi ingurua zer nolakoa zen adieraziko dizut berant
|
baino
lehen.
|
|
|
Baina, jardinaren deskribatzeari lotu
|
baino
lehen, derradan ezen jauregiko edifizioa, kasik bere osoan, harlanduz egina zela, eta hiru solairu zituela: behekoan, sukaldea zegoen eta, sukaldearen ondoan, gela batzuk, norat biltzen baitziren etxeko neskameak, guztiak ezkongai edo alargun, jauregian bizi ziren bertze sehiak oro bezala; beheko solairuan zegoen, halaber, sala luze zabal bat, non egiten baitziren zelebrazione handiak, eta bertze bat tipiagoa, egongelatzat eta bisitagelatzat ere har zitekeena; haiekin baterat, zoko batean, bertze bi gela zeuden:
|
|
|
Ordea, ipuin iduriko kontu hauetan galdu
|
baino
lehen, ez ote nuke hobe honat ekarri nauen eta mementu batez bazterrerat utzi dudan historiari lehenbailehen atxikitzea, jaun André?
|
|
|
Gelarat sartu
|
baino
lehen, osabak atean jo, eta barrenaldeko boz erlats batek Avanti! erran zigun, eta osabak atea ireki zuen.
|
|
|
Mattin ere, Villagrandeko dukearen palazioan hiru urte eskas egin ondoren, etxean genuen; edo, xeheroago eta zehatzago erraitearren, gure etxean aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu zenetik genuen Mattin etxean —erran behar ote dizut, jaun André, ezen nehoiz ez bezala ikusi nuela Mattin nigarretan, noiz eta, festaren ondotik, Villagrandeko dukearen semea Madrilerat itzuli baitzen, Mattin Urbiainen utzirik? —, zeren aitak nahi baitzuen, alde batetik, Mattin negozioen munduan gero eta gehiago sartzea eta trebatzea, eta hargatik erraiten zion: ...ukak zer ikasirik negozioen mundutik, zeren, biharko egunean markes izanen bahaiz ere, eta, halatan, trabailuaren neketan higatuko ez bahaiz ere, ez zaik gaizki etorriko jakitea zein diren diruaren bideak, heure ondasunen hobeki enplegatu ahal izaiteko", eta hargatik ere zuen donejoanetarako prestaturik eta istalgaraturik bidaia bat, harat eta honat; eta nahi zuen, bertzetik, bidaia hura egin
|
baino
lehen familiakoak elkarrekin egoitea, zeren hura ere ez baitzen egunoroz egin genezakeen gauza, aitaren etengabeko bidaiekin eta anaiak Madrilen egin izan zituen egonaldiekin.
|
|
|
Baina, bere irakaslearen merituak aipatzen hasi
|
baino
lehen, nola ikusten baitzuen ezen napolitar hura mutil jantzia zela, hala, erran behar ote dizut ezen, segidan, bere eremurat eraman zuela osabak solasa?, azaltzen ziolarik gitarra joleari nola gitarraren hots harmonikoen azpian —eta berak kantatu kanten azpian, azken finean— numeroen mundua zegoen, zeren notak eta soinuak harien luze lodien araberakoak baitziren, eta jotzailearen hatze...
|
|
|
Gonbidatu eginen dut, halarik ere. Zeren eskatu bainion, azken bidaiari ekin
|
baino
lehen, ezen ez zedila Maddalenekin ibil, bazterren ez nahasteko eta ez aztoratzeko, ni kanpoan nengoen bitartean, eta, baldin bere hitza bete badu, hori da inportantena. Eta gehiago erranen dizuet:
|
|
|
Baina bakarka mintzatuko natzaio, eta sosega zaitezte. Eta ez ahantz ezen nihaur naizela Urbiaingo jauna eta nihaur izanen naizela berant
|
baino
lehen Urbiaingo markes, eta nik plazer dudan bezala egiten direla hemen gauzak. Eta sumisionea eta obedientzia zor didazue, bertzalde; zuk ere bai, aita Bartolome... eta hala behartzen eta obligatzen zaituztet ene anaiaren ez salatzerat, zeren inkisizionea honetan nahastea kaltegarri izanen bailitzateke bai jauregiaren izen onarentzat eta bai, ondorez, ene negozioentzat ere... eta zeren hobe baita etxeko sua etxeko hautsaz estaltzea ezen ez kanpokoaz —eta, aita Bartolomeren aitzinean buruz buru paratzen zela, erran zion—:
|
|
|
Anaia salatzea bururatzen zitzaidan bigarren aldia zen hura, baina, lehenengoan ez bezala, orain ez nuen gibela eginen, zeren, aldeko eta aurkako argudioak balantzan jarri
|
baino
lehen, makurturik baitzegoen balantza orduko, neure zalantzarik gabeko deliberamendu haren alderat; eta zeren ezin barkatu bainion anaiari, haren falta eta hobena barkakizun ez zenean; eta zeren, falta haren ondorez, finean, zordun bainuen anaia, eta haren zorra ez zen nik kitatzekoa, baina lehenbailehen koberatzekoa. Eta hain ziren guztizkoak ene pentsu haiek eta hain gibelaezina ene deliberamendua, non berehala abiatu bainintzen aitaganantz, oinazturak hartua bezala, Mattin eta Elbira beren atsegin lohian utzirik.
