|
2000
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har daitezke, norberak ere efektu horiek har
|
ditzakeelako
funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan
|
ditzake
horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Ez
|
dezagun
ahantz hurrengo puntua. Kontua ez da, oro har, dibortzioa ona den jakitea, baizik eta noraino den komenigarria, legeek hertsitzeko duten ahalmenaz baliaturik, berez aske den zerbait horretan eskua sartzea, batez ere, aintzat hartzen bada halako autuetan bihotzak eta sentimenduek dituzten pisua eta garrantzia.
|
|
|
Herritarrek erlijio ugariak izan
|
ditzakete
; legeak, aldiz, guztientzat behar dira bateratsu.
|
|
|
Bestaldetik, kultu aniztasuna alde batera utzita ere, lege zibilak saihets
|
dezake
indarra eta bortxa erabiltzea, senar emazte pozgabeak loturik edo ezkon barruko ezkongetza nahitaezkoan iraunarazteko —azken hori deitoragarri izan arren, ohitura nahiz gizartearentzat—.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi
|
dezakeena
, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasuna alegatzeak benetako eta bestelako arrazoiak estal
|
ditzake
eta horiek jendaurrean eztabaidatzea, familien lotsaria eta gizartearen eskandalua litzateke. Zio desberdinekorik ere ekarri da puntu honetara, alegia, senar emazteen arteko ezkon bizimodua jasanezina izan daitekeela bizitza garratz, destaina gogor, eguneroko mesprezu, kontraesan jarraiko, zorrotz eta doilorrak tartean badira.
|
|
|
Izan daiteke halakorik, baina egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta
|
dezakeela
. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
|
Izan daiteke halakorik, baina egia da, baita ere, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma
|
dezake
, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
|
Hala ere, abusu horrek beste abusu batzuk ekar al
|
ditzake
–Legeen ustelkeria gizabanakoenari areagotu behar al zaio?
|
|
|
Dibortzioa ere elkarrekiko adostasunak ekar
|
dezake
, ezkontza bera elkartea delako kari hori oinarri hartuta. Elkarte hori, esan gabe doa, ez litzateke betierekoa izango.
|
|
|
Elkarrekiko adostasunak ezin du, aurrekoaren indarrez, ezkontza desegin, beste elkarterik desegin
|
dezakeen
moduan.
|
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du, bide beretik ere, bi sexuen arteko batuketak erakar
|
ditzakeen
betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Bi gauza horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta. Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta
|
dezaketen
arrazoi berberek ezkontza desegin. Ezkontza pertsonen arteko batuketa da; senar emazteak aske dira euren ogasuna kolokan ez jartzeko.
|
|
|
Gizona kudeatzaile makala izan daiteke, senarrik erakoena izanik ere. Emaztearen amodioa izan
|
dezake
horrek, eta ez, ostera, arazo batzuen gaineko konfiantza. Emazte hori, behartuta al dago bere bihotza bortxatzera, ondasunak gordetzekotan edota ondasunok abandonatzera, bihotzaren taupadei men egin ahal izatekotan?
|
|
|
Dibortzioa ezin daiteke eman, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar
|
ditzakeen
egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin daitezkeela benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean baino.
|
|
|
Epaileak, unean uneko banantzea agin
|
dezake
, ezkontideen artean bakea berregiteko esperantza bada. Gonbitea eta deia egiten du hark, epaia emateko betebeharra ez dueino.
|
|
|
Gure gurasoen ekitateak gomendatu zigun xedapen hori aldatzeko premiarik ez dugu ikusi; hala ere, berori arriskutsu bihur
|
dezaketen
kari horien aurkako neurriak geureganatu ditugu.
|
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka
|
ditzakeena
. Froga hori, ezin bestelakorik izan, gainontzeko titulu eta lekukoen aitorpenetatik datorrena baino.
|
|
|
Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe ere, ideia arrotzek eurengana
|
ditzakete
. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne egon behar da.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan
|
dezakeena
baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Geroenean ere, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio bera argitu edo iraina desegin
|
dezakeenik
norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
|
Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke. Baditugu, sexu ahularengan, berrikeriak eta arinkeriak; dohainak dira horiek, eta ordena baztertu eta lotsa galtzeko egintzak eragin gabe, saihets
|
dezagun
horien kontrako zehazpenik, askatasun politikoarekin bateraezina izango bailitzateke halakoa.
