|
2000
|
|
|
Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada
|
de
los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren ibilbide narratiboari lehen bi ipuin sarituk ematen diote hasiera: 1980ko Xaguxarra aldizkariaren lehen alean argitaratu zen" Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldecoa" saria 1980an) eta Pott aldizkarian argitaraturiko" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren" I Ciudad
|
de
Bilbao" saria).
|
|
|
Puerto
|
de
Santa Marian zegoela idatziriko Intxaur baten azalean izeneko prosa lanak zenbait aipamen jaso zituen garaiko egunkari eta aldizkarietan: Joan San Martinek (Egan, 1984, 3, 156 or.) honela definitu zuen:
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren izenperik gabe argitaraturiko preso kolektibo baten bilduman jasoriko poema luzea da. Puerto
|
de
Santa Mariatik Intxaur azal baten barruan eta Eguberri amarauna izenburuz Amnistiaren aldeko Batzordeek argitaraturiko liburua da, 1983an argitaratua.
|
|
|
Antologia
|
de
la Poesía Vasca/ Euskal Poesiaren Antologia (Visor, Madrid, 1993, 24 or.) Iñaki Aldekoak" La poesia militante" izenburu pean biltzen ditu Koldo Izagirre eta Joseba Sarrionandia. Jakina, Joseba Sarrionandiaren bigarren liburua da sailkapen honetarako bidea ematen diona.
|
|
|
" Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca. Un acercamiento a la última producción poética", Congreso
|
de
literatura, Ed. Castalia, Madrid, 1989, 287 or.) Gudaosteko euskal poesiari begirada eman eta honela laburtzen du" inpresionismo joera estetikoetatik jarrera zeharo politikoetaraino etorri ginen, Arestiz gero edukiaren gainetik jartzen den lan lirikoaren kontzeptuak berriro hartzen duelarik indar birsortua." (97 or.)
|
|
|
Iñaki Aldekoak argitaraturiko bi lan aipa daitezke bereziki atal honetan, alde batetik, 1993ko Antologia
|
de
la poesía vasca n egiten duen aipamena jasoz" El viaje como metáfora de la poesía: J. Sarrionandia y F. Juaristi" (30 or.) eta Hegats aldizkarian (1989, I. zb, 5 or.) argitaraturiko" Joseba Sarrionandiaren poesia:
|
|
|
Iñaki Aldekoak argitaraturiko bi lan aipa daitezke bereziki atal honetan, alde batetik, 1993ko Antologia de la poesía vasca n egiten duen aipamena jasoz" El viaje como metáfora
|
de
la poesía: J. Sarrionandia y F. Juaristi" (30 or.) eta Hegats aldizkarian (1989, I. zb, 5 or.) argitaraturiko" Joseba Sarrionandiaren poesia:
|
|
|
Pío Barojak ere aintzat hartu zuen gai hori El Cabo
|
de
las tormentas nobelan. Ariketa moduan biak irakurtzea gomendutuko nioke irakurtzale orori.
|
|
|
Zabala da oso alorra. Mutur batean mitologiako kontakizunei buruzkoak leudeke, Cyrano
|
de
Bergerac, edo Gulliverren abenturak adibidez; hauek ez dute oinarri zientifikorik. Beste muturrean, berriz, koka daitezke oso istorio zientifikoak, Julio Vernek idazten zituenak kasu.
|
|
|
Mota guztietako emakumeak irudikatzen dizkigu: gazteak, zaharrak, irtirinak, tristeak, alaiak, samurrak, kaskarinak,..." Bera bezalako emakumeak agertzen dira joan etorrian, maitasunaz, adinaren etengabeko kalteaz edo bizitzeko beste hainbat ezbehar txikiz kezkaturik." (Egunkaria) Begoña Muruagak Dorothy Parker en La soledad
|
de
las parejas liburuarekin alderatu zuen. Bere aburuz, batez ere, bi dira topa daitezkeen antzekotasunak:
|
|
|
Giroari bagagozkio, garai jakin batean girotu ditu gertaerak: Primo
|
de
Riveraren diktadura garaian: 1932 urteko Nafarroa euskaldunean, beraz.