|
|
|
Berant
|
baino
lehen harrapatu nituen biak zaltegian, besarkaturik eta urrumakaturik...! Eta, anaiak erran bezala, atseginez ari ziren biak, beren egiteko hartan laketurik eta mihiak korapilaturik, hasperenka...!
|
|
|
" Be hatza ez ezik, oin osoa ere bai";" Ez, ez", ihardetsi zidan hark," hatzarekin aski izanen duzu, zeren erlikiako gorpuzkiaren neurrikoa behar baitu, mirakuluaren eskertzeko, Jainkoari egin beharreko oferendak. Baina, hori bai", mehatxatu ninduen," jakizu ezen hau kontu ezin seriosagoa dela eta, baldin orain eman hitza betetzen ez baduzu, zuhaur izanen zaitugula hilotz, berant
|
baino
lehen, eta infernurako bidean, ondorez, hitza jateagatik"; eta, erranaren arabera, iragan zuen gizonak gaua aitarekin, erlikia bi eskuen artean zeukala, Avilako santari otoitz eginez debozione osoz... —eta, neure behakoa zorrozten nuela eta boza goratzen, erran nuen—:
|
|
|
—Ez al litzateke hagitzez ere hobea zure nagusiak gai honi buruz izan dezakeen iritziaren berri jakitea, deusetan hasi
|
baino
lehen, zeren hura ez baita Avilakoa eta, dakizun bezala, giristandadean ere mundu guztia ez da erlikien aldeko itsu.... Edo, ez ote duzu pentsatu zer gertatuko litzatekeen, baldin zure nagusia akort ez balego eta iraintzat hartuko balu zure asmo ona, hain gai minberan...?
|
|
|
Zeren, itzarririk gaudenean ere, ez baitira gauzak hain klar eta hain garbi gertatzen, nola uste baitugu usu. Izan ere, banoa hortik paseoan; atxikitzen dut gogoz pentsu bat, pentsu hartan irauteko asmotan... eta, halarik ere, berant
|
baino
lehen joaiten zait burua bertze leku baterat, borondatetik ihesi orduan ere... gogoa ustez ongi ferratu arren, haizeak bertzerat baninderama bezala. Eta lumarik ezean eta paperik ezean, nekez fintka dezaket edozein burutazio.
|
|
|
Hondartu eta akabatu
|
baino
lehen, ordea, azken behakoa xuxendu nahi nioke neure bizitzari, lerro guti batzuetan. Eta diot:
|
|
|
—Baina, izurrite hura iritsi
|
baino
lehen, kontatu behar dizut nola mintzatu zitzaidan aita Bartolome bere bisita haietarik batean honetaz eta hartaz... baita nik artean egin gaberik nuen testamentaz ere, eta nola kontseilatu zidan ezen jauregia ospital baten egiteko erabil nezakeela, edo Jesusen Konpainiaren eskutan ere utz nezakeela, hura kasik onena!, zeren Konpainiak baitzuen kontu haietan jende aditurik eta ezin prestuagorik, ... " Pentsa ezazu", erran zidan hark, eta nik baietz erran nion, pentsatuko nuela.
|
|
|
—eta, ohartzen nintzelarik ezen, Nafarroa aipatu nuenean, harritu bezala egin zirela, aitzina egin nuen—: Baina, neure bizitzako historiarekin hasi
|
baino
lehen, jakin nahi nuke nor zareten zuek eta norentzat trabailatzen zareten, eta jakin nahi nuke, orobat, nor den zuen jauna eta nagusia, hari ene begirunea erakutsi ahal izan diezaiodan amoreakatik.
|
|
|
" Jaun Joanes —erran zidan, handik egun guti batzuetarat, don Venancioren plantazionetik paseoan gindoazela, biok bakarrik—, gure artekoa erabaki
|
baino
lehen, neure berri eman nahi nizuke eta naizen bezalakoa agertu, zeren ez baitago egiazko zuhaitzik, erro egiazkorik ez duenik, eta nik sendo nahi nuke amorioaren zuhaitza... eta, hala, adarretarik ibili gabe, jakizu ezen enegan dakusazun bakea tenpestaren ondoko bakea dela, zeren eta halaxe ibili bainintzen denbora batean tenpestaz tenpesta. Eta ene lehen tenpesta ene lehen amorioa izan zen, eta amorio hura koadro bateko gazte segail bat izan zen.