|
|
|
Seme alaben adin nagusitasunarekin amaitu egiten da gurasoen aginpidea, ondorio zibilei dagokienez. Nolanahi ere, begiruneak eta aitortzak hortxe diraute, legegileak berak halakoak arautu ez arren, ondorengoekiko arreta eta betebehar horietan; aldi horretan, bistan da, seme alabek gurasoekiko izan
|
dezaketen
kontua legearena ez ezik ohiturarena ere bada.
|
|
|
Mende honetan, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman
|
dezakeen
ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik.
|
|
|
Aurrekoak gorabehera, luzatu egin dugu hogeita bost urteak arte gurasoen baimena, ezkontza gauzatu ahal izateko. Ezkontza gisako ekintza batek bizitza oso baten zoriona erabaki
|
dezake
; jakituria gutxikoa litzateke, irrista beldurgarrien erresuman sartuta, laburregi jokatzea eta seme alaben erabakia eta gurasoen zuhurtzia fermuki estekatzen dituen denbora laburtzea.
|
|
|
Absentzia hutsak ez du egoitza hausten. Nork bere egoitza alda
|
dezake
, norberaren gogara. Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira.
|
|
|
Lege korrituaren finkatzea ez dugu aztertu. Finkatze hori gobernuari dagokio; eta gobernuak gai honetan har
|
ditzakeen
neurriak ezin lasterkeriaz ondu.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin
|
dezake
mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts
|
dezaten
. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor
|
dezaketen
erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma
|
dezaketen
lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan
|
dezaketen
akzioa laburtu, arindu eta merke dezaketenak, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Lege zibilak, nolanahi ere, iraultza ederra egin dezake mailegu emaileentzat segurtasuna ematen badu, horiek irabazpide zentzuduna jasotzeko adostasuna erakuts dezaten. Molde horretan, konfiantza sor dezaketen erakundeak, fidantzen betebehar solidario edo ez solidarioen gaineko araubide egokiak, hipoteken oreka berma dezaketen lege jakintsuak, horien hartzekodunek zordunen aurka izan dezaketen akzioa laburtu, arindu eta merke
|
dezaketenak
, era erara datoz trafiko horri eusteko. Trafiko hori korritu tasa eta nazio aberastasunaren gainean eragin handikoa da.
|
|
|
Dena den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea. Negozio zibil horiek, ia beti, ondasun higiezinen gainekoak dira eta ondasun horiek leku finko batean daude, pertsegitzeko modukoak dira, edonoren eskuetan direla ere; iraunkortasunaren bidez, egingarri eta errazak egiten dituzte justiziaren interesak galda
|
ditzakeen
eztabaida guztiak.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar
|
dezakegulakoan
gaude, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia baino goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu
|
ditzakeelako
eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Arlo zibilean, ostera, ondasunak dira pertsegituak, ez norbanakoak, eta hipoteka legeak nahitaezkoak dira. Ondasunetan norberak bete
|
dezakeen
segurtasun osoa eman behar dute legeok. Edu horietako legeak behar dira.
|
|
|
Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz ikusteko edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi behar dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu
|
ditzaketen
abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da dena. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia gauza
|
dezake
legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Erregistroaz esan dugun gauza bera esan daiteke hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez
|
ditzagun
ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi azaltzen digu gai honetan eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak berak ezin duela herritarra kaltetu, bere burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Erregistroaz esan dugun gauza bera esan daiteke hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera
|
ditzagun
ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi azaltzen digu gai honetan eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak berak ezin duela herritarra kaltetu, bere burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean jarri dugu auzia, hark erabaki
|
dezan
ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Elkarri eman
|
diezazkieketen
abantailak ere arautu ditugu; ezkontideen arteko elkartearen izpirituari men egin diogu, hori baita elkarte guztien artean, samurrena eta beharrena.
|
|
|
Alabaina eta jada irakurria denez, baziren bestelako egileak. Aipa
|
ditzagun
Napoleon Bonaparte eta Cambaceres() magistratua. Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu.
