|
2004
|
|
|
Eta irudimenak soinuaren sortzailea erakutsi zidan ametsetan bezala: txori handia zen, zapelatzak berak
|
baino
dotoreago hegan egiten zekiena, eta luma urdin bizikoa.
|
|
|
—Behi makala
|
baino
gauza makalagorik! —esaten zuen begirada hark.
|
|
|
Azkar! —zioen Genovevak ere inoiz
|
baino
serioago.
|
|
|
Garai hartan, orain
|
baino
errazago obeditzen nion barruko Setatsuari, eta, atetik kenduz, behi gorrien aldera joan nintzen.
|
|
|
—Behi makala
|
baino
gauza makalagorik ez dago mundu honetan.
|
|
|
Gauza berria ez ezik, bixia ere bazen pentsua, ohizko belarra
|
baino
askozaz biziagoa, eta gustura jaten genuen. Azkenean, bete beteta jarri eta etzan egiten ginen digestioa egitera; hantxe bertan, noski, zeren Genoveva eta Bizkarrokerrek hurrengo goizera arte itxoiten baitzuten ukuiluko ateak zabaltzeko.
|
|
|
—Bada balkoitik nire gainera erori zinela, Soeur Pauline Bernardette. Eskerrak txepetxa
|
baino
gauza arinagoa zaren.
|
|
|
—Ondo pagatuta daukazu zorra, Soeur. Ondo
|
baino
hobeto —erantzun nion nik bere frantziberde eta alpapak gogoan hartuta.
|
|
|
—esan nion. Ezer
|
baino
lehen, deskantsatu egin nahi nuen.
|
|
|
Hitz batean esateko, zotzak ez ezik egur puskak eta enborrak dauzkate ukuiluko behiek bizitzaren sua pizteko. Baina, hauxe da galdera, su hori zotzekin egindako ttikia
|
baino
hobea izaten al da beti. Ez dut uste.
|
|
|
—esaten zuen biotako batek, eta hurrengo mementoan bagindoazen, bagindoazen biok martxa politean baso hartarantz, bagindoazen trostan. Horixe, trostan ez genuen zaldiek bezain dotore egiten, baina bai munduko beste edozein behik
|
baino
hobeto. Beharbada horregatik izan ginen zoriontsu, behi errariak izan ginelako.
|
|
|
Agian hego haizea egiten zuelako, geure sorlekuari bisita egiteko gogoa erne zitzaigun bioi. Eta abiatu, bidatzurrak eta bideak zabaltzen hasten ziren parajeetaraino jaitsi, eta eguna bukatu
|
baino
lehen gure haran zaharraren erpinean jarri ginen begira.
|
|
|
Ez dut behi izan nahi. Mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik!
|
|
|
Eta ea non dagoen hegan dakien behirik. Bai, beleak ere gu
|
baino
gehiago dira.
|
|
|
Herriak leku lasaia ematen zuen, Balantzategiko ingurua bera
|
baino
lasaiagoa, eta baita hutsagoa eta isilagoa ere. Inor bizi ote da hemen?, galdetzen nion aldika neure buruari.
|
|
|
Kantuarekin bukatu zuenean gora begira gelditu zen, ea balkoian norbait azaltzen zen edo. Eta bai, balkoiko gortinen artean bazegoen errainu edo itzal bat, nik —gizona
|
baino
urrutixeago nengoenez— ondo ikusi ahal nuena. Zoritxarrez, itzal hark ez zuen balkoia irekitzekorik egiten, eta gizonak ostera kantatzeko premia sentitzen zuen:
|
|
|
Eta balkoiko itzal hura ere han izaten zen. Baina, nahiz gizon puskak behin ere
|
baino
bizkorrago eta sentituago kantatu zu zira zu ekhiaren paria, liliaren floria, itzalak ez zion amorerik ematen. Balkoi hark Troia ematen zuen, murailaz gordea eta zabalezina.
|
|
|
Hori bai, aldatu egin zuen kanta. Balkoipean jarri eta, behin ere
|
baino
adore gehiagorekin, halaxe esaten zion itzalari:
|
|
|
Urte asko dira Pauline Bernardette eta biok elkarrekin gabiltzala, eta ondo ezagutzen nau, inork
|
baino
hobeto. Ni dudati gelditu nintzen, egia aitortu ala ez aitortu.