|
|
|
Nobelan isladatzen den giroa funtsean, Primo
|
de
Rivera, diktadorearen garaiko baserritarren sinesmenetan oinarritzen da. Batetik, erlijio kutsukoa; eta bestetik, mitologiaren inguruan hedatzen dena.
|
|
|
Hortaz, narra9 Zehaztasun gehiagorako ikus bedi: Estébanez Calderón, Diccionario
|
de
Términos literarios, 900 orr.; Antonio Garrido Domínguez. 1997 Teorías de la ficción literaria, Lecturas/ Arco; Sullá, Enric (arg.).
|
|
|
Estébanez Calderón, Diccionario de Términos literarios, 900 orr.; Antonio Garrido Domínguez. 1997 Teorías
|
de
la ficción literaria, Lecturas/ Arco; Sullá, Enric (arg.). 1996 Teoría de la novela:
|
|
|
1997 Teorías de la ficción literaria, Lecturas/ Arco; Sullá, Enric (arg.). 1996 Teoría
|
de
la novela: antología de textos del siglo XX, Crítica, Bartzelona. tzaile autodiegetikoa aukeratu du hurbiltasuna areagotuz.
|
|
|
1996 Teoría de la novela: antología
|
de
textos del siglo XX, Crítica, Bartzelona. tzaile autodiegetikoa aukeratu du hurbiltasuna areagotuz. Gainera, eleberriaren hasieratik azpimarratzen da pertsonaia nagusiak bere bizitza kontatzeko duen asmoa.
|
|
|
1996 Nola bizi, zazpi bizi, narrazioa (gazte literatura), Desclee
|
de
Brouwer.
|
|
|
18 Eranskin hau osatzeko garaian, batik bat bi liburu hauek izan ditugu esku artean: Sulla, Enric (arg.) 1996 Teoría
|
de
la novela. Antología de textos del siglo XX, Crítica, Bartzelona. ere deitu ohi diogu honela.
|
|
|
Sulla, Enric (arg.) 1996 Teoría de la novela. Antología
|
de
textos del siglo XX, Crítica, Bartzelona. ere deitu ohi diogu honela. Hiru barne fokalizazio ezberdin bereizten dira:
|
|
2001
|
|
|
Orokorki onartua izan den paradigma honen akatsak zuzentzeko laguntza handia eskaintzen digute estrukturalismoaren bidetik doan Mieke Bal kritikari holandarrak proposaturiko zuzenketek. Honek bere Teoría
|
de
la narrativa liburuan eta Poétique aldizkariko" Narration et Focalisation" artikuluan, kritika gogorrak egin zizkion Genette ren sailkapenari, eta oraindik ere bi kritikari hauen arteko eztabaidak zutik badirau ere, esan dezagun oso interesgarria deritzogula Bal en planteamenduari.
|
|
|
Pescadería kaleko perspektiba gris axatua. Calle
|
de
la Pescadería esaten duen plaka zuri obalatua. Atzean arkupeak.
|
|
|
Baina gure helburua" Ikuspuntu pertzeptiboa" edo Fokalizazioa deitu zaiona aztertzea izan denez, eta bestalde, J. M. Lasagabaster-ek II Euskal Mundu Biltzarrean" La novela vasca al borde
|
de
la Realidad" izeneko txostenean 100 metro nobelako Polifoniaren berri hain egokiro ematen duenez, gure lan honetan ukitu gabe geratu diren alderdi horietaz jabetzeko aipatutako artikuluaren irakurketa gomendatzen dugu. Horrela, idazlearen ikuspuntua deitu izan denaren ikuspegi zabalagoa lortzearekin batera, narratzaileak bere esku duen estrategia honen konplexutasuna osotasunean aztertua geratuko litzateke.
|
|
|
Askoren Artean, 1989, Congreso
|
de
Literatura (Hacia la literatura vasca). II. Euskal Mundu Biltzarra.
