|
2000
|
|
|
Ezinbestean, eguraldia du hizpide jarraian. Eta, horretan ari dela, trumoitsu dagoela adierazi nahian edo, zeru berundua esamoldea erabiltzen
|
du
euskara gazteleratuz. Zeru berundua, ahoan dastatzen dut metafora.
|
|
2001
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. ...itakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua, gure hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten
|
du
euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Otxandiarra izan zitekeen, bere ustez, hil aginean zegoen euskarak behar zuen sostenguetarik bat, poesiaren arnasaz biziberrituko zuena. Campionek, eta ez genuke hau sekula ahaztu behar, Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten
|
du
euskararen egoera, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa. Eta berak ezin euskaraz adieraz zezakeen deitorea besteren ahotik, santugile baten ahotik, entzuten zuen bizkaieraz.
|
|
|
Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu. Halaz guztiz ere euskal liburuak ez dira egin Euskal Herri osorako (eta hemen Euskal Herri osoak esan nahi
|
du
euskaraz egiten ziren eskualdeak), baizik zati edo herrialde baterako. Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan.
|
|
|
Diglosia, da ahoa bete belarrietaratzen diguten deiadarra, eta nik ere diglosia diot. Dena den, menderen mende iraun
|
du
euskarak, diglosia hori gorabehera eta iraun du jendearen ahoan, izkribuz ez bazen ere, hori izan delako lehen hizkuntza, beste guztien parean" gurea", ez" gureena". Hain beharrezko ez ziren gauzetarako, idazteko, adibidez?
|
|
|
Guztiok, ezjakinean edo jakinaren gainean? irakasle genuena galdu dugu guk eta zeukan haberik sendoenetariko bat galdu
|
du
euskarak. Euskal literaturaren oroitzapenak lurrean diraueino ez da noski itzaliko haren izena eta omena.
|
|
2002
|
|
|
Nire ustez, euskal gobernu guztiek euskararen alde egin duten apustu garbiagatik. Eusko Jaurlaritzari esker
|
du
euskarak duen presentzia, euskal gobernu guztiek, batak bestearen ondoren, egin duten ahaleginagatik. Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarrari, bistan da, parlamentuei baitagokie legeak egitea, kasu honetan hizkuntzaren inguruko legeak egitea.
|
|
|
hemen, esaldiak," eta abar luze bat" eskatzen zidan, baina ez naiz erori tentaldi horretan, jabetu zarenez, etabarrak euskaraz neurrikoak izan baitira beti. Eusko Jaurlaritza alde izan
|
du
euskarak. Eta oro har, paperean bederen, abertzaleen eskuetan egon izan diren gainerako administrazioak ere, beste alderdiek ez baitute honetan gehiegi egin, egia aitortzen baldin badugu.
|
|
|
Zertako gainera? Erregistro berriren bat beretuko
|
du
euskara landuz. Ez dut argi ikusten hori, etxetik har baitezake erregistro hori.
|
|
|
Eta nolatan orduan ez zen dena ilunpe eta hotzikara, orain ere, hizkuntza artatu eta zaindu nahi dugula eta, Buletin ofizialak euskaraz irakur ditzakegun honetan, eta Windows bera ere euskaraz erabil dezakegun garai honetan (egin ote
|
du
euskarak horiek baino aurrerapen nabarmenagorik?, azkarki aitzinatu gara, bistan denez, programa informatikoak itzuliaz) beldur naiz euskal gaietan gauzak ez diren denak xalo eta laño, bizitzaren tolesgabetasunaren eskutre. Beldur naiz euskara ez den Bartoloren iturri garbi hartako ardotxo txuria, baizik, batzuetan bederen, gure bidexketan zangopean zapaltzen dugun istil beltzaren antzera aspalditik geldirik dagoen ur uherra, Maritxuri bigarren ahapaldira iritsi aitzinetik halako higuin zerbait ez bada, bai kezka bederen, sorraraziko liokeen kalte eta gaitz iturriaren isuria.
|
|
|
Baina bere liburuetan beste arrisku berri batzuk aipatu dituzte. Zuazok bere kezka erakutsi
|
du
euskararen batasuna gertatu denetik. Ez batasuna beharrezkoa ikusten ez duelako, berarentzat aski aurrerapauso handia izan delako batasuna egitea, hori ez da ukatzen ahal.
|
|
|
Eta gainera, euskara eredu zehatz bat eraman zen, gramatika eta hiztegi berriak lagun zituela. Baina horrek kostu handia izan
|
du
euskararentzat: euskaldunak betitik izan duen sena, hizkuntza baliabideak arazorik gabe garatzeko izan duen sena, galdu egin da.
