|
2000
|
|
|
Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du
|
hizkuntzei
dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
|
Eta gaur egun oraindik geldi dago. Zeren Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku omen du
|
hizkuntzei
dagokien arazo hau eta Europako hizkuntza gutxituen aldeko gutun horri betoa jarri baitzion, arrazoibidetzat adieraziz bere Konstituzioaren 2 artikuluaren aurkakoa dela. Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri.
|
|
|
Baina horiekin batera, eta hemen jorratzen ari garen ikuspuntutik, Euskal Herrikobalizko komunikazio esparruaren ikuspuntutik alegia, sistemaren deszentralizazio modua eta ahulezia dira agian horren hutsunerik nabarmenenak. Komunikazio askatasunaren legearen eraldaketak erreferentziak egiten dizkie frantsesaz aparteEstatuan hitz egiten diren beste
|
hizkuntzei
, bai eta, modu orokorrean bada ere, horiekbabestu beharrari ere. Baina gero ez du maila edo eremu erregionala ezagutzen, ezikuspegi administratibotik ezta politikotik edo kulturaletik ere, ez sistema publikoan ezeta pribatuan ere.
|
|
|
Aragoi, ko iru izkuntzak du titulutzat bigarren batek, Latiegi, tar Bixentek egina.Aragoiko lurretan bizi diren
|
hizkuntzei
eta dialektoei buruzko hausnarketa lan bat da.Artikulugilearen arabera,. Aragoikera, Katalauniera eta Gaztelera, dira Aragoekohizkuntzak.
|
|
|
Mugimendu barruko zalantza haiek gorabehera, frankismoak oro har elebakartasunaren aldeko politika egin zuen, Administrazio guztiz elebakarra ezarriz, gaztelaniaez ziren
|
hizkuntzei
eskola eta kulturarako bidea erabat moztuz, eta, praktikan bederen, lotsa handirik gabe behin eta berriz bizitza pribatuan ere sartuz. Hemen orain ikusikodugun kasuak erakutsiko digunez, eliz jende frankistari berari ere arau berriak paratunahi izan zitzaizkion.
|
|
|
...oski, errazagoa izan da hizkuntz familia ezagunetako mintzairen kasuan, antzeko beste hizkuntza batzuekin kidetasun argiak zituztelako —adibidez, katalanak aldamenean latina, gaztelania, frantsesa eta italiera izan ditu; txekierak ondoan poloniera eta gainerako hizkuntza eslaviarrak; hebreerak arabiera izan du auzoan—, baina egokitzapena nekezagoa gertatu zaie ahaidetasun hurbilik gabeko
|
hizkuntzei
, esaterako, finlandierari, turkierari edo euskarari.
|
|
2001
|
|
|
" Zientziako esparruetan hori gertatzea normala da. Beste
|
hizkuntzei
ere gertatzen zaie. Informatika munduan gaztelania inglesaren menpe dago gai askotan" esan zigun Zabaletak.
|
|
|
Urte luzez
|
hizkuntzei
bizkar eman dieten estatuen baitan jarrera aldaketa nabarmena igarri dute adituek aspaldion, Grezia salbu. Estatu helenikoak gutxiengo turkiarrari eskubide gutxi batzuk onartzen dizkio eta gainontzekoei (albaniarrak, eslaviarrak eta latinoak) ezer ez.
|
|
|
Irudikapen sozialarekin hasiz, harremanen nahiz sarearen estrukturaren ezaugarriek gizabanakoen irudikapen soziala baldintzatzen dute. Sozializazio prozesuan zehar, gizabanakoak barneratu eta berea egiten du balio sozialen sistema etabaita hizkuntza eta
|
hizkuntzei
dagozkien arauak ere. Barneratze horrek hizkuntzaren irudikapen sozial propioa eratzen lagunduko dio.
|
|
|
Segur dakidana besterik da: ez Eleizalderen, ez neronen, ez hark dioen bezala horretaz, beste
|
hizkuntzei
begiralditxo bat emanaz, noizean behin bederen pentsatu duenaren ustez, ezin dezakeela iraun gure hizkuntzak oraingo heinean, bakoitzaren" amaren hizkuntza" delarik, ama horiek gehiegi direlako eta desberdinegiak dituzten mintzaerak.
|
|
|
Argi dezagun bidenabar teoriari eskuarki dagokion beste zerbait. Euskararen berezitasuna, nagusitu beharrez inguratzen duten
|
hizkuntzei
begira ulertu behar da: bere horretan sistema bat besterik ez da, ez arruntago ez bakanago, giza mintzamenak sortu dituen, ezagunak nahiz ezezagunak, milaka sistemaren artean.
|
|
2002
|
|
|
Eta erdal
|
hizkuntzei
ere egin die ekarpenik liburuak: ' poto' hitza, esaterako, euskal label eta guzti sartu dute
|
|
|
Bestalde, azken urteotan Europako Batasuna aniztasuna eta hizkuntza gutxituak kontuan hartzen hasi da, eta nahiko jarrera positiboa hartu du, nahiz eta oraindik berarentzat lehentasun bat ez izan. Ildo horretan, Europako Batasunak hartzen dituen erabaki guztiak lotesleak dira,
|
hizkuntzei
dagozkienak izan ezik, eta gainera arlo honetan hartzen diren neurriak kontsentsua exijitzen dute. Dena den, badirudi Irailaren 11ko erasoen ondoren aniztasuna Bruselan ez dutela hain begi onez ikusten, eta beraz ikusteke dago zer nolako garrantzia ematen zaien hizkuntza gutxituei dagoeneko zirriborratutako Europako konstituzioan.
|
|
|
Atzerriko
|
hizkuntzei
dagozkienak kontuan hartu gabe: filologiak, atzerriko hizkuntzazkomagisteritzak, etab.
|
|
|
Estatuak, administrazioak? ez die begi bertsuekin begiratzen estatu
|
hizkuntzei
eta periferikoei.