|
|
|
3 Heroi konfliktibotik formaren eraberritzera: " L" être
|
de
la littérature n" est rien d" autre que sa technique" (Roland Barthes)
|
|
|
Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala hiru elementu jartzen dituela harremanetan: idazlea, obra eta irakurlea)," Aurreusteen eremu" bat(" Horizonte
|
de
expectativas" delakoa Harreraren Estetikan erabiltzen den terminologia erabiliz) birmoldatzen du, garapen horretan ematen diren testu desberdinen harrera ahalbidetuko duena.
|
|
|
Jon Juaristik egoki dioskunez: "(...) más exáctamente, se trataba
|
de
la versión vasca del ajuste de cuentas del nouveau roman con la novela existencialista", in Juaristi, Jon: Literatura Vasca, Madril, Taurus, 1987, 124.orrialdea.
|
|
|
Jon Juaristik egoki dioskunez: "(...) más exáctamente, se trataba de la versión vasca del ajuste
|
de
cuentas del nouveau roman con la novela existencialista", in Juaristi, Jon: Literatura Vasca, Madril, Taurus, 1987, 124.orrialdea.
|
|
|
Nia eta errealitatea banatu ezinezko erlazio fenomenikoan murgiltzen dira: " La relativa subjetividad
|
de
mi mirada me sirve precisamente para definir mi situación en el mundo." 7
|
|
|
Nobela esperimentala, zientifikoa edo estrukturala deitu izan zaionaren garaia da. Literaturaren, eta orokorrean artearen, ezaugarririk berezkoena" forma" (egitura) dela onartuz, adierazbide berriak ematen dira (Roland Barthes ek esandakoak gogoratuz," L" être
|
de
la littérature n" est rien d" autre que sa technique", baiezta genezake). Garaiko irakurleek ordura artean nobelaren tasun edo ezaugarri berezkoenak zirenen iraulketa ezagutu zuten.
|
|
|
kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda: " Hay chicles, caramelos, pastillas
|
de
café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik.
|
|
|
bide berriak, Bilbo: Deustuko Unibertsitatea, 1981, 343 orrialdeak eta egile beraren" La novela vasca al borde
|
de
la realidad" in ASKOREN ARTEAN, Congreso de Literatura. (Hacia la literatura vasca).
|
|
|
bide berriak, Bilbo: Deustuko Unibertsitatea, 1981, 343 orrialdeak eta egile beraren" La novela vasca al borde de la realidad" in ASKOREN ARTEAN, Congreso
|
de
Literatura. (Hacia la literatura vasca).
|
|
|
Nouveau Romaneko idazle eredugarriena kontsideratu izan den Alain Robbe Grillet (1922) idazleak bere kritikariei esandakoak, gure artean sortutako hainbat eztabaidari erantzuteko egokiak suerta daitezke: " Le Nouveau Roman s´adresse a tous les hommes
|
de
bonne foi" 5.
|
|
|
Alabaina, eztabaidaren garrantziaren froga handik hamar urtera, 1986an, Txuma Lasagabasterrek Antología
|
de
la narrativa vasca actual (Bartzelona: Edicions del Mall) argitara eman zuenean esandakoek ematen digute.
|
|
|
Egitura lineala apurtuz, datuak behin eta berriro errepikatzen dira: istorioa 1973an edo has daiteke, Iñaki Abaituak Ortiz
|
de
Zarate ezagutzen duenean Bartzelonan, gerora, gutxienez, Enrique Casas PSOEko senadorea hiltzen duten arte luzatzen delarik: 1984ko otsailaren hogeita hiru arte, beraz.