|
|
|
Gaztelaniak euskarari ekartzen dion zama salatzen zen Sarasolaren liburuan. Geroago, Koldo Zuazok ere argitaratu
|
du
Euskararen sendabelarrak (Alberdania, 2000) izeneko lana, irakurtzeko liburua hau ere: gure euskara, euskara landu hori, sarriegi ahul eta endelua da, indarrik gabea eta motela, hitsa eta zuhaila, batasunaren izenean batu behar direnak eta ez direnak batu ditugulako, euskalkien ñabardurak eta hizkera bizien zaulitasun goxoa atzenduz.
|
|
|
Beste anitzek izan baitute gai hau hizpide eta ez dirudi euskaltzaleak gehiegi diren honegatik behin eta berriz. Gotzon Garatek ere esaten
|
du
euskara" ahuldu, sorgortu eta gaixotasunak hartua" dagoela (Jakin 2000, azaroa abendua).
|
|
|
Sinboloa baita garrantzizkoa, ez azpian dagoena, eta hortaz, kuota betetzearekin aski baita. Batek erdaraz aldarrikatzen duenean euskararen garrantzia, inoiz ere ahaleginik txikiena egin gabe berak edo bere seme alabek euskara ikas dezaten, sinbolo gisa erabiltzen
|
du
euskara. Produktuek, herri honetan, elebiko azala behar dute.
|
|
|
ez gaude lehen bezala, kontura gaitezen. Koldo Zuazok uste
|
du
euskara ñabardura gabe ari dela garatzen eta geratzen, eta Jesus Rubiori iduritzen zaio euskara itolarrian dagoela, berez duen barne egiturak oztopo handiak jartzen dizkiolako komunikatzeko zereginari. Ez dira bakarrak hizkuntza kontuetan, lehenago igartzen zen optimismoaren parean, aski kezkati ageri zaizkigunak.
|
|
|
Erdarazko literaturak ez bezala, unibertsala izatea beste erremediorik ez
|
du
euskarazkoak: kapital literarioa meta  tzen jarraitu behar du, munduko literaturen artean bere lekutxoa finkatu nahi badu; auzia oso argi azaltzen du, beste literatura batzuen kasuak aztertuz, Pascale Casanovak La République mondial des Lettres duela gutxiko bere liburuan.
|
|
2003
|
|
|
baserritar eta jende pobreari propio zuzenduta daudelako. Horrela, adibidez, Añibarrok gaztelaniaz azaltzen
|
du
euskaraz idatzi duela" para la pobre gente labradora a quien más principalmente se dirige este papel". Eta, oro har, euskarazko literatura erlijioso osoa dago jende xumeari zuzendua, eta ez aberats boteretsuei, J.A. Mogelek bere Eracasteacen sarreran era adierazgarrian dioen bezala:
|
|
|
Euskara aberri bat da, ia erlijio bat36". Ikusten dugunez, euskaldun jaio bizi hil bidean, zulo handiak daude gaur egun. Inoizkorik eta autobiderik onena omen
|
du
euskarak egun, baina zuloak ikaragarriak dira.
|
|
|
Euskarazko kognizio eta alokuzio indibidual nahiz publikorik gabe, gaitz
|
du
euskarak zulotik gora egitea. Elitearen isla mediatiko euskaldun barik, ze botere harreman gara dezake euskarak diglosiaren basamortuan?
|
|
|
Elitearen isla mediatiko euskaldun barik, ze botere harreman gara dezake euskarak diglosiaren basamortuan? Inperialismo kulturala pairatzen
|
du
euskarak bere etxean bertan, eleaniztasun demokratikoaren izenean.
|
|
2006
|
|
|
Zer egiten
|
du
euskara teknikariak?
|
|
|
Baina itzul gaitezen harira: zer egiten
|
du
euskara teknikariak. Lehenago ere emana dugu euskara teknikariaren lanbidearen definizioa, eta horrek berak erantzunen liguke galdera.
|
|
|
Horietako bat dugu euskara, geurea. Eta horrexek bihurtu
|
du
euskara hizkuntzalari eta pentsalari ugariren aztergai. Bitxia delako, bitxia denez, mendebaldeko Europan gisa horretako hizkuntza gertaera.
|
|
|
Orain erraza da hori esatea, noski, behin denok ohartuta. Baina garai batean ez zein hain bistakoa, eta atzera begiratuz gero, azkeneko urteotan behintzat, ematen
|
du
euskara hedatu eta normalizatzeko ahaleginean kantitatetik kalitatera joan garela. Hau da, aurrena hiztun berriak sortzeko ahaleginari eman zitzaion lehentasuna, eta, ondoren, hiztun berriak eta tipologia berriak sortu ahala, kalitateari ere begiratu beharraz ohartu gara.
