|
2022
|
|
|
—Euskadi Irratiko profesionalon artean etxe barruko erregistroan darabilgun hitza
|
dugu
: bertanbeheratu.
|
|
|
Goizean mezua bidali dizut. Bi de beretik, ez al
|
dugu
ahalbiderik botatzeko: Goizean mezutu zaitut esaldia?
|
|
|
Aditz hori ez dago finkatua, baina erabiliaren puruz horretara hel daiteke. Hiz tunak horretarako eskua
|
badu
, behintzat.
|
|
|
Zein aditzekin darabilgu maizenik bertan behera? Batez ere egon, utzi, geratu, gel
|
ditu
, laga eta halako aditz egoerazkoekin: norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da.
|
|
|
norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da. Bertan behera, ia beti egoerazko adberbioa
|
dugu
, egon, utzi, geratu, gelditu, laga adi tzak diren bezala. Eta bertanbeheratu aditz eratorri gisa indartzen bada, ‘kantzelatu’ esanahiaz, di namiko eta aktibo bihurtzen ari gara egoerazko ikuspegi hori.
|
|
|
Eta bertanbeheratu aditz eratorri gisa indartzen bada, ‘kantzelatu’ esanahiaz, di namiko eta aktibo bihurtzen ari gara egoerazko ikuspegi hori. Euskaraz tu, aditzak garatzeko errendimendu betean dagoen atzizkia
|
dugu
, i eta n zaharrak (ikusI, edaN) ez dauden bezala.
|
|
|
—Ingelesez eho den eta batez ere finkatu den giza titulua
|
dugu
" second gentle man" delakoa, emakumearen kasuan" second lady" delakoaren aurrez aurre. Ameriketako Estatu Batuek lehenbizikoz izango dute goren agintean figura hori," second gentleman" delakoa, Kamala Harris andere lehendakariordearen senarra, Meet Doug Emhoff jauna, aldi be rean lehenengo judua kargu goren horretan, AEBko lehendakari edo le hen dakariordeaz ezkonduriko gizasemea.
|
|
|
Euskaraz zein ordezko
|
dute
izen bi horiek. Era bi daude:
|
|
|
1) Gizonezkoarekin hasiko gara. Gizon hitza orokorregia eta xehea
|
dugu
, ingelesez" gentleman", aleman eta nederlanderaz" Herr" edo frantsesez" monsieur" izenek aditzera ematen duten goi estatusa zehatz markatzeko.
|
|
|
Goren aginte karguko emazteki baten senarraren titulutzat, ez
|
dut
egoki ikusten gizon lagun tipoko hitzik, gazteentzat mutil lagun edo neska lagun sortu diren bidetik.
|
|
|
Esparru zibilean, gizaseme baten goi maila ondo adieraz dezakeen izen bakarra jauna
|
dugu
. Gure tradizioan, lehenago sarri aurretik –jaun baroia, jaun kontea, jaun diputatua–, gaur egun atzetik gehiago –diputatu jauna edo alkate jauna– garatu diren bidetik.
|
|
|
2) Bide batez gehituko nuke, emazteedo andre lagun
|
duenaren
ize naren tzat, andere gordetzea ere txarto ez legokeela, edo lehenengo ordenaz: lehen anderea eta bigarren anderea; edo bigarren ordenaz:
|
|
|
Guztien sustraian dago latineko" vaccinus" izena. Eta" vaccinus" horren etorkia behiari errapeko erroetatik darion materia edo zornea
|
dugu
, behiaren eritasun bat," vaccinus".
|
|
|
" Vacunología" hitza txertoen edo bakunen inguruko zientzia edo jakintza izen datzeko garatu da. Frantsesez," vaccinologie", eta europar hizkuntza nagusi gehienetan osagai greko latindar biez osaturiko berau
|
dugu
: " vaccinus" latinekoa eta" logia, logos" greziera izenetik garatu den atze hitza, beste eratorkuntza askotan bezala, ezagutza eremuren baten zientzia edo jakintza adierazten duena.
|
|
|
Alemanak ere ezaguna
|
du
" Vakzin" izena, baina hizkuntzak bere bere dituen hitz erroetatik garatu du, euskararen antzean, bere izendapen propioa," Impfstoff", gaur nagusi dena: ‘barrura isurtzeko gaia’.