|
|
|
Heriotzaren inguruko intertestualitate honen azken adibidea aipatzekotan, Jesus Mª Lasagabaster euskal kritikariaren testuena gogoratu nahiko genuke. Kritikari honen doktorego tesia izan zen La novela
|
de
Ignacio Aldecoa: de la mímesis al símbolo (Madril:
|
|
|
Kritikari honen doktorego tesia izan zen La novela de Ignacio Aldecoa:
|
de
la mímesis al símbolo (Madril: SGEL, 1978) liburua erreferente literario bilakatuz, egileak heriotzaren aurreko beldurraz" esandakoak" transkribatzen zaizkigu (ez dugu puntu hau ziurtatu, azken batean, ez baitu garrantziarik.
|
|
|
Gutxi batzuk aipatzearren: " Ez zitzaion denbora asko falta Eduardo Ortiz
|
de
Zarate, Zigorrek modu berean egiten zuela barre egiaztatu ahal izateko" (17.or.);" Gerora bakarrik(...) ulertu ahal izango zuen haur abandonatuenak ere..." (10.or.);" Gerora jakingo zuenez, ez zen hala gertatu." (32.or.);" Historia horrek badu kontakizunarekin zerikusirik,..." (49.or.);" Oraindik ez gaude hor" (230.or.) edo gehiegi ez luzatzeko jadanik... Badirudi teknikaren atzean dagoen interpretaziora pasatzeko gonbidapena luzatzen ari zaigula egilea.
|
|
|
Hala ere, errepikapenak zenbat aldiz azaltzen diren jakiteak garrantzi handiegirik ez daukala onartuz ere, behin eta berriro azaltzen diren motibo edo gai hauen garrantzia azpimarratu nahiko genuke. " Punta zorrotzeko zapatak"," erloju suizarra", Unamunoren aipua Hondarribiaz(" Fuenterrabia es un cromo en la tapa
|
de
España"), logelan galtzerdien bila sartu zenekoa eta berauek erosterakoan saltzailearekin izandako elkarrizketarena, Juliak behatz txikiarekin zigarroa eusteko moduarena, Ortiz de Zarate ezagutu zuenekoa,... memoria harilkatzen laguntzen diguten elementuak dira. Ideien asoziazioaren teknikari esker, nobelak elementu hauen inguruan antolatzen du diskurtsoa, behin eta berriro egiten eta desegiten doan hari mataza bailitzan.
|
|
|
Hala ere, errepikapenak zenbat aldiz azaltzen diren jakiteak garrantzi handiegirik ez daukala onartuz ere, behin eta berriro azaltzen diren motibo edo gai hauen garrantzia azpimarratu nahiko genuke. " Punta zorrotzeko zapatak"," erloju suizarra", Unamunoren aipua Hondarribiaz(" Fuenterrabia es un cromo en la tapa de España"), logelan galtzerdien bila sartu zenekoa eta berauek erosterakoan saltzailearekin izandako elkarrizketarena, Juliak behatz txikiarekin zigarroa eusteko moduarena, Ortiz
|
de
Zarate ezagutu zuenekoa,... memoria harilkatzen laguntzen diguten elementuak dira. Ideien asoziazioaren teknikari esker, nobelak elementu hauen inguruan antolatzen du diskurtsoa, behin eta berriro egiten eta desegiten doan hari mataza bailitzan.
|
|
|
Gauza bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz: ...tasuna (Zabalegiren atxiloketaz, Ergobiako eta Ibaetako atentatuez, sumarioaren prozedura guztiaz," Tupa" ri Arrazola neurozirujanoak egindako ebaketaz,...) izugarriak badira ere, bertan azaltzen diren komandokideen izen eta" alias" ak aldatuak azaltzen dira maiz(" Tupa" Jose Antonio Garmendia Artola dugu, eta ez Javier Garmendia Apaolaza;" Zapa" ez da Ortiz
|
de
Zarate izeneko inor izan; etab.) Narratzaileak berak esango duenez, dokumentuaz haraindi" sinesgarritasuna" da egileak bilatzen duena:
|
|
|
1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian Ategorrieta gainetik okupazioa burutuz (55..); ia hirurogei urte beranduago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta bere emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen senarrak Bioleta (58). 1936ko otsailaren 13koa da, halaber, Mikele
|
de
Abando eta protagonistaren aita azaltzen diren argazkia (eta gerora esango denez, Bioletaren ama egun horretako harremanen fruitu da); 1936ko uztailaren 13a da Calvo Sotelo hil zuten eguna,...
