|
2007
|
|
|
Katolikotasun ortodoxia bakarrean, nkatzen diren euskaldunak, eta euskal zibilizazioaren oinarria kristautasunean zetzala defenditzen zutenak, bidegurutzean aurkitu ziren; batzuek, industrializatu gabeko herrialdeak alegia, ohizko integrismo tradizionaletik abiatuz ikuspegi totalitario esklusiboan agian; faxismoaren proposamenak zuzen zuzenak ikusiko
|
dituzte
. Aitzitik, oinarri berdintsuetatik abiatu arren, industriagintzak eragindako hiritar bizimoduak eta gizarte antolakizun berriak eta pluralak beharbada, abertzale aderdiko buruzagien bilakaera ideologikoak ere ezbairik gabeko garratzia iza nik, euskal abertzaletasuna aureka demokratikoaren bidean ezarriko zen, zalantzak izan arren10.
|
|
|
Biltzarren bidez da indartu, eta era ainitzetan sortu, sentimendu hori, gerla ondoan, gerla berean baino gehiago. Lau urtez gerla egin zutelakotz goretsi
|
dituzte
. Lau urtez jasan oinaze eta minak hor izan dira goretsiak eta baloratuak69.
|
|
|
Herria> 25 urte artikuluan lankide gehiago aipatzen
|
dituzte
Soubeleten garaian idatzi zutenen artean: Athor, Dirassar, Esperne, Etcheverry Milafrankako erretorea, J. B. Etcheverry, Iturbide, Lompageu eta Olhagaray; Herria 25 urte aipatu artikulua.
|
|
|
Othoi zure letretan ez beharrezko jenderik baizik aipha. Nere letrak noiz nahi baratzen
|
dituzte
. Ohartuko zirelarik nere ganikako letra bat idekia izan dela, othoi erradazu590.
|
|
|
Eta lehenengo eta bigarren Aintzinak konparatzen hasi garelarik, denetariko iritziak eman
|
dituzte
garaikideek aro bietako Aintzinari buruz: Marc Legassen ikuspuntutik, bigarrena lehenengoa baino eskuindarragoa izan zen, Front> populaireri aurre egitea helburu baitzuen779 Philippe Oyhambururen ustez, ostera, bigarrena aurrekoa baino abertzaleagoa izan zen, lehenengoa erregionalista baino ez baitzen izan780 Azkenez, Jacques Mestelanen aburuz, bigarren Aintzina> lehenengoa baino ezkertiarragoa izan zen, baina ezin izan zuten adierazi, Iparraldeko Euskal Herria Pétainen gobernupean baitzegoen781.
|
|
2008
|
|
|
Sailak proposatzeaz gain, hauek aurkezten dituzten sail aldaketak definitzen
|
dituzte
, nahiz eta azken batean nor eta nor nork saileko azpimota batzuetara mugatu:
|
|
|
1 Argumentu bakarreko aditz iragangaitzak izendatzeko, termino desberdinak erabili izan
|
dituzte
autoreek. Guk hemen Perlmutter ek (1978) proposaturikoa erabili dugu, zabalduena delakoan eta egokitasunari gehiegi erreparatu gabe.
|
|
|
Elhuyar> hiztegian> (1996) ere ildo bera jarraitzen da euskara gaztelania atalean, aditz bakoitzeko laguntzaile motak apur bat gehiago zehazten direlarik. Gaztelania euskara atalean, berriz, gaztelaniazko hiztegi eta gramatiketan agertu ohi diren sailak (v.tr., v.prnl., v.intr.) bereizten
|
dituzte
.
|
|
|
Eta horien jarraian etorri dira Jackendoff (1990b) eta Pustejovsky (1995) bezalako autoreen proposamenak. Autore hauek sistema konple xuak lantzen
|
dituzte
erlazio honen berri emateko; oro har, primitibo semantikoen des konposaketan oinarritutako sistemak dira, gero primitibo horiek mekanismo sintakti ko konplexuen bidez azaleratzen direlarik.
|
|
|
Ordea, alternantziak eta sailak erkatuta, ez da hain garbi ageri saio hori, izan ere, orotariko sail semantikoak ikus baititzakegu: azpisail batzuk prozesu morfologi koetan oinarriturikoak dira; esaterako, 10 saileko (Verbs> of> removing) 10.7 (Pit> verbs) eta 10.8 (Debone>) azpisailek alternantzia berak konpartitzen
|
dituzte
, eta oina rrizko egitura beretik abiatzen dira: The> cook> boned> the> fish>(. Sukaldariak arraina hezurgabetu zuen?) eta The> cook> deboned> the> fish.>(. Sukaldariak arraina hezurgabetu zuen?); desberdintasun bakarra, aditzen forma eratorria da.