|
|
2007
|
|
|
Izen horien eta antzeko batzuen arrakastaren arrazoia bereizteko borondate politikoa izan da (Bitxiagoa dena, Allo, Leyre eta Javierren egiazko baliokideak, Alu, Leiuri eta Exaberri, hurrenez hurren, baztertu ziren, pragmatismoagatik: lehenbizikoak oso soinu zakarra
|
du
euskaraz eta, beste biei dagokienez, ez zen komeni ehunka Leire eta Xabierrekin, saiakera honen egilea barne, sobera estu ibiltzea erdarazko izenak izateagatik, grafia zaharrean idatziak). Tirabira askoren ondoren," elebitasuna" lortu da toki askotan:
|
|
2008
|
|
|
(Odola gaiztotzen hasi zait, baina ari naiz ikasten asmo onari begiratu eta esan gaiztoari entzungor egiten). Horrezaz gainera, horrek erakusten omen
|
du
euskarazko hitzek bere baitan duten jakinduria. Gizon on jator jakintsuak zinez egiten duena da:
|
|
2009
|
|
|
Baina badut ustea nazionalek euskara beharrezkotzat sentitu eta gozatzen eta erabiltzen badute, bermatua izango duela, nola edo hala, neurri batean edo bestean, etorkizuna. Hori
|
du
euskarak hil edo bizikoa. Garbi eta hitz gutxitan esateko:
|
|
|
Nafarroaz ari garela, euskara biziberritzeko prozesuan, modu batean edo bestean, beti presente egon ohi den beste alderdi bati lotuko gatzaizkio. Maximalismo lasterzaleen eta minimalismo motelzaleen arteko lehia bere berea
|
du
euskararen plazak. Batzuentzat gutxiegi dena, beste batzuentzat gehiegi izan ohi da.
|
|
|
Euskararen erabileraren aldeko pausoa euskal hiztunen erantzukizuna da, lehenik eta behin. Izan ere, etxetik euskal hiztun direnek ohikotasunez eta lehentasunez erabiltzen ez badute, eta bigarren hizkuntzatzat ikasi dutenek gero eta modu naturalagoan bereganatzen ez badute, eta euskara tresna eroso eta baliagarria ez badute, eta, halaber, barne motorra ere bera ez badute, ezer gutxi aurreratuko
|
du
euskarak, nahiz eta erruz gehitu ezagutza indizea.
|
|
|
Guztiz berezkoa izan
|
du
euskarak, betidanik, hitzaren zentzu ludikoa. Horra hor bertsolaritza, komunikazio estrategia eta jolasa era miresgarrian lotzen dituen artea, esaten ari naizenaren adibiderik egokiena.
|
|
|
eredu berri baten arabera eraiki beharra dago aro berri honetako hizkuntza politika, eta erakargarritasuna da eredu berri horren osagai nagusia. Bestela esanda, ezagutzatik erabilerarako jauzia ematea baldin bada gure erronka nagusia, euskararentzako bizi giro nahikoa eta erosoa bermatu nahi baldin badugu, euskal herritar gehienak gogatzeko gauza den hizkuntza eguneratu, malgu eta adierazkorraren irudia eskaini behar
|
du
euskarak. Eta, jakina, irudia ez ezik egitatea.
|
|
|
Euskararen eta erdaren, gaztelania nahiz frantsesaren? arteko distantzia linguistikoa dela medio, ahalegin handia eskatzen
|
du
euskararen ikaskuntzak. Esaterako, Hizkuntzen Europako Erreferentzia Markoko B2 ikasmaila eskuratzeko aurreikuspenen arabera, hainbat hizkuntza ikasteko behar diren ikastorduak [29] honako hauek dira, gutxi gorabehera:
|
|
|
Diglosia mota horrek berekin darama euskara erabilera hizkuntza nagusi duten guneen beharra [31]. Halaber, birritan aipatua dugun Euskara 21 gogoeta prozesuaren ondorioak eta proposamenak jasotzen dituen azken txostenak [32] bereganatu egiten du diglosia aurreragarriaren (edo diglosia atxikigarriaren) kontzeptua eta argi jasotzen
|
du
euskararen arnasa guneak eraiki eta babestearen aldeko proposamena.
|
|
|
Bi hizkuntzei maila bereko estatusa aitortzeak eskatzen
|
du
euskara ere lan hizkuntza izatea. Zenbait arlotan eta gunetan, euskara izango da hizkuntza nagusia (gehien erabilia esan nahi da), eta beste zenbaitetan, gaztelania; bistan da gaur gaurkoz oro har, Euskadi osoan, askoz gehiagotan izango dela gaztelania euskara baino, baina gaur bertan ere lorgarria da zenbait gune eta esparrutan euskara izatea gehien erabilia.
|
|
|
Aipatutako arlo horietan duen indarrak erakusten baitu zenbateraino atxiki zaizkion gizabanakoak hizkuntzari. Esandakoak bete betean balio
|
du
euskararentzako ere.
|
|
|
2008ko datuen arabera, gaur egun sare publikoan ari diren irakasle guztien ia %80k egiaztatua
|
du
euskaraz irakasteko gaitasuna [61], eta beste %6k komunikazio arrunta euskaraz izateko gaitasuna. Sare pribatuan, nahiz eta berealdikoa izan egindako aurrerakada, apalagoa da errealitatea, %63 baita C maila egiaztatua duena, eta %4, berriz, B maila egiaztatu duena.
