|
2000
|
|
|
Albisteak. Eta gero, esatari ahots sudurkariak iragarki
|
hainbaten
berri ematen du. Ezinbestean, eguraldia du hizpide jarraian.
|
|
|
Zein arrazoi edo aitzakia dela medio, ordea?
|
Hainbat
metaforen arriskuaz mintzatzen hasi behar natzaie orain. Errepidearen erdian?
|
|
|
beti bera eta beti desberdina.
|
Hainbat
hipotesi erabili nituen, arrazoibidezkoak, neurrikoak, izen mikatz bat ekarri zutenak ondorio gisa: konplota.
|
|
|
Zergatik txulatu zizkigun txartelak bost aldiz? Zergatik desbideratu zen trena
|
hainbat
aldiz eguneroko ibilbidetik, lanen eta greben eta matxuren aitzakian, azken hogei urtean halakorik sekula egin ez bazuen. Non geunden orain?
|
|
|
Buruan harturiko kolpearen ondorioz, bertan zerraldo gelditu zen.
|
Hainbat
lekukok adierazi zutenez... Beraz, gorpu bat zegoela egia zen; eta gorpu horrek, kasualitate hutsez, nire inizial berberak zituen, eta nire adin berbera.
|
|
|
Dena ederki kalkulatuta zegoen, nonbait: patioko
|
hainbat
toki estrategikotan neurgailu ba  tzuk ipiniak zituzten ikusleen odolaren beroa eta gonbidatuen aitorpen gogoak neur  tzeko, hau da, ikusmina muturreraino noiz, orduantxe saioari ekiteko. Eta ikusleak ezinago bero, eta gu harriekin ere konfesiotan hasteko zorian geunden une horretantxe, bada, piztu ziren argiak, hasi ziren musikak, poztu ziren ikusleen eta teleikusleen biho  tzak.
|
|
|
Beraz, eta on  tzat jo dugun apiril euritsuaren buruan, lehen aldaketa hatz txikietako azazkalena izan zen. Handik aurrera, eta gradualki, Brown jaunaren anatomiako
|
hainbat
atal joan zen aldatzen, guztiz beste gizon bat bilakatzeraino. Baina, gauza hauetan beti gertatzen den bezala, monotonia zentzugabe bat joan zen nagusituz, logika itsu bat, zeinak, alde batetik, prozesu osoaren garapena ahalbideratu baitzuen, eta bestetik, kontrolpean atxiki baitzituen Brown jaunaren larritasuna eta beldurra, hainbatetan bi sentimendu haiek axolagabekeria laxo batean murgilarazten zutelarik.
|
|
|
Handik aurrera, eta gradualki, Brown jaunaren anatomiako hainbat atal joan zen aldatzen, guztiz beste gizon bat bilakatzeraino. Baina, gauza hauetan beti gertatzen den bezala, monotonia zentzugabe bat joan zen nagusituz, logika itsu bat, zeinak, alde batetik, prozesu osoaren garapena ahalbideratu baitzuen, eta bestetik, kontrolpean atxiki baitzituen Brown jaunaren larritasuna eta beldurra,
|
hainbatetan
bi sentimendu haiek axolagabekeria laxo batean murgilarazten zutelarik.
|
|
|
azazkal haiek bereak baino handiagoak ziren, ilunxeagoak, biribilagoak eta, batez ere, zainduagoak! Irribarre egin zuen atzera, eta ezin izan zuen ekidin, ukitu malenkoniatsu batez, gaztaroko
|
hainbat
literatur munstroren gogoeta xaloa egitea, eta irribarre harekin lokartu zen.
|
|
|
Susmatu bezala, oin haiek ez ziren bereak, nahikoa txikiagoak baizik, beltzaranagoak, sendoagoak, azaz  kal berriekin guztiz ongi egokitzen zirenak. Oinak eta eskuak alderatu zituen gero, zehatz mehatz, eta
|
hainbat
xehetasun edo berdintasun edo arrazoi zirela medio baina guk ez dakizkigunak, eta, beraz, hemen, egiaren ohoretan, aipatuko ez direnak, Brown jaunak ondorioztatu zuen bai eskuak bai oinak gizon ezezagun berari zegozkiola, eta hortik aurrerako juzguetan sartzea gogor debekatu zion bere buru jada sobera nahastuari.
|
|
|
hantxe bukatzen zen eldarniozko bidaia izugarri hura; orain, muturra ukitu bezala, etorriko zen, normaltasuneranzko txango esperantzatsua. Baina, hura gertatu bitartean, itxarotea egokitzen zitzaion,
|
hainbat
neurri hartzea. Ezin joan zitekeen bulegora, noski, are gutxiago amarengana edo arrebengana edo lagunengana; zer esan behar zien?:
|
|
|
Eguna egunari, Brown jauna ohitzen joan zen bizimodu berrira, ezer ez egite goxo hartara. Gauzei buruz zituen iritziak aldatuz joan ziren, eta orain ezer ez zitzaion arbuiagarri, ezer gutxi etikaz kanpoko; ez zuen, besteak beste, lehenago hain gustuko eta hain beharrezko sentitzen zituen
|
hainbat
gauzen faltarik sumatzen, eta segurtasun osoz baieztatuko genuke kontent sentitzen zela bere azal berriaren barnean. Ez zeukan jada errezelorik bere buruaren geroarekiko, kanpotik zetorkion ia guztiarekiko baizik.
