|
2000
|
|
|
Gaur egun, irlen isolamendu baldintzak galdu baditu ere, bere itsaslabar malkartsuek
|
hainbat
landare eta animalia bakanen gordeleku izaten jarraitzen dute, hala nola, Armeria euskadiensis edo Limonium binervosum itsaslabarretako belarrak edo belatz handia edo harkaitz zozo urdina hegazti espezieak.
|
|
|
Baina oraindik ere tamalez, aziendentzako larre gehiago lortzeko asmotan, mozketa eta sute furtiboak egiten dira. Zenbait lekutan, angioak hariztietako
|
hainbat
landare tipikoren agerpena erraztu du, hala nola egur gogorreko astigar, haritz kandudun, elorri zuri, hurritz eta haginena. Baso bakanak bestalde, oihanpeko landaredi aberatsaren hazkuntza ahalbidetzen du:
|
|
|
Bertan landare eta animalia anitz aurki daitezke, hezetasunzaleak eta itzalzaleak hain zuzen: haitzuloaren ahotik hurbil,
|
hainbat
landare loredun, iratze eta hepatika bizi dira; urrunago, eskualdean, alga eta goroldioez ordezkatzen dira. Eskualde ilunean, berriz, landareak erabat desagertzen dira.
|
|
|
Gainetan, elurteak, hotzak eta hezetasun altuak bultzatuta, zerbunal izeneko larreak garatu dira, zohikaztegietaranzko trantsizioan. Nardus stricta, Festuca nigrescens, Juncus squarrosus eta beste
|
hainbat
landarez osatuta, zerbunalen interesa, gure lurraldean duten presentzia murritzean datza.
|
|
|
Landare komunitateen kontserbazioari dagokionez, Karrantzako haranean Zalama mendiak aipamen berezia merezi du. Egiazki, 1.336 m ko mendi honen gailurraren inguruan komunitate arras interesgarriak topa ditzakegu, hango baldintza goi menditarrek Pirinioetan eta Kantabriar mendikatean arruntagoak diren
|
hainbat
landareren agerpena ahalbidetzen baitute.
|
|
|
Era berean, eta kanpotik etorritako kulturei esker seguruenik, gizakiak
|
hainbat
landareren haziak kultibatzen ikasi zuen, fruitu eta hazi biltzaile izatetik nekazari izatera pasatuz. Lehen nekazari horiek itineranteak ziren, hau da, baso zati bat erre, bertan erein eta urte gutxi batzuetan uztak jaso eta gero, lurzorua txirotzen zenean, beste baso zati batera joaten ziren.
|
|
|
Ordea, bertze liburu hura ikusi zuenean, haren aldeko hautua egin zuen. Eta nik, erakutsi zidanean osabak Dioskoridesen liburua, non, dakizun bezala, mila sendabelarren berri emaiten baitzaigu, baita
|
hainbat
landare pozointsurena ere, borgiatar baten aitzinean egon nintekeelakoan edo, begiak zabaldu nituen, argibide baten eske. Eta osabak orduan erran zidan:
|
|
2001
|
|
|
Lurrik egokiena dira
|
hainbat
landarerentzat.
|
|
|
Patatak, tipulak eta baratxuriak ernetzea prebenitzea, ernetzea eta landareak zahartzea eragiten duten zelulak kentzen baititu.
|
Hainbat
landare produktutan dauden parasitoak suntsituz desinfektatzea. Landareen heltzea eta/ edo zahartzea atzeratzea.
|
|
|
Sojaren propietate elikagarriak ez ezik, gaixotasunak saihesteko propietateak ere ezagutzen zituzten. Sojaren laborantza Lekadunen familiakoa da soja, hala nola judua eta ilarra, eta interes ekonomikoko
|
hainbat
landare espezie. Lekaleen barruan sortzen dira, hau da, landare familia horren fruitu tipikoan.
|
|
2002
|
|
|
Biologia berriari esker, printzipioz behintzat, planu halofiloak eta erresistenteak ez direnak bereizten dituzten oinarri genetikoak azter daitezke, eta transgenesi teknikak erabil daitezke, ohiko landare batzuk lur edo ur gazietan landu ahal izateko. Geneak Oraindik ez dira ezagutzen gazitasunaren aurkako erresistentziaz arduratzen diren mekanismo eta gene guztiak, baina arlo horretan aurrerapenak oso azkarrak dira, eta, adibidez, dagoeneko lortu dira
|
hainbat
landare, besteak beste, tomate erresistenteenak, eta ikerketa horietako alderdi batzuetan CEBAS Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Goreneko ikerketa zentroari lotutako ikertzaileek parte hartu dute. Gatza sodio kloruroa da.
|
|
|
Eta Karmelek
|
hainbat
landare hosto ekartzen zizkion: hauek, luzangak, bi ahizpen irudimenean porru bilakatzen zirenak; horiek, sustrai ilun luze bat zutenak:
|
|
|
Sendoa eta liraina. Gorputz gihartsu hura zen, zinez, Sarak behar zuen zutabe sendoa, haren inguruan hazi eta garatu ahal izateko, nola
|
hainbat
landare igokari zurkaitzaren inguruan. Bakarrik zegoenean ez baitzen deus sentitzen; Sergioren besoetan, aldiz, mundu osoari aurre egiteko adina indar bereganatzen zuen.