|
|
|
Alemanak ere ezaguna du" Vakzin" izena, baina hizkuntzak bere bere
|
dituen
hitz erroetatik garatu du, euskararen antzean, bere izendapen propioa," Impfstoff", gaur nagusi dena: ‘barrura isurtzeko gaia’.
|
|
|
Gure Herrian aldizkariak zioen bezala: " Abiatua omen
|
zuten
aziendetan eritasun bat, izurritearen idurikoa, bainan bazen ere xartu bat, berriki ezagutua" (GH, 1921, 742).
|
|
|
Berez fruitu arbolen kulturatik harturiko hitzak dira txertoa eta txertatu. Al daera nagusia, Iparraldean esan ohi den xertoa
|
dugu
, forma zaharragoan sertoa, baina Gipuzkoako leku batzuetan txertua esaten zaiona.
|
|
|
" Sertus" eta" sertare">" sertatum" latin hitzetan
|
dute
jatorria gure txerto eta txertatu hitzek ere: parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena:
|
|
|
Bizkai partean eztitzakak, eztitzen ez diren fruitu arbolak. COVID txertoa ipiniko ez
|
dutenei
ere hala deitu behar al zaie. Txertakak edo eztitzakak direla esango dugu...?
|
|
|
—Gatzatu, aditz bezala ez hainbeste, baina izen bezala, gastronomia esparruan guztiz ezaguna
|
dugu
euskararen sartaldean: gatzatua, beste hitz batez mamia esaten zaionarentzat ondo ezaguna da, gazt. ‘cuajada’.
|
|
|
Baina morfologiaz eta etorkiz aditza
|
dugu
gatzatu. ‘Gatz egitea’ edo ‘gatz bihur tzea’ adiera du oinarrian; zehatzago esanda, gatzagitu du azpian, gatzagi egin.
|
|
|
Baina morfologiaz eta etorkiz aditza dugu gatzatu. ‘Gatz egitea’ edo ‘gatz bihur tzea’ adiera
|
du
oinarrian; zehatzago esanda, gatzagitu du azpian, gatzagi egin.
|
|
|
Baina morfologiaz eta etorkiz aditza dugu gatzatu. ‘Gatz egitea’ edo ‘gatz bihur tzea’ adiera du oinarrian; zehatzago esanda, gatzagitu
|
du
azpian, gatzagi egin.
|
|
|
Urtezahar
|
dugu
erdi eta ekialdean egun horri zaion izena. Usadio zaharrean Urtezahar ere mugagabez erabiltzen zen, hurrengo eguna, Urteberri bezala.
|
|
|
Horiekin batera
|
badugu
Urtats –edo Urtatse– izena ere, ekialdeko hizkeretakoa, bai Ipar, bai Hego. Mugagabez erabili izan da Urtats ere.
|
|
|
Urteberri egunaz hasiera ematen dion egun horrek ezarri dio lehenengo hil honi ere izena: urtarril izenaren azpian [urte+ berri+ hil]
|
dugu
. Eta berdin gertatu da urtats izenaz ere.
|
|
|
Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa ere bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala: " Oi en tzule maitea,/ otoi barkamendu,/ ez
|
badut
bozkarioz/ kantaldi hau on du! / Jostetako gogoa/ dautate kendu,/ aunitz maite duenak/ aunitz so fritzen du".
|
|
|
Eta anitzen gramatika kategoriari buruz ari garela, kantitate adberbioa ere bada, Xalbadorren bertso hauetan bezala: " Oi en tzule maitea,/ otoi barkamendu,/ ez badut bozkarioz/ kantaldi hau on
|
du
! / Jostetako gogoa/ dautate kendu,/ aunitz maite duenak/ aunitz so fritzen du".
|
|
|
" Oi en tzule maitea,/ otoi barkamendu,/ ez badut bozkarioz/ kantaldi hau on du! / Jostetako gogoa/ dautate kendu,/ aunitz maite
|
duenak
/ aunitz so fritzen du".
|
|
|
" Oi en tzule maitea,/ otoi barkamendu,/ ez badut bozkarioz/ kantaldi hau on du! / Jostetako gogoa/ dautate kendu,/ aunitz maite duenak/ aunitz so fritzen
|
du
".