|
|
|
esaterako, 29.2 (Characterize> verbs) eta 29.3 (Dub>) azpisailak elkarren artean bereizten dira lehenengokoek as bidezko sintagma predikatiboa onartzen duelako eta bigarrenek ez. Beste batzuetan, berriz, ez dakigu zeren arabera bereizten dituen sailak; edota, hobeto esan, sailak zein alternantziak bereizten dituen; esaterako, 9.1 (Put>) eta 10.1 (Remove>) aditzek onartzen dituzten eta onartzen ez dituzten alternantziei begiratzen badiegu, bi aditz sailek alter nantzia berak erakusten
|
dituzte
; ordea, 9.1 sailekoek, put an entity at some location, adierazten dute, eta 10.1 sailekoek, berriz,, remove an entity from a location?.
|
|
|
Aipatu baliabide sintaktikoak hautatzeko, oso funtsezkoa izan da gaur egun gure baliabide automatikoek eskain diezaguketena kontuan hartzea. Sarreran esan dugun bezala, egun eskura ditugun tresna automatikoek, corpusean ageri diren esal dietako sintagmak analizatzen
|
dituzte
, hauei dagokien informazio morfosintaktikoa
|
|
|
Arrazoi ugari dago horretarako: gaztelaniarekiko morrontza, agintari eta funtzionario askoren axolagabekeria, hizkuntza prestakuntza falta etab. Hori guztia salatu dugu batzuek behin eta berriro; zorionez, badirudi zenbait administrazio ohartzen hasiak direla komunikazioak daukan garrantziaz, eta neurriak hartu
|
dituzte
administrazioko hizkera berritzeko eta demokratizatzeko. Hor daude, esandakoaren erakusgarri, oraindik ere argitara eman diren eskuliburuak, eskaini diren ikastaroak, moldatu diren idazkiak eta abar.
|
|
|
ordenagailurik ez duten administrazioak, eta berdin gertatzen da internetekin. Erakunde handienek beren orrialdeak zabaldu
|
dituzte
sarean, eta horrek, nahitaez, aldaketak ekarriko ditu zerbitzuak ematean, kudeatzean eta baita Administrazioak erabiltzen duen hizkeran ere. Makina elektronikoekin batera, hizkuntza kontrolatua?
|
|
|
Orain dela zazpi urte hasi ginen HAEEn, besteak beste, garai hartako administrazioko hizkeraren gehiegikeriak salatzen. Lagun askoren izerdiari esker administrazio handi eta txiki gehienek, komunikazio beharrak bultzaturik, lanak egin
|
dituzte
hizkera hori sendabidean sartzeko; baina, saio horiek, orain arte bederen, komunikazio arruntenetan edo erabilienetan egin dira, testu, estrategikoak?, momentuz, kanpoan utziz. Kalitatea, ordea, ez da erabatekoa izango, testu, handi?
|
|
|
Eta abar. Kazetariek eta estilo zuzena erabiltzen dutenean ez
|
dituzte
normalean ahozko hizkeran erabilitako elementu asko eta asko jasotzen. Eta idazkeraren oinarriak menperatzen dituzten idazleek, badakite ezinbestekoa dela hiztunak esandakoa apaintzea edo hiztunak esan ez dituen elementuekin hornitzea, esan duen hori, beterik gabe, ondo ulertu ahal izateko.
|
|
|
Ez da soinu egokitasunik proposatzen, eta gramatika, sintaxia eta gainontzeko atalak ez dira aztertzen. Normalean, esan dudan legez, hitz zerrendak erabiltzen
|
dituzte
eta batere zehaztasunik gabe, azal azaleko antzari pisu guztia emanez, osatzen dituzte hizkun tza makrofamiliak.
|
|
|
Ez da soinu egokitasunik proposatzen, eta gramatika, sintaxia eta gainontzeko atalak ez dira aztertzen. Normalean, esan dudan legez, hitz zerrendak erabiltzen dituzte eta batere zehaztasunik gabe, azal azaleko antzari pisu guztia emanez, osatzen
|
dituzte
hizkun tza makrofamiliak.
|
|
|
ostera, ezaugarri formalak besterik ez
|
dituzte
erakusten: hauetarik inportanteena aspi razioa da (Dusanharis> Sofuentesen, > Valpalmasen eta] eihar> Botorritako latinezko brontzekoa), baina aipatzekoak dira baita azken morfemetako afrikatuak (Selatse) zein sudurkari geminatuak ere (Itsacurrinne) (Jimeno et al. 1998, Velaza,
|
|
|
Aipaturiko azken jainko izena deigarria da benetan: lehenengo kolpera txakur> gogoratzen digu, baina hitz hasierako its > eta amaierako inn> horiek arazoak sortzen
|
dituzte
; lehengoa txistukari afrikatua adierazteko bide bat izan daiteke?, bigarrena akitanierazko enn> atzizkiaren aldaera? (ik.