|
|
|
Etengabeko gizarte aldaketek, ordea, premia eta apeta komunikatiboen aldaketak dakartzate ezinbestean. Errealitate berri horietara egokitzen asmatu behar
|
du
euskarak, etorkizunik izango badu; ahantzi gabe errealitate hori, gainera, abiadura handiko aldaketa dela.
|
|
|
Guztira, beraz, hirurogei telebista gehienez. Titularra pribatua denean, gutxienez telebistaren barrutiko elebidunen portzentajearen neurriko presentzia izango
|
du
euskarak, inoiz ez gutxiagokoa, eta titularra publikoa denean (udal entitate bat, esate baterako), gutxienez %50eko tokia izango du euskarak, eta hortik gorakoa elebidunen portzentajea altuagoa baldin bada. Gutxieneko portzentaje horietatik gora erabil dezakete euskara telebistek, euskara hutsezko telebista egiteraino.
|
|
|
Guztira, beraz, hirurogei telebista gehienez. Titularra pribatua denean, gutxienez telebistaren barrutiko elebidunen portzentajearen neurriko presentzia izango du euskarak, inoiz ez gutxiagokoa, eta titularra publikoa denean (udal entitate bat, esate baterako), gutxienez %50eko tokia izango
|
du
euskarak, eta hortik gorakoa elebidunen portzentajea altuagoa baldin bada. Gutxieneko portzentaje horietatik gora erabil dezakete euskara telebistek, euskara hutsezko telebista egiteraino.
|
|
|
Izan ere, ondoko hizkuntza indartsuek eskaintzen dituztenak ez eskaintzeak ez
|
du
euskara galbidean jartzen, ezta gutxiagorik ere. Iraupena segurtatzeko eta modu sendoan hazten jarraitzeko bideetariko bat hain zuzen ere ez ote da ondoko hizkuntza nagusiek eskaini ez baina euskal hiztunek gogoko dutena eskaintzea, eta haiek eskainitakoaren antzeko zenbait gauza modu propioan eta euskal hiztunen gogoen arabera landuta eskaintzea?
|
|
|
Elebidunen ehunekoa gero eta handiagoa denez gero, ezinbestekoa
|
du
euskarak erabilera eremuak sendotzea eta berrietan leku gehiago irabaztea, kontsumitzaile potentzialak, etengabe gehituz doazen kontsumitzaile potentzialak?, neurri batean bada ere, kontsumitzaile erreal bilakatuz. Hori, ordea, irabazi egin behar da; edo hobeto esanda, hedabideen erronka nagusia, hori irabaztea delakoan gaude.
|
|
|
Zeinahi izanda ere praktikan jartzen den hizkuntza politika, eraginkor izan nahi badu, helburu guztien artean helburu nagusi izango ahal
|
du
euskararen ezagutza eta erabileraren arteko tartea pixkanaka gutxituz joatea, eta euskararen errealitate sozialaren argitan, gainera, tarte hori batez ere esparru ez formaletan murriztea, hots, lagun artean, auzo giroan, etxeko salan eta hedabideen kontsumoan. Alde horretatik begiratuta, azken urteotan lortutako elebidun gehikuntzak neurriko jarraipena luke hedabideen kontsumoan.
|
|
|
Ondorioa bistan dagoela uste dugu: euskarazko hedabideek gaztelaniazkoekin lehiatu behar dutenez, gaztelaniazkoei gozopilaren zati bat kentzen asmatzea izan behar
|
du
euskarazko hedabideen helburu nagusia. Euskarazko hedabideek badute eurak bakarrik partekatzen duten gozopila:
|
|
|
Eta hirugarrenik, 80ko hamarkadan uste genuenaren kontra, eskolak berak bakarrik eta berez ez
|
du
euskara indarberritzea ekarriko. Eskola garrantzitsua da, oso garrantzitsua gainera, baina, beste ororen gainetik, familia da belaunaldien arteko hizkuntza transmisioaren oinarri nagusia.
|
|
|
gaztelania nahiz euskara erabili behar direla, eta horiek ez ezik ingelesa eta beste hizkuntza batzuk ere. Horrek esan nahi
|
du
euskara eta gaztelania biak onartu behar direla unibertsitatean hizkuntza beharrezkotzat, eta normaltasunez hartu behar dela zenbait mintza jardun akademiko, eskola, hitzaldi, modulu eta mintegi gaztelaniaz edo euskaraz edo ingelesez bakarrik eskaintzea. Gaztelaniaz egiten den guztia euskaraz errepikatzetik ez, baizik eta aipatutako beharrezkotasun eta beregaintasun hori bi hizkuntzei (edo, beste neurri batean, hirugarren batzuei) aitortzetik eraiki daiteke bi hizkuntzen arteko estatus berdintasuna.