|
|
|
Gizarte bat* anitza dela esatea, dibertsitate handikoa dela esateko, ez
|
du
gure tradizioak, ez zaharrak ez modernoagoak, bermatzen. Oro har, onartzen duen mugatzaile nagusia pluralekoa da, anitzak:
|
|
|
Esango bagenu bezala, askoak. Bigarren mailako erabilerak
|
ditugu
mugatzailedun hauek, baina biak zenbateko neurriaren, eta ez dibertsitatearen adierazle.
|
|
|
Dotrina klasiko batetik hautaturiko esaldiaz argiturik: "
|
Dugun
aphurra edo hainitza zureganik da".
|
|
|
Eta adjektibo modura zein hobetsi? Dibertsoa erabil daiteke dudarik gabe, baina hor aukera gehiago
|
ditugu
. Egokiena edo, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da.
|
|
|
" Ez dago inolazko bitasunik zerbaiten alde(...) ari direnen artean, askotariko aniztasuna baizik" (MEIG, VII, 162). ‘Era askotako ugaritasuna’, esan nahi
|
du
.
|
|
|
Dibertsitate izen abstraktura itzulita, sinonimo gisa askotarikotasun eratorria bultzatzea ez dit buruak agintzen. Baina badira balio beretsua
|
duten
sino nimoak, oso osoan ez arren, hurbilekoak direnak.
|
|
|
—Ingelesetik zuzen hartua
|
dugu
" vial" delako hori. Greziera zaharrean" phiale" zeritzan eta latinez ere" phiala" zeritzanetik egokituriko mailegua.
|
|
|
Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da. Agian oroko rregia dela; horixe
|
du
izen horrek muga. Baina badira gutxiago erabiliak izanik," vial" horrentzako ordain egokiak izan daitezkeenak:
|
|
|
Nik hauta nezake KIN atzizkidun eratorri bat txerto hondar hori izen datze ko, konnotaziorik gutxiena
|
duenen
bat, ahal dela; esaterako, geldikina edo ha borokina. Hitz gutxi erabiliak dira, gazt. ‘excedente’ adierakoak.
|
|
|
—Eguna argitzen hasten denean, argia urratzen duenean –arturratzean–, egunsentia dela esan, entzun eta irakurri ohi
|
dugu
gehienbat. Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera.
|
|
|
Hitz elkartuak dira horietarik gehienak, eta oin izentzat egun, argi, goiz, osti edo alba bezalakoak ohi
|
dituzte
, eta bigarren osagaitzat: senti, haste, urratze, na bar, antz, xinta, ikara, tirrinta eta abar, edota DIRI atzizkia, Nafarroa behereko hizkeretan.
|
|
|
Egunsenti hitza, ‘eguna sentitzetik’ jalgiriko izen elkartua
|
dugu
. Bitxia da Mogel idazleak, senti hitza ez ezik, usain izena ere uztarri lagun hartzen duela, eta behin gutxienez egun usaina darabil bere elkarrizketa jardunetan:
|
|
|
Goizabar, edo zehatzago esanda, goiznabar izen horrek ilunabar hitza
|
du
au rrez aurre, eta hura dakarkigu gogora. Baina eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa.
|
|
|
Baina eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa. Egun hasteari doazkion izenetan, izan ere, emankorra
|
dugu
kolore adjektibo hori. Nabar bigarren osagaitzat hartuta, eta argi, goiz edo egun izenak, edota ilun au rretik direla, uztartu ditugu izen mordotxoa.
|
|
|
Eta arginahia ere esan izan zaio hizkera batzuetan. Karmelo Etxegarai azpeitiarrak esaldi borobil hau idazi
|
zuen
XX. mende hasieran: " Egunsentia dato rrenean lehenbiziko azaltzen dan arginahi, iluntasunak urratzen oraindik ez dakion haren antzekoa" (sarrera, Domingo Agirreren Auñemendiko Lorea).
|
|
|
Eta Nafarroa Beherean argidiria ere deitu izan zaio, DIRI atzizkiaz, Iparraldeko eremu zabalagoan goiztiria deritzanaren forma mugatuagoa, euskararen sartaldean ezagunagoa
|
dugun
alba edo goiz alba delakoarentzat. Eta argi ize naren hariari tenk eginez, oraindik ere hor ditugu argi ikara, argi tirrinta eta beste argidun izen elkartu batzuk, gure hizkuntzan hain zabal ez dabiltzanak.
