|
2009
|
|
|
Da uzandre horrek esaosten: «Zu komenientziarren negarrez, komenientziak dekozuz
|
de
negarrez». Bota eusten uzandrek gogor.
|
|
|
Jurgirenak burura ekarri dit Villasanteren Historia
|
de
la Literatura Vasca. Aspaldi batean, liburuak forratzen ziren garaian, hor ibili nintzen orri pasa aurrera eta atzera gure Parnaso txikiko autoreak ikasi guran.
|
|
|
Euskaldunek hartan dirua sartuko zuten eta, beharrezko balitz, diru laguntza bat jaso zezaketen osasun edo heriotza gastuetarako. Boiseko La Sociedad
|
de
Socorros Mutuos eratu zen 1908an, 200 kide inguru zeuzkalarik. 1928an La Fraternidad Vasca Americana sortu zen gizonezkoentzat, eta 1930ean emakumezkoentzat osagarria.
|
|
|
Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie
|
de
los versos?]. Zentzu honetan, poesia da azken Miserikordia etxea».
|
|
|
Egun kulturak, eta, zehatzago, literaturak bere legeak, zuzenbidea sortua du, sortzen ari da. Frantsesez Droit
|
de
la culture izendatu dute, eta bertan dira jabetza intelektuala, sorkuntzaren gaineko babesa, literaturaren ondarea?, zerrenda larregi luzatu gabe, ukitu beharreko puntuak.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias
|
de
Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin.
|
|
|
Aulki batera igotzeko aukera izanez gero, kaxoiak eta apalak ere maite ditu. Batez ere, amaren kaxatxo hura, txirlaz egindakoa, Recuerdo
|
de
Donostia, non botoi desberdin mordoa aurki daitekeen: girlatxe koloreko gabardinaren botoi handi eta potoloak, neska txikien soinekoen botoi arrosak, kristal antzekoak, menda berde kolorekoak, zilar modukoak, malbazurizkoak?
|
|
|
«No sé. No han salido las notas
|
de
otorrino todavía». Eta orduan neskak:
|
|
|
« ¿ Qué me dices? Te pregunto si has aprobado lo
|
de
cantante». Ez zekien ezer.
|
|
|
Istorioa kontatuko dizut. Bere aitonak, Eduardo Laboak, bere aitaren aitak, erakusten zien solfeoa bere seme alabei, baina aparte arotza zen, carpintero
|
de
ribera esaten dena, txalupak eta egiten zituena. Halako batean, esaten zutenez, oso polita zen bat egin zuen, oso txalupa ederra, eta bere alaba baten izena jarri zion, Karmentxu.
|
|
|
Baina gehien erabiltzen zuena Epistemología genética zen. Eta La formación del símbolo en el niño, La construcción
|
de
lo real en el niño. Nik uste dut Piagetek lan handia egin zuela «sobre los estadios del conocimiento», haurren fase horiek aztertuz.
|
|
|
Hilabete batzuk zituenean hilzorian egon omen zen, amak tifoideak harrapatu zituelako eta berari pasatu. Baina Mikel bereziki gogoratzen zen hamar urte inguru zituenean otitis
|
de
repetición delakoa izan zuela, eta oso gaizki egon zela. Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria.
|
|
|
Ba, hori, Juanjo Lasaren gitarrarekin hamasei edo hamazazpi urte zituela hasi zen, eta handik gutxira berri bat erosi zuen berarentzat. Gero, 1963an, Manuel
|
de
la Chicaren gitarra bat erosi zuen. Oso artisau famatua zen Manuel de la Chica, Mikelek asko maite zuen.
|
|
|
Gero, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen. Oso artisau famatua zen Manuel
|
de
la Chica, Mikelek asko maite zuen. Bada argazki bat, Beran 1967aren inguruan hartua, nahiko ezaguna, uste dut, eta daude Lourdes Iriondo, Xabier Lete eta Mikel, hirurak.
|
|
|
Liburua, berriz, hau da, Aita Riezuren Flor
|
de
la Canción Vasca. Begira nola dagoen.
