|
2005
|
|
|
Ez litzateke lehenengo aldia izango. Adituek uste
|
dute
XX. mendeko hiru gripe pandemia handiak —Espainiakoa, 1918koa, Asiakoa, 1957koa edo Hong Kongekoa, 1968koa— gizakiak eta animaliak dituzten birusek eragin zituztela. Eta ezin da gauza handirik egin hori saihesteko.
|
|
|
Titonek aitortzen duen bezala," oraindik ere aztertzear dago Humboldten hizkuntz kontzeptuaren aberastasuna", zeinek" hizkuntz gaitasunari" eta ez" hizkuntz produktuari" garrantzia ematen dion195 Zentzu honetan aipatzekoa da, baita ere, bere zenbait ideiak badutela ere zeharkako jarraipenik L. S. Vygotsky rengan, hau da, ikerketa eremu honetan hain garrantzitsua den ikertzaile batengan196 Era zehatzago batean, azkenik, gure autorea egungo hizkuntzen ikas irakaskuntzan nabarmentzen den planteamendu funtzional komunikatiboaren aitzindari bezala kontsidera dezakegu: azken
|
hau
XX. mendeko 70eko hamarkadan sortzen da eta, hain zuzen," hizketa ekintzen teorian" (J. L. Austin, J. R.
|
|
2006
|
|
|
Hipnosiak sona handia
|
zuen
XX. mendearen hasieran, eta hainbat gauzatarako erabiltzen zen; gaixotasun psikosomatiko eta hipokondriakoak sendatzeko, batik bat. László gaztea hipnotizatzaile ona zen, agidanean, eta berehalako arrakasta izan zuen Budapesteko gizarte aberats eta snob aren artean.
|
|
2008
|
|
|
Bai, ez dakit, eta gainera, garai gogorrak bizi ditugu. Baina ez dakit lehenagokoak baino gogorragoak diren, ez dakit narratiba handiekin hobe biziko ginatekeen, ez dakit hau hobetzerik badagoen, ez dakit hobetzeko metodorik baden, ez dakit arau unibertsalik baden, ez dakit esaten
|
duten bezala
XX. Mendea menderik krudelena izan den.
|
|
2010
|
|
|
Soilik hala eskatzen duten lurraldeetan, hizkuntzaezagutzari buruzko galderak txerta daitezke, baina betiere hizkuntza erregionalei buruz, argi eta garbi beheragoko mailan jarrita; izan ere, inolaz ere ezin da gaztelania maila berean jarri, ezta formalki soilik izanda ere. beste behin ere, espainiako demolinguistikaren eta lehen munduko gainerako estatu guztietan aplikatzen denaren arteko aldea erabatekoa da. gainerako estatuetan, erroldan hizkuntzari buruzko galderak txertatzen direnean, gehiengoaren hizkuntza edo komunikazio hizkuntza hizkuntza bat gehiagotzat jotzen da, nahiz eta biztanleriaren ehuneko laurogeita hamarren berezko hizkuntza izan, adibidez. demolinguiSTiKa eTa geolinguiSTiKa: oinarrizKo eKarpen BaT normalizazioraKo ez nuke gehiegi luzatu nahi erakutsiko ditudan bi mapak aurrez azaltzen. ziurtzat jotzen dut irakurleen zati batek izango zuela inoiz esku artean nire liburuetakoren bat (euskaltzaindiak argitaratuak). lan horiek ezagutzen ez dituztenentzat, azaldu behar
|
dut
XX. mendeko soziolinguistikan ezinbestekotzat jotzen dudan betebehar baten alde egiten dela, aurkezten ditudan ezagutza mapen bidez; hau da, hizkuntza gutxituaren gizarte ezagutza lurraldetik ahalik eta gertuen kokatzearen alde. normalizazio prozesuetan gai hori funtsezkoa dela uste dut, baina ez naiz azalpenetan luzatuko. hizkuntza politikarik onena gizartera egokien eta modurik hurbilenean egok... lurraldera ahalik eta gehien hurbiltzea, eta hizkuntza gutxituaren presentziari buruz ahalik eta informaziorik zorrotzena ematea. hauxe da, beraz, nire proposamena:
|
|
|
Bigarren Guda Karlistarenamaieraren ostean, 1885ean hain zuzen, «erbesteratu» aditz forma gehitu etazabaldu zen ere euskararen idatzitako literaturan, hortaz, ahozko tradizioan hizkuntzak aurretik ezagunak zituen formak ditugula onartu behar. Liburu honetanlanduko
|
ditugun
XX. mendeko gertakizun historikoek «erbeste» erroko «erbesteratze» aditz izena izan zuten fruitutzat; izan ere, 1952 urtean du Ibon Sarasolahizkuntzalariak lehen aldiz katalogaturik forma hau1 1820an lehen aldiz idatzizerabilitako forma dugu «erbestetar» (atzerritar). Azkenik, erbesteratuen penak etaegoera tamalgarria adierazteko «erbestetasun» hitza ezagutu zuen geure hizkuntzak1802an2.