|
|
|
Zorionez duela oso guti egin diren aurkikuntza berri eta ikerketei esker, izen mota honetako multzoa modu argigarri batean ugaritu zaigu. Gómez Pantoja eta Alfaro Peña historiagileek (2001) lurralde horietako epigrafe berri batzu argitaratu
|
dituzte
. Guri interesatzen zaizkigun izenak soilik aipatuz, espero zitekeenez erro matarrak eta zenbait zeltar badaude eta?, hona hemen lekuko berriak:
|
|
|
jatorrizko izen garbiak dira eta gainontzeko gehienek zeltazko atzizkiak edo erator tze moldeak
|
dituzte
. Oiasso> izango litzateke Tolomeok aipaturiko leku izen euskal dun bakarra, geroko Oihartzun ekin parekatzen bada.
|
|
|
Akitania zaharreko toponimoek ere arazo berdintsuak
|
dituzte
:
|
|
|
deitzen dena ere aipa genezake: hiri bi horietan, hain zuzen ere, erromatar garaiko arrain industriak, caetaria> deitzen zirenak, aurkitu
|
dituzte
. Etimologia onartzen badugu, hasierako leherkari belareak oso garbi adierazten digu mailegua latin arrunteko palatalizazioa baino lehenagokoa dela, eta kasu honetan nekez pentsatu daiteke latindar hitz hori toponimo ezagun eta konkretu hauetatik at euskal hitz arrunt bezala ere mailegatu zela.
|
|
|
Zorionez grabatzen dugunean eta grabatzen dugulako abantailarekin berriemaileak anekdoten edo beste gertaeren kontatzen uzten ditugu eta orduan azti botika, erreme dio bitxiak, praktika zahar zuzen eta okerrak, ustekizun on eta txarrak galdetu gabe agertu zitzaizkidan. Bai honelako anekdota jakingarri asko bildu omen
|
dituzte
Hizkuntza Atlasean ibili direnek.
|
|
|
Gure herrietan, euskaraz galdetzeak abantaila handia du. Berriemaile onek, nahiz erdal eskola zerbait izan edo eskola hori jasan dutelako, euskaraz trebeago dira bai eta erdal kultura arrazionalistek sortu debekuak ahazten
|
dituzte
. Hots, gu ez gara eskola maisu trufalariak.
|
|
|
Gure herri kulturan batik bat, haurrekin Euskal> Erriaren> Yakintzako> abesti eta ipuinak erabilgarri dira. Gero etnografiaren aldetik datoak ekartzen
|
dituzte
eta hobe ki egin nahi badugu, badugu zer egina aldaera biltzen ezen uste baitut herri kultura ren laurdena ere ez dugula bildu. Kantuekin talde bilketak abiatu dira Antton Valverderekin Hegoaldean eta egin ziren Zuberoan Martzel Bedaxagarrren taldeare kin, zoritxarrez Mauleko Ondarearen> Etxean> argitaragabe daudenak.
|
|
|
Euskaltzaindiak nondik norako gisa sailkatu zituenen arteko hauek, erro sakonak
|
dituzte
hizkuntzaren erabilera orokorrean. Denborazkoak ere (41) arrunt samarrak dira, Euskaltzaindiak jaso ez bazituen ere.
|
|
|
Iraupen neurgarria adierazten dutenen eredua emankor samarra da erabilera berezituetan eta bestalde, azpieredu bi bereiz daitezke, kontua zorrotz aztertuz gero: (44) koetan, osagai bikoitzaren azpiosagaiek aldi berekoak diren bi azpigertaera adierazten
|
dituzte
eta (45) ekoetan, aldi berekoak ez diren bi epe azaltzen dira, beti ere hirugarren osagaiak adierazten duen osotasunaren barruan.
|
|
|
Euskalkien mapa egikeran, oraintsurarte, hizkuntzalariek egin dituzten aldake tak, nik orain dakardan eliza eta foru eskualde zaharrak, hizkuntzaren historiaren lagungarri izan daitezkeela, gutxik erreparatu dute. Beroren diziplinatik lan oso onak egin
|
dituzte
, historialariek gutxiago, ia denak erdaldunak izan direlako. Elizaren ikus pegitik ere, gai honetaz, propioki, egin den lanik ez dut ezagutzen.
|
|
|
Arabako kuadrillen, haran nagusien eta eliz eskualdeen arteko ikerketa egin gabe dagoenetik, bakarrik aipatuko nuke Ganboa eskualdea. Ganboarren leinuen aipamen asko egin
|
dituzte
historiagileek. Euskararen eta euskalkien aldetik, nik dakidala, ez ordea.
|
|
|
(3b) bezalako segidak posible dira euskaraz12 baina batetik, hiztun guztiek ez
|
dituzte
onartzen eta bestetik, (3a) bezalakoak prozesatzen errazagoak dira, informazioa premiaren arabera antolatuta baitaramate. Hortaz, (3a) bezalakoak dirateke ereduzkoak testu zientifikoetan.
|
|
|
Zuazoren, eskualdeko batua, k, erregiolekto, arekin lotura handiagoa du, nire ustez,, eskualdeko estandarra, rekin baino. Beraz, antzeko terminoak erabili arren kontzeptu desberdinak biltzen
|
dituzte
. Dena den, utz dezagun gaia hemen, astia izango dugu eta geroago batean berrartzeko.