|
|
|
—Zaldiak badu dohainik, lagun, ez dut esaten ezetzik. Gauza handia da, batzuetan gu
|
baino
handiagoa ere bai. Eta korri ere, ondo korritzen du.
|
|
|
—Zoaz Balantzategira, lagun. Hobe erabat ilundu
|
baino
lehen etxeratzea —kontseilatu ninduen Setatsuak, eta isilik, ordu arte gertatutakoa hausnartuz, basoan behera abiatu nintzen poliki poliki. Errekara jaitsi, errota zaharraren aurretik pasa, eta Balantzategin egongo nintzen.
|
|
|
—Ez duk alde egingo, ez! —egin zuten halako batean oihu, nik uste
|
baino
hurbilago zeudela erakutsiz.
|
|
|
—Lagun on ona, mundu honetan ez dago ordutan ibiltzea
|
baino
gauza hoberik —esaten zidan— Utz ezazu gaua gaueko mozolo, saguzahar eta abarrentzat, eta joan zaitez deskantsatzera. Loa galtzen duenak hurrengo eguna ere galdu egiten du.
|
|
|
Eskerrak. Mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik.
|
|
|
Benetan, asko pozten naiz. Izanez ere, mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik.
|
|
|
La Vache qui Rit bere bi ikatz haiekin begira gelditu zitzaidan, behin ere
|
baino
serioago.
|
|
|
La Vacheri erreparatu nion: ez zebilen ni
|
baino
hobeto. Aitzitik, nik neronek baino nekatuagoa ematen zuen, eta erotzeko zorian.
|
|
|
ez zebilen ni baino hobeto. Aitzitik, nik neronek
|
baino
nekatuagoa ematen zuen, eta erotzeko zorian.
|
|
|
Lotsatu egiten naiz! Somete, mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik. Goazen azkar bide txar baten bila!
|
|
|
Ez neukan kemenik. Munduan ez zegoen behia
|
baino
gauza makalagorik, eta ni behi nintzen, goitik behera behi. Ez zen basurde izan nahi nuela, ez nintzen-eta La Vacheren iritzikoa, baina zaldi?
|
|
|
—Mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik —arrazoitu nion nik.
|
|
|
Udazkenari ez zitzaion azkenik ikusten. Behin ere
|
baino
aspertuago nengoen batean, halaxe pentsatu nuen:
|
|
|
—Ondo setatsua zara, behintzat! —haserretu nintzen azkenean— Zorria bera
|
baino
setatsuagoa! Aingeru Guardako zaitudan ala izpiritu maltzur zaitudan ez dakit; nire barruan egoteko dituzun arrazoiak ere ez dakizkit; baina nolakoa zaren, hori badakit.
|
|
|
Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes, gero eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta zer esan belar artean ibili edo, ibili
|
baino
gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez. Edo harkaitz bateko zirrikituan azaldu eta burua tentetzen zuten sugandilez?
|
|
|
Ihes eginda daudela denak, bazterren batean lokartuta. Eta halere, izan dira beraiek
|
baino
iheslari nagusiagoak. Txoriak, esaterako.
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun baten moduan— Badakit etxeko ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu
|
baino
gehiago dira inondik ere. Ez zaitez laukoan hasi, joan zaitez poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina bezala.
|
|
|
Airean tarte bat egin eta gero, zilipurdika jaitsi nintzen, eta piririka ere egin nuen azken aldera. Elurrik ez egotera, seguru hezur bat
|
baino
gehiago hautsiko nuela. Baina elurra biguna izan, eta ni salbatu.
|
|
|
Nora joan ote da dena! Ou sont les neigesd' antan. Ordu hartan, orain konturatzen naiz ondo, ia zoriontsu ginen, eta Setatsuarekin berarekin itxurak erakutsi
|
baino
hobeto konpontzen nintzen. Artean ez zen benetako
|
|
|
—suspiriatzen du orduan moja ttikiak— Baina ni bizi nizano ez zira goseturik izanen, Mo. Hori
|
baino
lehenago, Pirinio bortuak oro segatuko ditut.
|
|
|
itsututa nengoen, eta nahiz begiak zabalik eduki, argitasun bat besterik ez nuen sumatzen, aurrean maindire txuri bat jarri izan balidate bezala. Ezjakintasun hark, noski, zer pentsa eman zidan, eta baita irudimena berotu ere komeni dena
|
baino
gehiago.