|
|
|
Euskaraz bizi nahi dutenek eta gaztelaniaz bizi nahi dutenek, denek elkarrekin, ez inor ezta hizkuntza bat bera ere zapuztu edo gutxietsi gabe, eraiki behar dute demokrazia linguistikoa. Adostasunen eta desadostasunen dialektika ez
|
du
euskarak itoko, baina ez dadila euskara bera izan desadostasunen biktima. Zabaltasun horrek baldintza bat betetzea eskatzen du, ezinbestez:
|
|
|
Bien arteko oreka aurkitzearena da irtenbiderik zailena eta konplexuena, baina bidezkoa eta eraginkorra den irtenbide bakarra. Konfrontazioaren bidetik jai du hizkuntza pluraltasunak, jai
|
du
euskarak. Elkar ulertzearena eta ados jartzearena da bidea.
|
|
|
gizartearen borondatea. Gizarteak berak erabaki
|
du
euskara bultzatzea. Urte hauetako esperientzia kontuan hartzen badugu, hortaz, badira arrazoiak baikor agertzeko gertatutakoaz, denok ikus ditzakegun alderdi ilunak goiti beheiti.
|
|
|
Nolanahi ere, hizkuntza jarreren eremutik diskurtsoenera itzulita, esan dezagun batzuk eta besteak euskarara hurbiltzeko balio duten argumentu guztiek beren tokia izan behar dutela, modu baztertzailean planteatzen ez diren neurrian behintzat. Euskal gizarteak joera politiko eta identitate guztietakoen etxe propioa izan behar duen antzera izan behar
|
du
euskarak ere gu guztion tresna. Horregatik izan behar dute tokia nornahirengan euskararekiko atxikimendua pizteko edo sendotzeko balio duten argumentu guztiek, euskara egiazki bere egiteko ez baitio inork bere pentsamoldeari uko egin behar.
|
|
|
Asmatu behar da euskaratik urrun dagoenari helarazten merezi duen zerbait galtzen ari dela. Jendeak gogoko duen ezeri eta bere pentsaerari uko egin beharrik gabe hurbildu behar
|
du
euskarara, eta, batez ere, gogoko ez duen ezer euskararen mozorropean irentsi beharrik gabe. Horretan du, gure ustez, berealdiko zeregina euskalgintzak osorik.
|
|
|
Adostasun sozial eta politikoa da, erakargarritasunarekin batera, ezagutzatik erabilerarako zubia den atxikimendua eraikitzeko zutoin ezinbestekoa. Euskararen auzia euskararena bainoago hizkuntza bizikidetzaren auzia baldin bada, gizarte elebiduna baldin bada helburua, eta helburu den gizarte elebidunaz ulertzen dena ez bada bi hiztun elkartez osaturiko gizartea baizik eta euskara eta gaztelania, biak, neurriren batean erabiltzen dituen komunitate bakarreko gizartea, orduan gizarte osoak nahitaez ados jarri behar
|
du
euskara indarberritzeko prozesuaren gainean. Ados jarri behar dute kolore politiko ezberdinetakoek, eta kontuan hartu behar dira, nahitaez, elebakarrak ere.
|
|
|
Adostasun sozial eta politikoa hil edo bizikoa
|
du
euskarak bere erabilera indartuko bada eta berarekiko atxikimendua areagotuko bada. Euskara indarberritzeko prozesuaren arrakasta bermerik handiena adostasuna da.
|
|
|
Integratzailea, asimilazioarekin zerikusirik ez duena, izan behar du euskal gizartearen jarrerak. Beldurrez begiratzen badiegu, euskararentzako mehatxu eta arrisku moduan ikusten baditugu, jai
|
du
euskarak, gaztelaniaren erosotasunean aurkituko baitute aterpe.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, berebiziko garrantzia
|
du
euskararen presentziak sarean. Baina ez, askotan erabili ohi dugun diskurtsoaren arabera, hor ere egon behar delako, ez; hor egon gabe, euskara arnasarik eta etorkizunik gabe geldituko delako baizik.
|
|
|
Diogunaren lekuko, aski da Wikipediara begiratzea. Entziklopedia horretako artikuluetan erabiltzen diren hizkuntzen sailkapenean, hiztun kopuruaren arabera legokiokeena baino toki goragokoa betetzen
|
du
euskarak. Wikipedian, dagoeneko, badira berrogeita hamar mila artikulu euskaraz.
|
|
|
Konektatuta daude, bizileku naturala dute, hori baitute mundu propioa. Horrexegatik
|
du
euskarak beharrezkoa" Interneteko hizkuntza" izatea. Duela urte gutxi arte, estatu hizkuntza izatea zen munduan hizkuntza pisuduna izateko baldintza nagusia, baina gero eta erabakigarriagoa izaten ari da sareko hizkuntza izatea, eta hala izango da etorkizunean ere.