|
|
|
Elefantearen laudorio zintzo haren ondoren, harmaila gotikoetan zeuden ikusle elefantez mozorrotuek zein bene benetako elefanteek, tronpak zerurantz ezin ikusgarriago altxaturik, blues espiritual bat jo zuten, eta gainerakoak txaloen bidez eraman genuen doinu bihozkor haren konpasa, eta
|
hainbat
metxero eta poxpolo ere ikusi ahal izan nituen piztuta, ordurako gainean genuen ilunsenti hauskara argitu nahian bezala, argi gorri txiki bat hemen, bestea harantzaxeago, halako errosario dizdizari bat osatuz bezala. Amaitu zen ereserkia, hustu ziren gure belarriak, joan ziren itzaltzen poliki poliki, eta lanturu isil batean, su koloretsuak, eta bat batean hotza sentitu genuen guztiok biho  tzean, hotz gordin adieraztezin bat, ukiezina, hilkutxetako hotza bezalakoa.
|
|
|
...era, atal honetan neure esperientzia gordin ahaztezinari buruz aritu behar dudalarik, halabeharrez esango nuke, soil soilik aparteko traszendentzia izan zuenari atxikitzen banatzaio; ez naiz, beraz eta tamalez, seguruenera, xehetasun txiki baina betiere apaingarrietaz arituko, hala nola eguraldiaz, zinpeko zaintzaileen jardunaz, publikoaren mozorro aldaketez eta heriotzez edota programaren beraren
|
hainbat
makinazio ezkutuez; eta ez naiz horretan ahaleginduko, ez alferkeriagatik edo gogoak halaxe eskatzen didalako, ez, arrazoi sinple eta zintzo bategatik baizik: ez naizelako horietaz oroitzen.
|
|
|
Halako infamiarik! Eta jarraian esan zuten horregatik erabaki nuela T. ko liburutegitik gehiago ez irtetea, kontzientziaren zama astunak, errutasunaren mamuak, ez zidalako nire herritarrekin bizitzen uzten, eta hantxe neramatzala, bolizko dorrean isolaturik, bizitzako azken hamar urteak, eta zeharo zoratzen hasita nengoela noski, nire
|
hainbat
ekintza burugabek argi eta garbi frogatzen zuen bezala. Faltsukeriaren gainean faltsukeria, irakurle.
|
|
|
Uste dut esana dagoela eta esana ez badago, birritan esana uztea ez da kalterako izango ni T. ko liburuzaina naizela, eta horrez gain baina betiere bigarren mailako jardun gisa,
|
hainbat
liburu argitaratzeko ausardia lotsagabea izan dudala, horrek, noski, nire buruari idazle izendatzeko eskubidea ematen ez didala badakidan arren. Banitatearen izana arintzearren, bat edo bat aipatzeari egoki deritzot:
|
|
|
Ezin konta ahala azafata atera ziren platora, eta aparteko fineziadun emankizuna eskaini ziguten guztioi, pikardia handikoa. Ikusleak hainbestean portatu ziren, txukun antzera,
|
hainbat
hitz zantar entzuteko zorigaitza izan bagenuen ere. Tximinoena, aldiz, hobe dut ez adieraztea.
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako
|
hainbat
basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek n... Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
jatorriz  koak bere leku jatorrizkora ekarri bai, baina, handik hilabete batzuen burura, beste bi atera omen zitzaizkion, bere kasa, bizkar aldean, hauek bai dotore txuri mardulak. Bular menditsuak, ordea, ez ziren konformatu izate estetiko hutsarekin, eta, egun batetik bestera, tumor edo hantura gaiztoaren jokabidea hartu zuten; ezkerrekoak (aurretik begiratuta) mintzoa xurgatzen omen zion, eta eskuinekoak, (aurretik begiratuta) entzumena; deliberazio hartara iritsi omen ziren behintzat Estatuko espezialistarik adituenak,
|
hainbat
eta hainbat froga egin ondoren. Eta ez zegoen artean sendabiderik, eta hantura horiei biz  karroi izendatzea erabaki zuten, beste irtenbiderik ez eta, medikurik jakintsuenek.
|
|
|
jatorriz  koak bere leku jatorrizkora ekarri bai, baina, handik hilabete batzuen burura, beste bi atera omen zitzaizkion, bere kasa, bizkar aldean, hauek bai dotore txuri mardulak. Bular menditsuak, ordea, ez ziren konformatu izate estetiko hutsarekin, eta, egun batetik bestera, tumor edo hantura gaiztoaren jokabidea hartu zuten; ezkerrekoak (aurretik begiratuta) mintzoa xurgatzen omen zion, eta eskuinekoak, (aurretik begiratuta) entzumena; deliberazio hartara iritsi omen ziren behintzat Estatuko espezialistarik adituenak, hainbat eta
|
hainbat
froga egin ondoren. Eta ez zegoen artean sendabiderik, eta hantura horiei biz  karroi izendatzea erabaki zuten, beste irtenbiderik ez eta, medikurik jakintsuenek.
|
|
|
Gizon handiek ere batzutan erraten dituzte ele tipiak; eta
|
hanbatenaz
tipiago direla iduri dute, ba eta ere hala dire, zenbatenez baita gorago altxatua heien errailea.
|
|
|
Familia osoak, beren plastikozko poltsak janariz beteta zituztelarik; mutil batzuk futbolean, izerdi patsetan; neskak irribarre ezkutuetan, nork begiratuko.
|
Hainbat
helduren aztal mehe zuriek gomitalarria sortzen zidaten. Atso batzuk zeuden nire aldamenean, beren bainu-jantzi beltz estuen barnean, nazka eragiten zutela jakin gabe.
|
|
|
Edurneri begiratu nion, eta biribil ikusten nuen
|
hainbat
urtetan polita aurkitu izan nuen aurpegi hura.
