|
2000
|
|
|
Urte erdi geroago, Gabon egunean, zoragarria zen jostailuaz oraindik ohiturik ez bazeuden ere, kapitainak Morse kodearen bidez Gabon mezu bat igorri nahi izan zion familiari. Telegrafista hori egiteko prest zegoelarik, bat batean ahots bat entzun zen, tokitatik zetorren baina entzungarri zen soinu bat, nondik arraio hel zitekeen inork ere ez zekiela, zeren kostaldetik oso urrun
|
baitzeuden
, Ingalaterra Berriaren parean. Jesukristoren sortzea eta aingeruak artzainei berri onaz egindako iragarpena kontatzen hasi zen.
|
|
|
Sarnoff ek profesionalki lan egin zuen, itsasuntzi erreskatatzaileetako jendea elkarrizketatuz, bizirik atera ziren pertsonen izenak batuz eta jendearen arreta irratibidean ipinaraziz, erantzukizun handiz eta irratia gertaera informatiboen berri emateko bitarteko dinamiko eta egokia zela agerian utziz. Titanic en hondamena Marconi-ren familia osoaren akabera izan ahal izan zen, konbidatuta
|
baitzeuden
bidaia hartan Titanic itsasuntzian Atlantikoa zeharkatzera. Guglielmo k eta Bea emazteak uko egin zioten bidaiatzeari, azken momentuan semea gaixotu baitzen.
|
|
|
Larreak desagertutakoan, gizakiaren esku gelditu zen ehiza ez zen jende guztia mantentzeko lain, eta gizakiak bere dieta zabaldu behar izan zuen. Horretarako, ordea, ur bazterretara joan zen bizitzera, padura eta laku inguruetan, ibaiertzetan eta kostaldean
|
baitzeuden
dieta osatzeko behar zituzten arrain eta itsaskiak.
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean
|
baitzeuden
, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak.
|
|
|
Gaua oraindik iluna zen, akaso urrunean gorritasun txikiren bat, ezer gutxi. Munduan inork ez zuen jakingo akabera hogei segundo beranduago izango zela, denak lotan
|
baitzeuden
. Eta esna baleude ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun guztiak.
|
|
|
Eta, zure desiraren ildotik, Urbiainerat joaiteko gonbita egin nizun. Eta, handik aitzina, behin baino gehiagotan amestu izan zintuztedan biak solasean, osabaren dorretxean edo jauregi aitzineko jarlekuan, nahiz eta azkenean konplitu gabe geratu ziren bai zure desira eta bai ene ametsa ere, zeren eta Urbiainen gauzak oker
|
baitzeuden
orduko, eta gero eta okerragora eginen zuten, dakizun bezala.
|
|
|
" Gutun guztietan eta urtez urte erraiten zigun ezen aitzina zihoala, eta esperantza zuela ezen, urte batean ez bazen bertze an, etxerat itzuli ahal izanen zela, bertze Rafael bat bihurturik eta aitari emanikako hitza beterik. Zeren eta horretan ados
|
baitzeuden
aita semeak, noiz eta Pedrok aitaganik Italiarat joaiteko baimena eskuratu baitzuen. Aitak erran zion:
|
|
|
ERRAN dizut nola aitak bere festen organizatzeko ohitura zuen noizik behin, festabururen baten aitzakian edo. Eta halakoetan, jakina, inguruko jauntxoak gonbidatzen zituen festa haietarat, zeinak profitatzen baitzituen, hala berean, haiekin zituen kontuen garbitzeko, zeren haietarik gehienak aitaren negozioei loturik
|
baitzeuden
nola edo hala, eta zeren halatan erdietsi baitzuen gure aitak meneko zituenak are menekoago izan zitezen. Abuztuko bigarren igande hartan —urbiaindarrok santaklarak ospatzen ari ginela, hain zuzen ere—, bazuen, gainerat, bertze estakuru bat, zeren eta Pedro Huizik akabatu berria baitzuen kaperako freskoa, zeinean nihaurk ere lagundu bainion, atsegin handiz, batik bat lehen eta azken egunetan —zeren gainerako egunetan, bertzenaz, aski eta sobera izan bainuen Elbiraren kontuari eta ondoko kontuei buru egiten—, eta zeinean agertzen baitziren Frantzisko Xabierkoa eta san Inazio Loio la koa, hau zutik eta hura belauniko, biak ere zirkulu batean:
|
|
|
zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. ..., xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter haietako jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin etortzen zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik
|
baitzeuden
, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztiak ere baitziren, ostatatzen gintuen gizonaren erranetan, gizon gaitzak eta ondikozkoak, gerlatiak eta maliziatiak, okasinotsuak eta inkontru gaixtokoak. Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non bi hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean:
|
|
|
Eta han ez zegoen jada abenikoaz eta gizonen arteko bakeaz mintzatzerik, eta ez zuen ezpatak, erran komunak dioen bezala, ezpata maginan sarraraziko, zeren biak
|
baitzeuden
—haserretzailea eta haserretua— kolera handi batean itsutuak eta irakinak, eta ez zegoen kolera haren ematzerik ez hozterik. Eta istant haietan kolera hura zen auziaren auzia eta bien arteko gorabehera guztia, baita handik gutirat gertatzerat zihoàn tragediaren gakoa ere.
|
|
|
Eta hala igorri nion egun batean Maddaleni gutun hura —zeren bainekien ezen osaba Joanikotek irakurtzen irakatsi ziola—, non osaba Joanikoten heriotzarekin mehatxatzen bainuen, baldin honen dorretxetik alde egiten ez bazuen. Eta hura egin nuen eta are gehiago eginen nuen, baldin egoerak hala eskatu izan balit, zeren Jainkoa eta Erroma
|
baitzeuden
jokoan, Erroma eta Jainkoa, eta Jainkoaren borondatea baitzen Ha ren ohorearen izenean nork bere ohorea ere galtzea, baita hartarakotz betiko laguna salatu behar bazen ere, heresea zelako —eta, isilune baten ondotik hats hartzen zuela, erran zuen—: Gero, badakizu, aita hil zen, Mattin hil zen, eta zuk Iruñako jesuiten kolejiorako bidea hartu zenuen.