|
|
|
100 puntu eskuratu daitezke azterketan; esperientzia profesionalagatik, 45 puntu; medikuntza lizentziaturaz gain (hori ezinbesteko baldintza baita) eskuratutako prestakuntza eta egindako ikerketa edo irakaskuntza lanengatik, 25 puntu; eta, azkenik, euskararen ezagutzagatik, 17 puntu (eskatutako ezagutza maila altuena baldin bada) edo 8,5 puntu (eskatutako ezagutza maila apalagoa denean). Honek esan nahi
|
du
euskararen ezagutzari izendatutako puntuazio altuena gainerako proba eta merezimenduen %10 dela kasu batzuetan, eta %5 gainerakoetan. Horrela dira kontuak.
|
|
|
Duela hogei urte inguru ez bezala, gaur egun gizartearen gehiengoak" normaltzat" jotzen
|
du
euskararen ezagutza eskatzea edo merezimendu gisa baloratzea herri administrazioetan lanpostu bat eskuratzerakoan, tirabirak tirabira eta osasun zerbitzuez dihardugula, jadanik aipatu ditugun moduko arduragabekeriak salbu?. Baina gaur oraindik gehienek ez dute" normaltzat" hartzen administrazioan lan hizkuntza ohikoa euskara ere izatea.
|
|
|
Atxikimenduak motibazioa etengabe sendotzea eskatzen du. Langileen motibazioa elikatu ezean jai
|
du
euskararen erabilerak, eta motibazioa elikatzeko baino gehiago euskaratik uxatzeko balio izan du, esate baterako, euskara neurri handi batean titulitisarekin eta batez ere hizkuntza eskakizuna egiaztatzearekin lotzeak. Hizkuntza eskakizuna lortzeko prozesuan estu eta larri ibili, baina gero euskara lanerako erabilgarri ez bada, euskara ikasteko edo hobetzeko lan egin duenak bizkarra erakusten dio euskarari:
|
|
|
Duela hogei urte baino askoz presentzia handiagoa, eta neurri batean normalizatuagoa? irabazi
|
du
euskarak administrazioan. Urteotan ahalegin handiak egin eta bitarteko ugari jarri dituzte herri aginteek langileak euskalduntzeko, eta aukera izan duten langile gehienek ahaleginak eta bi egin dituzte euskara ikasi eta lantzeko.
|
|
|
uztartzen diren neurrian egin ahal dela sendotasunez aurreranzko bidea, eta, alderantziz, horietakoren bat edo batzuen faltan, segur dela atzerakada. Hain zuzen ere horrek esplikatzen
|
du
euskararen bilakaera soziala ezberdina izatea Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Iparraldean. Eta, hirugarrenik, uztarri berean jarri ditugun hiru faktore horietarik erabakigarriena herritarren atxikimendua dela, hori gabe ez baita posible familia bidezko transmisioa bermatzea, ezta esparru ez formaletan erabilerari eustea, ez eta herri aginteak jarrera sustatzaile aurreratu bat bultzatzera jartzea.
|
|
|
Euskararen babes ofizialak eta estatus legalak Espainiako Konstituzioan eta 1979ko Euskadiko Autonomia Estatutuan dute oinarrizko abiapuntua. Hortik aurrera, lege garapen oparoa izan
|
du
euskarak bere mesedean, 1982ko Euskararen Legea delarik guztiaren zutoi eta bizkarrezurra. Ondotik etorri dira zurkaitz sendoak izan diren Euskal Funtzio Publikoaren legea, Euskal Eskola Publikoaren legea, HABE sortzeko legea eta Herri Administrazioetako hizkuntza normalizazioko dekretua ere.
|
|
|
Eta euskaldun berriek? hots, euskara etxean ez, baizik eta eskolan edo euskaltegian ikasten dutenen ezpainetan ohiko lekua ote
|
du
euskarak. Soilik euskara jakitun ala, gainera, euskal hiztun ere bai, zer dira elebidunak?
|
|
|
Ezagutza nahitaezko baldintza da erabiltzeko, baina ez behar bestekoa. Euskaltegian, euskara ikasten duen herritarrak nekez hitz egin ahal izango
|
du
euskaraz bere bikote erdaldunarekin. Edo eskolan euskara ikasi eta euskaraz ikasten ari diren milaka haur eta gaztetxok ere nekez erabiliko dute euskara euren guraso elebakarrekin.
|
|
|
Komeni da, bestalde, ohar gaitezen azken bi hamarkadotan errotik aldatu direla elebidunen ezaugarriak. Elebitasunaren hazkundea batez ere fenomeno urbanoa denez gero, euskararentzat lehen aire izpirik ez zegoen tokietan (hirigune handietan), gaur egun, arnasestuka eta zenbaitetan itolarrian bada ere, bizitokia aurkitu
|
du
euskarak, gaztelaniaren kalterik gabe; eta, lehen, aire guztia ia esklusiboki euskararentzat zegoen toki askotan gaztelaniak presentzia irabazi du (herri txikietan), euskararen garai bateko esklusibotasunaren kaltean. Garai bateko elebidun gehienak herri txiki oso euskaldunetan bizi ziren, eta adin talde guztietako elebidun gehienek euskara zuten lehen hizkuntza.