|
|
2003
|
|
|
Beste
|
hainbat
landare
|
|
|
Olio horiek eraginkorrak direla frogatu da laborategian egindako azterketetan. Hori dela eta,
|
hainbat
landare edo landare estraktu ebaluatzen ari dira, dieta tradizionalen zati izan daitezkeenak, elikagaiak kontserbatzeko, haien bizitza erabilgarria hobetzeko eta dieta mediterraneoko usainak eta zapore tradizionalak berreskuratzeko erabil daitezen. Elikagaien teknologiako erabilera Ildo horretatik, olio esentzialak erabiltzeak zenbait elikadura teknologiatan (besteak beste, izoztean) egindako produktu askoren bizitza erabilgarria luzatu eta hobetu dezakeela ere aipatu da.
|
|
|
Indioilarra labekatu eta hainbat osagairekin bete ohi da: mahaspasak eta bestelako fruitu lehorrak, gindak, basa frutak, anana, aranak edo sagarrak, ogi ehoa edo esnetan bustia, arrautza egosiak, olibak edo
|
hainbat
landare. Kalitate irizpideak erosketan eta manipulazioan:
|
|
|
Frutaren zukuan dago, eta lehenago deskribatu arren, orain arte ez da aurkitu alergiarekin duen lotura zuzenik. Aurkikuntza horrek ateak ireki dizkie beste elikagai batzuekiko alergien inguruko ikerketa berriei; izan ere, cucumisina motako proteinak
|
hainbat
landaretan daude, hala nola sojan, tomatean eta arrozean. Gainera, pazienteen diagnostikoa erraztuko du, probak egiteko erreaktibo bat izan baitezake.
|
|
2004
|
|
|
Huntzak, arteak, zumake pozoitsuak eta beste
|
hainbat
landarek ere eragin narritagarri eta alergikoa izan dezakete.
|
|
2005
|
|
|
Purinak, haragi gorri, ehiza, errai, arrain urdin (antxoa, sardina, sardinzar, amuarrain, izokinean), itsaski, txerri hestekietan eta
|
hainbat
landaretan (apio, berro, zainzuri, ilar, leka, babarrun zuri, dilista, errefau, azalore, ziazerba eta bestetan) dautzan elementu organikoak dira.
|
|
|
08 Lur kiskalia gertu dago landare berriak azkar hazteko. Ã, ameak eta baiadun
|
hainbat
landare oparo irteten dira. Bitxia dirudi, baina landareak suteekin bizitzeko moldatu dira; eta animaliak ere bai.
|
|
|
Horixe egin da berriki Estatu Batuetako hegoaldean. 2003 urtearen amaieran, azterketa konparatibo bat hasi zen, eta
|
hainbat
landaretako arrautzak aztertu ziren. Azterketa egiteko, garbitu eta garbitu gabeko arrautza oskolaren azala aztertu zen.
|
|
|
Zenbait ezaugarri orokor direla medio, lurzorua ona da
|
hainbat
landare garatzeko: humusa aberatsa izatea, drainatze ona izatea, pH neutroa (hidrogeno potentziala) izatea, etab. Hala ere, landare espezie bakoitzak bere eskakizunak ditu, eta egokiena substraturik egokiena emateko kontuan hartzea da.
|
|
|
Bakterio sakarolitikoen talde nagusia Bifidobacterium generokoa da, hau da, helduen bakterio populazio osoaren %25, eta haurren %95, jaio eta denbora batera. FOSak
|
hainbat
landaretan dauden arren, kontzentrazio txikia dute; beraz, elikagaietatik hartzen den eguneroko kopurua oso txikia da (800 mg/ eguna, gutxi gorabehera). Horregatik, eta osagai osasungarriak direla kontuan hartuta, kontsumoa handitzea gomendatu da, eta hori lortzeko moduetako bat elikagaietan osagai erantsi gisa sartzea da.
|
|
|
Hori saihesteko, komeni da ura hostoen gainean lainoztatzea edo, bestela, ura duen ontzi bat jartzea landarearen ondoan, lurruntzeak airea hezetu dezan. Beste neurri bat mikroklima hezea sortzea da; horretarako,
|
hainbat
landare bildu behar dira etxeko sektore jakin batean. Aspidistrari ondo esertzen zaizkio bai argi inguruneak bai itzalak, eguzkitan zuzenean egotea onartzen ez badute ere, hostoak erretzen baititu.
|
|
2006
|
|
|
Antza denez, espezie ugari dauden ekosistemetan landareei eboluzio azkarra exijitzen zaie zeren eta espezien arteko konpetentziak polinizazio sistemak aldatzea ekartzen baitu eta
|
hainbat
landarek ezin du hain eboluzio edo egokitzapen azkarra izan.
|
|
|
erabileren transformazioa, nekazaritzak pestizidak masiboki baliatzea,
|
hainbat
landare espezie dirua irabazteko asmo hutsez (inolako irizpide zientifikorik gabe) biltzea, bildumak osatzeko xedez animaliak isilpean harrapatzea, ingurunera hondakin solidoak jaurtitzea, azaleko zein lurpeko ura kutsatzea eta antzeko jarduerak sorrarazten ari diren oreka larriak ornogabeen espezie batzuk suntsitu eta beste batzuen ugalketa izugarria ondorioztatu du.