|
|
|
Diskoa: Cançons
|
de
la roda del temps
|
|
|
Hil da orain dela gutxi. Gu han ginenean, Ronda
|
de
mort a Sinera Espriuren obra muntatu zuen. Zoragarria.
|
|
|
Hirurekin izan dugu hartu eman berezia: Raimon, Pi
|
de
la Serra eta Lluis Llach.
|
|
|
Hainbeste gauza daude, zaila izan zitzaigun aukeratzea. Baina azkenean aukeratu genuen hau, Cançons
|
de
la roda del temps diskoa. Testua da Espriurena, musika eta interpretazioa Raimonena.
|
|
|
the follies, fables and faces of terrorism (Joseba Zulaikarekin) (1996), Azúcar amargo: vida y fortuna
|
de
los cortadores de caña italianos y vascos en la Australia tropical (1996), edota La vasconia global: ensayos sobre las diásporas vascas (2004).
|
|
|
the follies, fables and faces of terrorism (Joseba Zulaikarekin) (1996), Azúcar amargo: vida y fortuna de los cortadores
|
de
caña italianos y vascos en la Australia tropical (1996), edota La vasconia global: ensayos sobre las diásporas vascas (2004).
|
|
|
La Historia
|
de
los Vascongados en el Oeste de los Estados Unidos (1917) liburuak dioenaren arabera, señorita Petra eta señor Esteban Ogdenen (Utah) elkartu ziren ezkontzaren lotura santuez. Data 1909ko urtarrilaren 17a zen.
|
|
|
La Historia de los Vascongados en el Oeste
|
de
los Estados Unidos (1917) liburuak dioenaren arabera, señorita Petra eta señor Esteban Ogdenen (Utah) elkartu ziren ezkontzaren lotura santuez. Data 1909ko urtarrilaren 17a zen.
|
|
|
Artikulu hauetako batzuekin eta ipuinekin edota genero aldetik sailkaezinak diren beste testuekin, hamairu liburu osatu zituen Antoñanak, horien artean Patrañas y otros extravíos (Pamiela, 1985). Bilduma honetatik «Este soy (Mi ficha)» autoerretratua hartu eta euskaratu da, oinarrian «Mi ficha» (Diario
|
de
Navarra,) izeneko artikulua duena. Irakurleak jakin behar du aipatu artikulua Patrañas... liburuan argitaratzeko, Antoñanak, ohi zuenez, testua orraztu eta moldatu zuela; estilo aldaketa zehatz gutxirekin eta amaierako bi parrafo ezabatzearekin autoerretratua borobiltzen asmatu zuen.
|
|
|
Euskal Herrian, David Río Raigadas irakasleak arreta berezia eskaini dio azken urteotan, eta liburu bat ere idatzia du hari buruz (Río Raigadas, David. La voz
|
de
los vascos en la literatura norteamerica. EHU/ UPV, 2002).
|
|
2010
|
|
|
Ta orduxean egunean: «Zuk neure señorita
|
de
konpañia ixen biozu», esan osten. Ta kapritxoak egin ezkero, ba, geixoa be ixin zen, ta besteak be amitidu egiten otsen, ezta?
|
|
|
Ildo beretik, Jurgi Kintanak begien bistan utzi du Nietzsche-ren itzala saio osoan zehar, eta azpimarratu duenez, behingoagatik euskal literaturak aurrea hartu die Euskal Herriko erdal literaturei: Pío Barojak Jaun
|
de
Alzate kaleratu baino dozena bat urte lehenago irudikatu zuen Jean Etxeparek euskal iragan nietzschear mitikoa, guztiz paganoa.
|
|
|
Villasanteren Historia
|
de
la Literatura Vascan bahiketaren aferak duen azalpena ez da, beharbada, argiagoa izango, baina bai, zelan esango dut, askoz erromantikoagoa, eleberri zaharretako amodioa izaten den bezala. Buruxkaken kapitulu biziki ausart bien derrigorrezko aipamenaren ostetik, Villasantek folletoi batekoa litekeen ondoko hau diosku:
|
|
|
«Antes
|
de
ponerlo en circulación, el autor envió un ejemplar del mismo a su prometida. Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor.