|
|
2003
|
|
|
Hainbestetaraino non, XX. mendean, Vatikanoko II. Kontzilioak erabakiko duelarik herri
|
hizkuntzei
leku egitea, Trentokoak egin ez zuen bezala, zaila izanen baita asko tokitan erabaki horren betetzea. Eta ez hala latinarengatik, nola kolonialismoaren eraginez, Europako, Ameriketako edo Txinako hizkuntza indartsuei eman ohi zaien lehentasunarengatik elizaren erakunde eta elkarteetan beretan.
|
|
|
Protestantismoa dela-eta ordea, badakigu zer politika abiatu zuen herri
|
hizkuntzei
buruz: gogoratzen zaigu Lutherrek alemanaren alde eta Calvinek frantsesaren alde egin zuten lan bera eginarazi ziola Joana Albretekoak, euskararen alde, Joanes Leizarraga beskoiztarrari, 1571an Testamentu Berria argitaratuz.
|
|
|
Ministroaren aburuz, hezkuntza komunitatearen eskura jarritako baliabide horien erabilera optimizatzeko, garrantzitsua da Zientzia eta Teknologia Ministerioak lan egiten duen ‘software’ aplikazio multzo oso bat garatzea, eskola komunitatearentzat interes orokorra izango duena eta ikastetxe guztiek libreki erabil dezaketena. Hezkuntza, Kultura eta Kirol Ministerioa (MECD) multimedia baliabide interaktiboak sortzen ari da, Internet bidez eskura daitezkeen Lehen Hezkuntza, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza, Lanbide Heziketa, Batxilergoa eta atzerriko
|
hizkuntzei
dagozkienak. Autonomia erkidegoak lankidetza hitzarmen espezifikoen bidez sar daitezke horietara.
|
|
|
Kultura bera, talde nortasuna eta hizkuntza bera jakina, mugimendu politiko garrantzitsuen abiapuntu izan ohi dira: " kontuan eduki behar da Estatu nazioak sortu zirenean modernitatearen eta aurrerapenaren izenean sortu  zirela, eta horren izenean ukatu zitzaiela beste
|
hizkuntzei
bizi  tza17". Hizkuntzetan, batzuk aintzatetsi eta besteak baztertu egin dira gure ingurumarian.
|
|
2004
|
|
|
Oso diferenteak dira, ez dira, beraz, sustrai berekoak. Gainerakoan, lotura bakarra bi
|
hizkuntzei
sustrai edo jatorririk aitortu ez izana da.
|
|
|
120 Txoli Mateos: . Euskara salbu gura dugu denok, baina horrek esan nahi du euskara derrigor gailendu behar zaiela gainerako
|
hizkuntzei
–Hortik ondorioztatu litzateke frantsesa eta gaztelania ez ditugula joko bertako hizkuntzatzat?
|
|
|
predikatua aplikatzeko. Hizkuntza objektu/ metahizkuntzaeredua onartzen duten
|
hizkuntzei
–hizkuntza ireki, deritze Tarskik, eta onartzen ez dutenei, hizkuntza itxi?.
|
|
|
Erresuma ez baitzaio bitasunari gainditzen. Erresumaren bidez ere ez baita herrikidetasuna jaiotzen, eta bai
|
hizkuntzei
dagokiena egoten. Gauza bat da segura kondairagilleentzat (eta ez guretzako bakarrik):
|
|
2005
|
|
|
' Elorduik (1995) hizkuntzen desagertzearen eragile soziolinguistiko nagusitzat hartzen ditu mendekotasun politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala. Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden
|
hizkuntzei
balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua).
|
|
2006
|
|
|
Nazioarteko itunak, estatu mailako legeak, dekretuak, ordenantzak, epaiak, helegiteak, jurisprudentzia..., guztiak ere, lege xedapenak oro, ezagutzen eta menderatzen ditu Zuzenbide Kapitainak. Pazientzia agortezina lagun, legeek, dekretuek, jurisprudentziak eta zuzenbideak euskarari eta oro har
|
hizkuntzei
ematen dizkieten aukera, baliabide eta zirrikitu guztiak ezagutzen ditu. Epailerik zurrunena eta bihozgabeena ere euskararen aldera lerratzeko eta konbentzitzeko gai duzu.
|
|
|
Etorkinen ama
|
hizkuntzei
buruzko zenbait proposamen
|
|
|
Ikastetxeko Hizkuntza trataera proiektuak marko eleanitza sustatu behar du, eskolako hizkuntza guztiak ikusgai eginez eta ahal den neurrian trataera bateratua emanez curriculumeko
|
hizkuntzei
.
|
|
2007
|
|
|
Euskararen Legeari dagokionez, aldatu egin behar da noski. Azken finean, bertako
|
hizkuntzei
izaera bera eman behar zaie, hori da nafar guztien eskubide berdintasuna bermatzeko modurik egokiena.
|
|
|
Horren ondorioz esan dezakegu etorkizuna elebakarra ez dela izango, ezta elebiduna ere; etorkizuna eleanitza (eta kultur anitzekoa) omen dator, beste ikerketa batzuek ere kanpoko
|
hizkuntzei
(eta kulturei) lekua egitearen aldekoak baitira: Onartu beharreko pluraltasun horretan kanpoko euskal herritarrek ere (euskal diasporak zein etorkinek) badute zer esanik.
|
|
|
Horren ondorioz esan dezakegu etorkizuna elebakarra ez dela izango, ezta elebiduna ere; etorkizuna eleanitza (eta kultur anitzekoa) omen dator, beste ikerketa batzuek ere kanpoko
|
hizkuntzei
(eta kulturei) lekua egitearen aldekoak baitira: Onartu beharreko pluraltasun horretan kanpoko euskal herritarrek ere (euskal diasporak zein etorkinek) badute zer esanik.