|
|
|
|
Hainbat
landarek, gainera, botika zehatz batzuen sendatzeko eragina areagotu edo desagertu egiten dute.
|
|
|
Kontuan izatekoa da
|
hainbat
landare elkarren artean konbinatzeak horien efektuak biderkatzen dituela.
|
|
|
5.568 urtetik behin, 14 karbono kantitatea erdira murrizten da.
|
Hainbat
landare eta animalia espezietan dagoen elementu horren kantitatea ezaguna denez, haren antzinatasuna ezar daiteke, eta, hortik abiatuta, haren hondakin fosilak agertzen dira. Mellarsek bi akats iturri posible zuzendu ditu:
|
|
|
Herriari izena ematen dion ibai honek ekialdetik mendebaldera; beraz, Gambia bi zatitan banatzen da. Landaretza eta fauna harrigarria Gambia ibaiaren inguruan
|
hainbat
landare espezie, kolore guztietako loreak, mangladi amaigabeak eta baso tropikal oparoak daude. Oso ohikoa da arroz eta kakahuete sailak ere aurkitzea Gambia ibaiaren inguruan.
|
|
|
Lorategietako lore preziatuenez gain, badira gure artean beste
|
hainbat
landare txit maiteak ditugunak beren lurrinengatik, edo izaera harrigarria zein jokaera berezia dutelako. Nork ez du miresten menda beltzaren lurrina, lurruntz morearen txilin dilindaria edo eguzkiari jarraitzen dion lorearen portaera ikusgarria?
|
|
2007
|
|
|
Loaren alterazio hori sortarazi duen eragilea zein den identifikatu beharra dago orduan, herri esaera eta aholku batzuk eragin lasaigarria dutenez, lokartzea errazten edo laguntzen duten
|
hainbat
landare eta jangai hartzea, adibidez hobeki ulertu eta baloratu ahal izateko.
|
|
|
Ez dira aizundu beste
|
hainbat
landaretako azukrea erantsita eta lagin guztien egoera higieniko sanitarioa zuzena da.
|
|
|
Kamelido horiek harresiz inguratutako ukuiluetan sartzen zituzten, eta, han,
|
hainbat
landare erraz ugalduko ziren naturalki. Abeltzainak arreta jarriko zien han hazten ziren landare jangarriei, eta haien hazkuntza bultzatzeko ahaleginak egingo zituen.
|
|
|
1960ko abuztuaren 19an, Sputnik bidali zuten, eta hark, bere baitan, bi txakur, bi arratoi, berrogei sagu eta
|
hainbat
landare espezie zeramatzan. Egun bat egin zuten espazioan, eta guztiak bizirik itzuli ziren.
|
|
|
Nagusiki, bi lehengai horiek erabiltzen dira biodiesela egiteko; hau da, landare olio gordinak eta erabilitakoak. Lehenengo kasuan,
|
hainbat
landare oleaginosoren hazi eta fruituetatik atera daitezke olioak, badira 300 bat espezie. Dena den, gehien erabiltzen direnak koltza, ekilorea, soja eta palmondoa dira.
|
|
|
Gero, astean behin, lainoztatzeko gailu batekin busti behar da, euria balitz bezala; euriko ura erabiltzen da, ur botilaratua, etxeko ura inoiz ez. Eta horrela, urtebeteigarota,
|
hainbat
landare izango ditugu. Ameriketatik datoz.
|
|
|
Resveratrola, polifenol bat,
|
hainbat
landaretan aurkitzen da, hala nola intxaurretan eta mahatsetan, bereziki hollejoan eta pipitetan, eta muztio eta ardoetara igarotzen da hartzidura prozesuan. Oro har, ardo beltzetan zurietan baino kontzentrazio handiagoak izaten dituzte.
|
|
|
Infekzio fungikoak Onddoek
|
hainbat
landareri eraso egiten diete, bai kanpoko aldean bai barruko organoetan. Arrosaren kasuan, oidioa, gaitz zuri deritzona, gaixotasun fungiko ohikoenetako bat da.
|
|
2008
|
|
|
Sojak ugari dauzkan isoflabonez gainera (genisteina eta daidzeina), osasunean eraginak dituzte beste
|
hainbat
landareren fitoestrogenok, hala nola lignanoak (liho eta zekale hazietan, zekale ogian, labore integraletan eta lekaleetan), kumestanoak (alpapa, dilista eta frijoleetan) eta indoleak (azaren familiako barazkietan).
|
|
|
Adibidez, glaziazio garaian, ipar latitudeetako flora hegoalderantz hedatu zen, eta, horri esker, gaur egun landare borealak daude Pirinioetan, hala nola Salix herbacea. Glaziazio arteko fasean, berriz, migrazioak zeharkako noranzkoan ere gertatu ziren. Hala, Asiaren hegoaldetik, Karpatoak eta Alpeak zeharkatuta,
|
hainbat
landare iritsi ziren, tartean, Leontopodium alpinum. Goi mendietako ikurra da, ez zaio alferrik deitzen elur lorea. Lore zuri hori erradiazio ultramoretik eta izozteetatik babesten duen iletxoz estalita dago; horri esker, 3.000 metrotik gorako tontorretan ere loratzen da.