|
|
|
Eta ez uste ezen trabailariak errege erreginak bezala tratatzen zituenik, zeren, lanaz eta lanaren errendimenduaz denaz bezainbatean, bertze bezain zorrotza baitzen, baina plantazione hartako beltz eta indiar haiek bazituzten bertze plantazione batzuetan ez zituzten abantailak, halako tailuz, non, hasteko, mailen eta graduen alderakotzat, etxeko txakurren gainetik
|
baitzeuden
, bai jan edanari zegozkion kontuetan eta bai bertze guztian ere; hark, bertzalde, mediku bat zuen bere erranetarat, eriez arduratzen zena, plantazione hartan erien lehen eginbeharra atseden hartzea zenez gero, lehenbailehen sendatu ahal izaiteko; eta uzten zien, finatzeko, hilabetean behin beren festa partikularraren prestatzerat —indiarrei egun batean, beltzei bertze batean—, zeina oil...
|
|
|
Handik harat, haatik, eta paradisuko hizkuntzatik eta Babelgo historietarik harat, anitzetan erran izan dizut ezen izen emaite hori, ene idurikotz, lehen gizonen arteko abenikoa eta egokitzapena izan zela, tokian tokikoa, zeren eta mintzaira guztiak baitira, oro har, diferent. Erran nahi baita ezen lehen izen emaite hartan eta izenen asmatze hartan sortu zituela gizonak lehen metaforak, zeren izen haiek ez baitziren paradisuko izenak eta ez
|
baitzeuden
, ondorez, izanari lotuak. Baina ez, kontua ez da hor akabatzen:
|
|
|
—Zeren gu ez baikinen Panurgoren aharien kofradiakoak izaiteko jaio... —eta segidan ahari haietaz aritu zitzaidan, zeinek Rabelaisen lumatik hartu baitzuten lehen hatsa, eta zeinak artaldean bizitzeko ohiturik
|
baitzeuden
, komoditateak, menekotasunak eta imajinazinoaren eskasak hartaraturik.
|
|
|
Itsas inguru hartan geunden, bada, non
|
baitzeuden
arestian aipatu dizkizudan uharteak, piratek, kortsarioek, filibusteroek eta gainerako itsas lapurrek habiatzat eta gordelekutzat erabiltzen zituztenak. Baina, beren buruak babestu ez ezik, beren atakeak ere trazatzen zituzten itsas lapur haiek handik, batik bat Indietarik Europarako bidean zihoazen untzien kontra, zeren eta untzi haiek Indietako produktuz kargaturik baitzihoazen, eta zeren, halatan, handiagoa izan baitzitekeen harrapakinen fruitua:
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz ari zen, baina nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant baino lehen. ...a eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian zihoazen laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu kontari, kontatu zigun ezen, mendeku gisa, guztiei trenkatu ziela burua, lekat haietarik bati, zeina baitzen untziko borreroa eta zeina igorri baitzuen La Habanako gobernariarenganat txalupa batean, non
|
baitzeuden
untzikideen buruak; eta kontatu zigun, halaber, ezen bertze egun batean Maracaibo bereganatu zuela eta sekulako triskantza egin zuela han ere, gizonak hilez eta haien emazteak bortxatuz; eta kontatu zigun, finean, ezen haren menekoek, usterik azkenean ezen zorte txarreko gizona zela, uharte batean utzi zutela, non indiar batzuek harrapatu eta jan baitzuten, haren gorputza mila zati egin ondoren, ...
|
|
|
..... errezitatu zion ene anaia Mattinek laudoriozko oda bat Villagrandeko dukeari, ihardetsi zion honek hitzekin, sinatu zuten agiri batzuetan hitzarturik zuten tratua, gure aitaren administratzaileak eta Villagrandeko dukearen sekretarioak aitzinetik prestatu zutena; ekin genion afari ezin joriago hari, jan genuen plater bat, bertze bat eta bertze bat, gonbidatuen alabantzen artean, zeren eta zinez
|
baitzeuden
zaporetsuak zerbitzatzen ari zitzaizkigun janariak eta biandak... jan genuen arkumea, zeina baitzen afalburuen aitzineko platera, eta, osabari hitz eman bezala, haren kakategirantz abiatu nintzen.
|
|
|
Mutil gaztea da berori, eta Gabrielaren esku utziko dugu auzia". Eta, horrela, abiatu gaituk guztiok damatxoaren gibeletik, sartu gaituk gela ilun batean, non pizturik
|
baitzeuden
zazpi kandela... jaurtiki ditik damatxoak kartak mahai gainerat, egin ditik latinezko edo sasi latinezko orazino batzuk nik ulertu ez dizkiodanak, eta gero, niri beha, berea ez zirudien boz ezin misteriotsuago batez erran zidak: " Zorionekoa berori, zeren oinpean hartuko baitu hartza, nola san Migel arkaingeruak dragoia...
|
|
|
Eta Lutherok aita jesuita lurrerat egotzi... eta honek gurutzea galdu zuen; eta ez don Laureano, zeina aita jesuitaren gibelean baitzegoen, eta ez herritarrak ere, zeinak don Laureanoren gibelean
|
baitzeuden
multzo berean, nehor ere ez zitzaion laguntzerat joan, zeren beldurrak airean baitzihoazen jada, deabruak harturik bezala, deabruarenganik ihesi.
|
|
|
Izan ere, irakurri nitian Piarres Oihartzabal kapitainak ekarri zizkidan bertze liburu haiek, gaurko zientziaren berri emaiten zidatenak; berrirakurri nitian, ondotik, neure skribuak... eta, zer erranen diat, bada? Neuk ere ez nituela neure skribuak hain laket izan, nola izan bainituen haiek skribatzen ari nintzela, zeren eta haiek ez
|
baitzeuden
, zinez, bertze liburu haien mailan eta graduan.