|
|
|
Legeak
|
hizkuntzei
lotuta ezartzen dituen betebeharrak modu negoziatuan eta gizartearekin bat eginda erabakitzen ez badira, diglosia sortzen da. Diglosia hizkuntzen estatusari lotuta dagoen gizarte arazoa izaten da.
|
|
|
egia baldin bada —aipatu berri ditugun Humboldten hitzetan ikusi bezala— gizadia naturalki hizkuntz komunitate ezberdinetan errealizatzen eta banatzen dela, orduan komunitate horien artean —eta ondorio guztiekin— onartu dugu ere euskaldunek osatzen dutena. Horrela, bada, euskarari —bestelako" ama
|
hizkuntzei
" bezalaxe— errealitatearen ulermena ahalbidetzeko eta baldintzatzeko gaitasuna aitortu zaio, hain justu, aipatutako Ortega Gasset, Pagliaro edota Gipper eta Schmitter autoreen hitzen zentzu berean210 Euskal hezkuntzari loturiko sozializazioa eta enkulturazioa, beraz, ezin izango dira gauzatu euskarari bereziki so egin gabe, ze, Chamizok eta Deweyk orokorrean esandakoak gurera ekarriz211... Modu berean esatekoa da, aurrera eginez, euskal hezkuntzak erantzukizun berezi eta jakin bat duela bere erreferentziazko hizkuntz komunitatearekiko:
|
|
2008
|
|
|
Laburpen modura esan daiteke, hori guztia bizindar erlatiboaren teoriaren baitan soilik uler daitekeela, teoria horren bilakaera modura, gutxiengo komunitatearen kultura— edo hizkuntzaautonomia eta ongizate posibilitateak azaltzeko. Bilakaeraren azken bertsioraino joanez, helburua ongizatea lortzea da, beti ere, gutxiengo
|
hizkuntzei
eta hizkuntza komunitateei ematen zaizkien aukerak ulertzeko.
|
|
|
Eskema orokor hori biziki interesgarria da zeren eta, gure ustez, kulturetatik at kontaktuan diren
|
hizkuntzei
beraiei ere aplikatzen ahal diegu, euskarari eta frantsesari beraz.
|
|
|
Legeriari buruzko lerroalde hau bukatzeko ikus dezagun pixka bat zein (izan) diren lurraldeetako hizkuntzei buruzko jurisdikzio hori aldatzeko ahaleginak. Jakin behar da 1951eko urtarrilaren 11ko" Tokiko Hizkuntzei eta Dialektoei buruzko" legea, Deixonne legea deitua dena, bakarra dela frantsesetik kanpo Frantziako
|
hizkuntzei
osoki emana dena. Lege horrek" tokiko hizkuntzen eta dialektoen ikastea" baimentzen zuen (1 artikulua).
|
|
|
1951ez geroz, Frantziako lurraldeetako
|
hizkuntzei
aldeko berrogeita hamar bat baino gehiago lege proposamen aurkeztu izan dira Assemblée Nationale delakoan, hizkuntza horiek lege onarpena izan dezen, edo konstituzioaren 2 artikulu hori emendatzeko edo aldatzeko, edo Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna berrestarazteko. Gehienak ez dira eztabaidatuak izan ere; izan zirenak denak baztertuak izan dira.
|
|
|
Euskadin, 1993ko Euskal Eskola Publikoaren Legeak bere 18 atalean dio: " Euskara eta gaztelania nahitaez sartuko dira euskal eskola publiko1951ez geroz, Frantziako lurraldeetako
|
hizkuntzei
aldeko berrogeita hamar bat baino gehiago lege proposamen aurkeztu izan dira Assemblée Nationale delakoan, hizkuntza horiek legeonarpena izan dezen, edo konstituzioaren 2 artikulu hori emendatzeko edo aldatzeko, edo Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna berrestarazteko.
|
|
|
Kapituluaren bigarren atalean, gainbegiratu bat emango zaio Komunitate Autonomiaren Ereduari. Eredua egitearen helburua izan zen hobeto azaltzea nola elkartzen diren osotasun instituzionala, hurbiltasun soziala eta legitimitate ideologikoa identitate kolektiboaren bidez, mobilizazioak sustatu ahal izateko gehiengoen inguruneetan dauden gutxiengoen
|
hizkuntzei
eusteko eta haiek aurrera egiteko. Kapituluaren hirugarren atalak soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain hurbilketa bat egiten du Europako, Kanadako eta Quebeceko hizkuntzagutxiengoen ongizatea neurtzeko nolabait, eta, horretarako, bizindarraren eta kultura autonomiaren esparruak erabiltzen ditu.
|
|
|
179) operatibotzat ikus daiteke, eta sistemaren autoerregulazioa, L. J. Calveten ustez, ereduaren ikuspegi inplikatu batean kokatuko litzateke. Hori dela-eta, hizkuntza operatibo eta funtzionalei soilik dagokie hizkuntza beharra adieraztea, bai rol horri eutsi nahi dioten
|
hizkuntzei
, bai beste ezeren aurretik rol hori lortu nahi dutenei. Funtzional izateari utzi dion hizkuntza beste hizkuntza batez ordezkatuko da, eta hiztunek onartuko dute hizkuntza horren balio instrumentalarengatik.
|
|
|
Bertzalde, lurralde katalanetako aipamenek balio dute frogatzeko historian zehar katalanek beraiek ere gaztelaniaren nagusitasuna onartu dutela. Hondarrean, hizkuntza espainiarra modu natural batez gailendu zaie penintsulako gainerako
|
hizkuntzei
. Are gehiago, harmonian bizi dira hizkuntza horiek guziak, lan espezializazioari esker:
|
|
|
Hizkera horiek guztiok daude hizkuntza, normaletan?, eta, hain zuzen, ugaritasun horrexek ematen die
|
hizkuntzei
aberastasuna eta, hiztunei, hizkuntzarekin jolas teko eta hizkuntzaz gozatzeko aukera. Besterik da, ostera, euskarari gertatzen zaiona, ondoren ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Mende batzuk geroago ordea, badirudi frantsesa aski egokiturik eta finkaturik zegoela, eta Montaignek, adibidez, jada euskara edo bretoiera moduko
|
hizkuntzei
aurpegiratzen zizkien Bibliaren itzulpen zuzenak egiteko zailtasun eta eragozpenak, hori egokiro burutzea ere posible zela zalantzan jarriz44.