|
|
|
, 32 eta, orduan, Urbiaingo karriketan ikusten nuen neure burua, eta imajinatzen nuen ezen halakoa izan zitekeela urbiaindarren komentarioa ere, baldin egun batean harat itzultzen banintzen, eta baldin ziega krudel haietarik iragana nintzela bazekiten: " Horra hor infernuan egon den gizona!" Baina ene ameskeriak ziren haiek, zeren eta, nola itzuliko nintzen ni, bada, Urbiainerat, baldin infernu hartan ez bazen reskat posiblerik ez libramendurik, Heriok presooi eskain ziezagukeena baino, eta baldin ene etorkizuna, halatan, lurrean eginikako zulo bat bazen, ene gorputzaren neurrikoa, norat egotzi eta non ehortziko baininduten berant
|
baino
lehen, presondegi hartan guztia jasangaitza zelako: nola gaueko hotza hala eguneko beroa, nola gelen iluna hala sartzen zèn hezetasuna, nola eltxoak, euliak eta mandeuliak hala zorriak eta tximitxak, nola guardien tratua hala alimentazionearen eskasa, nola burdinak hala kateak, loturik eta uzkaldurik nindukatenak...?
|
|
|
Eta, Gorukiren bizkar ubelduari so egin nion, eta haren azal hezurrei, zeren azal hezurretan baitzegoen zinez, eta orduan, pena handi batek penaturik, erran nion: " Hago lasai, Goruki, zeren eta ni ere pentsu horrekin bainenbilen, eta berant
|
baino
lehen aterako haut hemendik...!"
|
|
|
Zein goriak eta zein bortitzak istant erabakigarri haiek... eta zein arretaz beteak, bertzalde, jaun André, kapitainari begia gainetik kentzen ez niola, ene bizia haren keinuetarik edo haren lehen hitzetik dilindan balego bezala...! Eta zein barrenaino sartu zitzaidan irri tipi hura, hark, mintzatzen hasi
|
baino
lehen, egin zidana, zeren irri hura baitzen nik orduan behar nuen karga arintgarria eta gutigarria... eta leiho tipi bat ere zen, esperantzaren lur ezin loratuagoetarat jotzen zuena, eta ni hain nengoen esperantzaren beharrean...!
|
|
|
Orain, berriz, itsasotik haratago nahi duk, uste dualako ezen han edirenen duala libertatearen lurra. Halarik ere, joan
|
baino
lehen, zerbait erran nahi diat: libertatea lur bat duk, bai, baina egunoroz konkistatu eta irabazi beharra dagoena, zeren irabazi orduko gal daitekek eta komunzki galtzen duk.
|
|
|
Ordea, kontakizunean hain jauzi handia egin
|
baino
lehen, xehero jakinarazi nahi nizuke nola ediren nuen Antonio Donostian, zeren gertaki hark, alde batetik, harritu egin baininduen, eta zeren gertaki haren gorabeherak, bertzetik, argigarri izan bailitezke, ulertzeko, bai haren nortasunaren hainbat alderdi, eta bai haren hainbat erabaki berezi ere, liburuan barrena aditzerat emanen dizkizudanak, bere tokian eta bere mementuan.
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz ari zen, baina nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant
|
baino
lehen. Eta gogoan nituen, halaber, untzian ordu arte entzunak, zeren eta kontatu baitzigun, konparazione, gurekin Sibilian itsasoratu zèn kapitain espainiar batek, zeina ekaitzaren ondorez hil baitzen, itsas kolpe batek eramanik, ezen izugarriak zirela bukaneroak, filibusteroak eta suerte hartako jendeak, gehienek ere La Tortugako uhartea gordelekutzat zutenak; halako moldez non erraiten baitzuen ezen bazegoela filibustero bat, Jean David Nau zeritzana, Frantziako Olonnen jaioa eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian zihoazen laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu kontari, kontatu zigun ezen, mendeku gisa, guztiei trenkatu ziela burua, lekat haietarik bati, zeina baitzen untziko borreroa eta zeina igorri baitzuen La Habanako gobernariarenganat txalupa batean, non baitzeuden untzikideen buruak; eta kontatu zigun, halaber, ezen bertze egun batean Maracaibo bereganatu zuela eta sekulako triskantza egin zuela han ere, gizonak hilez eta haien emazteak bortxatuz; eta kontatu zigun, finean, ezen haren menekoek, usterik azkenean ezen zorte txarreko gizona zela, uharte batean utzi zutela, non indiar batzuek harrapatu eta jan baitzuten, haren gorputza mila zati egin ondoren, nola ezin izan baitzitekeen bertzela, Jainkoaren justiziaren arauaz.