|
|
|
Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor. Este golpe, así como las advertencias
|
de
algunos amigos, le hicieron reflexionar y desistió de poner en circulación el libro, aunque no dejaba de regalarlo a tal o cual persona de confianza».
|
|
|
Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor. Este golpe, así como las advertencias de algunos amigos, le hicieron reflexionar y desistió
|
de
poner en circulación el libro, aunque no dejaba de regalarlo a tal o cual persona de confianza».
|
|
|
Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor. Este golpe, así como las advertencias de algunos amigos, le hicieron reflexionar y desistió de poner en circulación el libro, aunque no dejaba
|
de
regalarlo a tal o cual persona de confianza».
|
|
|
Cuando ésta leyó dichos capítulos, rompió el libro y cortó para siempre sus relaciones con el autor. Este golpe, así como las advertencias de algunos amigos, le hicieron reflexionar y desistió de poner en circulación el libro, aunque no dejaba de regalarlo a tal o cual persona
|
de
confianza».
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu
|
de
la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis de Eleizalde eta Engracio de Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik eraginik bereziki), mundu gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan?
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu de la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis
|
de
Eleizalde eta Engracio de Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik eraginik bereziki), mundu gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan, are Indian.
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu de la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis de Eleizalde eta Engracio
|
de
Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik eraginik bereziki), mundu gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan, are Indian.
|
|
|
Bilboko La Gaceta del Norte espainiarzale, kontserbadore eta germanofilo zena, aldiz, «Comunión» ekoen aurka joateagatik, irlandar abertzaleen alde nabarmendu zen, katoliko baitziren, eta Irlandan gertatzen ari zenaren inguruan Euzkadi egunkariak baino berri zehatz eta objektiboagoa eman zuen; are, aberriano? nabarmena zen Luis
|
de
Aranaren beraren artikulu bat argitaratzeraino. Bi alderdi adarren arteko dibortzioa oraindik gehiago areagotu zen Irlandako bilakaeraren eraginpean.
|
|
|
1923tik 1929ra bitartean, Primo
|
de
Rivera generaleren diktaturapean, dena ezabaturik gelditu zen, baina II. Errepublikarekin berriz hasi zen mugimendua hazten, orobat askatasun erabatekoranzko urrats sendoak egiten ari zen irlandar borrokarekiko atxikimendua. Anartean, 1926an De Valerak Fianna Fail alderdia sortu zuen eta agudo gailendu zitzaion Sinn Féin alderdiari.
|
|
|
28an beste irratsaio bat (Lennon, irlanderaz eta espaineraz?, Labordaren zenbait kantu, Hernandorenaren agur solasa euskaraz eta amaitzeko «euskal ereserkia»). Ekainaren 30ean, pilota partida gehiago, exhibiziokoak barne; berriz ere hitzaldiak Unibertsitatean eta ondotik Club
|
de
Valeran («Euzkadi nazio bezala» eta «Euskalerriko erri kirol eta pilota modalidade ezberdinak» gaiez). Hernandorenak kontatzen duenez, irlandarrek ez bide zekiten askorik Euskal Herriaren egoeraz, baina azaldu orduko aldekotasuna agertzen omen zuten.
|
|
|
Kamera ere bazeukan, jakina. Egun, haren oroimena Los tremendos
|
de
Canala liburuaren oihartzunari esker gorde da, bide batez esanda. Boteretsuaren begia, argazki kamera.
|
|
|
«el hijo mayor
|
de
la Rosarito»
|
|
|
Begira nago Elias Amezagak Revista Internacional
|
de
Estudios Vascos en argitaratu zuen Cuarta entresaca de un Diccionario de Seudónimos horri. Lantegi ederra jarri zion bere buruari Autores vascos en egileak.