|
|
|
Hil balitz bezala. Berdin gertatzen zait
|
hainbat
oroimenekin ere. Gaur ahaztuak ditut atzo gogoratutakoak, eta Astarraingo hondartzan egindako zulo batez gogoratzen banaiz, inpresio edo bihoz  kada astun baten neurri gehiago du oroitzapenak, anekdota huts batena baino.
|
|
|
Hala ere, gure amak, eskutik hartu, eta bere babesaz magaleratzen zuen nire egun haietako tristura. Eta haren itzalak gehiago alaitzen ninduen
|
hainbat
maite nuen elurrak baino. Eta Errege inguruan, urtearen hasiera gogoangarri haietan, elur ugaria izaten genuen.
|
|
|
erlijoa exortzizatzeko hitzezko modu halako bat, literarioa, gertatu zitzaidan niri Goiko Kale idaztea. Nire belaunaldiko
|
hainbatek
beste bide batzuk hartu zituzten exortzismoa liturjiza  tzeko: batzuek sublimazio politikoaren aldarean errenditu nahi izan zuten eguneroko mezaren sakrifizioa; beste hainbatek, diruarenaren, profesionaltasunaren eta arrakasta sozialarenarean; gehienek, azkenik, egunerokotasun normalean bridatu zituzten inoiz gartsu izandako su erlijiosoak.
|
|
|
Nire belaunaldiko hainbatek beste bide batzuk hartu zituzten exortzismoa liturjiza  tzeko: batzuek sublimazio politikoaren aldarean errenditu nahi izan zuten eguneroko mezaren sakrifizioa; beste
|
hainbatek
, diruarenaren, profesionaltasunaren eta arrakasta sozialarenarean; gehienek, azkenik, egunerokotasun normalean bridatu zituzten inoiz gartsu izandako su erlijiosoak. Zoritxarrez, sekularizazio hari buruzko lekukotza gutxi dugu.
|
|
|
Zerbait gardena dela esatea zail egiten zaigun garai nahasi hauetan egungo Astarrain ikusi besterik ez dago, tamalgarria deritzot Astarrain eder hartaz hitz egiteari.
|
Hainbat
abesti sortua da haren ertzetako baserrietan. Ber  tsolaritzaren loreak Astarrainen hondotik Leviatan berri bezala jaio, eta bertsolarien begiak liluratzen zituenean; izkiretan jardundako gure oin bustien dantza bizkorren garaietan; ipar haizeak gure eztarrietako hitza biribil  tzen zuenean.
|
|
|
Ni gelaren ertz batean nengoen, eta ezin nion negarrari eutsi. Ez ditut inoiz arkatzak, margoak eta koadernoak orduan
|
hainbat
gorrotatu. Norbaitek bultzatu behar.
|
|
|
Elizan sartu nintzenean, aitortza on bat nahi nuen. Eztarrian nuen korapiloa ez zen nolanahikoa, behin gertatu zait arrain baten arantza eztarrian
|
hainbat
egunetan gelditu eta txistuaren bidea okertzea, ez nuen lorik egiten, baina aitortza hark bihotza eta hurrengo goizeko gosaria arindu behar zizkidan.
|
|
|
ez oso aspaldi, New Yorkeko amona batek bere katua garbitu eta, hura lehortzearren, mikrouhin labean sartzea bururatu zitzaion, bururatu eta egin; noski, katua kiskali egin zen, eta hain zuzen ere kiskali zelako, amonak enpresa labegilea salatu, eta epaitegietara eraman zuen, izan ere inork ez baitzion ohartarazi arriskutsua izan zitekeela animaliak labean lehortzea. Salaketa azterturik, epaileak amonari eman zion arrazoia eta enpresa
|
hainbat
milioi ordaintzera behartu zuen, dirua ordaintzera eta labeetan honelako ohar hau ipintzera: " Kontuz:
|
|
|
Lanean, ibilian, ohean batez ere ohean, beti harengana joaten zitzaidan gogoa; jasanezina zitzaidan auskalo zenbat denboran hark nire ezkutuan egidako bizimodua. Eta gure hasiera ere oroitzen nuen, eta bizi izan genituen
|
hainbat
une eder, eta dena kakaztua zapuztua sentitzen nuen.
|
|
|
Garai hartan, ni harro egoten nin  tzen aitaren lanbidea zela eta: penintsulako hiri nagusietan ez ezik, Frantzian, Alemanian, Italian eta beste
|
hainbat
estatutan ere ibiltzen baitzen; hiri urrun haietatik itzulian, besarkada bero batekin batera, beti jasotzen nuen opariren bat edo beste. Behin, ordea, institutuko lagunei entzun nien putetxe bat zabaldu zutela Gasteiz inguruan, eta bezero kamioizale ezkonduek txartelarekin ordaintzeko arazorik izan ez zezaten, hau da, emazteek ezeren susmorik izan ez zezaten, zerbitzuen ordainketa ziurtatzeko gero kutxako libretan" Asador Koldo" agertzen zela.
|
|
2001
|
|
|
M:
|
Hainbat
errazago oraindik. Arrain handiak txikia jaten du beti.
|
|
|
Eta ziur nengoen gainerakoek berdin pentsatzen zutela. Ez genuen, ordea, ongi ezagutzen elkar,
|
hainbat
astez lanean batera jardun arren: oihana ez da, orain jakin dudanez, gizaki baten intimitatea eskuratzeko lekurik aproposena.
|
|
|
Ezin, baina. Zenbat eta gehiago luzatu soinekoa,
|
hainbat
garaiago bihurtzen zen jabea, hots, gerra. Â
|
|
|
Gurutzean, beste hainbeste, zintzilikatutako aroak hanketatik eta eskuetatik pasetan, erreuma sendatu guran edo. Goian,
|
hainbat
herrik promes jasotako gurutzeak, bata bestearen ondoan. Erromeria hasteko prest zelaian, Iraileko domeketako lehenengoa.