|
|
|
Flora eta Mikele
|
de
Abando gizon koldar batek abandonatutako emakumeak ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak.
|
|
|
Berdin generrake Bioleta gaztearekin, sexu fantasia guztien batura kontsidera daitekeenarekin dituen sexu harremanez, hauetan, bere griñak asetzeaz gain oraindik" gauza" dela frogatzen baitio bere buruari. Telefono kabinako eszenan azaltzen den" Macho
|
de
Guerlain" (132) iragarkiak, ongi baino hobeki irudikatzen digu protagonistaren ustezko errealitatea.
|
|
|
Hau dela eta, Frantziako Nouveau Roman deritzonaren abiapuntua egingo du bere. Éditions
|
de
Minuit argitaletxearen inguruan bildu ziren idazleok, istorioak kontatzearen ezintasuna defendatzen zuten. R.M. Albérès kritikoaren aburuz, Nouveau Roman delakoak urteetan iraun zuen eta edukia/ forma arteko bereizketa gaitzetsi zuen.
|
|
|
Nobelaren 148 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean eragiten zuen kezka irudikatu nahi digute fikzioan. Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino gehiago, J.P. Sartrek, Simone
|
de
Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi nahi digute. Feminismo garaikidearen aitzindari jotzen den Beauvoir-en Le deuxième sexe k (1949), emakume" egin" egiten garela baieztatu zuen," jaio" ez, eta nobela honetan feminismoaren aldarrikapen nagusietakoa, abortatzeko eskubidearena, da hizpide.
|
|
|
Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak jaso dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R. Senabreren iritziz," La lectura
|
de
Amor y guerra es un oasis en medio de este desierto de frivolidades mercantiles que nos aflige." (ik. La Razón,).
|
|
|
Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak jaso dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R. Senabreren iritziz," La lectura de Amor y guerra es un oasis en medio
|
de
este desierto de frivolidades mercantiles que nos aflige." (ik. La Razón,).
|
|
|
Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak jaso dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R. Senabreren iritziz," La lectura de Amor y guerra es un oasis en medio de este desierto
|
de
frivolidades mercantiles que nos aflige." (ik. La Razón,).
|
|
|
1936ko irailaren 13an sartu ziren erreketeak Donostian eta Ategorrieta gainetik okupazioa burutu; ia hirurogei urte geroago, irailaren 13an, haserretu ziren protagonista eta bere emaztea azkenengoz eta egun berean ezagutu zuen senarrak Bioleta. 1936ko otsailaren 13koa da, halaber, Mikele
|
de
Abando eta protagonistaren aita azaltzen diren argazkia (eta gerora esango denez, Bioletaren ama egun horretako harremanen fruitu da); 1936ko uztailaren 13a da Calvo Sotelo hil zuten eguna,...
|
|
|
Nobelako bi protagonista femeninoak, hau da, Flora eta Mikele
|
de
Abando, gizon koldar batek abandotatutako emakumeak ditugu. Lehenengoa, sasintelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utzi ondoren, frontetik desagertu zenak.
|
|
|
Berdin generrake Bioleta gaztearekin, sexu fantasia guztien batura kontsidera daitekeenarekin, dituen sexu harremanez, hauetan, bere grinak asetzeaz gain oraindik" gauza" dela frogatzen baitio bere buruari. Telefonokabinako eszenan azaltzen den" Macho
|
de
Guerlain" iragarkiak, ongi baino hobeki irudikatzen digu protagonistaren ustezko errealitatea.
|
|
|
Aranjuezen ezagutzen du protagonistak Eugenia (2 kap), Poetas
|
de
las cuatro lenguas izeneko antologia prestazeko bilera batean (78). Hasieratik adierazten da Eugeniak istorioan izango duen patua, bere izenak, segituan, Eugénie izeneko Landetako jatetxe on bat baitakarkio burura protagonistari (79).