|
|
|
Zeharkatu nituen belazea eta errota zaharraren ataria, zeharkatu nuen erreka belaunetaraino bustiz, eta beste aldeko baso itxira jo nuen. Basoan barruratu
|
baino
une bat lehenago, Setatsuari entzun nion bigarren aldiz:
|
|
|
Zer esan behar nion? Bera ni
|
baino
nagusiagoa zen, horretan ez zegoen dudarik, baina oso ipuinzalea ere bai nire aldean. Aingeru Guardakoa zer den erakutsi duenik ez da oraindaino bitartean sortu eta, gauzak hola, nik nahiago dut ezezkoan egon.
|
|
|
Noiz erortzen zen hostoa, horretan erabakitzen zen jostaketa. Barneratu egiten nintzen basoan eta, leku bigunean etzan ondoren, hosto bat aukeratzen nuen zuhaitz batean, hosto berde berdea, udazkenekoa
|
baino
gehiago udaberrikoa zirudiena. Hartan, aukeratutako hostoari buruz jartzen nituen begiak, eta zain geratzen nintzen, egun batez, bi egunez, hiru egunez, behar zen denbora guztiaz.
|
|
|
Nire arreta guztia Artizar edo Venusi buruzkoa zen. Lehenago hostoei bezala, orain puntu gorrizta hari begiratzen nion, areago gorrituko ote zen, azkenean erabat belztuko ote zen edo ez ote zen belztuko, eta apustuak ere egiten nizkion neure buruari, baietz aldamenekoak
|
baino
gehiago iraun, ezetz gaurko gauean erori. Oso egoera larria zen, oso gaizki nengoen.
|
|
|
—hots egin zuen Bizkarrokerrek. Laukoan abiatu nintzen orduan, eta, morroia zeharo haserretu
|
baino
pixka bat lehenago, Balantzategiko ukuilu aurrean zeuden beste hamaika behiekin bildu nintzen.
|
|
|
Eta jakin genuen, horixe jakin genuela, eta uste
|
baino
azkarrago gainera, zeren negu hura, beste lekuetan isila eta geldia bezala, builosoa gertatu baitzen Balantzategin. Iduri izan zuen gurpil handi bat, ordu arte lokatzetan frenatuta egondako gurdi gurpila, libratu egin zela eta jiraka hasi, eta gero eta abantada handiagoan.
|
|
|
Zerbait entzunez gero, auskalo zer nahasmendu sortuko luketen. Izanez ere, mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik!
|
|
|
Beti esango dut: mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik!
|
|
|
Hitz batean esateko: zinez uste al duzu mendiko piztiak zuek
|
baino
libreago bizi direla. Izan gaitezen serioak, lagun:
|
|
|
Eta aukera hori daukala jakiteak izugarrizko poza ematen dio basurdeari, gu bezalako jende morroiak behin ere ezagutuko ez duen bezalakoa. Basurdea alfa izango da, baina behia
|
baino
kategoria handiagokoa ere bai, nire ustez.
|
|
|
—Eta nire galdera hau da —atera zen bat batean La Vache, behin ere
|
baino
esnatuago— Zergatik ez dituzte harrapatzen. Zergatik ez ditu Eztenas, edo Antiaju Berde edo dena delako horrek Balantzategikoak harrapatzen?
|
|
|
Jarraian, altxa eta kontatu egin nituen. Hirurogeita bi ziren guztira, nik uste
|
baino
bederatzi gehiago. Ez ondo eta ez gaizki.
|
|
|
Hala, biok isilik gelditu ginen, buruak soldaduak ezkutatutako aldera. Gauak lehengo ilun berbera zeukan, baina lehen
|
baino
apur bat isiltasun gutxiago. Hogeita hamar bota parek pausoa batera ematean ateratzen duten hotsa entzuten zen orain.
|
|
|
Mundu honetan ez izan ordea ordainik gabeko mugimendurik eta, erreka indartuz bezala, ahulduz zihoazen goiko aldeetako elurrak. Egunean
|
baino
egunean urriago, elur hura guztia ezkutatua zegoen apirileko euriak etorri zirenean.