|
|
|
5 Adiskide Berri zen Mitxelenak berak erabiltzen zuen goitizena
|
hainbat
idazlan, elkarrizketak batez ere, izenpetzeko.
|
|
|
Esaldi horretan biribilduta dago Mitxelenak hiz  kuntzari buruz pentsatzen zuena.
|
Hainbat
hiztunek bitarteko moduan hautatu dugu euskara, elkarrekin komunikatzeko hitzezko adierazpide gisa. Naturaltasun osoz batzuek, borondate zehatz adierazi batez beste hainbatek...
|
|
|
Hainbat hiztunek bitarteko moduan hautatu dugu euskara, elkarrekin komunikatzeko hitzezko adierazpide gisa. Naturaltasun osoz batzuek, borondate zehatz adierazi batez beste
|
hainbatek
... Hizkuntzak" ez du deus barrenen" dionean, hizkuntzari buruzko pentsamendu totemikoa, fetitxe gisakoa ukatzen du.
|
|
|
Liburu hau ez da Koldo Mitxelenak euskaraz argitaratutako lan guztien bilduma. Hautamena egin da,
|
hainbat
irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino, euskarari eta euskal literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak, hainbat pertsonaien galeria...
|
|
|
Hautamena egin da, hainbat irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino, euskarari eta euskal literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak,
|
hainbat
pertsonaien galeria... Alor bakoitzeko pieza ugarien artean hautamena egiterakoan, berriz, idaz  kiaren gaurkotasuna izan dugu irizpide, ez guztizkoa baina bai garrantzi  tsua.
|
|
|
MEIGeko edizioa baliatu badugu ere, testu guztiak han hemen argitaratu ziren orijinalekin erkatu ditugu. Halatan,
|
hainbat
zalantza argitu dugu eta okertzat genituenak zuzendu. Ez daude, jakina, gorago ere esan dugu, MEIGeko testu guztiak.
|
|
|
Baina irakurleak aurkituko du, euskarari buruzko hausnarketez gainera, besterik ere hemen: lehenik eta behin, ez da zaila Mitxelenak bere  bizitzan zehar bizi izandako
|
hainbat
esperientzien arrastoari jarraitzea testuetan barrena, honako honetan lerro artean, beste hartan ageri agerian. Etxepareren kartzelaldia hizpidera dakarrenean, Espainiako gerraren ondoren berak sufritu zuen kartzelaldi luzeaz ere ari da.
|
|
|
Hori gertatu ohi baita, zealdoka eta zabu zabuka baizik ez dakigunez gero ibiltzen, giza mugimenduetan. Eta zenbat ere ausarkiago aurrera  tzen garen,
|
hainbat
gogorragoa izango da hurrengoen oldarra atzeraka. Gaurko gehiegikeriek zaharragoren bat izutzen badute, bada, har beza gogoan gehiegikeria horiek, harri biziaren antzera, ez dutela lehengo gehiegikerien oihartzuna eta neurria besterik itzultzen.
|
|
|
Orain urte dezente, Euskaltzaindiak Leioan antolatutako kongresu baten ostean, Koldo Mitxelena elkarrizketatzeko zoria izan nuen. Hitza  ri hitza,
|
hainbat
gairen inguruan jardun eta gero, bi hizkuntz komunitateen arteko joan etorri zaila hizpide hartu genuelarik, zera esatera ausartu nintzaion: onura handia ekar lezakeela euskal gaiei buruz euskaraz argitaratuak zituen hainbat lan gaztelaniaz ere argitaratzeak.
|
|
|
Hitza  ri hitza, hainbat gairen inguruan jardun eta gero, bi hizkuntz komunitateen arteko joan etorri zaila hizpide hartu genuelarik, zera esatera ausartu nintzaion: onura handia ekar lezakeela euskal gaiei buruz euskaraz argitaratuak zituen
|
hainbat
lan gaztelaniaz ere argitaratzeak. Isilik gelditu zen Koldo pixka batez.
|
|
|
Giza talde (gizarte) jakin batean garatzen da gizabanako bakoitzaren autonomia: elkarrekin bizitzeko erabakia harturik, balio sare bera erreferentzia duten
|
hainbat
gizabanakoen adostasunean eta hausturan, zehaztapenetan eta eztabaidetan, hurbilketa urruntzeetan. Elkarrekin nonbait eta nolabait bizitzeko, eta nonbaitetik beste norabait elkarrekin joateko borondatearen itun isila zein agerikoa izan ohi da gizarte baten bidea:
|
|
|
Baliteke orain, askatasun handiagoa dela, lehia larriagoan ibili behar izatea erdal argitalpenekin, eta dagoeneko ere badugu honen seinale argia. Hala ere, lurpeko bizitzak ematen zion pribilegiozko itxura hura galduko badute ere (gogora lehen oharrean Egunari buruz diodana), badute, lehen momentuan izan ezik, atzera ez egiteko behar
|
hainbat
hazkunde eta indar.
|
|
|
Aita Villasantek bere erreparoak adierazi zituen hondarrean Lacarraren ustearekin bat zetozen ene oharpen batzuez (Historia de la literatura vasca, Madrid 1960, 12 or. hur.); berez deskribapen hutsa baino ez zirela, egungo irakurle" engaiatuak" Bizantzioren aldeko eta Erromaren kontrako edo bezala har zitzakeen.
|
Hainbat
urteren buruan, ez dut aldatzeko arrazoirik ikusten. Aski dugu lehen izkribu gotikoak (eta bakarrak ere direnak) edo aleman garaiekin alderatzea, edota, hala nahiago bada, armeniarrak (eta georgiarrak) irlandarrekin, nolabait ezagutzen ditudanei lotzearren.