|
|
|
Beraz erromantikoek herri kulturari, herri
|
hizkuntzei
, herri musikari eta gisakoei eman zioten garrantzia. Tradizio horiek guztiek nazio bakoitza bereiztuko zuten besteengandik (ez estatuen arteko mugek, ezta kultura jasoek ere); eta nazio bakoitzak izpiritu propio bat izango zuen (gerora Volksgeist deituko zena).
|
|
|
Sistema instalatzen denean hizkuntza aukeratzen da,
|
hizkuntzei
dagozkien paketeak instalatuz eta testuinguru aldagaiei dagozkien balioak ezarriz abiatze fitxategietan.
|
|
|
Ubuntuko konfigurazio tresnetan Hizkuntza Sostengua laguntza dugu (bertatik
|
hizkuntzei
dagozkien paketeak instala daitezke).
|
|
|
Diru sailen bat ez zuela ondo ikusten erantzun zuen Nafarroako presidenteak. «Adibidez, Europako merkataritza
|
hizkuntzei
, batez ere ingelesari, euskarari baino arreta handiagoa eskaini genieke. Nire ustez, diru gehiegi ematen diogu [euskarari]».
|
|
|
Azkenik, «txokokeria» kritikatu du. Sustraiak ahaztu gabe beste
|
hizkuntzei
ateak ixtea, beste ikerketa ildoak baztertzea, EHUko hazkundea moztu baitezake. «Gure mundua ireki dezagun, gure garaiko zientzia joerekin bat egin dezagun».
|
|
|
Hizkuntza trataera bateratuak, ikastetxeetan ematen diren hizkuntza desberdinen ikasgaiak emateko modua bateratzeko eta koordinatzeko beharra ikusten du. Hau da, egun ikastetxeetan ematen diren ikasgaiak
|
hizkuntzei
dagokienean, era indibidualean eskaini ordez, modu koordinatuan ematea lortu gura da; horretarako material teoriko eta praktikoa bermatu eta esku hartze didaktikoa koordinatuz.Debagoieneko ikastetxe publikoen elkarte Goieskolak antolatutako Jardunaldi pedagogikoak irekiak dira eta Debagoieneko irakasleei zuzenduta daude. Apirilaren 23an izango dira, 16: 00tik 19: 00ra.
|
|
|
Erreferentzia koadro bat osatuko zuten, lege gisa formulatua. Frantses gobernuaren xedea, izenak dioen bezala,
|
hizkuntzei
koadro bat eskaintzea da, hedabideetan (kuota eta orokortzerik gabe), irakaskuntzan (balio ez duen sistema elebidun batekin), seinaleetan (desorekatua) eta toponimian (berezko izenen folklorizazioarekin). Hau da, hizkuntza eskubideak jasotzen dituen elementurik deus.
|
|
|
Itzuli ez ziren pertsona gehienak," integratzen" saiatzen ziren, eta ahalik eta gehien hurbiltzen ziren iritsitako herrialdeetako kultura eta gizartera; horrezaz gain, batzea lortzen zituzten senideak (gehienetan seme alabak) behartu egiten zituzten" integrazio" eredu horrekin bat egitera. Beren
|
hizkuntzei
eta zenbait ohiturari eusten bazieten ere, jatorrizko identitatearekiko eta gizartearekiko harremana, kasu gehienetan, oso sinbolikoa zen eta noizean behin" eskualde etxeetara" egiten zituzten bisitetara mugatzen zen. Halaber, integrazio egonkorra eta hiritar eskubideak aitortuta zituzten heinean, beren" nazioko kideekin" zuten harremana identitate erreferentzia garrantzitsuena izateari uzten zion.
|
|
2009
|
|
|
Nola lortzen da oreka ingelesa edo gaztelania bezalako, eta euskara bezalako hizkuntzen artean? Menpeko
|
hizkuntzei
funtzio esklusiboak emanez. Hau da, gure kasuan euskaraz egin litekeen guztia euskaraz egingo genuke eta gainerako esparruak utzi funtzio globalagoetarako.
|
|
|
Planta baten barruan lekuan lekuko hizkuntza, hizkuntza gutxitua lehenetsiko da. Bi planten arteko harremanetan lekuan lekuko estatu
|
hizkuntzei
funtzio gehiago emango zaizkie, ingelesa baztertuz. Adibidez, Euskal Herriko eta Poloniako planten artean dokumentu finkoak euskaraz eta polonieraz egongo dira eta ahozko komunikazioa gaztelaniaz edo polonieraz egingo da.
|
|
|
Hedabideetan, 1982ko uztailaren 29ko Legeak, ikus entzuneko arloa arautzen duenak, bi ondorio garrantzitsu izan zituen erregio
|
hizkuntzei
zegokienez. Alde batetik, irrati eta telebista zerbitzu publikoei esleitzen zien erregio hizkuntzetako zein kulturetako adierazpenak bermatzeko zeregina (5 art.); horrek, astean zehar zenbait ordutan, aipatu hizkuntzetan saioak egitea ekarri du.