|
|
|
Helduek atxikimendu handia erakusten duten bitartean (%86), gazteak %43 n baino ez dute egiten. Eta %14 an bi formak eman
|
dituzte
: herrikoa eta forma jasoa, ikasia.
|
|
|
Bi inkesta lekutako helduak eta gazteak konparatuz lortu dira diagrama hauek. Helduengan herriko hizkeren ezaugarriak hobeto gordetzen
|
dituzte
Diman Goierrin baino. Baina gazteen mailan alderantziz gertatzen da.
|
|
|
Dialekto eta estandarraren arteko harremanetan, bateratze joeretan, bitarteko aldaerak sortu ohi dira usu, ikerketa desberdinek erakusten dutenez. Peter Auer eta Frans Hinskens ek (1996, 7) lau maila bereizten
|
dituzte
: estandar nazionala, estandar erregionalak, dialekto erregionalak edo regiolektoak eta dialekto tradizionalak, ondoko irudian ikus daitekeenez (ikus Auer 1998, 2 ere).
|
|
|
Gaia jorratzeko era berria bada ere, nola edo hala, zeharka edo zuzenean eta arlo zehatz bati ekinez, barreiaturik, meteorologia lexikoa gogoetabide eta idazpide duten hainbat lan topa dezakegu. Egile askok herri bateko hizkera jasotzen eguraldiaren gaineko hitzak bildu
|
dituzte
. Beste batzuk, aldiz, fenomeno meteorologikoen arlo zehatz bat gidari zutela, ahalik eta berba gehien biltzen ahalegindu dira.
|
|
|
Beste batzuk, aldiz, fenomeno meteorologikoen arlo zehatz bat gidari zutela, ahalik eta berba gehien biltzen ahalegindu dira. Beste zenbaitek, berriz, euskara hiztegiak egitean nahitaez sartu
|
dituzte
horretariko hitzak. Eta egileren batek, hizkuntzalaria izan ez arren, mitologia gaia jorratzean, halabeharrez etnometeorologiarekin egin du topo.
|
|
|
Txillardegi, lagun giroan. UEU, 1998 Euskal Herriko Hizkuntza Atlasean haizeen izenei buruzko itau netan jasotako erantzunek motibazio desberdinak
|
dituzte
: puntu kardinalak, orogra fia, toponomia?
|
|
|
hitzari loturiko esaerak eta atsotitzak, horrela balego kio. Zenbaitek esaera ugari
|
dituzte
eta batzuek bat ere ez.
|
|
|
–ura?, papa>, ogia?, nene>, esnea?, pipi>, txoria?, popo>, automobila?, apapa> joan>, kalera irten? tankerako hitz eta esapideak ahaztuak
|
dituzte
gaur egungo guraso gazte gehienek. Erdarazko hitz eta esapideak dituzte ordezko, oraindik orain, Bizkaiko hondartza batean ginela, andrazko batek ume txiki bati esan zion emon> besito, > kariño! > esaldiak argiro erakusten duenez1.
|
|
|
tankerako hitz eta esapideak ahaztuak dituzte gaur egungo guraso gazte gehienek. Erdarazko hitz eta esapideak
|
dituzte
ordezko, oraindik orain, Bizkaiko hondartza batean ginela, andrazko batek ume txiki bati esan zion emon> besito, > kariño! > esaldiak argiro erakusten duenez1.
|
|
|
Euskal Herriko herri askotan, ikastolara eta eskola euskaldunetara bidali
|
dituzte
gurasoek euren seme alabak, eurek ez zekiten euskara, ona, ikastera.
|
|
|
1975eko testuekin hasi ziren eta, 25 urteak gaindutu ostean, CORDEra (CORpus Diacrónico del Español) pasatzen dira lehen urteetakoak. Horrela, beti
|
dituzte
azken 25 urteak.> (www.rae.es).
|
|
|
Bost irizpideotan oinarritzen dira fidagarri eta erakusgarri izan nahi duten corpusak, eta azken urteotan gorakada handia izan da, eskanerrak eta euskarri elektronikoan eskuratzeko erraztasunak lagunduta. Horrez gain, baliabide informatikoek lematizazioan eta etiketatzean laguntza handiak eskaintzen
|
dituzte
.
|
|
|
RAEko CREAk azken 25 urteetako 125 milioi hitz biltzen ditu, 100 gai desberdinetan banatuz, testu idatziak eta ahozko transkripzioak dituela. Idatzien artean liburuek, egunkariek eta aldizkariek osatzen
|
dituzte
azpicorpus nagusiak. Ahozkoen artean, berriz, elkarrizketak, berriak, magazinak, dokumentalak etab. jasotzen dira.
|
|
|
Eta jakintzen munduan hitz berriak erabiltzearen alde hiru arrazoi ematen ditu: lehena, hitz teknikoak, gehienbat, adituek landu eta erabili behar
|
dituzte
(pertsona horiek dira hitz teknikoen lehen erabiltzaileak edo erabiltzai le nagusiak); bigarrena, denboraz, hitz berrien erabilpena zabalduko da hiztunen arte an; hirugarrena, euskaldun elebakarrak hobeto ulertuko du HH aren proposamena, erdarazko berba edo mailegua baino.