|
|
|
Ezin ahantzi euskal hiztunak, elebiduna denez gero, hizkuntzaren hautua egin behar duela euskaraz jardun nahi badu; gaztelania eskura eduki arren, euskara aukeratu egin behar duela. Aukera hori egiterakoan zuzeneko eragina
|
du
euskara gaitasun erlatiboak. Jakina, gutxi erabiltzen den hizkuntzan asko erabiltzen denean baino gaitasun txikiagoa eduki ohi da, eta ez da harritzekoa hobekien menderatzen den hizkuntzaren aldeko hautua egitea.
|
|
|
Zehatz bezain garbi esana utzi zuen Mitxelenak: " iraupena eta hazkuntza segurtatzeko behar adinako tokia" aurkitu behar
|
du
euskarak, oinak lurrean ditugula(" handikeriazko menturarik gabe") eta hizkuntza integrazioaren testuinguruan. Ez da erraza jakitea zein den" behar adinako tokia", gure irismenetik urrun dago, ezinago urrun, hori jakitea.
|
|
|
Esan dezagun gure aldetik garbi: Unescoren azken bi atlasen arabera, hobera egin
|
du
euskararen egoerak, baina hori ezkutatu eta argi gorriak piztu nahi izan ditu zenbaitek. Ohikoa bezain tamalgarria eta alferrikakoa den jarrera, bistan denez.
|
|
|
Herri aginteen eta buruzagi ekonomikoen babesik gabe, baina mendeetan zehar irautea lortu
|
du
euskarak. Euskal herritarrenak ere badiren beste bi hizkuntza indartsuren ondoan iraun du bizirik, gaztelaniaren eta frantsesaren ondoan.
|
|
|
Lurralde horietan, gainera, ez da bat eta bera euskarari aitorturiko lege estatusa, ez eta herri aginteen aldetiko hizkuntza politika. Eta, jakina, honek eragin nabarmena eta ukaezina izan
|
du
euskarak lurralde horietako bakoitzean hogeita bost urteotan izan duen gizarte bilakaeran. Bilakaera hori guztiz ezberdina da Iparraldean eta Hegoaldean; eta oso ezberdina, Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan.
|
|
|
Errealitate soziolinguistikoaren argitan, ez gaur, ezta guk ezagutuko ditugun datozen hamarraldietan ere, oro har, salbuespenak salbuespen, portzentaje nagusietan ezin espero liteke adin nagusi batetik gorako gazte eta heldu erdaldunak osorik euskalduntzea; baina horiek guztiak erdal elebakartasunaren zakuan mantentzera kondenatzeak esan nahi
|
du
euskara bera eta euskal hiztunen euskaraz bizitzeko aukerak ikaragarri murrizten direla.
|
|
|
gaztelania hutsezko jardunaren bizkar irabazi du tokia euskarak. Esparru ez formaletan, ordea, elebidunen artean etxeko, lagunarteko eta auzo bizitza hurbileneko erabileran, neurri batean, tokia galdu
|
du
euskarak; gaztelaniazko edo ele biko jardunak lekua jan diote garai bateko euskara hutsezko jardunari.
|
|
|
Atxikimenduaren ezaugarriei dagokienez, hala ere, atxikimendu modua ikaragarri aldatu den traza hartzen diogu gorabehera horri, ez inondik ere desagertu izanaren itxura, ez behintzat nahitaez. Gaur egungo gizartean ez du arrakastarik militantziaren balioak, ez behintzat iraganean beste?; horrek berdin balio
|
du
euskararekiko ere. Eta belaunaldi berriek euskararekiko duten loturak ez du zerikusirik garai bateko (diktaduraren azken urteetako eta demokraziaren lehen hamarraldiko) konpromiso politikoarekin.
|
|
|
Besteak beste, hizkuntzak berak gertatu behar du erakargarri, baita euskaraz sortzen denak, eta, jakina, baita hizkuntza komunitateak berak ere. Kontu honetan, garrantzi erabakigarria
|
du
euskararen mundu (ar) en gizarte proiekzioak edo irudiak.
|
|
|
berarekin dakar gainerako pentsamoldeetakoak euskaratik urruntzea. Euskarak politika behar du, erruz gainera, ezbairik gabe; baina politikak egon behar
|
du
euskararen zerbitzura, ez euskarak politikaren zerbitzura.
|
|
|
Nahikoa da honako adierazle hauei erreparatzea. Esate baterako, munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa
|
du
euskarak Euskal Autonomia Erkidegoan, biztanlerik gehien duen euskararen lurraldean?, apalagoa Nafarroan, eta herri aginteen konpromisoa eta bultzada oso sendoa izan du Euskadin azken hogeita bost urteotan. Halaber, azken bizpahiru mendeetako atzerakadari langa jarri eta gorantz doa, etengabe gainera, euskal hiztunen kopurua.