|
|
|
Hizkuntza aldetik, Gipuzkoaren pare samarrean ibili da elebitasunera urratsak ematen gora eta beherekin, baina edozein erkaketak erakusten du aurrerapauso galantak egin direla normalizazioan. Dena den, azken hamarkadak ekarri dio eremu geografiko berrietan indartsu sartzea eta horrek soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain eraldatu egin du erakundea, baita
|
hizkuntzei
dagokienean ere. Lehen datua:
|
|
|
Proposamen metodologikoa biltzen duen txostenean Mikel Zalbidek, proiektuaren aholkulariak, honela zehazten du Euskararen Historia Sozialaren helburua: " Euskararen izaera soziala (aurrez aurreko hizkuntzen eta hizkuntza aldaeren erabilera,
|
hizkuntzei
eta hiztunei buruzko jarrerak, hiztunen mintzagaitasuna...) azaltzea eta izaera horrek perspektiba kronologikoan izan duen bilakaera adieraztea" 14.
|
|
|
Laugarren dimentsioan (D dimentsioan)
|
hizkuntzei
eta hiztunei buruzko iritziak, jarrerak eta jokabideak izango dira aztergai nagusi. Bertan sartzen dira, beraz, esparruok:
|
|
|
Une eta leku jakin batean gauzak nola dauden azaltzen duen informazioa jasotzen du azterbide honek, bere lau gelaxkatan (1A, 1B, 1C eta 1D): 1A gelaxkak leku eta une jakin bateko erabilera kontuak bilduko ditu, 1B gelaxkak une eta leku jakin bateko hiztunen gaitasun kontuak, 1C gelaxkak hiztun horien hizkeraren ezaugarriak (konkretuago, hortik eratortzen diren ondorio soziohistorikoak) eta 1D gelaxkak une eta leku horretan indarrean dauden
|
hizkuntzei
eta hiztunei buruzko iritziak, jarrerak eta jokabideak. Horrela, adibidez, 1A eta batez ere 1D gelaxketan sailkatuko genuke Doctor Camino-ren aipu hau:
|
|
|
Laugarren dimentsioan (D dimentsioan)
|
hizkuntzei
eta hiztunei buruzko iritziak, jarrerak eta jokabideak izango dira aztergai nagusi aipuak. Alde batetik historiako bi une konparatzen dituzten aipuak:
|
|
|
Aldiz, testuak berariaz aipatzen badu kristau ona izateko euskaraz (edo erdaraz: habla cristiano!) egin behar dela, euskarari (oro har,
|
hizkuntzei
) buruzko informazio baliosa ematen zaigu bertan eta hizkuntza bidezko identitate kontuetan badu tokirik mota honetako aipuak. Hori da 5D gelaxkako altxor biltzearen esparrua.
|
|
|
Euskarak ez dauka Iparraldean Hegoaldean bezalako ofizialtasuna. Halere legeak herri
|
hizkuntzei
toki bat ematen die eremu publikoan, irakaskuntzan, hedabideetan, garapen iraunkorrean eta administrazioan ere, frantsesa ororen hizkuntza dagoen neurrian. Ahalmen horiek betidanik baliatu ditugu diru laguntza publikoak ardiesteko eta orain Euskararen erakunde publikoak urrats handi bat egin du aitzina, hitzarmenak izenpetuz Hezkuntza Ministeritzarekin, Eusko Jaurlaritzarekin, Prefetarekin ere elebitasuna udaletxeetan sartzeko.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da ikasle horien gizarte inguruan hitz egiten diren hizkuntzekin. Etxean komunikatzeko erabiltzen den hizkuntzari eta ikasleen inguruko
|
hizkuntzei
erreparatuz gero, hainbat egoera aurkitu ditugu" D" ereduan ikasitako ikasleen artean: a) etxean nahiz gizarte eremuan euskara komunikatzeko tresna nagusi gisa erabiltzen dutenak; b) elebidunak etxean eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; d) elebidunak etxean eta euskara mintzatzen eta entzuten dutenak gizarte inguruan; e) etxean nagusiki euskara hitz egiten dutenak eta euskararik gabekoak gizarte inguruan; f) euskararik mintzatzen ez dutenak etxean baina bai gizarte inguruan; g) etxean nahiz gizarte inguruan euskararik hitz egiten ez dutenak.
|
|
|
euskara non kokatu dugun guztiok jakin behar dugu. Kokatze lana ahalik eta modurik adostuenean egin behar dugu, eta tokiak eta bete behar duten funtzioak emango diete
|
hizkuntzei
estatusa. Eta horrekin, guztiok jakingo dugu zer hizkuntza irizpide segitu.
|
|
|
Zernahi gisaz, Espainiako kodegintza ez zen izan, inondik inora ere, lege esparru arduratsua, gaztelaniaz bestelako
|
hizkuntzei
begira. Hala eta guztiz ere, merkataritzako trafikoaren beharrizanak zein trafiko horren arintasun eta malgutasunak zirela bide, forma askatasuna onartu zen kontratazioan; askatasun hori Merkataritza Kodearen 51 artikulura bildu zen, hasieran nazioarteko ikuspegitik abiatuta, baina gerogarrenean Espainiako Estatuan ere eragina izateko bidea zabalduz.
|
|
|
Halere, urrun gaude hizkuntz egoera sano eta segurtatu bat izatetik, eta munduaren lasterrak mintzairak berak ere harrapatzen ditu, mila moldetan. Are urrunago, haizu banaiz erratera, gauzak Frantziako partetik ikusiz, non legeetan beretan molderik nabarmenean ukatuak baitira egun ere gurea bezalako
|
hizkuntzei
dagozkien oinarrizko eskubideak, eta hizkuntzaren galerak aitzina segitzen baitu. Nire iduriko, Euskaltzaindiak luzaz oraino segitu du, bere izaeragatik berak bakarrik egin ditzakeen, edo euskararen lurraldearen aniztasun juridikoagatik hari bereziki dagozkion zerbitzuen egiten, haiei lehentasuna emanez.