|
|
|
Hain zuzen, loreen funtzioa intsektuak erakartzea da, oro har; izan ere, haien laguntzarekin, landareak ugaltzeko aukera gehiago ditu. Intsektuak ez ezik, ordea, pertsonak ere erakartzen ditu loreak, eta neurriz kanpo biltzeagatik eta bestelako jarduerek zuzenean edo zeharka eragindako kalteengatik,
|
hainbat
landare galtzeko arriskuan daude.
|
|
|
Erresberatrola
|
hainbat
landarek estresari, lesioei, infekzio fungikoei eta erradiazio ultramoreari erantzuteko sortzen duten konposatu polifenolikoa da, estilbenoen taldekoa. Erresberatrola mahatsaren azalak, ardoak, kakahueteek eta Vaccinum espezieko baiek (ahabiek) dute.
|
|
|
Aipatutako jarduera berritzailea zuhaitzak ateratzeko modua da. Metodo tradizionalean zuhaitzak herrestan ateratzen dituzte, eta, kontuz ibilita ere,
|
hainbat
landare kaltetzen dira bidean. Hori saihesteko, moztutako egurra kable bidez ateratzea probatzen ari dira.
|
|
|
Hala, arto ekoizpena urteko hilabete guztietan egin daiteke. Espezie partikularra Miscanthus Asiako, Afrikako eta Ozeaniako eskualde tropikaletako
|
hainbat
landare espezie dira, eta, horien artean, gehien erabiltzen dena “Miscanthus x giganteus” hibridoa da. Lau metro baino gehiagoko altuera har dezake, eta 20 t/ ha-ko biomasa lor dezake.
|
|
|
Ekosistema nagusia pagadia da, baina haritzak eta haltzadiak ere badaude. Gainerakoa koniferoek eta larreak hartzen dute, eta
|
hainbat
landare espezie ere ikus daitezke. Animalia mota ugari ere bizi dira Artikutzako lurretan, basakatua esaterako.
|
|
|
Gehienak, egia esan, bakterioen sekuentziak dira. Baina egia da, baita ere, bakterioez gain badauzkagula dagoeneko protozooen genomak ere (malariaren protozooarena, esate baterako), edo baita Caenorhabditis elegans zizarearena, Drosophila melanogaster euliarena, arratoiarena, saguarena,
|
hainbat
landarerena eta, jakina, gizakiarena berarena ere. Oraindik ere, dozenaka espezie sekuentziatzen ari dira.
|
|
2009
|
|
|
Oraindik ez dituzte argitaratu emaitzak, baina ikusi dutenez, pestizidek kalte egiten diete hainbat eta
|
hainbat
landare lekadun tropikalei eta subtropikalei, eragotzi egiten baitiete nitrogenoa finkatzeko prozesua.
|
|
|
Horixe gertatzen da, esate baterako, Urdaibai Biosferaren Erreserban, eta, zehazki, Amunategi errekan. Amunategi erreka bisoi europarraren bizileku da, han dago baso igel iberiarraren populazio handiena, baita babestu beharreko
|
hainbat
landare ere, eta abar. Urdaibain dagoen heinean, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza, Nekazaritza eta Arrantza Sailari dagokio Amunategi kudeatzea.
|
|
|
Azkenik, egurraren usteltze maila gorenera iristean, egur usteldu zatiak lurrera erortzen hasten dira, eta han amaitzen da zuraren andeatze prozesua. Gelditzen den materia organiko apurra lurrarekin nahastu, eta humusa sortzen da, zuhaitz zaharrak lagatako zuloa beteko duten beste
|
hainbat
landare espeziek beren hazkuntzarako erabiliko dutena.
|
|
|
Helburua da jendeari hausnarketa egitea “bere hezeguneari buruz eta inguruko ingurunearekin dituen interkonexioei buruz, hezeguneak bere inguruneari nola mesede egiten dion aztertuz eta, jakina, dagokion arro hidrografiko osoan egiten diren jarduerek bertan nola eragin dezaketen aztertuz”, adierazi du Ramsar Konbentzioaren Idazkaritzak, jardunaldia antolatzen duenak. Ekologistek azaltzen dutenez, ekosistema horien garrantzia “aniztasun biologikoko sehaskak dira, eta horiek hornitzen dituzte ura eta produktibitate primarioa, zeinaren mende baitaude
|
hainbat
landare eta animalia espezie bizirik irauteko”. Hegazti, ugaztun, narrasti, anfibio, arrain eta ornogabeen kontzentrazio handiak sortzen dituzte.
|
|
|
Klordekona: intsektizida hori, “Kepone” ere esaten zaiona,
|
hainbat
landare fumigatzeko erabili da, hala nola tabakoa, zuhaixka apaingarriak, bananak eta zitrikoak, eta inurrientzako eta labezomorroentzako tranpetan. Kimikoki Mirexen berdin berdina da, Konbentzioko lehen “dozena zikineko” kidea.