|
|
|
Genitiboa: adinekoek bereiztu egiten dute genitiboa aldaera neutroan edo aldaera indartuan erabiltzen duten; forma ezberdinak
|
dituzte
baterako eta besterako. Hiztun
|
|
|
gazteek, berriz, genitiboaren forma berberak erabiltzen
|
dituzte
bai aldaera neutrorako bai aldaera indartugaberako. Adineko guztiek aldaera indartuaren erabilera egitean forma hauek agertzen dituzte:
|
|
|
gazteek, berriz, genitiboaren forma berberak erabiltzen dituzte bai aldaera neutrorako bai aldaera indartugaberako. Adineko guztiek aldaera indartuaren erabilera egitean forma hauek agertzen
|
dituzte
: nee>, nire?, ee>, hire?, geen>, gure?, zee>, zure?, zeen>, zuen?, been>/ een>, beraien?, aan>, haien?.
|
|
|
Gazteek, ordea, ez
|
dituzte
forma horiek erabiltzen, ondorengoak baizik: ne (re), > ire, > re, > zure, > zuen, > ean>, beraien?, > aiñ>, haien?.
|
|
|
adinekoek berroi> ko> esan ohi dute. Gazteek hauek adierazteko beste modu batzuk erabiltzen
|
dituzte
: berroi> urte> baiño> gutxigo, > kalen> beraldeko, > etab.
|
|
|
Adineko guztiek erabiltzen dituzten deana>, dudana?, tzioen>, zioten?, tziuen, ziguten?, zaittea>, zaitez?, zoatza>, zoaz? adizkiak ez
|
dituzte
gazteek erabiltzen eta ezta 50 urte inguruko hiztunek ere. Hauen ordez detena, > tzien, > tziun, > zaiz> eta zoatz bezalako adizkiak erabiltzen dituzte bai gazteek eta baita helduek ere.
|
|
|
adizkiak ez dituzte gazteek erabiltzen eta ezta 50 urte inguruko hiztunek ere. Hauen ordez detena, > tzien, > tziun, > zaiz> eta zoatz bezalako adizkiak erabiltzen
|
dituzte
bai gazteek eta baita helduek ere. 50 inguruko zenbait hiztunek adinekoek darabiltzaten adizkiak modu berean erabiltzen dituzte batzuetan, baina oro har adizki hauetan aldaketa gertatuta dagoela esan liteke.
|
|
|
Hauen ordez detena, > tzien, > tziun, > zaiz> eta zoatz bezalako adizkiak erabiltzen dituzte bai gazteek eta baita helduek ere. 50 inguruko zenbait hiztunek adinekoek darabiltzaten adizkiak modu berean erabiltzen
|
dituzte
batzuetan, baina oro har adizki hauetan aldaketa gertatuta dagoela esan liteke.
|
|
|
Adinekoek maiz erabiltzen
|
dituzte
NOR NORI saileko adizkiak gazteagoek erabiliko ez lituzketen kasuetan. Adizki hauetan, perpausean 1, 2 eta 3 pertsonako argumentu absolutiboak dauden kasuetan hiztun gazteek datiboarekiko komunztadura baztertuz ordezko erabilera zenbaitetarako joera dute.
|
|
|
Adinekoek erabiliriko zenbait forma trinko gazteek perifrastiko modura erabiltzen
|
dituzte
. Esate baterako:
|
|
|
Hiztun helduek* edin> eta* ezan> erako adizkien erabilera askoz hedatuagoa dute oro har. Gazteek nominalizazio bidez adierazten
|
dituzte
adinekoei jaso dizkiegun adibideok; 50 urte ingurukoek ere ez dituzte adinekoek bezainbat erabiltzen era honetako adizkiak: alaba> eon> tzeilla> etxen>, egon zedila?, eze> pasa> etzeiñ>, ezer pasa ez zedin?, lo> in> tzaun>, lo egin dezagun?, etab.
|
|
|
Hiztun helduek* edin> eta* ezan> erako adizkien erabilera askoz hedatuagoa dute oro har. Gazteek nominalizazio bidez adierazten dituzte adinekoei jaso dizkiegun adibideok; 50 urte ingurukoek ere ez
|
dituzte
adinekoek bezainbat erabiltzen era honetako adizkiak: alaba> eon> tzeilla> etxen>, egon zedila?, eze> pasa> etzeiñ>, ezer pasa ez zedin?, lo> in> tzaun>, lo egin dezagun?, etab.