|
|
|
Zulaika), ehizatzeko gaitasunak sinbolizatzen du gizonezkoen izakeraren traszendentzia (ik. S.
|
de
Beauvoir), eta helburua lortu ondoren, interes oro galtzen du objektu ehizatuak. Eugenia gajoak galtzen duen modura, edo Bihotz bi, hilobi bat narrazioan Bioletak galtzen duen modura.
|
|
|
8 Nobelan aipatzen den Metonimia y goce (106) bezalako lan batek, L. Irigarayren Spéculum
|
de
l´autre femme (1974) bezalako lan ezaguna oroitaraz diezaguke arazo handiegirik gabe. kide izan zen Dante Gabriel Rossetti eta modelo izan zuen Elizabeth Eleanor Siddalekin ezkondu zen. Millas margolariak bere Ophelia ezagunerako modelo erabili zuenetik maite zuen Rossettik Siddal eta elkarrekin prometituta (10 urtez) egon ondoren, 1859an ezkondu omen ziren.
|
|
|
Banaketa hirukoitz honetan, ikuspuntua kontaketa moduari, hau da, eduki narratiboa azaltzeko moduari dagokio, eta Harreraren Estetikaren kritikari garrantzitsuenetarikoa den Wolfgang Iser alemaniarrak El acto
|
de
leer (1986) liburuan dioen bezala," estrategia" guztien artean, ikuspuntuarena da, dudarik gabe, interesgarriena.
|
|
|
Paul
|
de
Man-ek adierazi du autobiografia ahots eta izenaren prosopopeia dela, hau da, ahotsik ez dutenei ahotsa ematea. Eta kuriosoa bada ere, Man-ek hilarrietako izkribuei buruzko aipamenak aukeratzen ditu autobiografiaz hitz egiteko, bizitzaren eta fikzioaren artean dagoen loturaz hausnartzeko, pentsakizunaren eta hizkuntzaren artean gertatzen den orekaz sakontzeko.
|
|
|
Pantailatik ateratzen diren pertsonaien istorioak gai berezia izan dira zinemaren historian. Woody Allen-en" La rosa púrpura
|
de
El Cairo" ere bere heroia pantailatik irteten ikusten duen damaren historian oinarritu da.
|
|
|
irakurketa literarioek sortu dutena. Álvarez-en Museo
|
de
cera eta" berrogei Izen sonetoa egiteko", T. S. Eliot eta" Apirilari gorazarrea", Mirande eta hizkuntzaren sorketa, Kavafis, Pessoa zein Hola ren oihartzunak sakabanaturik nonahi, Dylan Thomas, Yeats eta Irlandako herri poesia agerian utziak. Batzuetan Sarrionandiaren poemak aldakiak dira, beste batzuetan, oihartzunez sortuak, oihartzunok ironikoak direlarik, eta alditan eta alditan benetakoak.
|
|
|
Ez dakit ez ote duen arrazoi pixka bat Abrams-ek Hegel-en lana" libro
|
de
rompecabezas" deitzen duenean. Baina kontua da Hegel-en kontzientziaren deskribapen biribil horrek lotura egiten duela Coleridge ren lanarekin, eta honek bere lanei egitura iniziatikoa eta biribila ematen diela, hain zuzen ere Hegel-en kontzientziaren biribiltasuna lortuz.
|
|
|
Adibideak argi uzten duenez, zinemaren topikoak agertzen dira poeman, baina mantentzen da oraindik surrealismoaren eta estetizismoaren oihartzuna(" El cielo era
|
de
cobre y luz magnética"), nahiz eta testuak azaldu idazlea materia eta hitz arruntekin lanean ari dela.
|
|
|
Gutunez idatzi dira bidaia liburu asko eta Giovanni
|
de
Empoli k, adibidez, edo Vespuzzio k XVI. mendean, gutunen bidez adierazi zuten bidaiaren sena. Gutunak, beste alde, fikziozko" zu" bati elea zuzentzeko aukera ematen du, edo horrela hizkera dramatizatzeko bidea da.