|
|
|
Bridgewater ek onartzen du inbasio horietako batzuk kaltegarriak direla, baina azpimarratu du inbasio horietako asko, ondorio leunak izateaz gain, oso lagungarriak izan daitezkeela ekosistemak suntsitzeko eta biodibertsitatea galtzeko. Galtzeko zorian dagoen Norfolk uharteko loro berdea berreskuratzeko,
|
hainbat
landare inbaditzaile erabili dira neurri batean. NCCko arduradunak gogoratu du Ingalaterran espezie guztiak izan zirela inbaditzaileak azken izotz adina amaitu ondoren.
|
|
|
Horiez gain, ohi bezala, kaktusak, banbuak, zuhaitzak eta zuhaixkak, konifera txikiak, begoniak, kameliak, orkideak eta beste
|
hainbat
landare bilduko dituzte larunbat eta igandean azokan.
|
|
|
Resveratrola antioxidatzailea da, eta
|
hainbat
landaretan dago: mahatsa, intxaurrak, kakahueteak, eta abar.
|
|
|
Kontu jakina da jaten dugun tomate, arto, ilar, sojadun gehienak transgenikoak direla. Aurten patataren, pepinoaren, B73 artoaren, marrubi eta beste
|
hainbat
landareren genoma deszifratu dute zientifikoek. Horrek, Euskal Herrian sehaskatik ezagutu dugun tradizioaren arabera, badakigu zer esan nahi duen...
|
|
|
Hala esan ohi da, San Martin inguruan udalditxo goxorik etorri ohi dela. Udalditxoarena izan daiteke, aurten ere, nahiz eta ez duen propialki gozatu eta berotu, nola iratzar eta piztu diren
|
hainbat
landare eta lore jenero... Ez dut esan nahi udaberriko margo mozkorrik azaldu denik, baina banaka bezala tortoka, motots aberatsetan ere bai, bada belaze eta landabazter argi pozturikorik...
|
|
|
Aurten bai? Loreak loretan baitira
|
hainbat
landare eta zuhaitzetan! Horrenbeste aldatu ahal da lehengo baserritiko ikuspegia orain kaleagoan bizi garenetik...?
|
|
2010
|
|
|
Jakina da, ordea, antzeko funtzionamendua dutela
|
hainbat
landare haragijaleren tranpek. Dioneak (Dionaea generoko landareak) aho itxurako hosto horzdun bat du, eta intsektu bat gainean geratzen denean, landareak hostoa ixten du eta intsektua harrapatzen du.
|
|
|
Mantenugai eta bestelako elementu ugari egon daitezke elikadura osagarrietan: bitaminak, mineralak aminoazidoak, gantz azido esentzialak, zuntza eta
|
hainbat
landare eta belar estraktuak, besteak beste. Bitaminei eta mineralei dagokienez, funtsezkoa da elikadura osagarriak fabrikatzeko erabiltzen diren substantzia kimikoek arriskurik ez izatea eta organismoarentzat eskuragarri egotea; beraz, substantzia horien zerrenda positiboa egin da.
|
|
|
Bertan, munduko hainbat herrialdetako 750 produktu ahaztu baino gehiago erregistratu dituzte, horien artean 62 espainiar.
|
Hainbat
landare, zereal, fruta eta lekale, hainbat arrain espezie, gazta, ardo eta likore tradizional. Desagertzeko zorian dauden zaporeak, elikagaiak eta elaborazio moduak berreskuratzea defendatzen du mugimenduak Sukaldearen, baratzearen eta ukuiluen jakinduria berezia da, baita tresnak, teknikak eta tresneria ere, berezitasun bati erantzuten diote.
|
|
|
Baina, bien bitartean, udazkena negubidean apaldurik izan arren, hainbat loretxo eta lore xorta pizt ikustean, beste
|
hainbat
landareren bizinahia eta bizi maina begitantzean, norberaren bizi martxa bera ere astirotu, eztitu eta sendatu egiten zaizu.
|
|
|
Biziaren eta bizitze anitzaren pilpira hain xume eta hain pirpiratxo den horretaz, hain deneko anitzez eta hain denetikoaz, hain natural eta hain dibinoaz hurbiltze hutsak, bihotz zirraraz harritzea, gozatzea, poztea eta eskertzea damaizu. Bizitza hainbat koloretan bi begi asez ikusiz, bizi xintik gorde eta isilena belarritik barrena gozatuz, loretxoen lurrin xumeenak biriketaraino usnatuz, esku ahur eta hatz bakoitzaren azal sentikorretan
|
hainbat
landare orri, goroldio eta azal guri bezain lakartxo auskultatuz eta begietatik barrurako barne apaletan txukun gordez... hortxe eta horretantxe topatu dut bizi eskolarik bikainena, bizitza aunitz eta plural aberatsenaren lezio luze eta sakon egun osokoa.
|
|
2011
|
|
|
Basoak, pertsonentzat izango du lelotzat ekitaldi horrek, eta pertsonarik gabe basoak agian hobeki biziko liratekeen arren, pertsonek ezinbesteko dituzte basoak, baita hainbat eta
|
hainbat
landare eta animalia espeziek ere.