|
|
|
Begira nago Elias Amezagak Revista Internacional de Estudios Vascos en argitaratu zuen Cuarta entresaca
|
de
un Diccionario de Seudónimos horri. Lantegi ederra jarri zion bere buruari Autores vascos en egileak.
|
|
|
Begira nago Elias Amezagak Revista Internacional de Estudios Vascos en argitaratu zuen Cuarta entresaca de un Diccionario
|
de
Seudónimos horri. Lantegi ederra jarri zion bere buruari Autores vascos en egileak.
|
|
|
«Pablo Iturria Sorozabal ikusi orduko, ez bat eta ez bi, hitz hauexek esan nizkion agurtzerakoan: . Hoy tengo la impresión
|
de
ser un impostor. Porque el verdadero Txillardegi eres tú, no yo?.
|
|
|
4) Azaroaren 21ean, El Correo egunkariaren lehen orriko titularra: «Grafólogos apuntan a Eliseo Gil como el autor
|
de
las falsificaciones». Barruan bi orrialde ostraka «faltsuen» argazkiekin eta Eliseori buruzko komentario gozoekin.
|
|
|
1992ko Portuguese Translation Prize Fernando Pessoaren The Book of Disquiet liburuagatik; Javier Mariasek A Heart So White-rekin lortutako 1997ko International IMPAC Dublin Literary Award sarian, itzultzaileari zegokiona; 2000 Oxford Weidenfeld Translation Prize saria Jose Saramagoren All the Names engatik; 2006ko Premio Valle Inclán Javier Mariasen Your Face Tomorrow: I Fever and Spear engatik; 2008ko PEN/ Book of the Month Club Translation Prize eta 2008ko Oxford Weidenfeld Translation Prize Eça
|
de
Queiroz en The Maias engatik; 2009ko Premio Valle Inclán Bernardo Atxagaren The Accordionist, s Son en itzulpenagatik.
|
|
|
ez direla gauza Turgeniev, Chejov, Borges, Dickinson, Shakespeare, Cervantes, Austen, Proust, Mann edo Faulkner irakurtzeko. Eta are gutxiago, noski, Espronceda, Larra, Valle Inclán edo, arrazoibidearen linealtasun ideologikoa eteteagatik, Agustín
|
de
Foxá.
|
|
|
Harrigarria da ikasle ongi samar prestatu bati ez eskatzea Antigonaz zerbait esateko, edo ez galdetzea zer den egloga bat, edo ez eskatzea Gil
|
de
Biedmaren poemaren batean topiko literario klasikoren bat atzemateko?
|
|
|
Irakurlearen prestakuntza literarioaren maila igotzeko ardura ez dute editoreek hartu behar, lau katuk irakurtzen dituzten liburuak argitaratuz adibidez. Hori egin egiten da gaur egun. Alianzak, konparaziora, Hermann Broch en La muerte
|
de
Virgilio berrargitaratu du, baina bik baizik ez dute irakurriko: akatsen zuzenketa egin duenak eta itzultzaileak.
|
|
|
1960ko martxo apiriletan hogeita hirur eguneko «permisione» oporraldi bakarra ukan nuen. Euskal Herrian eta orokorki Frantzian, jendea société
|
de
consommation delakoan sartzen hasia zen buru belarri, eta norbait Aljerian soldadu bazuten familietarik kanpo, populuak hango «gertakizunez» axola guti zuen, salbu aferak sobera irauten zuela, diru gehiegi gastatuz. Frantziarren aspertze horri esker, De Gaulle bakerako bidearen irekitzen hasia zen.
|
|
|
Gainera nire bizitzako pasarte bitxi hori pastoral batean biziarazi dut, Xiberoko jauna trajerian, Joana lehena() Nafarroako erreginaren ahotik. Collège
|
de
Navarre kolegio unibertsitario famatua Parisen eraikiarazi ondoren? École Polytechnique delakoaren erroan, estrenaldian egin zuen hitzaldiko pasarte batean honela mintzarazten dut:
|
|
|
Honat aitzin, Atarratzen berean, Hostal
|
de
la Poste ren ondotik iragan gara. Kantuan ari ziren:
|
|
|
Badakigu, hala ere, Charles Bordes() frantziar irakasle eta musikagileak 1891n Parisen argitaratu zuen Douze chansons amoureuses du Pays Basque Français kantutegira bildu zuela. Urte batzuk geroago, 1897an, Archives
|
de
la tradition basque argitaratu zuen Bordesek, Frantziako Hezkuntza Publikoko Ministerioaren eskariz egindako etnomusikologia lana.