|
|
|
...zikara bat, bizkarrezurra goiti beheiti hartzen didana, zeren baitakit ezen haren hitzak egiazkoak direla, nik ere neure larrutik eta neure baitarik ikasi bainuen zer zen gartzela han Indietan, bertze batzuk izan ziren arren ene gartzelaldiaren kausak eta arrazoinak... eta zeren osaba Joanikot ere antzeko infernutik iragana izan baitzitekeen Inkisizioneak Iruñan zituèn gartzela sekeretuetan, non
|
baitzeuden
, ziegak ez ezik, auzitegiko gela eta torturatzekoa ere, bere estirarekin eta bertze mila tresnarekin, eta non, gartzela publikoetan ez bezala, ez baitzen kanpoko bisitarik onartzen, ez zerbitzuko morroirik ez neskamerik.
|
|
|
Erabakia nuen, bada, eta, ene erabakiaren aitzinatzeko, hil ala bizikoa izan zitekeen egun hura, zeren eta egun hartan joan behar baikenuen Amsterdameko karrika haietarat, non, untzikideen erranetan, suerte orotako neskak eta emaztekiak
|
baitzeuden
, batzuak tabernetan eta bertzeak leku gorde jakinetan, beren faboreen eskaintzeko disposizionean, gizonen atseginerako.
|
|
|
Nola larritu nintzen hatsarrean Joanperitzen hitzekin...! Nehor ere ez zen, halarik ere, uroski, hartaz ohartu, zeren eta guztiak Joanperitzi beha
|
baitzeuden
; eta, burua beheititurik eta barrendik hats harturik neure burua apur bat baretzea erdiesten nuela, Joanperitzek hasiari azkena emaiteko, erran nuen ozentki:
|
|
|
Hura ustekabekoaren gaineko ustekabekoa, jaun André! Zeren han ez
|
baitzeuden
ene beztimendak! Eta zirkunstantzia haietan deus gutirako nuen injenioa!
|
|
|
Handik aitzina, guardia buruak barkamendua eskatu zigun asasinoari ez bertze guztioi, eta erran zigun, segidan, sentitzen zuela, zeren baitzirudien ezen, beraiek hiltzaile maltzur haren bila zebiltzan bitartean, bertze putatzar haiek iruzur egin zigutela, eta hargatik jarrarazi zizkigutela jantziak aulki haietan, zeinak
|
baitzeuden
gelak eta korridoreak bereizten zituzten barren leihoetarik hurbil, eta, halatan, korridoreotarik nornahik hartzeko moduan, eskua leihoak estaltzen zituzten kortinen azpitik sarturik, eta zalantzarik ez zegoela ezen putatzar haiek bertze jende batekin edo bertze jende batzuekin elkar harturik zeudela, hauek guri jantziak aulkietarik ken ziezazkiguten eta diru poltsak ebats... gu haragizko atsegin... erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun:
|
|
|
" Hobe, bai, jigant Gargantua banintz...!" Ordea, nola bihur nintekeen ni Gargantua, baldin hain eskastua banuen neure haragizko tresna, pixa egiteko ere ez gai...? Eta nik burutaldi burugabe hura izan nuen, eta guardia burua bere sermoi harekin ari zen... noiz eta atso zahar bat etorri baitzitzaigun ustekabean, beso bakoitzean saski handi bat zekarrela, non
|
baitzeuden
gure beztimendak.
|
|
|
Bere adinagatik ere, atso bat iduri zuen, Unairi alferrikako aholkuak ematen: errekan ez bainatzeko, denak zikin
|
baitzeuden
; eta etxoletan eta bertzelako" jolas basatietan" ez aritzeko; eta kasu emateko oihan eta larreetan, zango aztalak marruskaduraz beterik ekarri baitzituen lehengo asteburuan; eta... Nardatua, igogailuko atea hetsi nuen, Maiteren solasa etenez.
|
|
|
Berdin berdin gelditzen ahal nintzen isilik, nirekin mahaia partekatzen zutenak lanpetuegi
|
baitzeuden
nigan batere erreparatzeko. Zehar begiz, anaiaren esku bat ikusi nuen, narraska, neskak jantzirik zuen bere txabusinaren azpira.
|
|
|
Korridoreko argia ez zen aski etxe ezezagunean norabidetzeko. Harako ate guztiak itxita
|
baitzeuden
, nahi baino denbora gehiago egin nuen batetik bertzera, premiak akuilatutako miatze urdurian. Hirugarrena irekitzearekin aurkitu nuen komuna.
|
|
|
Leihatilatik harata, kristal gaineko nahiz buru barneko lurrinak lausotzen zituen karrika hutsak, autoak lerro lerro aparkatuak eta kale argien distira mamu sortzailea. Poltsikotik mukizapia aterata, betaurrekoak garbitu nituen, listuz zikinduak
|
baitzeuden
. Ikusmira ez zen argitu.
|
|
2001
|
|
|
Baina ez da zirkulazioko gertaera, autoak aparkaturik
|
baitzeuden
, eta gidariek, bertan ez zeudenez, ezer egin gabe.
|
|
|
Sei pate horien egoera mikrobiologikoa zuzen zegoen, praktikan esteril
|
baitzeuden
denak.
|
|
|
gerra edo liturgia (eta kultura). Baina elizgizonen artean ez zenhain argia bereizketa (gerrari zirenak ere
|
baitzeuden
). Gainera, berez, lehenbanaketa askeen eta esklaboen artean zegoen.