|
|
|
Aski ezaguna
|
dugu
XX. mendearen hasierako euskal olerkigintzak, 30eko hamarkadako Euskal Pizkundea deituriko gailurrera garamatzan tartean, garapen bideari ekin ziola. Nekez ikus daiteke euskal literaturaren historian hau bezalako beste sasoi narorik olerkigintzaren alorrean, ez idazle kopuru aldetik ez eta lan kopuru aldetik ere.
|
|
|
" Afrikarik gabe, Frantziak ez
|
du
XX. mendeko historiarik". 779
|
|
2012
|
|
|
Autobiografia izanda, nobela ematen du, ezin baita sinetsi ere bertan irakurritakoa. Liburu hau maisulan bat da, askok uste
|
dute
XX. mendean idatzi ziren liburuen artean hauxe dela punta puntan daudenetako bat. Ehunka aditu eta idazle ospetsu izan ditu liburu honek defendatzaile sutsu:
|
|
|
Santi Onaindia karmeldar amorotoarra
|
dugu
XX. mendeko beste itzultzaile handi bat. Guztira 45 bat autoreren lanak euskaratu zituen, literatura lanak ez ezik, baita bestelakoak ere:
|
|
|
teknologia berrien erabilerak esaterako. Azken horri dagokionez, kontuan hartu behar
|
dugu
XX. mendean kulturaren industriari botere handia emandion faktore bat zera izan dela: komunikabideen kontzentrazioa eta norabidebakarreko izaera (igorle bat eta hartzaile asko), masa komunikazioa izenez ezagutudena, alegia.
|
|
|
Beraz, Europaren ikuspegitik, ez dugu hazkunde arazoa bakarrik, badugu banaketa arazoa ere, ekonomian berria ez den arazoa, bestalde. Nahikoa
|
dugu
XX. mendeari begiratu bat ematea: hazkunde erritmo bera izan zuten ekonomiak eta herrialde batzuen eta besteen arteko aldeek.
|
|
2014
|
|
|
Eta jakin badakigu, feminismoaren eragina euskaltzaletasunean eta euskal kulturan berankorra izan dela, besteak beste, bi arrazoi hauengatik (Retolaza 2012a): batetik, abertzaletasunarendiskurtso hegemonikoak beste edozein diskurtso sozial eta kultural bere zerbitzurajarri
|
zituelako
XX. mendearen hasieran, mugimendu feministak haziak erein zituengaraian?; bestetik, pentsamendu feministaren hedapena batez ere gaztelaniaz zeinfrantsesez garatu zelako XX. mendearen hasieran, eta euskaltzaletasunak tradizioarieustea izan zuenez helburu nagusi, diskurtso eta ikuskera berritzaileentzat zirrikiturikez zen egon. Gainera, musikari batek kulturan eragina izan dezan, musikan eginikoekarpenaz gain, diskurtso publiko bat eraikitzea ere beharrezkoa da, gizarteerreferente egingo bada.
|
|
2015
|
|
|
Zuri beltzetik kolorezko argazkietara, badira tonalitatetik haragoko aldaketa handiak. Erdigune historikotik kanpo, zerikusi gutxi
|
du
XX. mende hasierako Iruñeak gaur egungoarekin. 1924an ireki ziren, azkenean, hiria inguratu eta itotzen zuten harresiak.
|
|
2016
|
|
|
|
dituzuen
XX. mendeko euskal poesiagintzakoak bilduta, zerrenda egokia osatu al duzue zuen
|
|
2017
|
|
|
Eskola maisu batek, Manuel Pradellsek. Errepublikanoa eta progresista, Arabar Lautadako herrixka batera deserritu
|
zuten
XX. mendearen hasieran bere ideia aurreratuengatik, eta hantxe kokatu zen, Gasteizko hiri kontserbadorea, apaiz eta militarren plaza, kilometro gutxira zuela.