|
|
|
Bitartean, goseak akabatzen dago Afrika. Bizi dugun egoeraz jabetzeko, irakurri El hombre, ese desconocido, Alexis Carrell ena, edo La decadencia
|
de
Occidente, Oswald Splenger ena, eta La aventura de las ideas, Alfred Whitehead ena. Pesimistak dira.
|
|
|
Bitartean, goseak akabatzen dago Afrika. Bizi dugun egoeraz jabetzeko, irakurri El hombre, ese desconocido, Alexis Carrell ena, edo La decadencia de Occidente, Oswald Splenger ena, eta La aventura
|
de
las ideas, Alfred Whitehead ena. Pesimistak dira.
|
|
|
Ogi hutsa hamasei hizkuntzatan dago. Tiempo
|
de
errores, bederatzitan. Denera, berrogeita zazpi hizkuntzatara itzuli dira nire liburuak.
|
|
|
Without Stopping (Memorias
|
de
un nómada, gaztelaniaz) liburua idatzi zuen Bowlesek. Tanger ageri da bertan, baina Xukri ez, aipatu ere ez zaitu egiten, liburua ingelesera itzuli zizun arren.
|
|
|
Eta oso latza baldin bada marjinatua izatea askoz larriagoa da, oraindik, zapaldu miserablea izatea mundu arabiar eta musulmanaren baitan. Bigarren liburuan, Zaman Al Akhtaâ aw Al Shouttar (Le Temps des erreurs ou la Sagesse
|
de
la rue, Tiempo de errores) azaltzen digu bera izandako gaizkile analfabetoa nola bilakatuko den pixkanaka idazle, eta baita idazle ospetsu ere (bere lehen liburua Paul Bowles ek itzuli zion ingelesera eta Tahar Ben Jelloun ek frantsesera, eta gaztelaniazko bertsioaren hitzaurrea Juan Goytisolorena da). Aurrena maisu, ordea, eta, aldi berean, irakurle amorratua.
|
|
|
Eta oso latza baldin bada marjinatua izatea askoz larriagoa da, oraindik, zapaldu miserablea izatea mundu arabiar eta musulmanaren baitan. Bigarren liburuan, Zaman Al Akhtaâ aw Al Shouttar (Le Temps des erreurs ou la Sagesse de la rue, Tiempo
|
de
errores) azaltzen digu bera izandako gaizkile analfabetoa nola bilakatuko den pixkanaka idazle, eta baita idazle ospetsu ere (bere lehen liburua Paul Bowles ek itzuli zion ingelesera eta Tahar Ben Jelloun ek frantsesera, eta gaztelaniazko bertsioaren hitzaurrea Juan Goytisolorena da). Aurrena maisu, ordea, eta, aldi berean, irakurle amorratua.
|
|
|
Oso ondo hitz egiten zuen gaztelaniaz Xukrik, espainiar literaturako klasikoak irakurrita zeuzkan («Benetako bizitza liburuetan aurkitu behar da») eta berehalaxe antzematen zitzaion asko bizi eta asko ikusitakoa zela mundu honetan. Gurekin oso jator egon zen (nik Tiempo
|
de
errores liburua erakutsi nion eta berak sinatu egin zidan arabieraz eta gaztelaniaz: Recuerdo para Josemari, con aprecio y simpatía.
|
|
|
–Zoaz fite hara, andrea! . Poste
|
de
Secours a seinalatu zidan.