|
|
|
Neure eginkizunera natorrela, bada, zertara eta zergatik natorren adierazi.
|
Hainbat
bider entzun edo irakurri diot zenbaiti, adiskide eta ez hain adiskideri, hobe nukeela isilik egon jendea hizkuntzalaritzari ez dagozkionez ari denean. Hobe eta zehazkiago esan, probetxuzko litzaidakeela ez txintik ateratzea adituek ez dakizkidanen gainean diharduten bitartean, ez baita guztiz nabari zertan eta zertaz izan naitekeen ni jakitun.
|
|
|
Gero Larramendi dugu aro berria zaharretik bereziko duena eta urtemuga, horrelakorik behar bada, 1745 litzateke. Bere lanaz eta eraginaz, lanak eta eraginak utzi zituzten ondorioez,
|
hainbat
jende mintzatu da, horien artean ni ere bai, marmarra oraindik orain ozendu delarik. Ez dago, bada, zertan luzaturik.
|
|
|
Gairik goitarrena ez da ezer zineman ez beste edozein artetan irudi egokietan mamitzen ez bada: zenbat ere jasoagoa gaia,
|
hainbat
ere handiagoa izan ohi da erorikoa, mintzaerak laguntzen ez badio. Film honetan ez dago horrelako desegokitasunik:
|
|
|
C. Hitz berriak ez ziren nabarmentzen gurean premia sortu berriei aurpegi emateko, ez beti behintzat, ezta maizenik ere:
|
hainbat
bider ez ziren garbi kutsu itsaskorrak zekarren eritasunaren aztarnak baizik. Zertarako sor sendia dagoeneko familia (eta mainada eta abar) eskumenean geneukalarik?
|
|
|
2 Mitxelenak ezagutu ez zituen
|
hainbat
euskarazko testu berri agertu dira geroztik. Ikus P. Altunak eta J.A. Lakarrak prestaturiko Larramendiren euskal testuak (Andoain, 1990).
|
|
|
Urrea zenbat eta astunago balio  tsuago, baina ez ditugu urre gorrizko irakurgaiak egunoro sortzen... Eta egileak, labur eta arin mintzatzeaz gainera, umore ttantta bat isur baleza,
|
hainbat
hobeto.
|
|
|
1 1955 urte bitartean, eta Adiskide Berri goitizenaz izenpetuta,
|
hainbat
kultur gizoni egindako hamabi bat elkarrizketa argitaratu zituen Mitxelenak Eganen. Horien artean, Plazido Mujika, Pio Baroja, Jurgi Oteitza, Escudero maisua...
|
|
|
Oroitzapenik asko eta asko galdu du gure herriak azkeneko bost mendeetan; goragokoetarik," Bereterretxen khantoria" gelditu zaigu, bere bakardade soilean miresgarri, osatzeko gauza ez garen zenbait zatitxoren aldamenean. Paper zaharrek gorde dutena, eta neroni saiatua naiz besteren ondotik
|
hainbat
zuzenen argitaratzen, inoiz berdinduko ez dugun egarria pizteko da aski. Lerro bakan urri puskatu horiek erakusten baitigute nolakoa izan zitekeen, ez nolakoa zen, Erdi Aroko aho poesia bizi eta sendo hura.
|
|
|
|
Hanbatez
beud, erranak
|
|
|
Ideia horiekin sortutako izenak, bazter guztietara zabaldu dira, ideiak zabaldu ahala, eta aldakuntza handirik gabe gehienetan. Ondasun horiek, beraz, besteren
|
hainbat
gure baldin badira, ez dirudi gupida edo lotsarik izan behar genukeenik horietaz, gainerakoek bezala, jabetzeko.
|
|
|
Beste norbaitek ere ekarri du bere harri koxkorra guztion artean eraikitzen ari garen jauregi ederra hornituago ager dadin, Euskal Herrian ezjakinak dituen alde onak goraipatuaz. Erdara izan ohi dugunez jakite bide, zenbat ere ezikasiago,
|
hainbat
ere euskaldun jatorrago. Hori ez da adarra jotzeko gogoa baizik.
|
|
|
Egunen batean, zorioneko lanarte horiek ere bukatu ziren, eta lanari ekin behar, berriz ere. Ofizio nabar xamarrak izan ditut("
|
hanbatez
beude erranak agerriz ditudanak"), bulego lanak gehienik eta maizenik. Gero eta goragoko mailan, halaz guztiz ere, gerra aurreko" zigiluak" itsastea5 eta azaleko zuzenbideak makinaz idaztea (zenbat eskutitz aurkitu ote dira Cadizen Calahorran behar zutelarik?) urruti baino urrutiago bainituen.
|
|
|
Zenbait ohar ipini nahi nituzke
|
hainbat
lasterren. Hona lehenbizikoa.
|
|
|
|
Hanbatez
beud, erranak
|
|
|
1 Artikulu hau Mitxelenaren idazlan hautatuak liburuari Mitxelenak berak propio ezarritako hitz atzea da; beraz, egilearen" liburu honi" buruzko aipamenak liburu hari dagozkio. Patxi Altunarena izan zen" esku adiskidea" testuak hautatu zituena eta, argitaratzeko paratu ez ezik,
|
hainbat
filologia ohar jakingarriz hornitu zituena aurreneko hiru artikuluak.