|
|
|
Substantzia horiek eragin bakteriostatikoa dute, hau da, ez dute uzten mikroorganismoak, alteratzaileak edo patogenoak ugaltzen. Doktorego lanean, mikrobioen aurkako agente natural gisa,
|
hainbat
landare espezietako funtsezko zortzi olio probatu ziren: oreganoa, iltzea, erromeroa, ezkai zuria, te zuhaitza, martorria, salvia eta erramua.
|
|
|
haurrak hainbat zaporetan goiz jartzeak erraztu egiten du gerora elikagai berriak onartzea, eta hori Monell Chemical Senses Center delakoak Philadelphian (AEB) dituen ikertzaileen eskutik dator. American Journal of Clinical Nutrition’ aldizkarian argitaratu zen azterlan horren arabera, aldi jakin batean (10 egun)
|
hainbat
landarez (azenarioa, kalabaza, ilarrak, lekak, patata) elikatu ziren haurtxoak, hainbat aldiz errepikatuak, eta, denboraren poderioz, elikagai mota gehiago irentsi zituzten, inolako zailtasunik gabe. Aldiz, aldi horretan patatekin soilik elikatutako haurtxoek, lehen probaldian azenarioen eraginpean egoteko behin bakarrik, ez zuten azenarioen onarpena areagotu.
|
|
|
Zentro horiek hegazti migratzaileek bidaiaren amaiera lortzeko behar dituzten geralekuetako bat dira, eta, hala, urteko bizi zikloa osatu nahi dute, azaldu zuen Murtziako Gobernuak. San Pedro del Pinatarreko Gatzaga eta Areatzetako Eskualdeko Parkeak 856 hektareako azalera du, eta
|
hainbat
landare eta animalia espezie babesten ditu; horietako batzuk desagertzeko arriskuan daude. Ramsarko Nazioarteko Intereseko Hezeguneen Zerrendan, Itsaso Txikiko urmaelari lotutako hezegune gisa, Eskualdeko Parkea Hegaztientzako Babes Bereziko Eremua (HBBE) ere bada, hegaztiak ugaltzeko eremua baita, hala nola, abozeta arrunta, txenada arrunta, birabola eta pagaza pikegrona.
|
|
|
Euskal Herrian guztiz arrotzak diren beste
|
hainbat
landare, ortuari eta fruitu daude Indietan: frijolak, papak, txilea, kalabaza, tomatea, juka, manioka eta ahuakatea dira Basoan ugarienak.
|
|
|
Kontua da, hala eta guztiz ere, Larresoro horretan hazitako
|
hainbat
landare nabarmendu direla euskal letren lorategian, eta tarteko ditugu hain zuzen Arnaut Abadia irakaslea eta bai haren ikaslea, Aldudeko medikua, Jean Etxepare. Gorago luzatu gara Etxeparek Abadiaz adierazitakoa azaltzen.
|
|
2012
|
|
|
Biologiaren arloan sartu zen: enbrioiaren garapen morfologikoari azalpen matematiko bat eman zion, eta ekiloreetan, pinaburuetan eta
|
hainbat
landare egituratan Fibonacciren seriea agertzen dela azaldu zuen.
|
|
|
Ez dira, ordea, hor amaitzen eulien onurak.
|
Hainbat
landare polinizatzen dituzte, eta sare trofikoetan hegazti eta beste hainbat animaliaren elikagai dira.
|
|
|
Ikerketaren arduradunek Elikagaien Segurtasunerako Europako Agintaritzak (EFSA) argitaratu zituen datuak erabili dituzte ikerketarako. Datu horietan, pestizida hondarrak erakutsi ziren, osasunerako arrisku nabarmena dutenak,
|
hainbat
landaretan. Hain zuzen, PANek informazio kanpaina bat jarri du martxan, toxiko horiek landareetan duten presentziari buruz.
|
|
|
Laboreen txandaketa.
|
Hainbat
landare familia txandakatzen dira. Helburua da biodibertsitatea bermatzea eta lurzoruen emankortasuna mantentzea, higatu ez daitezen.
|
|
2013
|
|
|
20 horietatik, «funtsezko» deritze, gure gorputza ez baita gai haiek fabrikatzeko eta elikagaien bidez egiteko.
|
Hainbat
landare elikagai konbinatzeak aukera ematen du haien gabeziak osatzeko eta proteina iturri osoa lortzeko Zenbait elikagai iturrik, hala nola haragia, arraina, arrautzak edo esnekiak, organismoarentzat funtsezko diren bederatzi aminoazido dituzten proteinak ematen dituzte, organismoarentzat nahiko kantitate dutenak. Hala ere, beste elikagai batzuek (lekaleek, adibidez) metionina eta zisteina aminoazido gutxi dituzte.
|
|
|
«. Zientzialariek
|
hainbat
landare mota landu dituzte laborategian, eta konturatu dira landare horiek nabarmen aldatzen zutela beren fisiologia egunean zehar, erritmo zirkadianoek bultzatuta (aldagai biologikoen erantzun aldaketak). Adituek landareentzat abantaila gisa katalogatzen dute, substantzia kimikoen maila alda baitezakete eta, hartara, jan ditzaketen intsektu edo belarjaleetatik babestu.