|
|
|
Bestalde, jarrera sustatzailean oinarriturikoa izatea
|
du
Euskararen Legeak bere ezaugarri nagusietariko bat. Ideia hori sakonago azalduz:
|
|
|
Hau guztiau erdiesteko bidea ireki eta zedarritzen
|
du
Euskararen Legeak. Bidea ireki eta zedarritu, esan dugu; bidea egitea ez baitagokio legeari.
|
|
|
Kontua da liskarrerako eta enfrentamendurako legea ez, baizik eta ikuspegi politiko eta ideologiko ezberdinen arteko adostasun eta harmoniarako balio zezakeen lege bat egin nahi izan zutela 1982an, eta bistan da helburua lortu zutela, euskararen eta bizikidetzaren mesedean, ezbairik gabe. Orduko Hitzarmen eta Legetik abiatuz izan
|
du
euskarak izan duen bilakaera azken 25 urteotan Euskal Autonomia Erkidegoan, argi ilunen artean baina nabarmen positiboa izan den bilakaera.
|
|
|
Ez euskara ez Euskal Herria dira, zorionez, isolamenduaren harlauzapean bizi izan. Beste hizkuntzekin harremanetan eta, gainera, beste bi hizkuntza indartsuren ondoan biziraun baldin badu, jada esan dugunez, garaian garaiko premia komunikatiboak asetzeko baliagarri izaten jakin duelako biziraun
|
du
euskarak, eta horretarako etengabe egokitzen asmatu duelako [15].
|
|
|
Hiztunak euskaratik beretik atera behar
|
du
euskaraz bizitzeko poza, euskarari berari lapurtu behar dizkio hiztun segitzeko motiboak.
|
|
|
logikaren barruan sartzen da hizkuntzaren izaera lotzaileak perpausen erritmoa moteltzea. Silaba askoko hitzak osatzeko joera
|
du
euskarak. Aita soil batetik abiaturik berehala goaz aitarenganakotzat bezalako lukainka soka batera.
|
|
|
Euskal idazle batzuk baino gutxiago, beste batzuk baino gehiago, norberak bere neurrira diseinatzen ditu-eta paranoia linguistikoen dibanetik libratzeko estrategiak. Baina paranoietatik urrutien dagoen euskal idazlea ere neurriz kanpo kezkatzen
|
du
euskararen kolesterol tasak. Eta kazetariek beti beti galdetuko diote baita euskal idazle ustez kosmopolitenari ere (eta, beharbada, kosmopolitenari gehiago):
|
|
2011
|
|
|
Berriketan gaudela, afaria amaitu eta pulkea ekarri digute katiluetan. Telmo zutitu eta aldarri hauxe egin
|
du
euskara garbian:
|
|
2019
|
|
|
Grosso modo, hungarierak bezala funtzionatzen omen
|
du
euskarak generoari dagokionez, baina gurean ez daukagu aleman batek galdetu beharrik nola maite daitekeen generorik gabe, zeren euskal polisean bertan ere askok, ez dira alemanak, handicaptzat jotzen baitu genero bakar biltzailea:
|
|
|
Baina euskara aberastu egin da itzultzaileak jatorrizko hizkuntzaren ostatuan alditxo bat egin eta gero. Itzulpenak, galduak galdu, beste zerbait ekarri
|
du
euskarara: poema bat.
|
|
|
Berbelitzek poema bat itzuli berri du, ez inork agindu diolako, plazer hutsez baino. Saiakera literario batean topatu zuen, katalanez, eta handik ekarri
|
du
euskarara. Inprimagailua piztu eta agindua eman du:
|
|
|
Gero eta administratzaile gehiagok baliatzen
|
du
euskara administratzeko bakarrik.
|
|
|
Itzuli aditzaren polisemiak askotarako ematen
|
du
euskaraz, liburu hasierako Berbelitzen ariketa lekuko. Polisemia horri esker, Unamunoren poemako zatitxoa itzultze hutsak gaztelaniaz ez daukan zentzu bat, geruza berri erakargarria, imajinatu nion testuari:
|
|
2023
|
|
|
ekialdea iguzki erkingua edo ikialtea da (erkin irten/ atera);" Mago banak xin zren iguzki erkingutik"; mendebaldea, iguzki sargua; hegoaldea, egoaltea, eta iparraldea, iparra. Aro bidaiariak uste
|
du
euskaren sorreran ipar eta hego baizik ez zirela izanen; geroago egokituko ziratekeen inguruko hizkuntza eta zibilizazioetara.
|
|
|
Euskal hitz elkarketa sistemak dituen zalutasuna eta zehaztasuna nekez ikusten dira frantsesez eta gaztelaniaz. Garapen egoki batekin, konplexurik gabe, zientziako kontzeptualizazioak aberasteko aukera eskain  tzen
|
du
euskarak. Adibideak eskatuko lizkidake aurreiri  tziz beteriko mesfidatiak.
|