|
|
|
NBE Nazio Batuen Erakundea (www.unhchr.ch/minorities): NBEren GizaEskubideen aldeko Goi Komisionatuaren Bulegoak gutxiengoei, kulturaaniztasunari,
|
hizkuntzei
, herri indigenei eta abarri buruzko informazioabiltzen du. Oso ofiziala irudi dezakeen arren, baliagarria da mundukoegoera nolakoa den irudikatzeko eta datu fidagarriak jasotzeko.
|
|
|
www.ciemen.org: Europako estaturik gabeko herri, kultura eta
|
hizkuntzei
buruzkoinformazioa jasotzen du.
|
|
|
52). Izan ere, sarritan gertatu ez bezala, tokiko prentsaren alorrean, euskarak aurrea hartu zien 1980ko hamarkadaren amaieran mugakide dituen gainerako
|
hizkuntzei
.
|
|
|
Bide horretatik, Espainiari estatu eleaniztuna izateko jardun dezan eskatu dio Baztarrikak: Kontua ez da gaztelania zokoratzea; kontua da beste
|
hizkuntzei
txoko bat egitea. Erakunde zentralek Espainia herrialde elebakarra balitz bezala jokatzen dutela iritzi dio sailburuak.
|
|
|
Frantziako Finantza Publikoetako zuzendari nagusiak Behatokiaren kexei emandako erantzuna gogorarazi du Bilbaok. . Konstituzioan 75.1 artikulua txertatzeak ez du auzitan jartzen frantsesaren lehentasuna, eta ez die eskubide berririk zabaltzen bertze
|
hizkuntzei
–. Erantzun horren aitzinean kezkatzeko arrazoia dagoela azaldu du Bilbaok.
|
|
|
Bestalde, ez ditut nire liburuak nik neuk itzuli nahi izan, nahasterik ez sortzeko?. Eremu urriko
|
hizkuntzei
laguntza eskaintzea, ezinbestekotzat, dauka idazleak:
|
|
|
Eta atzo hautetsi horiek ez zuten jantzi joan den larunbatean ezarritako xingola urdin zuri gorria. Errepublikako koloreak eramatea ez da beti harrotasun iturri, bereziki
|
hizkuntzei
emandako tratua delarik aipagai. Gehiago oraindik; hautetsi anitzek, gehienak abertzaleak, manifestari arrunten artean joatea izan zuten nahiago.
|
|
|
Konstituzioan lurralde
|
hizkuntzei
aitormena egitea eskatzen genuelarik, oinarrizko ezagutzaz gain, garapena bermatzea eskatzen genuen. Horregatik eskatzen genuen konstituzioko bigarren artikuluan kokatzea.
|
|
|
Helburuak jartzerakoan asmatzea bezain garrantzizkoa da egin behar den bidea zehazterakoan fin ibiltzea: azken finean, beste hainbat gizarte gorabeheratan gertatzen den antzera, prozesuaren beraren esku egon ohi da arrakasta edo porrota
|
hizkuntzei
dagokienez ere. Bitartekoak eta baliabideak, bidaia lagunak, epeak:
|
|
|
Hor dago gakoa. Hain zuzen ere horregatik, kontua ez da guztia ele bietan eginez ustezko berdintasun formal edo itxurazkoa proiektatzea, baizik eta kontua da bi
|
hizkuntzei
adin nagusitasuna aitortu eta eguneroko jardunean maila bereko estatusa onartzea.
|
|
|
Bi
|
hizkuntzei
maila bereko estatusa aitortzeak eskatzen du euskara ere lan hizkuntza izatea. Zenbait arlotan eta gunetan, euskara izango da hizkuntza nagusia (gehien erabilia esan nahi da), eta beste zenbaitetan, gaztelania; bistan da gaur gaurkoz oro har, Euskadi osoan, askoz gehiagotan izango dela gaztelania euskara baino, baina gaur bertan ere lorgarria da zenbait gune eta esparrutan euskara izatea gehien erabilia.
|
|
|
Eta esan eta jakin behar dena da diru-laguntza pisuzkoak ematen dizkietela euskarazko hedabideei nahiz Eusko Jaurlaritzak nahiz Foru Aldundiek eta udal askok ere. Ez dugu ezagutzen, inguruko
|
hizkuntzei
dagokienez, ahalegin ekonomiko handiagorik herri aginteen eskutik. 1991 urtean kaleratu zuen lehen aldiz Eusko Jaurlaritzak euskarazko hedabideentzako diru-laguntzen deialdi publikoa.
|
|
|
Bistan da diglosia aurreragarri eta egonkor baten eskutik
|
hizkuntzei
funtzioak mugatzen badizkiegu, euskararen arnasa gune bat izango litzatekeela derrigorrezko hezkuntza, hots, euskara gaztelania baino proportzio altuagoan normaltasunez erabiltzen den gune bat izango litzatekeela, jadanik gaur egun den moduan, eta horrek ez du zerikusirik hizkuntza bat bestea baino garrantzitsuagotzat jotzearekin edo hizkuntza bat bestearen gainetik jartzearekin. Hizkuntza guztiak dira duintasunez eta balio afektiboei dagokienez berdinak, eta balio bera aitortu behar zaie.
|
|
|
Horrek esan nahi du euskara eta gaztelania biak onartu behar direla unibertsitatean hizkuntza beharrezkotzat, eta normaltasunez hartu behar dela zenbait mintza jardun akademiko, eskola, hitzaldi, modulu eta mintegi gaztelaniaz edo euskaraz edo ingelesez bakarrik eskaintzea. Gaztelaniaz egiten den guztia euskaraz errepikatzetik ez, baizik eta aipatutako beharrezkotasun eta beregaintasun hori bi
|
hizkuntzei
(edo, beste neurri batean, hirugarren batzuei) aitortzetik eraiki daiteke bi hizkuntzen arteko estatus berdintasuna.