|
|
|
Eta Nafarroa Beherean argidiria ere deitu izan zaio, DIRI atzizkiaz, Iparraldeko eremu zabalagoan goiztiria deritzanaren forma mugatuagoa, euskararen sartaldean ezagunagoa dugun alba edo goiz alba delakoarentzat. Eta argi ize naren hariari tenk eginez, oraindik ere hor
|
ditugu
argi ikara, argi tirrinta eta beste argidun izen elkartu batzuk, gure hizkuntzan hain zabal ez dabiltzanak.
|
|
|
Antz izena bigarren osagaitzat
|
duten
eguraldi fenomenoak ere ezagunak dira. Euriantza dagoela esan ohi den antzera garatuak dira ostantza eta eguantza ere, ostiaren | ortziaren eta ‘egun argiaren antza’ hartzen joatearen pertzepzio bisuala adierazten dutenak.
|
|
|
Goiz izenaren ildoan sorturiko beste batzuk ere badira, aipatu diren goiztiriaz eta goiznabarraz gainera. Irudi poetikoa
|
duen
goiz ikara, esaterako.
|
|
|
Eta alba mailegu izena ere geuretua
|
dugunez
, goiz alba hitz elkartu geminatua garatu dugu, indar eta esangura berria erantsirik; horrela gardenago bihurtzen dugula. Eta horrelaxe garatu dugu albakoa eratorria ere.
|
|
|
albakoa jotzen zen. Auzo edo herriko emakume edo gizonen batek izan ohi
|
zuen
bere gain albakoa jotzea. Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena.
|
|
|
" Goiz jaikia ezta egunsentia". Gaztelaniaz ere
|
badu
ordaina: " No por mucho madrugar amanece antes".
|
|
|
Erro mantzeen bidetik jo, euskara enbor horretako hizkuntza ez dela? Zeren ingelesez" riot police"," riot gear"," riot squads"," riot control units" ereduak
|
ditugu
. Alemanez, aldiz, bada izen bat," Bereitschatpolizei" delakoa, behar den horretarako ‘gertu eta prest dagoen polizia’ gogorarazten diguna, eta beste bat, altxatzen edo matxinatzen direnei ‘borroka egiten dieten unitateak’ seinalatzen dituena:
|
|
|
Nik beste bide bati heldu nahiago
|
nuke
. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait.
|
|
|
Istilu hiltzaile hitz laburragoa da berez, istilu iraungitzaile baino, eta luze laburrak ere bere pisua eduki ohi
|
du
honelakoetan, ekonomiaren mesedetan: ahal dela, laburrean hobe.
|
|
|
Baina mezuaren mamia lauso tu besterik ez du egiten ezezkako adierazpenak. Baiezka emana behar
|
du
izan, mezua gardena eta argia gerta dadin.
|
|
|
—Ingalaterrako erreginak bizileku
|
duen
jauregiari nola esan behar zaio: Errege etxea ala Erregina etxea?
|
|
|
—Hasteko gogora dezagun, errege eta erregina izen zaharrak direla euskaraz, ez erromantzeetatik datozenak, baizik eta latin klasikoan erroa murgildurik
|
du
ten mailegu gardenak: " regem" batetik dator errege, eta" reginam" batetik, erregina.
|
|
|
Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna batetik, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma) baino garbiagotzat
|
zuen
ustezko izena.
|
|
|
Erdi Aroan, errege hitzak errethitz osagaiaren mozorropean ere iraun zuen izen elkartu batzuetan. Gaur egun, lehenagoko bideberri edo kaminoak izendatzeko darabilgun errepidea
|
dugu
horren lekuko, gardenagoaren ordez hautatu genuen itxura zaharreko hura. Erregeren babespekoak ziren errege zubi zaharrak ere leku izendegi zaharrean erretzubi modura iraunarazi ditugu.
|
|
|
Beste hitzez esanda: errege hitza beste izen batekin elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme edo gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez
|
duena
, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera ere funtsean errege izenetik eratorria edo erakarria dugu, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
errege hitza beste izen batekin elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme edo gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez duena, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera ere funtsean errege izenetik eratorria edo erakarria
|
dugu
, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
Baina bizidunen mundu honetan, abereei erreparatzen badiegu, oin hitz ho ri sarri eme sexukoa izan ohi da. Hegaztietan oiloa
|
dugu
oina, eta oilarra eratorria. Ganadurik gehienetan ere emea dugu oinarri:
|
|
|
Hegaztietan oiloa dugu oina, eta oilarra eratorria. Ganadurik gehienetan ere emea
|
dugu
oinarri: behia, ardia, ahuntza...