|
|
|
Poste
|
de
Secours etik metro gutxira nengoela, bere izen abizenak esan zituzten bozgorailuetatik, eta frantsesez eginiko deskribapenean (un garçon de 5 ans, cheveux blonds, bouclés) inoiz baino ederragoa ikusi nuen.
|
|
|
Poste de Secours etik metro gutxira nengoela, bere izen abizenak esan zituzten bozgorailuetatik, eta frantsesez eginiko deskribapenean (un garçon
|
de
5 ans, cheveux blonds, bouclés) inoiz baino ederragoa ikusi nuen.
|
|
|
Bide batez aipa dezaket beharbada txundituta eta aztoratuta ikusten dudala euskal nazionalista askok ez dituztela Pío Baroja eta Miguel
|
de
Unamuno beren gaztelania hizkuntzaren euskal maisu gisa estima tzen.
|
|
|
Horrelakoetan jangelako mahaian jartzen zen, oraindik ere kartzelako izena idatzirik duten hiztegiak aurrean zituela. Brigada 5ª, Prisión Central
|
de
Burgos, amaren idazkera dotorean.
|
|
|
–Bahia
|
de
Portobelo, Maritima Panameña rena.
|
|
|
Lur jo zuen Benitoren mailako azaldu nahirik, hantxe, Avenida del General Molako taxi geltokitik hur, igoa nintzen teilatuak, eta amak beso artean hartu zuen bere mutikoa La Voz
|
de
España-ren Terrible desgracia bularrean zanpatuz, «Ene, ene.?!», lurrikara bateko naufragoa balitz bezala: urragarrizko laztan bat Carmiñaren semeari, ni neu izan nintekeen gaztetxoari, orain, segur naiz, mastaren gorenera igota Grand Soleko hartan mila eta berrehun brazako osinean eskua jasorik adio eta mehatxu egiten didan hari berari.
|
|
|
Tamanrasset, Ahaggar mendien barrenean. Buztin gorrizko etxe ermita gotorlekuan bizi da Charles
|
de
Foucauld. Inguruan, basamortua.
|
|
|
Abenduaren 1ean, errebeldeak heldu dira ekialdetik. Charles
|
de
Foucauldek etxe ermita gotorlekuko atea Madani ag Gibbori zabaldu dio, adiskidetzat duelako. Tuaregek sokaz lotu dute; bahitu eta beste norabaitera eramango dutela pentsatu du berak.
|
|
|
Mutiko bat utzi dute zaintzen, hamabosten bat urtekoa, gerran lehenengoz parte hartzen duena, ez frantsesez ez arabieraz ez dakiena. Charles
|
de
Foucauldek amazigeraz egin dio, mutikoa oso urduri dago. Intsurrektuek hartu dute Tamanrasset.
|
|
|
Abenduaren 21ean, militar frantsesak heldu dira Tamanrassetera, Ahaggarreko brigada mobila. Charles
|
de
Foucaulden etxe ermita gotorlekura doaz, bereziki. Biblioteka eta paperak lurretik zehar barreiaturik topatu dituzte.
|
|
|
Amaiera tragikoa, literatura kolonialista ugariarentzat, santifikazioaren hasiera izan zen. Charles
|
de
Foucauld Frantzia katolikoaren heroi saindua bihurtuko zen, berehala, tuaregen hareatza urrunez jabetzeko pretentsioa legitimatzeko. Erlijioaren aldetik, kristauei eredu paregabea eman omen zien, Jainkoarengan benetan sinetsiz gero Harentzat bizi beharra besterik ez dagoela iragarriz.
|
|
|
Charles
|
de
Foucauld Estrasburgon jaioa zen, 1858an, familia aristokratiko batean. Arreba eta biak umezurtz geratu eta, 1870ean, Alsazia Alemaniaren eskuan geratu zenean, Frantziara joan ziren.
|
|
|
Charles
|
de
Foucauldek badaki zertan ari den. Frantziaren boterea ez dela nahikoa, tuaregak kristautu nahi baditu, eta frantsestu.