|
|
|
35 Santiago Aizarnak
|
hainbat
artikulu edo erreportaje idatzi zuen Unidad Donostiako egunkarian Arantzazuko biltzarrean erabaki ziren arauen kontra, eta, bide batez, Euskaltzaindiak urte hartan antolatutako literatur sariketan tranpa egin zutela  zabaldu zuen, euskara batuan idatzita zegoen lan bat saritu omen zutelako, hala idatzita ez zegoen beste baten kaltean. Idatzi horietako batean salatzen zuen, gainera, irabazleari ematen zitzaion diru saria barregarrikeria bat zela.
|
|
|
Argi baitago hizkuntzen arteko harremanak betidanikoak direla, eta sekula ez dela egiazko bakardaderik izan, guztizkoa behintzat. Diogun ere, gaztelu hurbilgaitzean baino areago pasabideko lurraldean mintzatua denez, beste edozeinek
|
hainbat
harreman izan duela gureak bi mila urteotan zehar bederen. Hor dago diodanaren lekuko, egiaztatzen zailagoak ez ekartzearren, latin eta erromantzeen eragina, alderdi guztietan nabari, hiztegi eta ebakiduratik joskeraraino.
|
|
|
Ez ginateke honetaz berriz ariko historian zehar izan dituen ondorioengatik ez balitz. Sarritan ez dira behar
|
hainbat
gogoan hartzen hiz  kuntza ahaikoaren alderdi praktikoak: honela ari dira, honen ezagunak ez diren beste adibideak ez ekartzeagatik, egungo ingelesaren germaniartasuna zalantzan jartzen dutenak.
|
|
|
Lekukoak, zenbat eta gehiago, zaharrago eta zuzenagoak hobe, baina lekukoak aurrenik. Hango eta orduko hizkuntza ere ezagutu behar, bai alajaina, eta ez ezagutzetik etorri dira gure artean  lehen eta are orain bertan ere irakur daitezkeen
|
hainbat
bitxikeria. Eta hizkuntza hori per definitionem hizkuntza idatzia dugunez gero orain, ezagutu behar dira, eta errotik bururaino ezagutu, orduko, lehenago eta geroagoko idazlegeak; grafia moldeak, letra bakunak edo letra multzo bakoi  tzak zer adieraz zezakeen igartzen ez badiogu, ez baitugu gauza zuzenik aterako gure edizioetan.
|
|
|
bertsoetakoei buruz zenbait gauza entzunak dizkiot berari.
|
Hainbat
lasterren adierazteko, labur beharrez zebilen beti Orixe, eta labur beharrez ibili gara haren ondotik genbiltzanok, biribiltasun betegin baten bila. Eta lar eta gehiegizko, premiarik gabeko, zirudien guztia soildu egin behar genuen, bide horretan barrena abiatuko baginen:
|
|
|
Tovar-ek argitaratuak, eta
|
hainbat
lekutan jaso zituen ohoreak, ez dago hemen aipatu beharrik, beste bi lekutan bederen agertzen baitira. Hona zeinetan:
|
|
|
The ancient languages of Spain and Portugal (New York, Vanni, 1961). El euskera y sus parientes, Patxi Etxebarriak zaindua, itzuri egin zait; baita ere, noraezean, idatzi dituen
|
hainbat
artikulu, Euskeran bertan esaterako, oraindik ere irakurgarri direnak eta ez beti irakurriak.
|
|
|
Harrigarria da zein berandu eta ahul iritsi den erantzuna, asmorik onenez zalantzarik gabe, hizkuntza gorde nahi zuten alderdietatik. Ez dira faltatu negar eresiak eta deitoreak, Campionek
|
hainbat
miresten zuen Arrese Beitiarenak esaterako, eta berau, noski, ez da azkena izango. Hala ere, zenbait ekintzaile eta lanerako gogotsu den arren, zerbait betiko galdu izanaren minaz negartiak eta lantu jotzaileak nagusitzen dira euskaltzaleen artean.
|
|
|
Are esankorragoa da oraino Eginen itxiera, zuzeneko eragina izan baitzuen hedabideen aniztasunean, eta gai horretan, soil soilik interes korporatiboengatik bada ere, elkarren laguntza izaten da araua. Gaitzespen keinu batzuk izan ziren, aho txikitik gutiz gehienak; esanguratsua izan zen lehen aldikoz
|
hainbat
hedabidetako profesionalek beren iritzia ematea, lan egin zuten hedabidearen iritzi ofizialaren aurka, eta protestan kaltetuekin bat egitea. Baina tamaina hartako aferan ere ez zen aldaketa nabarmenik sumatu, estatuko argazki politikoa" gehiengo demokrataren eta gutxiengo biolentoaren" arteko enfrentamendura murriztu nahian, eta demokrazia eta terrorismoaren aurkako azken gudu bihurturik, hedabideek beren Ermuko espirituaren bitartez hain oker aldarrikatu zuten bezala.
|
|
|
Bosgarrenik, argi eta garbi esan dezagun ikerketa kazetaritza serio horren munta txikia dela, hala kazetari eta kolaboraziogile andana batek
|
hainbat
hedabidetan purrustaka eta obsesioen bidez lantzen duen kolumnismoaren nola zabor irrati beste kalifikaziorik merezi ez duten hainbat tertulia batzuen ondoan. Tokian tokiko oportunisten jokaleku bilakatu da prentsa eta irrati mota hau; ezjakintasuna, hitz etorria eta asmo gaiztoa beste meriturik ez dutela, entzule eta irakurle asko erakartzen dute alea eta lastoa bereiztea horren erraza ez den garai nahasi hauetan.