|
|
|
—Hori segituan jakingo dugu —esan zuen La Vachek— Pasa gaitezen errotatik Balantzategira
|
baino
lehen. Han inor ez badago, seguru banketea dugula.
|
|
|
Gau hartako bisitak aurrekoek ez bezalako zalaparta izan zuen. Mendikoek inoiz
|
baino
denbora gutxiago erabili zuten zaldiak kargatzeko, eta ondorenean, beren ohituraz bestera, ez zuten afaltzera gelditzeko asmorik ere azaldu. Despedidarakoan, Bizkarrokerrek oso serio hitz egin zien:
|
|
|
—Batailoiak negu osoan ondo jan du, eta zuri esker. Hala esaten dute denek, azkenaldi honetan frentean ibili ginenean
|
baino
intendentzia hobea izan dugula. Gainera, ez dut uste mendian luzaro segituko dugunik.
|
|
|
Baina Antiaju Berdek ez zuen etsitzen. Behin ere
|
baino
zurbilago, mendiko bidean gora eta behera zebilen. Pentsatzen ari zen.
|
|
|
Eta ez nuke nahi. Izan ere, mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik!
|
|
|
—Orain ukuilura sartu dugu behi beltz guztiok —esan nion geroxeago, Antiaju Berde, behin ere
|
baino
bizkorrago ibiliz, aginduak ematen ari zela ikustean. Guardiek segituan obeditu zioten:
|
|
|
—Somete, mundu honetan ez dago behi makala
|
baino
gauza makalagorik —haserretzen zen La Vache— Behin izango gogoak emanda bezala ibiltzeko aukera, eta zera, kexa eta purrustia besterik ez. Nagusirik gabe gaudela, eta zer!
|
|
|
Ni seguru nengoen horretaz. Eta ni
|
baino
seguruago zegoen, oraindik, nire barruko Setatsua:
|
|
|
—Ene lagun maitea —esan zidan egun haietako batean— Orain bizi duzuen egoera parentesia besterik ez duzu. Genoveva kartzelara eraman dute, beharbada denbora luzerako, eta nagusi berriren bat azalduko da noiz
|
baino
noiz Balantzategin. Hobe erne egotea, hobe zure lagunarena bezalako ameskerietan ez erortzea.
|
|
|
Dena dela, behiok ez ginen lapurreta haiekin sobera arduratzen, zeren hortzaundiek gure gisara uzten baikintuzten, eta ez baitzitzaigun belarrik falta. Aitzitik, inoiz
|
baino
belar gehiago geneukan apirileko euriaren ondotik ateratako eguzkiarekin. Egoera hartan, eta egia esateko, kosta egiten zitzaidan Setatsuaren esanak aintzat hartzea:
|
|
|
Nire lagunak gorroto zion Txapar bere benetako izenari, eta horregatik aldatu zuen La Vache qui Rit delakoagatik. Berak esan zidan nola, biok betikoz banatu
|
baino
zerbait lehenago:
|
|
|
Sokari heltzen zion gaztea entretenitua zegoela ikusiz, La Vachek bi pauso zuzen eman eta kolpea tira zion adar eskuinarekin, eta baita galtzetan tarratekoa egin ere. Eta egingo zion tarrateko hura
|
baino
zerbait gehiago baldin eta mutil gazteak sokari ondo eutsi izan ez balio.
|
|
2010
|
|
|
Ez guztiak, ordea. Lettres philosophiques liburuan garaiko erlijio familia askoren deskribapena egiterakoan, kuakeroei lau gutun eskaintzen dizkie, beste edozeini
|
baino
askoz gehiago. Gutun horietan, besteak beste, haien xalotasuna, apaizik eza, eta Ingalaterrako errebolta garaian erakutsitako bakezaletasuna azpimarratu zituen.
|
|
|
Laburbilduz, erlijio istilu odoltsuak behar izan ziren lehendabizi pentsakera desberdinak elkarrekin bizi zitezkeelako hipotesia azaldu
|
baino
lehen. Ondoren erlijio aniztasun zabala ontzat eman zen, inor bestearen gainetik jartzeko tentaziorik ez izateko.
|
|
|
" Erlijio gehientsuenak baliabide orokor, sinple eta praktikoak
|
baino
ez dira".