|
|
|
Jakina gureak badituela ezaugarri propioak, baina, azken batean, euskararen auziaz bainoago hizkuntzen auziaz eta hizkuntza pluraltasunaren kudeaketaz hitz egin genuke. Hizkuntza hegemonikoaren gerizpean lasai eta indartsu sentitzen diren eta gainerako
|
hizkuntzei
gibela bihurtzen dieten uniformatzaileen erdal zilborkeria gainditzeko bidea ez da euskararen zilborkerian jaustea. Hizkuntzen biziraupenaren kezka nahiz euskararena bat eta bera izan behar dute; beraz, euskararekiko kezka eta euskararen eta gaztelaniaren arteko bizikidetzaren gaineko kezka, bat eta bera izan behar dute.
|
|
|
Hori da onartzen ez duguna. Gureak ditugun hizkuntzen arteko aukera berdintasunik ezari eustea eta
|
hizkuntzei
gizarte estatus berdintasunera iristeko ateak ixteko asmoa da komun adjektiboaren mozorropean agerian geratzen dena, ezkutatzen saiatzen diren arren.
|
|
|
Mitxelenak esango zukeenez, ebakitzeko balio duen neurrian da ona aizkora, eta, berdin berdin, norberaren komunikazio premiak asetzeko balio duen eta erabiltzen den neurrian da ona hizkuntza. Alde horretatik begiratuta, eta diogunaren ildotik, bete betean zaie aplikagarri
|
hizkuntzei
, baita euskarari ere, Axularrek alferkeriak eragiten dituen kalteez ari zelarik idatzi zuena (Axular, Jakin, 1977):
|
|
|
Espainiako kasua da, 1978ko Konstituzioaren eskutik, bi irizpideak neurri batean uztartzen dituena, ez, ordea, hizkuntza guztientzako neurri berean?. Lurraldetasun irizpidea aplikatzen zaie gaztelaniari Estatuko lurralde osoan eta beste
|
hizkuntzei
bakoitzari bere erkidego autonomoan, tokian tokiko autonomia estatutuen arabera. Gizabanakoaren eskubideen irizpidea ere presente dago ofizialak bi hizkuntza dituzten erkidego autonomoetan.
|
|
|
Joko zelai horretan saihetsezina gertatuko da ingelesa ez beste hizkuntzen arteko lehia, eta bistakoa da lehia horretan arrakasta lortzeko aukera handiagoak izango dituztela hegemonikoak diren hizkuntzek eremu urrikoek baino. Fishmanek aurreikusitako moduan, ingelesari gaur egun duen hegemoniaren murrizketa eta eremu urriko
|
hizkuntzei
estualdiak eragin diezazkiekeen egoera izan liteke hori. Izan ere, Europako Legebiltzarrak 2001ean onarturiko ebazpen batean zioen moduan, egia da" hizkuntza guztiek eta herri guztiek duintasun bera dutela", eta duintasun hori errespetatu behar dela nahitaez.
|
|
|
Eguneroko kudeaketa eta hogeita hiru
|
hizkuntzei
aitorturiko laneko hizkuntza estatusa ez datoz, beraz, guztiz bat. Esango nuke, gainera, normala dela hori, ulertzekoa bai bederen.
|
|
|
gero eta gehiago izango baita iraganeko kontua eta salbuespen gero eta bitxiagoa, bai norbanakoen baitan, baita gizarte bizitzan ere. Testuinguru horretan, beraz, kontua ez da" guztia hizkuntza ofizial guztietara itzultzea", geureak ditugun
|
hizkuntzei
balio bera eta parekidetasuna aitortzea baizik, eta, jakina, aitormen horren araberako jokabide linguistikoak garatzea. Izan ere, hizkuntza aniztasunaren kudeaketa bidezkoa ezin liteke bateraezina izan eguneroko jardunak eskatzen digun eraginkortasun eta praktikotasunarekin.
|
|
|
Berdinkidetasunean oinarrituriko elebitasunari hierarkizazioarekin aurka egiten dioten ikusmoldeak aspaldikoak dira Espainian; aspaldikoak dira, halaber, hizkuntza komunaren kontzeptua soilik hizkuntza hegemonikoaren mesedean eta gainerako hizkuntzen kaltean erabili diren politikak. Gaurko antzera, iraganean ere, hizkuntza politikaren beharrik eza aldarrikatu izan dute, hizkuntza hegemonikoaren asimilazio talaiatik mendean harturiko
|
hizkuntzei
begira beti ere, jakina. Primo de Rivera diktadorea bera ere aitzindari izan zen ikusmolde horren defentsan (Revista de Occidente, 10, 1982, V.D. k eta S.V. k aipatua):
|
|
|
herrialde elebakartzat gorde nahirik, hitzetik hortzera Konstituzioak eman bide dituen argudioez baliatzen diren pertsona hauek bistan da oso irakurketa partziala eta interesatua egiten dutela, bai Konstituzioarena bai gainerako legeriarena ere. Izan ere, Konstituzioak, hirugarren artikuluan, agintzen baitu" Espainiako beste
|
hizkuntzei
" begirunea izango zaiela eta babes berezia emango zaiela; hortaz, Estatuko erakundeei ere badagokie, Konstituzioaren arabera, hizkuntza horiei arnasa ematea. Hizkuntzen Euroitunean jasotako konpromisoak betetzea ere Estatuko erakunde guztiei dagokie.
|
|
|
Deigarria da garai bateko estatu nazio independenteen mundua gero eta interdependenteago izateko prozesuan murgilduta dagoenean, uniformatzaileek nola eutsi nahi dioten estatu nazio uniforme haietako hizkuntza pluraltasunaren ukazioari. Ez ote da Espainian dagoeneko ordua iritsi,
|
hizkuntzei
dagokienez ere, hizkuntzen bizikidetza National Geographic en dokumental batean ikusi dezakegun urrutiko kontu bitxitzat ez, baizik eta Espainiako bertako gizartearen eta erakunde zentralen kontu propiotzat hartzeko?