|
|
|
Labur zurrean jasotako horrek bidenabar erakusten ditu Kode Zibilaren ardatzak. Zehatz
|
ditzagun
, bada, lege berrikuntza horien arlo nagusiak.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi
|
dezake
eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Ezkontzaren izate, ezaugarri eta xedea ezagutzen direnean, ahalegin handirik gabe idoro daitezke norbanako batek ezkontza ontzeko izan
|
ditzakeen
oztopoak; halaber, oztopo horien artean, zein diren lege positiboak eratorriak eta zein izadiak berak ezarriak. Izadiarenak tartean du adin nagusiaren gabezia.
|
|
|
Izadiarenak tartean du adin nagusiaren gabezia. Oro har, ezkontzarako baimena dute erakundearen xedea bete
|
dezaketen
guztiek. Ez dago berezko erregela horren salbuesterik, gradu jakin batzuen arteko senideak izan ezik.
|
|
|
Gurasoen edo tutoreen parte hartzea lege positiboek agintzen dute eta horren ez izanak ez du erakartzen beste ondoriorik deuseztasun zibila baino. Legegileak ezar
|
ditzake
, ordena publikoa gogoan duela, ezkontzarako egoki deritzen eragozpenak. Eragozpen horiek, hala ere, zuzenbide positibokoak dira.
|
|
|
Dibortzioa onartuta ere, legegileak uste du ezkontzaren hautsezintasunari ez diola aurkakorik egiten, ezta kontzientzia gairik ere ebazten. Soil soilean uste du, grinarik gogorrenek —munduan hainbeste kalte sortu eta egun ere, sortzen dutenek— senar emazteen arteko giro gozoa urra
|
dezaketela
; halaber, uste du larregikeriak astunak izan daitezkeela, senar emazteen ezkon bizimodua jasanezin eginez. Orduantxe da eta orduantxe bakarrik, legegileak salbuesten duela, senar emazte horien lasaitasun, segurtasun eta poztasunaz arduratuta, bata bestearekin loturik egotea, eurak bereizteko dituzten arrazoiak gorabehera.
|
|
|
Horiek horrela, argi dago dibortzioaren onuragarritasuna grinen arrisku eta indarkerian dagoela. Gurarien mugaketa zorrotzak eta bertuterik irtenenek bereiz
|
ditzakete
, bakar bakarrik, guztizko hautsezintasun horretatik, horri berezkotzat egozten zaizkion desabantailak.
|
|
|
Bat gatoz ondoko honetan, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik; modu batean esateko, testamentu baten bidez, heriotzaren ondoan bere burua biziarazteko. Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo modua ezar
|
dezaketen
horretan. Irrigarri eta peril handikoa litzateke legeen egitekoa norbanako batek bere nahikeriaren arabera urratzeko ahalmen mugagabea izatea.
|
|
|
Komeni al da, azken hatsetan dagoen gizaki hori, onuretan izan daitekeen komunikazio horretaz gabetzea? Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu
|
dezaketen
horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena ere ez badute. Zer izango da gradu urruneko senidetasun lotura hori, bestelako loturarik ez bada?
|
|
|
Ez al da beharrezko etxeko bertuteen, aitaren aginpidearen eta familia gobernuaren lege onespena? Norbaitek guraso ezbidezko izan
|
ditzakeela-eta
, beldur bada, zergatik ez gauza bera seme alaba arimagabekoen kariaz. Familia baten egoera nolakoa izan eta seme alaben artean banaketa zati berdinetan egitea, ez ote litzateke, besterik gabe, desberdintasun izugarriaren iturburua?
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma
|
ditzakete
, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez, hau da, familiaren bitartez, aberri handirako atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba on horiek egiten dituzte herritar onak. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har
|
dezaketen
onik handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro
|
ditzakeelako
; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, giz...
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan
|
dezaketen
gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongi...
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...alantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain
|
dezake
bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Era berean, gure burua gorde eta zaindu dugu, den arazorik ñimiñoena ere arautu eta aurreikusteko asmo handinahi eta arriskutsu horretatik babesteko. Nork igarriko, berriz, edozein koderi zabalera larregiko deritzoten horiek direla, betiere, legegileari egundoko zama ezartzen diotenak, deus ere utz ez
|
dezan
epailearen erabakipean?
|
|
|
Nola aurkaratu gertaeren haria edo ohituren lerrakera oharkabea? Nola ezagutu eta zenbatu, aldez aurretik, esperientziak berak bakarrik erakuts
|
dezakeena
–Aurreikuste horrek inoiz har al ditzake pentsamenduak berak iritsi ezinak dituen objektuak?