|
|
|
besterik gabe iragazkien ezaugarri isolatzaileak baliatu nahi ote dituzte txoriek edo nikotina zomorro uxatzaile ona dela jakinik mutxikinak txoriei erakargarri egiten ote zaizkie? Izan ere,
|
hainbat
landarek ere nikotina izan ohi dute eta, beraz, txoriek usaimenari esker bereiz dezakete. Zergatiek ez ezik, ondorioek ere zer ikertua eman die zientzialariei.
|
|
2014
|
|
|
Zuhaitzek eta landareek karbono dioxidoa (CO2) xurgatzen dute, berotegi efektuko gas nagusietako bat, eta klima aldaketa arintzen dute. 3 Biodibertsitaterako babeslekua dira Hirietako parkeek eta, bereziki, eraztun berdeek edo hiri inguruko berdeguneek, hiriguneen inguruan,
|
hainbat
landare eta animalia espezie osatzen dute. Metropoli egiturez eta gizakiez inguratutako ingurune natural horretako bizitza moldaketa erronka da, eta espezie batzuek modu harrigarrietan lortzen dute.
|
|
|
Terrazan lorategi batek onurak sortzen ditu biztanleen bizi kalitatean, eta erraz antolatzen eta mantentzen da. Lorontzi batzuk nahikoak dira
|
hainbat
landare espezie konbinatzeko bai zoruaren arrasean, bai horma bateko eskegita edo barandiarana, eta etxeko txoko hori berdegune bihurtzen da urte osoan gozatzeko. Artikulu honek terrazan lorategi bat diseinatzeko oinarrizko aholkuak azaltzen ditu, leku honetarako espezie onenak gomendatzen ditu eta bere dekorazio itxurari buruzko zenbait gogoeta ditu.
|
|
2015
|
|
|
Han, onddoen erasoekiko bereziki erresistentea zen gari mota bat topatu nahi zuen. Baina, horretaz gain, beste
|
hainbat
landareren forma endemikoak ere eskuratu zituen: garagarra, zekalea, ilarrak eta dilistak, besteak beste.
|
|
|
Adonis izena
|
hainbat
landare edo loreren izen latinoa da, genero baten izena baita, baina horrez gain hainbat lorek ere beretzat hartu du izen hori:
|
|
|
haziak jateko. Izan ere, samu eme helduek
|
hainbat
landareren obulu ernaldu berrietan, landarearen hazi bihurtuko diren ale berdeetan, jartzen dituzte euren arrautzak.
|
|
2016
|
|
|
Gainerako biztanleen antzera. Egia da landareetan kaltzio gutxiago daukatela eta esnekien kaltzioa askoz hobeki xurgatzen dela, baina badira
|
hainbat
landare elikagai ere, hala nola garbantzuak, kolak, tofua eta almendrak. Izan ere, begetarianoek kaltzio edo proteina gutxiago hartzen badute ere, horrek ez du eraginik hezur dentsitatean, eta, beraz, nekez eragiten dio horrek populazio horren haustura arriskuari.
|
|
2017
|
|
|
Hala ere, «trans gantzak elikagaiei» esaten zaienean, oro har, elikagai ultraprozesatuetan daudenak adierazten dira. Trans gantzak
|
hainbat
landare koipe hidrogenatzean sortzen dira. Horrela, landare olioak (giro tenperaturan likidoak) konposizioa aldatu eta solido bihurtzen dira.
|
|
2018
|
|
|
Bada, hiruren arteko sinbiosia derrigorrezkoa da belarra 50 C inguruko lurretan bizitzeko. Eta laborategian birusak infektatutako onddo horren eta tomateen eta beste
|
hainbat
landareen arteko sinbiosiak sortuta, ikusi dute lur oso berotan (60 C-raino) bizitzeko gaitasuna eskuratzen dutela.
|
|
|
ur gutxirekin eta beroarekin bizitzeko egokituak, baita kaktusak Espainiako eskualde idorrenetakoak, baina baita sastrakadiak, landare usaintsuak, hala nola izpilikua eta erromeroa eta arteak baso mediterraneoa bereizten dute, eta herrialdeko eskualde askotako berezko landarediaren parte dira (landaredi potentziala, ekologian). 2 Gehitu barietatea lorategiari
|
Hainbat
landare dituen baratze edo lorategi baten ondorioz, honek funtzionatu egiten du ekosistema txiki bat bezala ohiko lorategia baino autonomoagoa, asko behar dituena inputak edo mantentzeko materia eta energia gehigarriak. Bestela esanda?
|
|
2019
|
|
|
Otordua iritsi denerako, Hodeik eta Hirustak, berekin eraman duen sorginak,
|
hainbat
landare, goroldio eta onddo dakartzate saskian. Luze berba egin dute eta Hirustari kostatu zaio sinestea Hodeik Orratz mendietan gertatutakoaz kontatu diona.
|
|
2020
|
|
|
Beretzat ez da lana, gustura lantzen baitu lurra.
|
Hainbat
landare eta barazki landatzen ditu, eta aise ematen ditu bueltak, fruituak ematen dituzten ikusten. “Jendeak esaten dit esfortzu handia dela baina nik oso gustura egiten dut, denbora pasa da”. Bi funtzio gutxi balira, hirugarren bat ere bazuen Urdiaingo errotak:
|
|
2021
|
|
|
" Zer dagoen ezagutzen bada, hobeto zaintzen da", dio zinegotziak. Izan ere, desagertzear dauden
|
hainbat
landare topa daitezke Iñurritzako biotopoan: Galium arenarium espeziearena da kasurik bereziena, Iberiar penintsula osoan desagertuta dagoelako eta Iñurritzan soilik topa daitekeelako.