|
|
|
Larriminik gabe onartu genuke oso gutxi direla, bakan batzuk baino ez, etorkizuna bermatuta duten ondasunak. Eta zuzenean
|
hizkuntzei
erreparatzen badiegu, berriz, erratzeko beldurrik gabe inork esan ote dezake gaur egun munduan omen ditugun ia zazpi mila hizkuntza horietako gehienek, indartsuenak diren hogeita hamarrak izan ezik eta Google ko lehen berrogeita hamar hizkuntzak salbu, datozen hamarkadetan eta belaunaldietan etorkizun oparoa bermatua izango dutenik. Hutsegiteko arrisku larregirik gabe, inork esan ote dezake munduko hizkuntza guztien %1 izatera ere iristen ez diren berrogeita hamar hizkuntza horiek eurek ere bermatutzat edo, aitortzen diegun etorkizun horretan, gaur egun duten indar bera izango dutenik?
|
|
|
Jada aipatua dugun ideia bat birbaliatuz, deigarria da ondare arkitektoniko, etnografiko eta arkeologikoa edo animalia eta landare espezieen ugaritasuna kontserbatzearen alde enfasi handiz diharduen askok, aldiz, nola alboratzen duten hizkuntza ondarearen kontserbazioa alferrikako luxu katramilatutzat. Deigarria da, halaber, nazionalismoek sustatzen omen duten homogeneotasunaren aurrean gizartearen aniztasunaren bandera hegaldatzen dutenetariko askok nola,
|
hizkuntzei
dagokienez, mespretxatzen eta arbuiatzen duten hain preziatutzat omen duten aniztasuna.
|
|
|
Badira, finean, hizkuntza hegemonikoaren talaiatik gainerako
|
hizkuntzei
–zehatzago esanda, hizkuntza hegemonikoarekiko ahul diren inguruko hizkuntzei, inolako balio sozialik aitortzen ez dieten diskurtsoak.
|
|
|
Badira, finean, hizkuntza hegemonikoaren talaiatik gainerako hizkuntzei, zehatzago esanda, hizkuntza hegemonikoarekiko ahul diren inguruko
|
hizkuntzei
–inolako balio sozialik aitortzen ez dieten diskurtsoak.
|
|
|
Hizkuntza aniztasuna oztopo eta atzerabidetzat jotzen dutenek huts hutsik komunikaziorako tresna izaera aitortzen diete
|
hizkuntzei
, ez besterik. Horrela, bada," zer axola dio hizkuntza bat edo beste edozein erabili, kontua denok ulertzeko moduan hitz egitea baita!", esango dute.
|
|
|
Gaur egun era positiboan baloratzen da aniztasuna politika, ekonomia edo ingurune kontuetan. Zergatik ez onartu beste horrenbeste
|
hizkuntzei
dagokienez. Gaizki ikusia dago, ez da politikoki zuzena, aipaturiko hiru arlo horietan dibertsitatearen aurka azaltzea.
|
|
|
Europaren eraikuntza politikoa arrakastatsua izango bada, proiektu horren onurez herritarrak liluratzea eta europarren bihotzak irabaztea da beharrezkoa, nahitaezkoa esango genuke; eta langintza horretan, ezinbestekoa da milioika europarrek ezagutzen eta neurriren batean erabiltzen dituzten dozenaka hizkuntzen biziraupenaz eta hazkundeaz europar erakundeak ere arduratzea. Gaur egun, tamalez, praktikan nagusiki hala gertatzen baita, hizkuntza pluraltasunaren ikuspegia estatu hizkuntzetara murriztuta jarraitzea oso kaltegarria izango zaie beste
|
hizkuntzei
eta Europako hizkuntza pluraltasunari. Bistan da hori, baina kaltegarria izango zaio baita Europaren eraikuntza politikoari berari ere.
|
|
|
Europako estatu hizkuntzetatik haratagoko hizkuntza pluraltasuna babesteko eta sustatzeko borondate eta konpromiso irmoa lituzke, ezbairik gabe, Europar Batasunak. Hutsegite biribila egingo lukete Europar Batasuneko erakundeek beren hizkuntza pluraltasunarekiko sentsibilitatea ingelesaren indarraz kezkaturik dauden estatu
|
hizkuntzei
indarra ematera mugatuko balute. Europako hizkuntza pluraltasun zabalaren defentsa erretorikoa ez baizik eta egiazkoa behar du, nahitaez, Europar Batasunak.
|
|
|
Euskaraz sortu eta ekoiztua. Beste
|
hizkuntzei
ere lekua egiten diena. Audientzia interesgarriak eskaintzen dizkiona euskarazko sareari.
|
|
2010
|
|
|
Batik bat globalizazio garaiotan, bertako enpresak nazioartera jauzi egin dutenean, gailentzen ari diren merkatuetan inbertitzen, kokatzen edo bezeroak bilatzen hasi direnean. Eta zer esanik ez, ingelesak nagusitasuna galdu ez badu ere, tokian tokiko
|
hizkuntzei
gero eta aitortza handiagoa egiten zaiela kontuan hartzen bada.
|
|
|
Besteak beste: euskara, gaztelania eta atzerriko
|
hizkuntzei
eman beharreko lekua berraztertzea; aurreko Gobernuek hartutako hainbat erabaki birformulatzea; laguntza politikak EAEko elkarte eta erakundeetara mugatzeko erabakia; lanpostu deialdietan euskarari ematen zaion pisua murrizteko konpromisoa; indarrean egon diren euskalduntze planak berrikustea; hezkuntza sistema alde bakarreko proiektu politiko baten doktrinaren arrastoan sartzen saiatzea…
|
|
|
Nola lortzen da hori? Zein leku egin behar diegu gaztelaniari eta ingelesari edo beste
|
hizkuntzei
–Badirudi ingelesa gero eta toki zabalagoa hartzen joango dela eskoletatik kanpo.
|