|
|
|
G k emitituko titulu finantzarioen bidez A ren esportazio guztiak ordainduko balira, interesen ordainketek A herrialdeko erreserben eratzea murriztuko lukete soilik. Gaur egungo interesen ordainketen sistema ilogikoan, G k ez ditu 10 dolarreko titulu finantzarioak esportatzen; beraz, A beharturik dago bere erreserbetatik 10 dolar erabiltzera; izan ere, beren eratzean jadanik beste 10 dolarretan murrizturik
|
baitzeuden
.
|
|
|
Nabari zitzaion emakumeak konkistatzea atsegin zuela eta sedukzioaz ikasitako asko eta asko praktikan jarri zituen nirekin. Egia esan, nahiko urduri jartzen ninduen eta horrek amorrua ematen zidan, elkarrizketatzailea ni bainintzen eta jolasaren arauak nire esku
|
baitzeuden
, edo egon zuketen. Azken batean grabagailua, arma, nirea zen eta galderak, tiroak, nik prestatuak.
|
|
|
Charles Darwinen sasoian uste zen munduak 6.000 urte zituela Jainkoak sortu zuenetik, Adan eta Evaren ondorengo belaunaldi ia guztiak erregistraturik
|
baitzeuden
. Charles Darwinek 300 mila urtetara luzatu zuen denbora hori.
|
|
|
Goiok beste bidaia bat egin zuen, ia aldi berean, arratsalde iluntze hartan. Eraikina berria zen, izenak irakurri zituen, kutxa bakoitzean koloretako kartulina zatitan eskuz idatzirik izen bat edo bi
|
baitzeuden
: Pedro Gonzalez Aller 1 A, Juan Arrizabalaga & Maria Alberdi 1 B, Ariane Daguerre 2 A...
|
|
|
Ia goian zegoen, poste latzari gogor eutsita, handik goitik itsasoa ikusi ahal izango zuen, eta haizearekin gatzaren eta lainoen artean zebiltzan kaioak. Baina amaren logelarantz begiratu zuen, zurezko kontraleihoak zabalik
|
baitzeuden
, eta kristalaren barrualdean parez pare ikusi zuen ama biluzik, ohearen alboan zutik, eta amak gizon gaztea besarkatzen zuela, gizona ere biluzik eta zutik. Eta ama zangoak zabaldu eta gizonaren sabelean hankalatraba jarri zen, besoak oso gogor atxikita gizonaren bizkar gainean, gizonaren gorputzean trabatu eta itsatsi nahi balu bezala.
|
|
|
Eta zinetik irteeran Exit irakurri nuen, Metropolitan zinea konpondu berri eta hornidura berriak
|
baitzeuden
, eta arrakasta nahi zuen jendeak irteeran handik azpitik pasatzea zuela ulertu nuen, eta harro eta baikor irteten ginen denak exit azpitik.
|
|
|
Larunbat arrats batean, iatsu astero bezala, bentan kartatan ari zirela, Txapeltegiko Fernando zirika hasi zitzaion, Luxia erixko bazegoen ere, ez ote zen" mejoratzen" hasi," gerria loditzen" ari zitzaiola... Zurrutari poliki emanak
|
baitzeuden
, Martin Joxek, batere lotsarik gabe, harro harro bota zion," Badakik etxe honetako nagusiak ze lan egiten duen! Garrafoiak zulorikan baldin badu, nik mangera sartu eta bete egiten diat!".
|
|
2002
|
|
|
Sartzea posible izan zen museoetan, ezinezko izan zen gune edo aretoren batera sartzea, oztopoak
|
baitzeuden
.
|
|
|
Lehena hiri altzarietakoak ez diren elementuek osatzen dute: bizikleta, motor, auto eta banaketako kamioiek, publizitate hesiek, dendetako lorontziek eta abarrek, ez
|
baitzeuden
kaleetan behar bezala jarrita eta pertsona itsuentzat arriskutsu zirelako.
|
|
|
Eta Zilarbizik zioen bezala gertatu zen guztia, begi harengatik edozer egiteko prest
|
baitzeuden
hiru atsoak. Jendeak ikusmena adina preziatzen duen gauza gutxi egongo da munduan, eta Hiru Emakume Urdinek ere euren begi hura txit maitea zuten, begi balira baino askoz gehiago.
|
|
|
Berrogeiko hamarkadako lehen urteetan arazo handiak egon ziren gerra egoeraren ondorioz, nahiz eta Ipar Euskal Herriak, gerraren jokalekuetatik urrun, ez zuen ez suntsipenik ez esateko moduko distortsio materialik jasan behar izan.Arazo ekonomiko handienak lan eskuaren eskasiaren ondorioa ziren, produkzio jarduerarako ezinbestekoak diren gizonezkoetako asko eta gazteetako ugarimobilizaturik
|
baitzeuden
.
|
|
|
Gipuzkoa eta Bizkaia, berriz, gerraren jokaleku izan ziren, labur bada ere, urtebetez, 1937ko udarako konkistaturik
|
baitzeuden
. Eusko Jaurlaritzak hautatuzuen politikak, hain zuzen ere, erretiradan instalazio industrialak ez suntsitzea, oinarri produktiboari eusteko modua eman zuen.
|
|
|
Meategien kokapenak. Bilboko ibaitik hurbil
|
baitzeuden
–aukera ematenzuen minerala ontziratu eta kostu txikiekin garraiatzeko; horrek berekin ekarrikozuen beste burdinola batzuk sortzea, ez bakarrik Bizkaian, baizik eta Gipuzkoan etaNafarroako ipar mendebaldean ere bai.