|
|
2002
|
|
|
Segur aski, Teresak dioen bezala, gizonezkoen maitasuna elastikoa dela pentsatzen dutelako, ulertezinak, ukiezinak direla sumatzen dutelako. Nola adierazi kontua Belle
|
de
jour edo Le denier métro (122) filmetako protagonistak hain ongi irudikatu ziguna oroitu gabe. Amodioa, sexua, ilusioak... eta ziurra den gauza bakarra:
|
|
|
Nöstlinger, E. Hemingway, R. Dahl edo I. Martínez
|
de
Pisónen testuenak. " Henry Bengoa Inventarium" ikuskizuna eman zuen ezagutzera, B. Atxaga eta R.
|
|
|
Geroago, Gazte Literaturako Bilintx Lehiaketan Lehen Saria eskuratu zuen Metxa esaten dioten agirretar baten ibili herrenak liburuarekin (Elkar, 1991) [itz.: Malandanzas
|
de
un Aguirre llamado Mecha, Ed. Hiru, 1997]. 14 istoriotan zehar, Nikola de Agirre izenez eta Metxa ezizenez ezaguna den agure egoskor bihurri baten pozak eta atsekabeak kontatzen ditu.
|
|
|
Malandanzas de un Aguirre llamado Mecha, Ed. Hiru, 1997]. 14 istoriotan zehar, Nikola
|
de
Agirre izenez eta Metxa ezizenez ezaguna den agure egoskor bihurri baten pozak eta atsekabeak kontatzen ditu. Liburu benetan gomendagarria, erraz irakurtzen dena eta Izagirreren estiloaren ironia eta umorea dastatzeko aukera ematen duena.
|
|
|
Autorearen azken eleberria, Baleen berbaroa (Txalaparta, 1998) [itz.: Voces
|
de
ballena, Txalaparta, 1999] thriller historikoa da, XVI. mendean kokatua euskal kostaldeko herri batean. Behin batean, balea bat agertzen da Mundakako itsasertz aurrean, eta bertako bizitza baketsua aztoratzen du.
|
|
|
Autoreak zenbait aldiz aipatu izan ditu eleberria idazteko erabili zituen hiru lanak: C. Gaiztarroren Los vascos en la pesca
|
de
la ballena; J. I. Telletxea Idígorasen Otra cara de la Invencible/ La participación vasca eta J. I. Erkoreka Gervasioren doktorego tesia, Análisis histórico institucional de las cofradías de mareantes del País Vasco. Edonola ere, Baleen berbaroa eleberriak, abentura narrazioek bezala, lehen lerroetatik harrapatzen du irakurlea. b.4) Pako Aristi (1963)
|
|
|
Autoreak zenbait aldiz aipatu izan ditu eleberria idazteko erabili zituen hiru lanak: C. Gaiztarroren Los vascos en la pesca de la ballena; J. I. Telletxea Idígorasen Otra cara
|
de
la Invencible/ La participación vasca eta J. I. Erkoreka Gervasioren doktorego tesia, Análisis histórico institucional de las cofradías de mareantes del País Vasco. Edonola ere, Baleen berbaroa eleberriak, abentura narrazioek bezala, lehen lerroetatik harrapatzen du irakurlea. b.4) Pako Aristi (1963)
|
|
|
Autoreak zenbait aldiz aipatu izan ditu eleberria idazteko erabili zituen hiru lanak: C. Gaiztarroren Los vascos en la pesca de la ballena; J. I. Telletxea Idígorasen Otra cara de la Invencible/ La participación vasca eta J. I. Erkoreka Gervasioren doktorego tesia, Análisis histórico institucional
|
de
las cofradías de mareantes del País Vasco. Edonola ere, Baleen berbaroa eleberriak, abentura narrazioek bezala, lehen lerroetatik harrapatzen du irakurlea. b.4) Pako Aristi (1963)
|
|
|
Autoreak zenbait aldiz aipatu izan ditu eleberria idazteko erabili zituen hiru lanak: C. Gaiztarroren Los vascos en la pesca de la ballena; J. I. Telletxea Idígorasen Otra cara de la Invencible/ La participación vasca eta J. I. Erkoreka Gervasioren doktorego tesia, Análisis histórico institucional de las cofradías
|
de
mareantes del País Vasco. Edonola ere, Baleen berbaroa eleberriak, abentura narrazioek bezala, lehen lerroetatik harrapatzen du irakurlea. b.4) Pako Aristi (1963)
|
|
|
...az gain, eta literaturaren ohiko bideak gaindituz, hainbat abeslarirentzat kantak idatzi ditu (Loquillo, J. Gurrutxaga, J. Muguruza, Ruper, M. Laboa...); antzerki lanak plazaratu ditu, eta, zerrenda hau amaitzeko, artista ezagunen katalogoetan kolaborazioak egin ditu (besteren artean, Jose Luis Zumeta, Eduardo Chillida, Gabriel Ramos Uranga, Eduardo Sanz, Ricardo Toja, Andrés Nagel, Carmelo Ortiz
|
de
Elguea, Francesc Torres...).