|
|
|
behia, ardia, ahuntza... Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra
|
dugu
oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi bat edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Hitz elkartu bizigabeetara etorrita, ez genbiltzake zuzen, erregesagarra sagar motari aldamenean* erreginasagarra asmatu behar bagenio; ezta ere bi de beretik, Isabel erregina Katolikoa Gernikarako Foruak zin egiten etorri zenean oinkatu zituen* erreginabide bateiatu behar
|
bagenitu
.
|
|
|
Gutxi asko ezagunak
|
ditugu
, historiaren joan etorrian ikasita, erregeaulkiak, errege legeak, errege kontseiluak, errege tituluak, errege lurrak edota erregema kilak..., alferrik errege edo erregina izan aldian aldiango erreinuedo erresuma burua. Karlista gerrateen patu txarra gogotan zuela, Orixek Santa Kruz apaiza kontaeran idatzi zuen:
|
|
|
Gutxi asko ezagunak ditugu, historiaren joan etorrian ikasita, erregeaulkiak, errege legeak, errege kontseiluak, errege tituluak, errege lurrak edota erregema kilak..., alferrik errege edo erregina izan aldian aldiango erreinuedo erresuma burua. Karlista gerrateen patu txarra gogotan
|
zuela
, Orixek Santa Kruz apaiza kontaeran idatzi zuen: " Karlosek euskaldunetaz baliatu nahi zun errege alkian eseritzeko".
|
|
|
erregetza edo erregealdia, erreinualdiarentzat. Eta erreginagai bat erregina bihurtu be har
|
bagenu
ere, erregetu (‘errege | erregina bihurtu’) esanda ere lasai geratuko nin tzateke, erreginatu esanda zehaztasun handiagoa jagon arren.
|
|
|
Baina momentuko auzi puntua, ordea, errege etxe ala erregina etxe behar
|
lukeen
dugu, Ingalaterrako burua erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula.
|
|
|
Elkarketa libre gisa erabiltzeko eskubidea
|
dugu
; elkartzen diren bi izenak izen autonomo gisa elkartzekoa, eta ondorioz, malgutasunez jokatzekoa. Arazo handi gabe onar daiteke esatea, kasurako, Ingalaterrako erregina etxean kezka edo urduritasun handia eragin dutela Harry eta Meghan senar emazteen adierazpenek.
|
|
|
Baina errege etxea erabilita ere, ez
|
genuke
hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil daiteke kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren etxe hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
|
Malgutasun horrezaz baliatuz, esan daiteke baita, Charles, Isabel erregi naren semea, eta errege izateko bidean ei dagoena, erregina semea
|
dugula
, baina aldiz honen bi semeak, William eta Harry, gaurkoz ez dira errege seme, ez erregina seme, printze seme soilak baizik.
|
|
|
—Pandemiaren zurrunbiloan elurra, lainoa eta eguraldi txarra izan ditugu protagonista lehengo egunean, orain emeki emeki bere onera etortzen ari bada ere. Negu gorriari loturiko hitzen aipamena egin nahi
|
genuke
gaurkoan.
|
|
|
Bigarren era bat da, ari izan aditzaz lagundurik. Elurra ari du da esapiderik borobilena, euria ari
|
du
diogun bezala. Baina elurra ari DA ere zuzena da guztiz, euria ari da den bezala.
|
|
|
Baina badira beste aditz batzuk, eremu mugatukoak izanagatik, adierazkor tasun berezia
|
dutenak
. Sartaldeko hizkeretan, hainbat lekutan, jardun aditzaz baliatu izan dira ari izan aditzaren ordez, baina joko trinkoaren jokoaz:
|
|
|
Elurrari erauntsi diola, elurrari eraso diola, elurrari eman diola ere esaten da, egiten hasi dela edo ari dela aditzera emateko. Elurra edo euria ari
|
duen
bitartean, aditz joko trinkoaz erabiltzen da: elurrari dirautso, edo badirautso soilik, Aramaio aldean esaten den bezala.
|
|
|
Baina eluredo euri egitea momentukoa ez denean, lehengoa denean eta ez oraingoa, elurra egin du diogu, eta gerokoa denean ere egin erantsita: elurra egin behar
|
du
edo elurra egingo du. Lazarraga poeta arabarrak, herri poesiaren baliabidez kantatu zuen bezala:
|
|
|
|
Badugu
oraindik beste aditz bat ere eguraldi kontuan, ekarri, hau ere adizki trinkoaz, dakar, etortzekoa den eguraldiaren iragarpen gisa sarri darabilguna: elurra dakar, euria dakar, hotz dakar.