|
|
|
Txakurren hezurrak aipatzendira, orobat, Debata del Realengo eta Seakoian trikuharrietan (Aranzadi etaAnsoleaga, 1918; Barandiaran, 1935). Salbuespena izan arren, adierazgarria daChaussee Tirancourt (Somme), hamazazpi txakur
|
baitzeuden
talde hilobi bateanehortzita (Vigne, 1982). Can Soldevilla 3 hobian (Bartzelona) hilotzarekin bateralau txakur hilobiratu zituzten (Barandiaran et alii, 1998:
|
|
|
Bigarrenez, itsasoz haraindiko arrantzari dagokionez, lehenago esan da IparEuskal Herriarentzat garairik oparoena XVII. mendea izan zela, Ipar Amerikakoarrantza leku oparoenak Estatu frantziarraren esku
|
baitzeuden
. Baina Lapurdikoarrantza ontziteriaren bezero garrantzitsuena Espainia zen, Bilbotik sartzen zirelarik bere ekoizkinak, eta, gainera, ontziteria horren negurako babes kaia Pasaiakoa zen.
|
|
|
Gorakada horren lehen protagonistakEuskal Herritik kanpo ikasitako historialariak izan ziren, hemengo Letretako Fakultateak, ikusi dugun bezala? oraindik beren hastapenetan
|
baitzeuden
. Testuinguru horretan Stanley G. Payne historialari ipar-amerikarraren liburua aipatu beharda, El nacionalismo vasco.
|
|
|
Hasierako hieroglifikoek, piktogramek eta silabarioek arazo handia zuten: ideiak idatz zitezkeen, baina idatzitako ideiak ezin ziren garraiatu, harrietan edo hormetan idatzita
|
baitzeuden
gehienetan.
|
|
|
Leku hartan arte handi bat haitzartean hazita egotea suertatu zen, hasieran apur bat makurra baina gero arteztu eta naturak landare guztiei eragiten dien bezala gorantz igotzen zena. Batzuetan haren adarrei eta beste batzuetan harri muturrei eutsiz gazteluaren goi sapaldara heldu zen liguriarra, borrokan ari zirenei adi
|
baitzeuden
numidiar guztiak. Gero erabilgarri izango zituela uste zuen gauza guztiak aztertu eta lehengo bidetik itzuli zen, baina ez axolagabe gorantzean bezala, dena haztatuz eta begiratuz baino.
|
|
|
Lehenik eta behin, akordio idatzi bat ixten zuen ikaslearekin, epekako ordainketa balitz bezala, eta, ondoren, finantzaketa hori banku bati uzten zion. Batzuetan, Opening en eta ikaslearen artean adostutako dokumentuan ez zen interesik agertzen, eta horrek aukera ematen zuen bankuei lagapen bat egiteko, non interesak eta zerbitzuak printzipalean sartuta
|
baitzeuden
. Espainiako Bankuak, Ausbanka Erabiltzaileen Elkarteak eskatuta, erakunde mailegu emaileek urteko kontuetan aplikatu behar duten kontabilitate tratamendua zehaztu du.
|
|
|
Lanaldiaren ardatza loaren apnea izan zen. Arazo hori oso zabaldua zegoen, arnasbideak trabatuta
|
baitzeuden
. Eztarriko giharrak itxi egiten dira, airea sudurretik eta ahotik sartzea edo ateratzea eragozteko.
|
|
|
Eta hala egin nuen, lehenengo egunean bertan, gainera. Dena den, uste baino gehiago kostatu zitzaidan, askoz ere ondorio gehiago
|
baitzeuden
jokoan egun hartan. Eta, egia esan, nik ez nion zuzenean kontatu, zerbaitek atzera botatzen baininduen oraindik, baizik eta nik emandako zantzuen bidez asmatu behar izan zuen, harengan Hectorri zuzenean kontatu izanak ekarri zuen bezalako erreakzio negatiboa ekidin nahi nuelako.
|
|
|
Honek ez du egiaren itxura handirik. Egon ere, zakurrei moztutako zatiak hantxe
|
baitzeuden
, nehork eraman gabe.
|
|
|
Aquariumera iritsi zirenean, Kontxako eta Ondarretako hondartzak ikusi zituzten; eta portua, non belaontzi eta batzuk
|
baitzeuden
. Itsasgainak altzairuzko xafla bat zirudien, eta ontziek xafla hartan harrapatuak ziruditen, finko eta geldi, sendo eta gotor.
|
|
|
egunerokotasun hura, ordea, ez zen garai batekoa bezalakoa, ilusioak eta bizinahiak bizitzako ekintzarik xumeena presiditzen zutenean. Beste puntu batean
|
baitzeuden
orduko harremanak. Zeren, egia zen arren Sergiok behin baino gehiagotan erakutsi zizkiola barka eskea eta damua, Sarak ez baitzuen haren falta eta hutsegitea ahazten, nahita ere ezin; aitzitik, zenbat eta gehiago ahaztu nahi izan, orduan eta gehiago oroitzen zen hartaz, isatsaz ahaztu nahian isatsari kosk dagion arrain bizia balitz bezala.
|
|
|
Eskolatik irteterakoan, nola eguraldi ona baitzegoen eta nola asaskatu beharrean
|
baitzeuden
, pasieran abiatu ziren Sara eta Arantxa, harik eta, leiho eta ate hautsiak zituen fabrika abandonatu baten paretik pasatzerakoan, Arantxak esan zion arte:
|
|
|
Sergio itota bizi zen gurasoen munduan, baita Sara ere bereenean, eta biek ala biek behar zuten aire berri bat. Ez komuna batean bizitzeko, argi eta garbi baitzuten bai Sergiok bai Sarak elkarrekin bizi nahi zutela, beren etxetxoan, hain
|
baitzeuden
maitemindurik, baina bai beren bizimodu propioari ekiteko, apaltasun handiz eta luxurik gabe. Familiak eta familia inguruak sortu ohi dituzten lotura guztiak hautsita.
|
|
|
Alargunduta ezagutu zuten herrira etorri zirenean, eta hiru semeak etxetik kanpo zituen jadanik behargin. Egun hartan ez zeuden kalaka hutsean, mahai moduan patioaren erdian ipinitako aulki batean joskintzako tresneria eta mota desberdineko oihalak
|
baitzeuden
. Andre biek jostun lanabesak zituzten eskuartean, artaziak, hari jostorratzak eta titareak erpuruetan.