|
|
|
Nola ezagutu eta zenbatu, aldez aurretik, esperientziak berak bakarrik erakuts dezakeena? Aurreikuste horrek inoiz har al
|
ditzake
pentsamenduak berak iritsi ezinak dituen objektuak?
|
|
|
Turkian jurisprudentzia ez da artea eta baja k bere gogara agin
|
dezake
, goragoko aginduak aurkakoak izan ezik. Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura eskatu eta hartzean.
|
|
|
Gai kriminaletan, hala ere, eztabaida herritarraren eta publikoaren artekoa da. Borondate publikoa legeak bakarrik gorpuztu
|
dezake
. Hortaz, ezin uki edo salatu herritarra, horren egintzek legea urratzen ez duten bitartean.
|
|
|
Magistratua nahitaez joan balitzaio legegileari, oinarririk okerrena onartuko litzateke eta gure artean berretsiko genuke erreskriptuen legeria. Norbanakoen artean sortu eta sakon eztabaidaturiko gorabeheretan legegileak parte hartzen duenean, beroriek ebazteko, bistan da horrek ez duela auzitegiek eurek izan
|
dezaketen
arriskua bera baino arinagoa. Beldur txikiago erakutsi behar zaio magistratu baten nahiera arautu, lotsakor eta zuhurrari, botere beregain baten nahiera erabatekoari baino.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi
|
dezake
eta, zer esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu. Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea.
|
|
|
Hutsean esanda, legeek ez dituzte arautzen gizakien arteko harremanak, ezpada gizaki bakoitzarenak gu guztiok babesten gaituzten legeekin izan
|
ditzakeenak
.
|
|
|
Arriskutsua litzateke hori. Edozein modutan ere, norberak bere burua aska al
|
dezake
kontzertu berezko eta ezinikusizko ahalmen horren eragin eta onuragarritasunetik. Horren bitartez, hain zuzen ere, asaldurarik eta iraulirik gabe, herriek lege makurren justizia egiten diote euren buruari, eta halaber, gizartea bera babesten dute, legegileari emandako ustekabekoetatik eta legegilea bera ere bere buruaren hutsetatik.
|
|
|
Aspaldiko oro berria izan zen behin batean. Ganorazkoa, alabaina, erakunde berriei halako iraunkortasuna eta egonkortasuna bermatzea, eurok ere aspaldikoak bihurtzeko eskubidea izan
|
dezaten
.
|
|
|
Gai garrantzitsuotan gure lege proiektuen oinarri izan diren horiek azaldu beharrean gaude. Berebat, proiektu horiek onura orokor, ohitura publiko, norbanakoen bozkario eta gauza guztien oraingo egoerarekin izan
|
ditzaketen
harremanak agerian utzi beharrekoak dira.
|
|
|
Erromako juriskontsultoak, ezkontzaz mintzo zirela, behin baino gehiagotan nahasi dituzte izadiaren ordena fisikoa, gizaki bizidun orori dagokiona eta zuzenbide naturala, horrek zehatz mehatz arautzen baititu gizakiak. Sustraia du horrek, gizaki aske eta adimendunek euren antzekoekin izan
|
ditzaketen
harremanetan. Hortik jarri da zalantzan ea moralitate arrastorik ote zen ordena natural soilean.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka
|
dezagun
, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Ez zuen zientziaren batasuna ikerketa espezializatuen batuketa lez ikusten, zientzi jarduera gobernatzen zuten printzipio komunetan (gemeinsame Prinzipien) oinarrituriko zerbait lez baizik. Comteren aurka, haatik, ez zuen onartu zientzi jarduera filosofoen esku utzi behar zenik, horren trukean zientzialariek beren mugak gaindi
|
zitzaten
zientziaren ikusmolde orokorrago bat besarkatzeko.
|
|
|
Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala. Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan
|
ditzakeen
usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da.