|
|
|
Bosgarrenik, argi eta garbi esan dezagun ikerketa kazetaritza serio horren munta txikia dela, hala kazetari eta kolaboraziogile andana batek hainbat hedabidetan purrustaka eta obsesioen bidez lantzen duen kolumnismoaren nola zabor irrati beste kalifikaziorik merezi ez duten
|
hainbat
tertulia batzuen ondoan. Tokian tokiko oportunisten jokaleku bilakatu da prentsa eta irrati mota hau; ezjakintasuna, hitz etorria eta asmo gaiztoa beste meriturik ez dutela, entzule eta irakurle asko erakartzen dute alea eta lastoa bereiztea horren erraza ez den garai nahasi hauetan.
|
|
|
Albistea zer den eta zer ez den zehazterakoan, edo albistearen tratamendua bideratzerakoan, ekoizpen premiekin konbinatzen da ideologia profesionala. Egunkari batek orri andana luzea argitaratu behar du egunero, irrati edo telebista emisora batek
|
hainbat
programa berriemaile eman behar du egunero eta haietako bakoitzari halako denbora eskaini. Behar horrek beti bat iraunen du, alde batera utzirik egun batean aurrekoan baino gertakari gehiago edo gutxiago izan den, edo gertakari horiek garrantzi handiagokoak edo txikiagokoak diren.
|
|
|
Aurreko garaietan hedabideen eraginaren alkantzu (erreala) eta mugen (errealak hauek ere) gainean estereotipo batzuen presentzia uler bazitekeen arren, Lizarra Garaziko Akordioak gizartean eduki duen sostenguak aukera eman zion
|
hainbati
hedabideen eraginaren arazoa Euskal Herriaren gizarte egituran hobekiago egokitu ahal izateko. Halaz ere, beren horretan diraute estereotipoek.
|
|
|
Galdetu egin genuke, bestalde, Lizarrako Akordioa sinatu zuten indar nagusien diskurtso eta jarrerek zein neurritaraino ez ote zuten" fronte abertzale" baten irudia enfatizatu eta" proposamen demokratiko" gisa zituen ezaugarriak urtu. Adibidez, behin eta berriro adierazi zuen Herri Batasunak Lizarrak ezinbestean eragozten zuela PSEk gobernuan esku hartzea; gauzak horrela esanik, neurri hori aldez aurreko itun baten ondoriotzat hartuko zuen
|
hainbatek
, eta ez Akordio horren beraren ondoriotzat; Udalen Batzarrari buruzko diskurtso batzuek bereziki azpimarratzen dute haren izaera" nazionalista", haren perfil demokratikoen gainetik. Eta, oro har, badirudi indar politiko horien diskurtsoaren xedea gehiago dela nazio nortasunaren afirmazioa, nortasun aniztasunak eta era askotako proiektu politikoek leku izango luketen herritartasun proiektu bat baino.
|
|
2002
|
|
|
Eta Txarrimutur? Barne dardarizoa sentitu zuen ostera, eta barruko ahotsaren eztenkada, ea Manuelekiko adiskidetasunak
|
hainbat
neke merezi zuen galdezka.
|
|
|
" Sumina izan da erreakzio nagusia gertaeraren berri izan bezain laster", zioen egunkariak igandean. " Herri Batasunaren aurkako  oihuak entzun dira Euskal Herriko
|
hainbat
lekutan", letra txikiagoan eta tituluaren azpian. Ardanza lehendakariak ere bere iritzia eman zuen:
|
|
|
Lehen eta azken gutun hura bidali zionean, Manuel Zarraolandiak jadanik bost urte zeramatzan preso, eta haren adiskideen ustez, beste
|
hainbat
eta gehiago ere igaro zituen, etxeratu aurretik. Josu R k ere hala uste zuen.
|
|
|
Une batez, adarra jotzen ari zitzaizkiola ere pasatu zitzaion burutik. Baina, aldi berean, ez zuen nahi Txantoi anaiek duda egiten zuenik pentsa zezaten, eta, ondorengo hizketaldian interes bizia azaldu zuen, gogamenean
|
hainbat
burutazio eta kezka pilatzen zitzaizkiolarik. Txantoi txikiaren ustez, ihesaren  albistearekin gehien poztuko zirenak presoak berak izango ziren.
|
|
|
Pentsalari batek baino gehiagok" gure paradisu galdua" deitu izan duen haurtzaroak helduon
|
hainbat
jokabide ulertzeko aukera  eskaintzen du sarritan. Ezkutaketara jolastea, esate baterako, ez da jolas egite soila, ez da jolas hutsa, edo beste modura esanda denbora pasarekin zerikusirik ez duen beste zerbait ere izan daiteke.
|
|
|
Aita jardun atseginean hasi zitzaidan, nire konplizitatearen bila. Nik esker ona erakusten nion, bai amaren kontrako zirto gaiztakeriarik gabeak beren horretan hartuz, bai bere lantokikoen edo koadrilakoen
|
hainbat
pasadizo irriño batez onetsiz.
|
|
|
Kostatu egiten zitzaidan bien arteko  jarduna jarraitzea, zuzendariak argazkilaria Eibarren zela esan zigunetik. Aitak gero
|
hainbatetan
errepikatu ziguna ekartzen ari naiz orain hona, orduko berotasuna kenduta. Baina oroit dut, gaur gertatu izan balitz bezala oroitu ere, mingain puntaraino etorri zitzaidala zuzendariari galdetzea ea ezagutzen ote zuen marmelada egiteko errezetarik.
|
|
|
Gogoratzen zara Schumannek Clara Wieck i esan zionaz Scénes dâenfants piezei buruz? galdetzen dit andereñoak, baina nire eran  tzunaren zain egon gabe,
|
hainbatetan
entzun diodan esaldi bera errepikatzen dit, sorbalda leunki estutzen didalarik: " Piezatxo horiek goxoak dira, bizitza bezain samurrak, etorkizuna bezain itxaropentsuak".