|
|
|
Emakumeak egonkorragoak izan dira beti ezaugarri berdina erabiltzen. Esate baterako, gabe/ bae> partikulari dagokionez, herrian goialdeko auzoetakoak diren adineko emakumeak egonkor agertu dira bae> aldaera erabiltzerakoan; gizonek, berriz, nagusiki bae aldaera erabili badute ere, horren ondoan gabe, > baiñ, > edo be> aldaerak ere agertu
|
dituzte
. Azentu ereduetan ere, herrian goialdeko auzoetako adineko emakumeak izan dira lehenengo ereduari egonkor eutsi diotenak, eta hemen ere gizonetan nahasketa edo aukera gehiago ageri da.
|
|
|
Azaldu legez, hizkera berezituek, hizkera arrunten eretzean, hainbat desberdintasun
|
dituzte
; baina nabariena da, hain zuzen ere, lexiko zehatza erabiltzea:
|
|
|
1970 arteko idazlanak jasotzen dituela. Eta ordutik hona, zorionez, idazlan bikainak sortu
|
dituzte
euskal idazleek, hasi berria dugun mendeak aurrera egin ahala, merezimendu osoz,, aurreko literatura tradiziotzat, hartu dituztenak.
|
|
|
Hiztegi horien egileentzat, ez da Iparralderik. Hiztegi horietan, nazioarteko izenentzat, askotan, euskal kutsuz mozorrotutako izen espainiarrak jar tzen
|
dituzte
; esate baterako: Anberes, > Akisgran, > Brujas, > Makiavelo> eta Joan> Kalbino.> Jakina, Iparraldean, gaztelaniaz ez baldin badakite, ez dituzte ulertzen izen" bitxi" horiek.
|
|
|
Hiztegi horietan, nazioarteko izenentzat, askotan, euskal kutsuz mozorrotutako izen espainiarrak jar tzen dituzte; esate baterako: Anberes, > Akisgran, > Brujas, > Makiavelo> eta Joan> Kalbino.> Jakina, Iparraldean, gaztelaniaz ez baldin badakite, ez
|
dituzte
ulertzen izen" bitxi" horiek. Baina, antza denez, zenbait hegoaldetarrentzat, huskeria bat da hori.
|
|
|
Goraxeagoan esandako hiztegigileek, gainera, beren moduan irakurtzen
|
dituzte
Euskaltzaindiaren arauak. Adibide bat:
|
|
|
Interfazeetako testuek berezko ezaugarriak
|
dituzte
, eta oso kontuan hartzekoak dira hizkuntza egokitzeko orduan.
|
|
|
Testuaren zatikatzearen beste alderdi bat teknikoa da. Interfaze batean sortzen diren testuek kokapen diferenteak
|
dituzte
azpiko aplikazio informatikoan: data algoritmo batek sortzen du, irudietan ageri den testua irudien karpetatik dator, testuak beste karpeta batetik datoz...
|
|
|
Argi esanda, interfazeetan makinek testua manipulatu egiten dute. Makinek testua sortu egiten du, eta haren gainean eragiketak egiten
|
dituzte
...
|
|
|
Beste alde batetik, makinek testuaren gaineko eragiketak egiten
|
dituzte
. Honek, Interneteko interfazeen aldetik, alderdi jakin batean du garrantzia:
|
|
|
Testu motak molde antzera funtzionatzen dute eta bertan urtzen da geroago testua (ekoizpen linguistiko edo diskurtsiboaren emaitza berbala) izango dena. Testu hauek, garapen sozio historikoan eraikitako egitura diskurtsiboetan oinarriturik, antolaketa berezia eta hizkuntz unitateen banaketa espezifikoak
|
dituzte
ezaugarri.
|
|
|
Lehen ere ez zen edonor ipuinak kontatzen zituena; ez ziren edonoiz kontatzen ez eta edonon ere. Euskal ikerlariek artazuriketa, txerri hilketa eta eguberri bezperetan egiten ziren konta saioak, edota hirule eta jostunen jardunak aipatu izan
|
dituzte
. Barandiaranen, Lafitteren, Azkueren edo Mayi Ariztiaren lanetan aurki ditzakegu zenbait aipamen.
|
|
|
Irakaskuntzan, herri komunikabideetan edo admi nistrazioan lanean ari direnek, oro har, ez dute garbi gai hau. Batzuek euskalkiak eta batua bi multzo isolatu eta aldaezintzat
|
dituzte
; bertze batzuk, aldiz, batuaren kontra egon gabe euskalkien alde ere badaude, baina ez dakite nola landu gaia...
|
|
|
Nik diot lokarri hori ez dela moztu behar. Lan hori egin eta egiten baitu ikastolak eta irratiak ere bai, nahiz eta erabiltzen duten zuberotarra, sartzen
|
dituzte
euskara batutik hartu hitzak, iragar kian eta nahi duzuna eta holako hitzak sartzen dira Zuberoako euskaran orain, eta era biltzen, emeki emeki, pixkanaka, euskalkia ito gabe, sartzen da euskara batua zube reran.