|
|
|
Norbaitek bere bizitzarako nahi duen egitasmoa aukera lezake, kanpotik inork ezer esan gabe. Ezer ez da beste ezer
|
baino
hobea. Baloreak ezin dira konparatu, elkarrekin bizi ahal izatearekin nahikoa dute.
|
|
|
jende gutxiago uzten du akordiotik kanpora. Teoria filosofiko eta erlijiosoak gainetik begiratuz, beharbada errazagoa da autonomia moralaren sustapenarekin ados egotea, teoria orohartzaileak arrazoiketa sekular eta berezia duen teoria politiko bateragarri bat garatzea
|
baino
. Tolerantziaren ikuspegitik, ordea, Razek mendebaldeko eduki kultural jakin bat eskatzen du, eta hau, arina izanagatik, hainbat kulturak eta erlijiok ez dute lehenesten.
|
|
|
Lehena aurretik jarri behar da beti, Kymlickaren ustez. Taldeak bere partaideak errespetatu ditu ezer
|
baino
lehen. Ezinbesteko baldintza kultura barnean liberalismoaren eskubide guztiak errespetatu egin behar direla izango da.
|
|
|
Immigrazioak eska dezake eskubide liberalak errespetatuak izan daitezela, baina luke inolako eskubide nazionalik eskatu. Alegia, arrazoi ekonomikoengatik edo politikoengatik mugitu direnek lukete beren bizitza babesteko
|
baino
askoz eskubide gehiago eskatu. Murrizpen bitxia da hau gizakiaren historiako migrazioei erreparatzen badiegu.
|
|
|
Hartara, homosexualei jazartzen zaiela-eta hainbat erlijio ere susmopean egongo lirateke, rastafarianismoa, esaterako. Jehovako lekukoak kritikatuak izan ohi dira odol transfusioen aurka egoteagatik, baina, era berean, arrazoi erlijiosoengatik kristautasunak preserbatiboaren erabilera eta ama zelulen ikerketa debekatzen ditu, haiek
|
baino
heriotza gehiago eraginez, seguru asko. Horrengatik erlijioei jazarri behar al zaie?
|
|
|
Giza eskubideak dira, nolabait esateko, teoria metafisiko eta erlijioso guztien arteko balizko akordiorako edukia, baina uste
|
baino
arazo gehiago erakusten dituzte. Garrantzitsuena, noski, zera da, eskuarki nahikari etiko hutsean geratzen direla; han eta hemen, errespetatuak direla esan arren, zanpatuak direlako.
|
|
|
Arazoak arazo, oraingoz eskubideak
|
baino
gauza hoberik ez dagoenez, horiek izan litezke teoria filosofiko guztien arteko ebakidura puntua.
|
|
|
Bigarren eredua gaur eguneko nazioartea da. Nazio Batuen Elkartearen azpian bizikidetza hauskorra egonagatik, sekula
|
baino
iraunkorragoa gertatzen ari da azkenaldiko bospasei hamarkadetan. Subiranotasuna estatu nazionalen esku dago eta hori bizikidetzaren lehen printzipioa da.
|
|
|
Segurtasun kontseiluko beto eskubideak ezinezkoa egiten du sortzen diren konponezin odoltsuak modu zuzen batean baketzea. Betodun horien interesek gehiago agintzen dute, bizikidetza zuzenak
|
baino
.
|
|
|
Esan nahi baita, konfederazioak barne kohesio handia eskatzen duen bezala, estatu nazionalak talde nazionalen barnean errazago onartzen du disidentzia. Esan liteke estatu nazionala konfederazioa
|
baino
indartsuago dagoela.
|
|
|
jarrera toleranteak justifikazio desberdinak jaso zituela (teologikoak, politikoak, filosofikoak), haien arteko kontraesan gaindiezinik sortu gabe. Nago gaur egungo gizarte honetan pauso batzuk aurreratzeko moduan garela, eta lehen momentutik elkarren aitortzaren jarrera har dezakegula, okerragorik gertatu
|
baino
lehen.
|
|
|
Diferentziak datu enpirikoak dira, eta horiek aintzat ez hartzean aberastasun baten galera dator. Askotan nork bere burua diferentzietan gehiago identifikatzen du, besteekin komunean duen osagaietan
|
baino
. Emakumeak, gazteak, homosexualak, irlandarrak edo elbarriak gehiago dira beren kautan emakume, gazte, homosexual, irlandar edo elbarri, gizaki deitzen den espezie bateko partaide baino.