|
|
|
Luigik tolestuta eskaini zion besoa, Mentxuk bertatik oratuta korridore ilunetan zehar aurrera egin zezaten, milaka watteko fokuek argiztatutako pasarela batean legez. Komunak, kamerinoak eta bulegoak, guztiak nahasian zeuden ezker eskuma, guzti guztietako ateetan
|
baitzeuden
" mister/ miss x" ereduari jarraitzen zioten errotuluak. Inoiz edo alkate bati ere sinistarazi ei zion WC siglen atzean, estatubatuarren asmatzaileekiko liluraren estalpean, komun ontzi modernoak asmatu zituen Walter Coleman delako baten laburdura zegoela, eta omenaldi hori agerikoagoa egitearren ganorazkoa zela komunetan" Mister C" eta" Miss C" ipintzea ateetan, Coleman jaunaren emazteak ere nonbaiten baitzuen gorputzaren hustubehar intimoak egiteko tokia.
|
|
|
Hogeita seian eguraldi beltza egin zuen eta ezinezkoa zatekeen abioek hegan egin izana. Baina, hortik harago, Guernica ez zen militarren jomuga, handik 15 kilometrora
|
baitzeuden
eta berehala sartzekoak ziren. Zergatik deuseztatu behar zuten beren esku erortzear zegoena?
|
|
2003
|
|
|
50eko hamarkadan titulu bat izatea oso zaila zen, ez bakarrik ijitoentzat, baita" payoentzat" ere; gerraostean behar asko pasatzen ziren, eta gehiago ijitoa izanda, orain baino askoz aurreiritzi gehiago
|
baitzeuden
. Gainera ikastetxeetan gaur ditugun hobekuntzak eta erraztasunak ere ez zeuden.
|
|
|
Euskaldunoi buruz hitz egiteko aitzakia bat ere bazen hura. Ilusio handiarekin aritzen nintzen, herri kirolak Araban ia erabat desagertuta
|
baitzeuden
eta hura berpizteko aukera baitzen.
|
|
|
Lope Martinez de Isasti historialariak 1625 urtean aipatzen du baselizaren patronatua herriari zegokiola. 1770 urtean ermitak bere funtzioarekin jarrai zezan erabaki zen, inguruan zortzi baserri
|
baitzeuden
. Lazkaomendiko lurretan mendiko bide ugari dago, besteak beste, Aralarrerako sarrerak gailentzen dira.
|
|
|
Asturiar, valentziar eta kataluniar ugari aritu zen, baina euskal herritar gutxi, bizkaitarren bat besterik ez. Lesakan bizi den Joakin Lain anarkista valentziarrak dioenez, frankismoaren irizpideen arabera garrantzirik gabeko errepublikazaleak ziren guztiak, garrantzitsuak espetxean
|
baitzeuden
edo hilik. Bizi izan zutena hiru hitzetan honela laburbiltzen du:
|
|
|
Hegaztiak garestiak ziren eta ehizako produktuak ez ziren gehiegi agertzen merkatuan. Ostatuak onak ziren, baina sua preziotik kanpo zegoen, hirian egurra lortzeko arazoak
|
baitzeuden
(kanpotik ekarri behar ziren, Agurainen ere arazoak zeudelarik). Zitu gehiegirik ez zegoen, abuztuan bakoitzak bere etxekoa izango zuen oraindik (garagarra egunero erosiz merkatuan ez zegoelako).
|
|
|
Errealismo sozialistaren estiloa logikoa litzateke beraz ikuspuntu honetatik. Etorkizun sozialista oso hurbil ikusten zuten eta aurrikuspena erreala izan ez arren, ez zen utopikoa ezta guztiz irreala ere, gertatu behar zela ziur
|
baitzeuden
.
|
|
|
Azokarekin batera egin zen, azokan bertan, baina inguruan zebilen jendea bilerara sartu zen eta ezin izan zen batzar formalik egin. 1982ko urte hasieran egindakoetan zenbait arazo errepikatu ziren, batez ere egitarauak berandu aurkeztea, apirilaren erdirako 4 baino ez
|
baitzeuden
idazkaritzan. Liburugintzan, aldiz, urrats garrantzitsuak eman ziren; izan ere, lehenengo aldiz, ISBNa izan zuten UEUk argitaratutako liburuek eta argitalpenen katalogoa atera zen.
|
|
|
Globalizazioa “Txostenak aurkezten dituen zifrek erakusten dute globalizazioak mundu osoko minbizi mota homogeneizatzen lagundu duela”, esan zuen Bengoak. Adituak Indiako adibidea jarri zuen, tabakoa eta “zabor janaria” zabaldu aurretik tumore mota batzuen kopuru txikiagoak
|
baitzeuden
. OMEk tabakoaren kontsumoa uzteko borroka egiten du, baina uste du ez duela politika bera egin behar “zabor janaria” izeneko ekoizleen aurrean.
|
|
|
Kontratu eta bekak galduko ez dituztela eta Espainiako enbaxadak borondatezko aberriratzea erraztuko duela jakin ondoren, Pekinen bizi diren irakasle eta ikasle espainiarren erdiak itzultzea erabaki dute. Oraindik ezin da beldurraz hitz egin, baina zuhurtzia eta kezka espainiar koloniaren artean zabaltzen hasi dira, orain arte lasaiago
|
baitzeuden
SARSren aldean. Irakasle eta ikasleek, AECIko (Nazioarteko Lankidetzarako Espainiako Agentzia) bekadun gehienek, ez dute eskolarik iragan astelehenetik.
|
|
|
“Horiek kontuan hartu beharreko arriskuak dira”, adierazi zuen. DGTko zuzendariak, Carlos Muñoz Repisok, 2002 urtean Balearretan gertatutako 183 istripu larriak jarri zituen adibidetzat, non alokairuko autoak
|
baitzeuden
tartean. Alacanten, Malagan, Madrilen eta Kanarietan ere eragin handia dute horrelako autoen istripuek.