|
|
2018
|
|
|
Goren mailako lau euskaltzain
|
ditugu
XX. mendean barrena, hizkuntza indarberritzearen ardatza belaunez belauneko iraupen bideetan jarri dutenak: Seber Altube, Koldo Mitxelena, Joshua Fishman eta Mikel Zalbide.
|
|
|
Eta abangoardia artistiko guztia garaiko puritanismoarekin nahastuta kaos frenetiko batean. Orduko hartan, azken mendearen irakurketa bat egin nahi izan zuen, fikzioaren bidez. Hobsbawmen gisako liburu bat egin beharrean, literaturaren bitartez azaldu nahi
|
zuen
XX. mendeari buruzko bere ikuspegia. Historia publiko zabaletik urruntzen ari zenaren sentipena zuen, jada inor ez zela historiaz kezkatzen.
|
|
2019
|
|
|
Menéndez Pidal 10 baina ondoren Donostian argitaratu zen, 1922tik aurrera EI SEVen aldizkari ofizial gisa. J. Urquijoren edizio eta facsimileei esker eskura
|
zituzten
XX. mendeko euskaltzaleek Aro Modernoko literatura eta historia lanak. Bere euskal biblioteka munduko baliotsuenetakoa zen.
|
|
|
1992). Fukuyamaren hipotesiaren arabera, mendebaldeko demokraziaren ideiak eta liberalismo ekonomikoak munduan nagusitasuna lortua
|
zuten
XX. mende amaieran. Haren ustez, ideologia alternatiboak goitik behera jausiak ziren errepublika sobietikoen egituraren erorketarekin batera.
|
|
|
XXI. menderako sozialismoaren eraikuntzak
|
badu
XX. mendeko esperientzietatik zer ikasi. Balantze azkar bat eginez bi ikaspen orokor jasoko ditugu hemen.
|
|
2020
|
|
|
ibaia eta bere errekastoak, itsasbazterra, mendiak, basoak, baserriak, herrixkak. Bidasoko margolarien paisaia margolanek originaltasun handienetakoa
|
dute
XX. mendeko euskal margolaritzaren barruan. Moneten esaldia gogoratuz, paisaia une bateko inpresioa baino ez da haientzat.
|
|
2021
|
|
|
2 Uste
|
dugu
XX. mendeko sozialismo errealak lorpen handiak egin zituela eta horri aitortza egitea tokatzen zaigula. Beste alde batetik, uste dugu sozialismo errealaren herentzia modu kritikoan jaso behar dugula, begi bistakoa baita ez zuela lortu sozialismoa egonkortzea eta gizarte komunista errealizatzea.
|
|
|
Euskal literaturarekin eta euskalgintzarekin harreman estua izan ez
|
duten
XX. mendera arteko euskal herritarrak. Ponte izenak ez dira euskarazko grafiaz idatziko, haiek egokitu ez badituzte.
|
|
2022
|
|
|
Eta arginahia ere esan izan zaio hizkera batzuetan. Karmelo Etxegarai azpeitiarrak esaldi borobil hau idazi
|
zuen
XX. mende hasieran: " Egunsentia dato rrenean lehenbiziko azaltzen dan arginahi, iluntasunak urratzen oraindik ez dakion haren antzekoa" (sarrera, Domingo Agirreren Auñemendiko Lorea).
|
|
|
Kontuan hartu behar dugu antzerkia garai hartan propaganda politikorako tresna bihurturik genuela. Gogoan izan behar
|
dugu
XX. mende hasieran migrazio mugimenduak egon zirela, batez ere Bizkaian, eta ikuspegi arrazista horrek garaiko migrazio mugimendu horien testuinguruan puztu zen (baita Europako pentsamendu korronteen altzoan ere).
|
|
2023
|
|
|
oroitarrietako hitz horiengatik edo, Verdunen eta mundu erdian ipar euskal herritar asko hil zirela, 6.000 lagunetik gora, populazioaren %3a, barnealdeko herrietako gazteen %25a, zaurituak aparte. Milaka gaztek desertatu eta mugak gainditu ohi
|
dituzte
XX. mendean.
|
|
|
Axularren prosaren zale eta ikerle, Gero ren egilearen prosa erreibindikatu zuen Villasantek, bere jardunarekin frogatuz zenbat balio
|
zuen
XX. menderako eta zenbat balio duen mende honetan. Baina aipatu meritu guztiak eta gehiago dituen arren, atarian esandakoa:
|