|
|
|
1 Zer esanik ez, beharra ez da bat eta bera izan Nafarroako> Aldizkari> Ofiziala> edo administrazioko departamentuetako ohar eta izkribuak itzultzen aritu direnena, edo eskolan eta euskaltegietan irakasten ari izan direnena. Lehenek, jakintza arlo askotako hitz eta esamoldeak behar izan
|
dituzte
eskura, maiz horien gabezia latza sumatu bada ere?, askotan hizkera administratibo zurrun eta ulergaitzean idatzi hitz eta esapideak itzultzeko (edo itzultzen ahalegintzeko). Aldiz, bigarrenek, eta lehenek ere bai, jakina, hiztegi orokorragoak behar izan dituzte.
|
|
|
Lehenek, jakintza arlo askotako hitz eta esamoldeak behar izan dituzte eskura, maiz horien gabezia latza sumatu bada ere?, askotan hizkera administratibo zurrun eta ulergaitzean idatzi hitz eta esapideak itzultzeko (edo itzultzen ahalegintzeko). Aldiz, bigarrenek, eta lehenek ere bai, jakina, hiztegi orokorragoak behar izan
|
dituzte
. Den denek, ezbairik gabe, atseginez hartu izan dituzte argitaletxeek ateratako hiztegiak.
|
|
|
Aldiz, bigarrenek, eta lehenek ere bai, jakina, hiztegi orokorragoak behar izan dituzte. Den denek, ezbairik gabe, atseginez hartu izan
|
dituzte
argitaletxeek ateratako hiztegiak.
|
|
|
Honenbestez, maiztasunak eta bilakaerak gertakariak argitu baino areago deskribatu egiten
|
dituzte
.
|
|
|
4 Errepara grafiari: atzizki balira bezala idatzi
|
dituzte
.
|
|
|
7 Ohartzen dira, nolanahi dela ere, guztiak ez direla gisa berekoak. gin, gile dun atzizkitzat jotzen
|
dituzte
. Beregain
|
|
|
Hiztunak gisa honetako elkartuak bazterrik gabe era ditzake; horregatik euskal hiztegiek ez
|
dituzte
era honetako hitz eratu asko jasotzen.
|
|
|
Euskal hiztegi batzuek zale (izond.) hiztegi sarreran izen kategoriako erabilera (5b) eta izen kategoriako beste azpisarrera bat ere (5a) (isuria, nahia?) jasotzen
|
dituzte
.
|
|
|
andregai moduko erdi atzizkiak (aldi, bide,?. eskuineko osagaiak
|
dituzte
nak) (H E/ 4, 79).
|
|
|
Azkenik, hiztegi batua hornitzeko eta aberasteko euskalki eta hizkeratan hain bat hitz daude, batzuk galduxeak edo galduak, beste batzuk oraindik bizi bizi dirau tenak, eta denak testu idatzietan edo hizkuntz mintzatuan bil daitezkeenak. Baina kasu aunitzetan esanahi gurutzatuak, nahasiak eta, ia beti, hizkeren arabera balio pro pioak edo bereziak hartzen
|
dituzte
. Lexikologoen eta semantikoen lana da, nire ustez dialektologoekin batera, euskara batuan txertatu izan daitezkeen hitz horien balioa ongi biltzea gero euskara batuan erabilera egokia izan dezaten.
|
|
|
(zorionez, osasunaren kezka sortu eta zabaldu da gizartean). Testu horiek hizkuntza naturala erabiltzen dute eta sintaxi librea, baina hainbat termino espezializatu erabili ohi
|
dituzte
. Izan ere, objektuen ezagutza zientifikoa gizarteko kulturan txertatua dagoenean sartzen da, orduan bakarrik sar daiteke?
|
|
|
Galtza bete lan du arlo horretan lexikografoak. Hain zuzen ere arazoa saihestu egiten dute maiz Bago eta Aranburuk giltzurruneko> gaitza idaztean (erdal testua ere zabalkundekoa den arren, gaitzen izenak aipatu egiten
|
dituzte
: enfermedad> de> Bright, > ropesías; > ez, ordea, euskaraz), nahiz eta beste batzuetan zabalkunderako idazteak testuaren birformulazioa dakarren eta, beraz, azalpenaren bidez hainbat kontzeptu eta arazo zehazkiago deskribatzen dituzten (Arrigain 1994), eta hainbat gaitz bereizten ere ahalegina egiten duten (nafarreri> roa, > reria).
|
|
|
Izan ere, testu espezializatua espezialistak sortua den arren, egia da antzeko testu asko sortzen direla gaur egun (ez da erraza ohiko sailkapenetan kokatzea, esate baterako, ospitaleetan gaixoak sinatu ohi duen operatu aurreko baimen orria, edo analisien emaitzak jasoko dituen inprimakia); badira, gainera, teknikoen antzekoak diren testu estereotipatuak edo errutina testuak, eta oro har ez
|
dituzte
ezaugarri berak espezialitateko testuek, didaktikoek, eta zabalkundekoek (Cabré 1999). Baina testu hauen bateratasunik eza ulertzeko, gogoan hartzea komeni da (Hoffman 1984) espezializa zio mailaren eta forma linguistikoaren arteko erlazioa.