|
|
|
" Flipatu egiten dut"," Ez flipa!"..., hau edo hori entzunda edo ikusita. Onartzekoa dela, uste
|
duzu
, flipatu euskaraz?
|
|
|
—Euskaltzaindiaren Hiztegiak onartua
|
du
aditz hori.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu
|
duelako
da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez daukana, hitz berria baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa
|
duelako
gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez daukana, hitz berria baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
Diccionario de la Real Academia de la Lengua españolak onartua
|
du
" flipar" aditza, eta, baten faltan, bost adiera diferente bereizirik gainera. Baina guztietan" co loq." marka erantsi diote:
|
|
|
Ingelesean
|
du
etorkia hitz honek," flip out", eta RAEk ere anglizismotzat aitortzen du. Ez dezagun ahantz ingelesez ere hitz arrunt edo lagunartekotzat ezagutua dela.
|
|
|
Berez drogen eraginez begitazioak, irudipenak edo" aluzinazioak" izatea edo burua galtzea adieraztea
|
du
gaztelaniaz baliorik behinena; adiera horrekin sartu bide da gaztelaniara eta balio hori aitortzen diote oinarrizko adieratzat. Baina begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi, bai gaztelaniaz eta berdin euskaraz; baina harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik.
|
|
|
Baina begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi, bai gaztelaniaz eta berdin euskaraz; baina harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik. Eta drogen eraginaz
|
duen
kidetasuna gazt. ‘alucinar’ aditzak ere salatzen du, ordea.
|
|
|
—Beste hitzik ba al
|
dugu
flipatu esateko?
|
|
|
Zer dela eta? Lilura berezia
|
duelako
hiztun multzo baten tzat, bereziki hiztun gazteentzat. Mailegu hitza izateak berak ematen dio bizitasuna, adierazkortasuna, berniz berezia.
|
|
|
Euskaraz diren ordainek ez
|
dute
, hiztun horientzat, flipatu hitzak duen lilura. Diferentziak berak ematen dio indarra, moda berriekin gertatu ohi den antzera.
|
|
|
Euskaraz diren ordainek ez dute, hiztun horientzat, flipatu hitzak
|
duen
lilura. Diferentziak berak ematen dio indarra, moda berriekin gertatu ohi den antzera.
|
|
|
Baina badira beste adizki batzuk, ordea, gaurko hiztunok erabili izan ez arren, edo ia edo osorik galduak egon arren, tradizioa
|
dutenak
, batzuk XX.
|
|
|
—Susmoa
|
dut
, udaberrian etorri eta udazkenean joan doazen enaren antzera, etorri eta joaneko hitza bihurtuko dela flipatu. Euskal hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi batez super, hiper, mega bezalako graduatzaileek hartu zuten bezala.
|
|
|
Hirugarren aukera bat azarri hitz zaharra berreskuratzea
|
genuke
. Baina u:
|
|
|
Azarri denaren kualitatea azarkuntza
|
genuke
berez, baina tradizioan kualitate positibo modura gehiago azaltzen da. Errefrau zaharrak dioen bezala:
|
|
|
—Novato gazt. hitzaren oinean novo, nuevo adjektiboa eta ATO atzizkia
|
ditugu
, adjektiboaren kualitate edo ezaugarria duen pertsona adieraztekoa.
|
|
|
—Novato gazt. hitzaren oinean novo, nuevo adjektiboa eta ATO atzizkia ditugu, adjektiboaren kualitate edo ezaugarria
|
duen
pertsona adieraztekoa.
|
|
|
Sinonimo ugariak
|
ditu
gaztelaniaz: " principiante"," bisoño"," prime rizo"," principiante"," novel"," inexperto"," inhábil"," neófito"," apren diz" eta beste gehiago.
|
|
|
" principiante"," bisoño"," prime rizo"," principiante"," novel"," inexperto"," inhábil"," neófito"," apren diz" eta beste gehiago. Eta ezaugarri bera
|
dute
ia guztiek: egoera baten au rrean edo jarduera jakin baterako oraindik ez ikasirik, ez jakiterik beregandu ez duena.
|