|
|
|
Askotan nork bere burua diferentzietan gehiago identifikatzen du, besteekin komunean duen osagaietan baino. Emakumeak, gazteak, homosexualak, irlandarrak edo elbarriak gehiago dira beren kautan emakume, gazte, homosexual, irlandar edo elbarri, gizaki deitzen den espezie bateko partaide
|
baino
. Zer esanik ez, identitatea oinarritzen duten ezaugarrietako bat gutxietsita sentitzen denean..., osagai hori besteen gainean gailendu eta, gure irudiaren erdigunea hartzen du.
|
|
|
Inperio Germanikoko printzeek disidentzia teologiko hau ederki baliatu zuten, erreformatzaileek agintaritzarekiko obedientzia esklusiboa aldarrikatzen baitzuten. Katolikoek, ordea, Aita Saindua printzea
|
baino
gorago jartzen zuten. Ondorengo gerrek arazoari erantzun odoltsua eman zioten eta Europa aldaketa sakon batean murgildu zen.
|
|
|
Alabaina, Herbeheretako filosofoek
|
baino
lehen, tolerantzia defendatzeko arrazoi nagusia kristautasuna berriz ere bateratuko zelako esperantza zen. Arrazoi praktikoa, beraz.
|
|
|
1521ean Pietro Babiriori idatzitako gutunean argiki azaltzen du: " nork ez luke nahiago anaia damutua ikusi, hilotz
|
baino
–". Inoiz oker zegoena konbentzitzeko eta berriz ere denak biltzeko grina hutsarengatik, batzuk batzuk iritzi desberdina zuenaren mintzatzeko eskubidea defenditzen hasi ziren.
|
|
|
Eremuen banaketa ez da bereziki istilutsua hainbat arlotan. Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak sor litzakete, baina ez beste edozein gizataldek sortzen dituenak
|
baino
gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek baino gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino.
|
|
|
Eremuen banaketa ez da bereziki istilutsua hainbat arlotan. Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak sor litzakete, baina ez beste edozein gizataldek sortzen dituenak baino gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek
|
baino
gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek baino.
|
|
|
Kultur aniztasunak dakartzan joerek ohituretan, janarietan, janzkeretan edo eguneroko bizimoduan arazoak sor litzakete, baina ez beste edozein gizataldek sortzen dituenak baino gehiago, esaterako, gazteen eta edadetuen artekoek baino gehiago. Askotan diferentzia arruntenek eragin soziologiko handiagoak dituzte beste ezaugarri sonatu batzuek
|
baino
. Dena den, pluralismoaren auzian hainbat giza talderen ardatz nagusiak... bereziak dira, eta gorabehera berriak sortzen dituzte.
|
|
|
Rawlsek ez du nahi teoria guztiak gai metafisikoetan denak bat etortzea, ezinezkoa ikusten baitu. Hori
|
baino
helburu apalagoa du; alegia, doktrina metafisiko eta erlijiosoen artean adostasuna ezinezkoa denez, teoria politiko batek izan dezala aukera gehienen adostasuna eskuratzeko. Helburua apalagoa izanagatik, ez da gutxiestekoa.
|
|
|
ez dago gauzak azaltzeko modu bakarra, nork bere errelatoa erabil lezake errealitatea azaltzeko. Eszeptizismoa
|
baino
gehiago irizpiderik eza da posmodernitatea. Hark egiarik ez dagoela dioen bezala, Lyotardek edo Vattimok zertzelatutako pentsamoldeak ontologia ahula bultzatzen eta errealitatearen azalpen anitzak balioztatzen ditu.
|
|
|
Halandaze, Jose Aretxabaleta eta Domingo Ordoñana ez ziren tanta txiker batzuk
|
baino
uholde atergabe baten baitan, baina erdietsi zuten nola halako arrakasta eta distirak ez digu uzten ikusten Ameriketan hustu ziren euskaldun anonimoen meta handia. Nora joan ote ziren, bada, milaka haien ametsak, agian damuaren etxera Ruper Ordorikak kantatzen duenez, ahanzturaren zulora, beharbada sekretupean den ezerezaren baitara.