|
|
|
Artistak inguruko txokoetan topatzen dituen
|
hainbat
landareren aztarnekin dekoratu ohi ditu zeramika piezak. Plantxen bidez, loreak edota algak lagungarri ditu, ontziak xehetasun bereizgarria eta ukitu propioa izan ditzan.
|
|
|
" Arlette Leroi Gourhanek
|
hainbat
landare eta zuhaitzen polen aleak aurkitu ditu ikertutako koba horretan (Shanidar koba, Kurdistanen). Polen hori irits zitekeen kobara haizeak ekarrita edota hango biztanleen gorputz, ile edo arropan itsatsita, baina Arlette benetan harritu zuena izan zen zenbait lekutan polen hori hodeitxoetan bezala pilatuta agertu zela, hara eramandako lore sorta bateko loreek polena kobako lur gainean utziko luketen eran.
|
|
2022
|
|
|
|
Hainbat
landare eta lore mendian (Argazkia: Aitziber Sarobe Egiguren)
|
|
|
Zuku eta irabiaki landuak, infusioak, anpuluak, xarabeak, kapsulak eta elikadura osagarriak dira. Formulazioan
|
hainbat
landare osagai konbinatzen dituzte, hala nola zaldi buztana, lehoi hortza, urkia, astigar xarabea, ortiga berdea, erromeroa, jengibrea eta, are, ikatz aktibatua. Produktu horiek propietate diuretikoak, birmineralizatzaileak, antioxidatzaileak, kolagogak (behazun xixkuan atxikitako bilisa kanporatzea errazten dute) edo toxinen kelatzaileak (gorputzeko toxinak garraiatzen eta kanporatzen dituzte) dituzte.
|
|
|
Mozketa apiriletik irailera bitartean egiten da, espeziearen arabera, baina barruko landare batzuetan arrakasta izan dezake urteko beste une batzuetan ere. Zein landarek errotzen duten uretan Landare guztiak ezin dira moztu eta uretan sustraitu, baina bai
|
hainbat
landare, barrukoak, lorategikoak eta zuhaixkak. Bermatzen dituzten landareak zurezkoak ez diren zurtoin bigunak dira emaitzarik onenak.
|
|
|
Lanik handiena, baina, zuhaitzetan kateatuta zeuden plastikoak kentzea izan zela adierazi dute, eta horrek denbora asko kendu ziela azaldu dute. Ibaia garbitzeaz gain,
|
hainbat
landare inbaditzaile ere identifikatu zituzten.
|
|
|
Aurrera jarraitu zuen, klaustroan sartuz. Barrualdean,
|
hainbat
landare, euriari irekiak. Ez zien arretarik eman.
|
|
|
Erdi Aroan" ardo hipokratikoa" (terapeutikoa?) esaten zitzaion. Europar peto petoak diren aperitifako likore hauek, alkohol ugarikoak (16° 18°), ardo zuri, mistela, azukre edo melaza, asentsio belar eta beste
|
hainbat
landare mikatzen infusioez osatuak daude. Bi motatakoak dira, normalean:
|
|
|
Alemanetik (garratz, mikatz, mingotsa) zuzenean. Infusioz edo destilazioz prestaturik, aperitifan, janariaren hasieran edo otordu arteko koktel modura hartzen den edari alkoholdun (merkatuan bada alkoholik gabeko bertsiorik ere) gozo mingotsa, kolore gorrikoa,
|
hainbat
landareren (kasia, gentziana, aingeru belarra, angostura, iltzea, kanela, kinina, intxaur muskatua...) azal, sustrai, hosto eta baiez ez ezik, espezia batzuen nahasketa aromatikoez osaturikoa, digestioa egiten laguntzen omen duena. bizi ik. min, pikante. bizigarria sin: bizkorgarri, suspergarri; es:
|
|
|
Baratzea, nolabait izendatzeko, herri poesia dela esan liteke. Herri xeheak poesia bizitzeko duen joera horretan,
|
hainbat
landare desberdin garatu dira: batzuk bat batekoari lotuak, beste batzuk gogoan hartutako ahapaldiei lotuak, eta beste batzuk idatziak.
|
|
2023
|
|
|
Landareen taxonomiari buruz, ikasi genuen landare beroak eta hotzak daudela, errezetak sinpleak edo konposatuak izan daitezkeela eta hainbat erabilera, preskripzio eta proskripzio dituztela.
|
Hainbat
landarerekin batera istorioak eta gertaera pertsonalak jaso ziren.
|
|
|
Berberinak argaltzen du? Berberina konposatu kimiko bat da, eta modu naturalean aurkitzen da
|
hainbat
landaretan, hala nola urrezko harian, filodendroan edo Indiako agrakejoan. Elikadura osagarri gisa merkaturatzen da, eta sare sozialetan hedatu da, hala nola Ikt en Tok, argaltzeko ustezko propietateengatik.
|