|
|
|
Noiz ematen da urratsa? Bere erantzuna 1913ko artikulu batean aurki
|
dezakegu
," Die Verirrten des Cartesius und das Auxiliarmotiv: zur Psychologie des Entschlusses" 124 [Descartesen txangozale galduak eta zio laguntzailea:
|
|
|
Aldiz, esparru teorikoan hori ez da gertatzen. Gardentasunaren bila jardun bitartean —kontzeptu argi eta bereizien bilaketan—, ezagutza hutsezina aurkitzeko ibilbidean, Discours de la methode [Metodoaren diskurtsoa] liburuaren bigarren zatian, ikerketa teorikoak egia ulertu eta giza ezagutzari oinarri finkoa eskain
|
diezaiokeela
erakusten zuen Descartesek —jakina, oinarri metafisikoen gain metodo egokia eta justifikatua onartzen bada—.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor
|
ditzan
, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Zio laguntzailea zozketa antzeko zerbait da. Norbait ez bada gai arazo baten aurrean modu batean edota bestean jarduteko, eta aukera anitz baditu, zozketaz egin
|
dezake
ala, beste modu ez hain adierazkorrean, zain gera daiteke ezabapen metodoaren emaitzak izan arte. Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera.
|
|
|
Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika
|
dezan
, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu, hau da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea:
|
|
|
Izan ere, honako suposaketa iruzurtitik abiatzen dira: auzi filosofiko batek, ikerketa metodologikoki zuzen baten bidez edozein egoeratan aurki
|
dezakegun
ebazpen razional bat eta bakarra du. Hau da, beraz, Neurathen ustez, hipokrisira eta etsipenera eramaten gaituen sasirrazionalismoa.
|
|
|
esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren. Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik gauzak horrela ez direla ikus
|
dezakegu
. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide batzuei eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia hauetan funtsatuko da.
|
|
|
Sasirrazionalismoaren arriskua, zientzi praktikan erabakia enuntziatu multzo batek ordezka
|
dezakeela
—zientziaren logikari esker, nolabait esatearren— posible dela uste denean agertzen da baita ere. Hau, adibidez, ondorioztatze logiko eta matematiko hutsen loturen esparruan da posible; esparru honetan, kontraesanak bilatu eta ondorioak ateratzen dituzten automatatzat har ditzakegu ikertzaileak.129
|
|
|
Sasirrazionalismoaren arriskua, zientzi praktikan erabakia enuntziatu multzo batek ordezka dezakeela —zientziaren logikari esker, nolabait esatearren— posible dela uste denean agertzen da baita ere. Hau, adibidez, ondorioztatze logiko eta matematiko hutsen loturen esparruan da posible; esparru honetan, kontraesanak bilatu eta ondorioak ateratzen dituzten automatatzat har
|
ditzakegu
ikertzaileak.129
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea ezin
|
genezake
eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk besteak baino arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei
|
geniezaioke
; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka, munduaren ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar
|
ziezazkiokeen
nazien ideologiari, batik bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin
|
dezakete
azterketa zientifiko zorrotzik gainditu. Ondorioz," munduaren ikusmolde zientifiko batek bertan behera uzten ditu ideologia nazionalsozialistaren printzipio deskribatzaileak" 134.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika
|
ditzake
, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
24 Adibidez, erlazio bat ‘gutxiago edo berdin’() izan daiteke, eta funtzio bat ‘batuketa’(+). Eragiketa hauei buruz ari diren teoriak dira logika berriak kontzeptualiza
|
ditzakeenak
.
|
|
|
" Eseri, luma eta abakoa eskuan hartu, eta batak besteari esan: kalkula
|
dezagun
!" (LEIBNIZ, G.W.: Philosophische Schriften, Berlin, Gerhart, VII. bol.:
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus
|
dezakegun
objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi hau, pribatutasunean oinarriturik, ez zetorren bat Vienako Zirkuluak babestu nahi zuen objektibotasunarekin. Ezagutu
|
dezakedan
bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna. Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera honek ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase.
|
|
|
Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta beren enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha
|
zezaketen
guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena.
|
|
|
Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti
|
dezakeena
. Hori ez da aipagarria zientziarentzat, ezta Zirkuluak defendatzen zuen filosofia motarentzat ere, honek zientifikoa izan behar baitzuen.
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin
|
dezakegu
egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean. Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio
|
diezagukete
berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik.
|
|
|
Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan
|
dezakeen
egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik. Teoriaren ikusmolde honek indartsu jo zituen Vienako Zirkuluaren funtsezko postulatuak; hots, finkaturiko ikusmolde zientifikoaren aurkako azken sastada izan zen.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus
|
ditzakegu
eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka
|
dezakegu
. Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio.
|