|
|
|
Denek, tuaregek ere, sakonean kristau eta frantses izan nahi dutela izkiriatu zuen Charles
|
de
Foucauldek, bere via crucis logikoan, noizbait Jainkoa eta Frantzia besterik ez dela izango zin egitearen antza duen esaldian.
|
|
|
Charles
|
de
Foucauldek, 1907an, militar tropa sendo batekin egin zuen ibilaldia, Dinaux kapitaina buru. Bidaia hartan, Charles de Foucauldek poema ugari kopiatu zituen, bai karabanan lagun zeramatzaten tuaregengandik bai bidean topatzen zuen jendeagandik.
|
|
|
Charles de Foucauldek, 1907an, militar tropa sendo batekin egin zuen ibilaldia, Dinaux kapitaina buru. Bidaia hartan, Charles
|
de
Foucauldek poema ugari kopiatu zituen, bai karabanan lagun zeramatzaten tuaregengandik bai bidean topatzen zuen jendeagandik. Bildumaren asmoa eta hastapena ondo azaldu zion Aita Guérini, 1907ko maiatzaren 31an egindako gutunean:
|
|
|
Poema bakoitzaren hitzez hitzeko itzulpena egiten zuen, autoreei buruzko informazioa bildu eta itzulpen literarioa ere egiten zuen, ohar linguistikoak, etnografikoak eta historikoak metatzeaz gainera. 1916ko azaroaren 28a arte lan egin zuen Charles
|
de
Foucauldek poesia tuaregetan. Liburuaren lehenengo edizioan, 575 poema emango ziren, eta 274 poeta.25
|
|
|
Ala militarrak eta misionistak sai beraren hegaltzat hartuko zituzten aurrerantzean ere? Charles
|
de
Foucauld, Mortura armadarekin heldu arren, Jainkoaren zerbitzari, bakearen eta ongintzaren ministro, anaia unibertsaltzat nahi zuen geratu.
|
|
|
Injustiziaren kontra ere irauli zen, batzuetan. Charles Lavigerie bezala, Charles
|
de
Foucauld esklabotzaren aurka konbatitu zuen, herrikide batzuk ere oso gogor salatuz:
|
|
|
Tuaregen alde, Saharako gizaki libreen alde, indar eta gogo guztiak eman zituen. Charles
|
de
Foucaulden obra hor dago oraindik, Tamanrasseteko etxe ermita gotorlekuko paper odolduetan utzi zuen jakituria tuaregaren bilduma apartekoa: tifinagh alfabetoa, tamahak frantses hiztegia, gramatika27 eta, gainera, poesia?
|
|
|
Beste gertaera bat ere aipatzen da biografietan, Charles
|
de
Foucaulden tuaregekiko komunioa azaltzeko. 1908an, 50 urte zituela, baziren bi urte ez zuela Tamanrasseten euririk egiten.
|
|
|
Miseria, gosea eta egarria zabaldurik zeuden. Hitz gutxitan adieraziko zuen Charles
|
de
Foucauldek berak:
|
|
|
Auzokoren bat konturatu da Charles
|
de
Foucauld larri dagoela. Ez dute gosez hiltzen utziko.
|
|
|
Edalontzi bat esne ekarri diote, artatuko dute harik eta bere burua ohetik jaikitzeko gauza izan arte. Behingoz, ongile papera trukatu eta, pentsatuko du Charles
|
de
Foucauldek, bera da hartzaile. Oraingoan ez da daukana, dakiena eta ematen duena, baizik ez daukana eta, premia ikaragarrian, hartzen duena.
|
|
|
Ematea errazagoa da, agian; hartzeak zorra ezartzen dizu. Baina, zorraren umiltasunean, maitatua izateko poz arraroa barruntatuko du Charles
|
de
Foucauldek. Orduantxe sentituko da benetan «anaia unibertsala».
|
|
|
Hori bata bestearekiko harremana da: besteek ere izan behar dute Charles
|
de
Foucaulden «anaia» edo «arreba» izateko borondatea. Auzokoek emandako elikadura eta afektuagatik sendatu denean, «anaia unibertsala» delako ideia konfirmatu zaio ermitauari.