|
|
|
Eta nik banekien, bertzalde, ezen almirant D’Estréesen manuen aiduru zegoela Alain Coup d’Œil... eta banekien, halatan, ezen, neure asmoen aitzinatzeko, bizkor ibili beharra nuela, kortsario buruak manu haiek errezibitu
|
baino
lehen, zeren noiznahi den irits baitzitekeen almirant frantsesaren mandatari edo mezulariren bat manu haiekin, eta zeren manu haiek La Crique tik ateratzerat obliga baitzitzaketen Alain Coup d’Œil eta bere kortsarioak, auskalo zer bertze batailarat eta auskalo norat... Eta, hala, Alain Coup d’Œil ekin hilabete eta erdi edo neramala, galdetu nion ea ba ote zekien nola sortu zen xake jokoa, eta hark ezetz ihardetsi zidan, eta nik asmatzailearen eta erregeren arteko historia kontatu nion.
|
|
|
JAUN André: gaur goizean berrirakurri dut atzo Alain Coup d’Œil i buruz skribatua, luma eskuan hartu
|
baino
lehen. Eta ez naiz gogara geratu.
|
|
|
" Frantzian egon zarete, eta ostatu kontuak Frantzian ere ez dira dohainik..." Eta nik, nola bainengoen hain bozkarioz gainezka, erran nion: " Jauna, diru poltsarik gabe utzi izan bagintuzu ere, ez genuke nigar handirik eginen, zeren berant
|
baino
lehen izanen baita El Dorado gure diru poltsa eta Frantziako diru poltsa". Erran behar ote dizut, jaun André, zeinen arrai abiatu ginen hirurok, itsas lapurren gordelekutik jalgiz gero, hirurok ere sinets ezinik gindoazela, zeren baitzirudien ezen guztia ere mirakulu hutsa izan zela?
|
|
|
—Ez izan inozent, Joanikot —ihardetsi zion aitak— Bai, jauntxo horietarik gehienak protestant dituk, baina berant
|
baino
lehen eginen dituk guztiak katoliko, nola egin baitzen Nafarroako Henrike III.a bere sasoinean, Frantziako Henrike IV. bihurtzeko, eta bere erabaki harekin handiago izaiteko, erraiten zuela, diotenez: Paris bien veaut une messe.
|
|
|
Eta urte berria heldu zen eta aita hala eleztatu zitzaigun, bazkaltzen hasi
|
baino
lehen:
|
|
|
Eta kanoi hura buru buruan sartu zitzaion eta, nola aita baitzen, izaitez, aseezina, hala gogoratu zitzaion ez ote zen luzeegia kanoien tratuan sinaturikako lau urteko epe hura, zeren ehungarrenaren ondotik baitzetorren ehundabatgarrena... harik eta berant
|
baino
lehen argi bat piztu zitzaion arte, aterabidean jarri zuena: Patientia vincit omnia, baina gure aita ez zen pazientzia handiko gizona, eta, handik astebete eskasera, errege egunean, erran zuen:
|
|
|
—Bai, lehenbailehen nahi nuke kanoia etxe aitzinean... apirilaren azken eguna
|
baino
lehen, zeren orduan akabatzen baita lehen bortz kanoien emaiteko epea... Eta uste dut badakidala nola laxa korapiloa, dukea mindu gabe:
|
|
|
Urbiaindik harat, itsas hegiko portu horietan, nahi duzuna, baina hemen ez, hemen ordena behar dugu, eta ordena iduriaren zaintzetik eta begiratzetik hasten da... Zeren eta, egia bada ezen arraina burutik galtzen dela, berant
|
baino
lehen joanen baitzaigu jauregia hankaz gora...". " Iduria ongi zaintzen dut nik, Graziana, sehiek eta menekoek didaten errespetua eta begirunea lekuko; eta bertze zer horiek, berriz... horiek jendearen asmakizunak dira eta atso zaharren erran merranak..." Eta hura erraiten ari zela, ate kolpe bat entzun nuen, kanpoko atearena, segur; eta, hura entzun bezain fite, jauzi batean zutitu eta pasabidean barrena kanpo alderat egin nuen, lasterka eta oihuka —dinbi danba, punp eta punp! —, kanoiarekin jostetan ariko banintz bezala, disimulatzen, ohi nuen moduan; segidan, Felisa ikusi nuen ate hertsiaren ondoan, eta aditu nuen, gero, aitaren garrasia:
|