|
|
|
Auger ek eta Boulanger ek ere (1995: 23) 5 espezialitate hizkuntzak erregistro bereziak direla baieztatu dute eta ezaugarri lexiko eta gramatikalak eta kohesio balia bideak nabarmendu
|
dituzte
.
|
|
|
Ez zuten ez lehenagoko Bidegain Gozterratxu ape zek gomendio horren beharrik, apez guziak zaia luze beltzekin ziren denboran, elizan bezala kanpoan berdin. Adinekoek gogoan
|
dituzte
beti Bidegain, Hasperue, Harriet apez famatuak, papoa doi bat zabaltzea aski zutenak hatsaren hobeki hartzeko arropa beltzaren azpitik, eta ere zaia hura doi bat laburtxe erabiliko zutenak Harriet edo Sussuarreguyk bezala. Baina sotanaren traba zuten ttipiena behin usatuz geroz, Erramouspe batek lañoki aitortzen zuena.
|
|
|
Eta berriz horra Larresoron 1971an, Dominique Garat lagun, sasoin haundi batean berriz ere. Kontrarioak, Duhalde eta Urrutia, ez
|
dituzte
nornahi, alta biez bakarrik galtzen dute fina la, 38 kasetetan laudorio aski ez dutela apezak lehenik eta biek ere.
|
|
|
Ax 273: Merkatari batzuek egiten
|
dituzte
sal-erosi nahasiak, tratu gaixtoak, lukureriazkoak, enganamenduz betheak. Eta gero ioaiten dira bere kofesoretara edo bertzetara, galdegitera, ea tratu hek iustu direnz, egin ahal ditezkeienz.
|
|
|
Haien mugak ez dira garbiak. Horregatik ibiltzen
|
dituzte
hizkuntzalariek isoglosak, erraza go baita erratea: –Bai, hitz hau, edo forma hau, halako tokian, edo beste halako hartan, hola erraten da?.
|
|
|
(14?) sagarrak> ere> artu> izein>(= segur aski ere, sagarrak ere hartu
|
dituzte
)
|
|
|
Azkenengoa (k), batez ere. Azken orduko antolatzaileek arre eta zurrunbiloka zetozen Txakolinaren> Ospatzeako urak, bereiz, motel, garden, berbidera eta ubide berrian sarrarazi egin
|
dituzte
. Berrezagutu ahal dugu lehengo testua testu berrian?
|
|
|
Ermuak eta Elorriok beraien toponimia ikerketak eginak
|
dituzte
. Lehendabizikoa, Fernando Aranberri Odriozolak burutu zuen:
|
|
|
Kultura handi eta hizkuntza idatzi normalizatuetan, egutegiena bazter reko kultur gertaera izan ohi da itxuraz (nahiz eta tamaina handikoa izan), baina gurea bezalako batean besterik dela pentsa daiteke, irakurlego zabal bat sustatzeko baliozko lanabesa izatera iritsi izan baitira egutegiak. Euskal Herrian ere irakurle leialak izan
|
dituzte
, liburuek baino areago. Hori horrela izanik, gaiaren aurkezpen xume bat egiteko balio dit J. Haritschelhar adiskidearen omenaldi egokiera honek, beti ere Hegoaldearekin batera Iparraldea ere gogoratuz.
|
|
|
Arrazoi horiengatik, herritarrek gogoz bilatu ohi
|
dituzte
honelako argi talpenak. Eta hortik zetorren almanaka eta egutegien bestelako baliagarritasun praktikoa:
|
|
|
Oro har, almanaken eta zehazkiago egutegi takoen katalogatzeak, eta izandakoen bilduma osoak jasotzeak, aparteko zailtasunak
|
dituzte
, arrazoi ezberdinengatik: a) Luzaz iraundakoek, tituluz maiz aldatu izan dira (argi talpen beraren segida ezkutatuz), b) Urte jakin baterako balioa zutenez, jen deak ez ditu gorde izan, c) Takoak, gainera, egunez egun azkeneraino desegi teko sortuak dira, eta liburutegietan ere ez dira jeneralean gorde izan3.
|
|
|
Gerra-aurrean bizpahiru tradizio ezberdin
|
dituzte
egutegi takoek. Arana Goirik hasi eta Euzkeltzale Bazkunak segurtatu zuena(,
|
|
|
9 Galde egin diedan hiztun gehienek, hala ere, azken kasu hauetan nahiago
|
dituzte
hona ko hauen antzekoak:
|
|
|
prosa errealistari uko egin eta poesia sinbolistan aurkituko dute anbizio literarioa adierazteko tresna egokiena. Sinbolismoa hiri burgesaren aurka oldartuz literaturaren autonomia aldarrikatzen duen mugimendu poetikoa izanki, hiritar peto petoek egindako poesia anti hiritarra?, harri batez bi txori jotzen
|
dituzte
euskal olerkariek: literaturtasuna aldarrikatu eta hiriaren ausentziak sortzen duen arazo« teknikoa» saihestu.
|