|
|
|
Etxepare medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, izan ere, bera izan zen laiko bakarretariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan. Liburu bi plazaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931), zein
|
baino
zein pozoitsuagoak Villasanteren ustez. Buruxkak liburu malerusa eskandalagarri suertatu zen orduko Euskal Herrian eta, ondorioz, andregaiak Etxeparerekin hautsi omen zuen, euskal literatura osoko jazokunerik erromantikoena mamituz:
|
|
|
—Beraz aita, zu ni
|
baino
chiminoago zira?
|
|
|
Baina, deigarriena da, bigarren ortodoxia horren abiapuntuan zer eta darwinismoa dagoela, zeren urte horietan uste baitzen hizkuntza batzuk bestetzuk
|
baino
hobeak zirela, garatuago zeudela, eta hautespen naturalaren ekintzari aupada eman behar zitzaiola, hizkuntza baldarrak albait arinen ezaba zitzan, euskara gure kasuan. Jakina, ikuspegi horretatik euskarak, traketsaren traketsaz, ez zeukan zer egiterik eta enbarazutik kentzea zen hoberena.
|
|
|
Konturatu zarenez, Etxeparek Laplace-ren teoria du eskuen artean eta hor azaltzen digu eguzkitik jaurtitako ziliporta modura sortua dela Lurra, zipriztin gisa, eta gerora bertan bizia agertu dela. Lerro trinko gutxi horietan ezkutatuta, lehen begiratuan ikus daitekeena
|
baino
nahikotxo gehiago adierazi zigun Jean Etxeparek, edo, behintzat, horrelaxe ulertu zuen Piarres Lafitte kalonjeak, eta bai gaitzetsi ere, Lafittek birritan argitaratu zituen-eta pasarte horren pozoiaren kontrako antidotoak.
|
|
|
Etxeparek Ernst Haeckelen liburuak irakurriz bereganatu zituen, Bordelen edo, bai Laplaceren teoria eta bai eboluzionismoa ere. Ernst Haeckel biologo alemana oso goiz konbentzitu zen darwinismoaren ondadeaz, eta, izan ere, Darwinek
|
baino
ausartago jokatu zuen. Haeckel Darwin baino dezente urrunago joan zen, eta gizadia animalietatik eboluzionatuz agertu zela azaldu zuen jadanik 1863an.
|
|
|
Ernst Haeckel biologo alemana oso goiz konbentzitu zen darwinismoaren ondadeaz, eta, izan ere, Darwinek baino ausartago jokatu zuen. Haeckel Darwin
|
baino
dezente urrunago joan zen, eta gizadia animalietatik eboluzionatuz agertu zela azaldu zuen jadanik 1863an. Areago, Haeckelen ustez, gizadiaren izaera politiko eta soziala ere eboluzioaren legeek eta hautespen naturalak eraentzen dute, eta ideia horiek oso harrera ona eduki zuten XX. mendearen hasierako Alemanian, Haeckelen dibulgazio liburuei esker.
|
|
|
Haeckelen dibulgazio liburu horietariko bat euskaraz Unibertsoaren misterioa dei genezakeenaXX. mendeko lehen hamarkadetako manifesto antikristautzat jo da, eta kristoren oihartzuna eduki zuen maila guztietan. Txit arrakastatsu suertatu zen, eta esaterako, 100.000 ale
|
baino
gehiago saldu zituen argitaratu zen urtean, 1899an, eta ia hiru halako hurrengo hogeita hamar urtean: eta hori alemanez bakarrik.
|
|
|
Darwinen peripezia zientifikoaren kontakizun konbentzionaletan Galapagoetako txontek edukitzen dute dortokek
|
baino
askoz leku gehiago eta azpimarraketa nabarmenanagoa. Areago, zientziaren historia osoko legenda seduzigarrienetariko bat ehundu da Galapagoetako txonten inguruan eta bai euren ustezko garrantziari buruz Darwinen teoriaren garapenerako.
|
|
|
Galapagoetako bisitaldi laburrean aurkitu zuen pentsaera aldaketa horretarako halabeharrezkoa izango zen froga. Han bertan, hala ere, ez zen konturatu, geroago
|
baino
, Ingalaterran. Etxera itzuli zenean, Darwinek bildumak atondu eta sailkatzeari ekin zion, eta lagin partidak banatu zituen alor desberdinetako adituen artean.
|