|
|
|
Orain arte, merkataritza xedeetarako lekualdaketetarako soilik zeuden Europar Batasuneko arauak. Era berean, Europar Batasuneko exekutiboak aurreikusten du ekimen horrek animaliekiko joan etorriak erraztea, orain arte hainbat dokumentu
|
baitzeuden
haien osasun egoera kontrolatzeko. Gainera, albaitarien lana erraztuko du, pasaporteak animaliaren historia medikoa zein den jakiteko aukera emango baitie.
|
|
|
Erregelamenduak lehentasunezko helburu bat du, pertsonen osasuna babestea; eta, hori lortzeko, ezartzen du ke aromek segurtasun ebaluazioa egin behar dutela, prozedura komunitario baten bidez, merkatuan jarri edo elikagaietan, edo haren azalean, Erkidegoaren barruan, erabili aurretik. Izan ere, Giza Elikaduraren Batzorde Zientifikoak lehen esan bezala, ezin zen metodo komun bat diseinatu elikagaiak aromatizatzeko erabiltzen ziren ke aromen segurtasuna ebaluatzeko, haien artean desberdintasun fisiko eta kimiko handiak
|
baitzeuden
. Hori dela eta, arauak ezartzen du ebaluazio zientifikoak produktu primarioen segurtasunean jarri behar duela arreta, hau da, ke primarioen kontzentratuetan eta mundrunaren frakzio primarioetan, eta produktu gisa erabiltzeko edo elikagaietan edo haien azalean erabiltzeko ke aromak sortzeko segurtasunean.
|
|
|
Mozkor eginda zeudela pentsatu nuen. Ni gero eta urduriago nengoen, haiek nigandik gero eta hurbilago
|
baitzeuden
, bultzakadak gero eta urduriagoak ziren. Haien ahotsak entzuten nituen:
|
|
|
Gazte gaztetatik lanera ohitua, zazpi izanta janari aunitz behar baitzen bizirik irauteko. Hamalau urteak arte, herriko joan nintzen, garai hartan, Lekarozko komentura aberatsak bakarrik joaten baitziren; baina, honekin ez dut erran nahi pobreak ginenik, gauzak diren bezala, gu baino gaizkiago bizi zirenak ere bai
|
baitzeuden
.
|
|
|
Jakin min handia sortu zion paperak. Ez zuen, baina, eskafandra altxatu, oso modu prekarioan
|
baitzeuden
elementu biak jarrita, jausi ez jausi. Postari jubilatu bat ematen zuen konjuntoak.
|
|
|
 Batzuk kamino berritik zuzenean eta beste batzuk Urdaneta kaletik. Baina gau hartan gehixeago kostatuko zitzaiela ere bagenekien, herriko sarrera guztiak itxita
|
baitzeuden
.
|
|
|
Ulertzekoa da Erregimen Zaharraren krisialdian oso gai kezkagarria izatea: jabe txikiak zein errentadunak zorrez josita
|
baitzeuden
, eta diru mailegua eta berarekin erlazionatuta dagoen guztia, kreditu baterako fidatzaile izatea, adibidez, hamaika bekaturen iturburu izan zitekeen.
|
|
|
Egunaren akordua argi egin zitzaidan, hobe ez. Bisitaria eta biok Lohizuneko Portura iritsiak baikinen, eta hantxe
|
baitzeuden
gure. Gerrako denbora haietakoak, oraingoen aldean apur bat ezberdinak ziren, baina taxu berekoak.
|
|
2004
|
|
|
Bisatu eta paperekin hainbat buruhauste pasa ostean, Bhutanera iristeko bide desberdinak daude. Orain dela gutxi arte denak hegazkinez joaten ziren, lurreko mugak turistentzat itxita
|
baitzeuden
. Delhitik, Calcuttatik, Katmandutik edota Bangkoketik hartu daiteke Bhutaneko aireportu bakarrera bertako mendiek ez dute askoz gehiagorako lekurik uzten doan hegazkina.
|
|
|
Manuen multzo horretatik baztertu dira, soil soilik eta jarraian azalduko diren arrazoiengatik, zenbait prozesu zibil bereziren neurri zehatzei buruzkoak. Horrekin, egoera deitoragarria gainditu da, arauak gutxi eta askiez izateaz gain, sakabanatuta
|
baitzeuden
, 1881eko Legean eta beste lege askotan.
|
|
|
Gazteena hamalau urteko mutila, Amer. Hura zen etxean geratzen zen gizonezko bakarra, besteak atzerriratuta
|
baitzeuden
, eta, beraz, berak zeukan hartuta familia-buruaren ardura. Sala baten erdian mahai handi bat zegoen.
|
|
|
Eskolak ezin du bere altzoan onartu eskolatuak izango diren haurren nortasuna. Euskal nortasunaren aurkako jazarpenean maisu maistra anker eta bihozgabeen eskuetan zeuden euskal umeak, bakar bakarrik, guraso eta herritarren onarpenarekin, azken hauek etsiak
|
baitzeuden
gauza batez: ezer izango badira, erdaraz jakin dute gure seme alabek, guk jasan dugun patu petralari ihes egiteko.
|
|
|
Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta ematen baitzituen izenak. Erdal izen hauek aski errotuak
|
baitzeuden
, beldur zen Arana bere proposamenaren arrakataz. Baina berrikuntza honi beharrezkoa deritzonez, argitara ematen di tu egutegi biak.
|
|
|
Roosevelt-ek indioentzako Tratu Berri berezia egin zuen, lur komunalak, autogobernua... Baina zatikako ospea bakarrik izan zuen, destribalizazio prozesua ez baitzen gelditu eta kultura gabe eta alkoholismoak jota
|
baitzeuden
.