|
|
|
Alde bakarreko moduan, konfirmatu ere, zeren tuaregek ez diote lagundu haren «anaia edo arreba» izateko, baizik hilzorian dagoenarekiko abegiagatik, gizalege hutsagatik; akafarrari lagundu diote. Oso bestelakoa da Charles
|
de
Foucaulden ikuspegia, honentzat frère universel izatea tuaregak era batean edo bestean artegi kristau frantsesera sartzea delako.
|
|
|
Lehorteaz eta oti hegalarien oldeaz morabitoek bota zituztenak, esate baterako, Charles
|
de
Foucauldek René Basseti 1915eko maiatzaren 5ean kexuz idatzi zionez:
|
|
|
Ezin du Charles
|
de
Foucauldek kolonizazioa kalamidadetzat hartu, paregabeko onuratzat baitu. Jende basa eta desanparatu hori konbentzitu eta bairatuko duela pentsatzen du.
|
|
|
Tuaregen ezetza, Charles
|
de
Foucauldek ikusi nahi ez bazuen ere, fermua zen. Behin eta berriz ikusi eta entzun behar izan zuen, Tamanrasseteko etxe ermita gotorlekutik irteten zen bakoitzean.
|
|
|
Charles
|
de
Foucauldek lerrook ez zituen, agian, ikara eta lotsa sentitu gabe kopiatu eta frantsesera itzuli. Letra hori 1907 aldera bildu zuen, bost urte tuaregak menperaturik zeudela.
|
|
|
Aurresandakoa besterik ez zen gertatu 1916an.29 Charles
|
de
Foucauldek poesia tuaregei amaiera eman orduko, tribuak altxatzen ari ziren. Djaneteko gotorlekua hartzeko borrokak izan ziren, Agadez eraso zuten, eta frantsesen beste posizio militar asko.
|
|
|
Izugarria izan behar zuen Charles
|
de
Foucauldentzat. Bera ona zen, gaixoak sendatzen zituen, edonori laguntzen zion, denen anaia edo neba unibertsala izan nahi baitzuen.
|
|
|
Madani ag Gibbo, frantsesaren atea jotzean, ez zen ez traidore ez Judas papera betetzen ari. Uksem ag Xikkat Charles
|
de
Foucaulden laguna zen, baina 1916an frantsesen kontra altxatu zen. Charles de Foucauld estimatu arren, tuareg eta musulman izanda, Uksemek ezin zuen frantsesen eta kristauen alde egin.
|
|
|
Uksem ag Xikkat Charles de Foucaulden laguna zen, baina 1916an frantsesen kontra altxatu zen. Charles
|
de
Foucauld estimatu arren, tuareg eta musulman izanda, Uksemek ezin zuen frantsesen eta kristauen alde egin. Negar egingo zuen, beharbada, Charles de Foucaulden gorpua poesia tuareg lurrean barreiatuen artetik jasotzean.
|
|
|
Charles de Foucauld estimatu arren, tuareg eta musulman izanda, Uksemek ezin zuen frantsesen eta kristauen alde egin. Negar egingo zuen, beharbada, Charles
|
de
Foucaulden gorpua poesia tuareg lurrean barreiatuen artetik jasotzean. Baina, aldi berean, musulman eta tuareg lez bizitzeko askatasunaren alde ari zen borrokan.
|
|
|
Urteak geroago, hango emakume batek 1907ko gosetean bere bost seme alabei jaten Charles
|
de
Foucauldek eman ziela gogoratzen zuen. Harrezkero, emakume horrek behin eta berriz egin omen zion Alari otoitz morabito kristaua musulman bihur zedin:
|
|
|
1904ko udaberrian, Charles
|
de
Foucauldek bidaia pacifiquement «baketsuki» eta épiscopalement «apezpikuaren moduan» egin zutela kontatuko zuen, Henri Laperrine komandante militarrarekin, «zeinaren helburu bakarra hain gaizki ezagutzen gaituzten populazio hauei konfiantza ematea den».14
|