|
|
|
Musika ikasketak amaitu nituenean, ez nuen solfeoa eta antzekoen irakaskuntzaren bidetik jo nahi izan, antzu eta tristea irizten bainion ikasketen garaian ezagutu nituen
|
hainbat
irakasleren jardun errutinazkoari. Frakasatu batzuk iruditzen zitzaizkidan:
|
|
|
Errezitazioa amaiturik, Friedrich Hölderlin() idazten du arbelean. Poetari buruzko
|
hainbat
azalpen ematen digu gero; poetaren gaixotasunaz eta jainkoei deiadar egiteko zuen joeraz, batez ere.
|
|
|
Argibideak aurrera, arbelera itzuli, eta bere jardunean erabilitako
|
hainbat
hitz idazten du bertan. Eskizofrenia, Pathos, palingenesia, Hyperion.
|
|
|
Nik, bai. Hildakoarenganako haien sentimendurik eza nik
|
hainbatetan
erakutsitako bera, azken batean eta egun hartako nire egoera hain ziren mutur banatakoak; zer egin nuen baldarkeria baten aurrean. Isilik gelditu sentimendurik gabeko hitzak entzunda?
|
|
|
Odola zoruan nola, sirena ere etxadien artean bere tokia bilatzen ari den hots soil bat da lehenbizi. Hots bat beste
|
hainbaten
artean. Berehala, sirena hotsa, itsasoa isilarazterainoko indarra harturik, espaloi gainera igo eta neure pare parean gelditzen da.
|
|
|
Ingurua kontrolatuta dutela  iruditzen zaienean, lehen autokoei keinu egin, eta hango ertzain bi, astiro eta alde guztietara begira, hildakoarengana hurbil  tzen dira. Seinale bat balitz bezala, ertzainak agertu ahala,
|
hainbat
gizon emakume irteten da ezkaratzetatik eta kale kantoietatik, etxe zahar hutsean labezomorroak pareta  zuloetatik ateratzen diren gisan. Izua aurpegian, kukuka bezala eta isilean hitz eginez ari dira hurbiltzen.
|
|
|
Gustatu nahiz ez, neurri politikoak hartu, esate baterako, jendeak" pneumatiko" hitz landu eta dotorea, eta ez" neumatiko" herriko hitz kaxkarra, erabil dezan, azken honek, aurrekoak ez bezala, euskararen fonetika legeak askoz ere hobeki betetzen baldin baditu ere. Baina horretaz, hitz horien kontuaz esan nahi dut, lehenago mintzatua naiz, aitortu behar badut ere zenbatenaz irakurriago
|
hanbatenaz
ederrago atzematen ditudala holako hitzak.
|
|
|
Gurpilari lotuak ginen: zenbatenaz eta gehiago idatzi
|
hanbatenaz
zitzaigun iduritzenago halabeharrez irakurri behar genituela dendetako apaletako liburuak oro. Halako ezin egon batean bizi ginen, egon ezinean, nork zer argitara eman, berehala erosi eta etxera eramateko.
|
|
|
aski adibide politak aurki ditzake gramatika honetan, aspaldixko emanak, bere liburuaren bigarren argitalpena prestatzen duenean larrixkoena bederen zuzentzeko materiala izan dezan. Ez du egotzi nahi digunaren errestorik ere aurkituko filologo euskaltzainek egindako lan horretan, eta hango egiturak, eta testuan zehar azalpenak emateko erabiltzen diren
|
hainbaten
kasuan, Rubiok proposatzen dituenak berberak dira.
|
|
|
Jakina: hori guztia ikusirik, kontu hauek hain oker eta triste baldin badaude, hain makurka baldin bagabiltza, ez dakit gauzen konpontzeko okinarekin ingelesez hastea gomendatuko nukeen edo, oraingoz behintzat, bere horretan uztea dena dagoen moduan, aldamenekoekin zenbatenaz eta trabatuagotzeko tematzen garen,
|
hanbatenaz
izango baita euskara kontrara tratatua. Uste baitut, datu horien arabera, gizarte elebidun baten alde egiteko arrazoi pila bat ematen zaigula hor, esperimentuekin hasi aitzinetik.
|
|
|
Eta gehiago esatera ausartuko ginakete oraindik. Zeren eta, aurreko etapako testuek ez baldin badute izendapen amankomun bat dokumentatzen, berorren azpian protoeuskaldunarekin erlazionatu beharreko piriniar unitate etniko kultural primitibo horren agerpen polimorfoak kontsideratu ahal izateko, eta adituak izan baldin badira,
|
hainbat
susmo eta aztarnatan oinarrituz, horrelako unitate (edo batasun) baten existentziaren berri, a posteriori, eman dutenak, orain, Euskal Herriaren manifestazio historikoaren egunak gertuago dauden honetan, izan ere agertzen ikus dezakegu, kasu honetan etnonimo edo toponimo ezagun bat baldin bada ere, gaindimentsionatua, arrazoin eta esanahi ez gehiegi argituriko lerradura miresgarri edo metamorfosi semantikoei esker".
|
|
|
gauza bat baita laguntza izatea eta beste bat produktu berarekin handik eta hemendik itzulika ibiltzea. Tartean, lortzen bada produktu hori hiztegi entziklopediko bat, demagun egunkari batean sartzea aleka aleka egunkari erostunak ordain dezan eta egunkari horrek euskal produktu bat saltzeagatik diru publikoa hartzen badu,
|
hainbat
hobeki. Bide batez:
|
|
|
Komunikaziorako
|
hainbat
hobe litzateke, baldin menpeko esaldi kateetan tresna preposizionalez josiriko osagarriak erabiliko bagenitu ordez eta nekez kateatu daitezkeen osagarri posposizionalak.
|