|
|
|
Azken atal hori hilaren 12an berretsi zen kaltetutako baserrian, eta 55 behi eta 57 zekor eta txahal izango dira hurrengo egunetan, Generalitateko Nekazaritza, Abeltzaintza eta Arrantza Sailaren arabera. Hori da, hain zuzen ere, “behi eroen” gaixotasunaren bigarren kasua, Katalunian urte honetan; izan ere, lehenengoa urtarrilaren amaieran egiaztatu zen Peraladako landetxe batean, Gironan, 184 behi eta 133 txahal
|
baitzeuden
oraindik hiltzeko zain. Kontrolei dagokienez, aurtengo lehen bi hilabeteetan, Generalitateak 162 test egin ditu abeltzaintzako ustiategietan hildako 24 hilabetetik gorako animalietan, eta 1.871 test kontsumorako 24 hilabetetik gorako zekorretan, Kataluniako Administrazioak garatutako EBBren zaintza programaren esparruan.
|
|
|
Farmakopearen ukitua Moonmilk hitza Pilatus mendiaren (1.710 metro, Suitza) hegoaldean dagoen barrunbe karstiko baten izenetik dator. XVI. mendetik ezaguna zen Höhle mondmilchloch (Ilargiko esnearen leizea), barruan tanga zuri batzuk
|
baitzeuden
, eta oso preziatuak, bere dohain terapeutikoengatik. Europako farmakopeak XVI. eta XVIII. mendeetan erabili zituen ultzeretarako, antidiarreiko gisa eta fiebre gaiztoen aurka, baita erabilera kosmetikorako ere.
|
|
|
Hurbileko lorategi ttipi bateko eserleku batetik Weberren etxearen ikuspegi egokia lortu nuen, parkeko zuhaixka gehienak hostorik gabe
|
baitzeuden
. Gaueko hotzak eserlekuko zuraren gainean utzitako antzigarra garbituta, eseri egin nintzen.
|
|
|
Maiatzeko egun bat zen, arkaziak loretan
|
baitzeuden
.
|
|
|
—Karral! —esaten zien Genovevari eta Usandizagari, zeinak atariko petrilean eserita
|
baitzeuden
. Honek hartua zeukan lehengo itxura:
|
|
|
" Gizajoa" errukituko zitzaion gero, Marckendako berez
|
baitzeuden
kontraesanean homosexualitatea eta herrian bizitzea, bere eskuetara ailegatu aurretiko Carlos hura babesteko alferrikako nahian.
|
|
|
Auto barnea kez lainotzen ari zen, eta nekez ikus zitekeen Kaputxinoen eliza, non aparkaturik
|
baitzeuden
.
|
|
2005
|
|
|
Nafar Erresumako muga ekialdera mugitu ondoren, XIV. mendean garrantzia galdu zuen eta Zabalate herri gotortua hustuz joan zen, gaur egungo herrira edo Berantevillako hiribildura jaitsi baitziren biztanleak, haranean laborantzarako askoz ere lur hobeak
|
baitzeuden
. 1369an, Gaztelako Enrike II.ak Joan Ruiz Gaunari, Arabako merioari eman zion Zabalateko jaurgoa.
|
|
|
Alor horretan dabilen nire lagun bati Alemaniara joatea egokitu zitzaion proiektu europar bat zela medio. Bospasei estatutako ikerlariak elkartu ziren, guztiak berrogei urtetik beherakoak Alemaniako eta Erresuma Batukoak izan ezik, hauen ekipoetan hirurogei urtetik gorako ikerlariak
|
baitzeuden
. Nire lagun hau harritu egin zen, hain ikerlari adinekoak inoiz ikusi gabea baitzen, baina batzarra aurrera egin ahala harridura handituz joan zen adineko ikerlarien jakinduria agerian geratu zenean.
|
|
|
Tapa ireki eta, bihotza azkartzen nabaritzen zuela, amonak bizkarra ukitu zion behin eta berriro boa izugarriari. Gero, sukaldera joan zen, non
|
baitzeuden
Teresa eta Emili afaria prestatzen.
|
|
|
Eta, nola Urkok jakin baitzuen erreminta haiek botatzeko asmoa zutela, eta nola pentsatu baitzuen Venezuelako indigenei primeran etorriko zitzaizkiela erreminta haiek, Tomasekin harremanetan jarri zen, eta Tomas direkzioarekin. Eta direkzioak baietz, erreminta haiek eramateko lasai, zenbat eta lehenago hobe, traban
|
baitzeuden
gela batean.
|
|
|
75 Marko Vasco Navarro a onartzeak, ez du nahitaez eragin euskarorik inplikatzen, RPE aurretik ere eremu horretako gasteiztar aldizkariak
|
baitzeuden
, adibidez 1868ko La Union Vasco Navarra edo El Semanario Católico Vasco Navarro. Izatez, Herranek baino lehen, Ortiz de Zaratek, bultzatu zuen Araban lau probintzien arteko harremana.
|
|
|
Hau da, XVIII. mendera arteko inbentarioak oso ilun eta nahasgarriak ziren, gaizki karakterizatuta
|
baitzeuden
espezieak. Egoera horren aurrean, Carolus Linnaeus ek() sistema binomial bat proposatu zuen izenak esleitzeko, eta bai, horrez gainera, sailkapenerako metodo hierarkikoa ere ezaugarri morfologikoetan oinarritua.
|
|
|
“Koipe gutxi zuen. Ezin izan genuen erraien laginik hartu, nahiko degradatuta
|
baitzeuden
, eta oso zaila izango da zehatz mehatz jakitea hiltzera eraman zuen gaixotasunik ote zuen”, esan zuen Cermeñok. AMBAReko espezialistak, Itsas Ugaztunak Aztertzeko Koordinakundearekin (Cemma) lankidetzan, hurrengo egunetan saiatuko dira zehazten ea zetazeoak garezurrean zuen haustura hil aurretik edo ondoren gertatu zen.
|