|
|
|
Egia esateko, obabar zikloa dei geniezaiokeenak harrera oso ona izan du, eta Premio Nacional
|
de
Narrativa delakoa irabazi aurretik ere jarraitzaile asko zituen euskal irakurleen artean. Adibidez, Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian (1984), Sugeak txoriari begiratzen dionean (1984) eta Bi anai (1985) narrazioek lau edizio izan zituzten batez beste 1988 arte, eta 20.000 ale inguru saldu zituen obra bakoitzak, kopuru handiak inondik ere, kontuan hartzen bada urte haietako euskal merkatu potentziala.
|
|
|
Baina autoreari ospea eman zion obra, esan beharrik ez dago, Obabakoak (Erein, 1988) ipuin liburua izan zen. 23 hizkuntzatara itzulita dago, eta merezi izan ditu, besteak beste, Kritika Saria (1988), Premio Nacional
|
de
Narrativa (1989), I. Euskadi Saria (1989), European Literary Prize delakoan finalista (1990), Millepages Saria (1991) eta Pyrénées Atlantiqueseko Trois Couronnes Saria (1995). Nola atzerriko hala bertako kritikak aipatu zuen bere garaian obra horren kalitate literarioa.
|
|
|
15 hizkuntzatara itzuli dute eta sari garrantzitsuak hartu ditu: Kritika Saria 1993an, Premio Nacional
|
de
Narrativan finalista urte berean, Zilarrezko Euskadi Saria 1994an, 1994ko libururik onena El Urogallo eta Elle aldizkarientzat... Eta sarigai izan da, besteak beste, Aristeion Sarian (1996) eta International IMPAC Dublin Literary Award delakoan (1997).
|
|
|
Jon Juaristik dioen bezala (1987b: 110), Miranderen euskaltasun heterodoxoak baditu aitzindariak, hala nola Xaho eta La leyenda
|
de
Jaun de Alzate idatzi zuen garaiko Baroja. Azken honekin bat dator, esaterako, kristautasunak eta latinitateak bizitasuna itzali dioten Baskonia pagano baten mina adieraztean.
|
|
|
Jon Juaristik dioen bezala (1987b: 110), Miranderen euskaltasun heterodoxoak baditu aitzindariak, hala nola Xaho eta La leyenda de Jaun
|
de
Alzate idatzi zuen garaiko Baroja. Azken honekin bat dator, esaterako, kristautasunak eta latinitateak bizitasuna itzali dioten Baskonia pagano baten mina adieraztean.
|
|
|
B. Atxaga gazteak 1971n argitaratua zuen bere lehen narrazioa," Lo que anhelamos escribir", El Norte
|
de
Castilla egunkarian, eta 1970eko hamarkadan sendotu zuen hasiera hura, abangoardismo osteko poetikak bere egiten zituzten testu esperimentalak argitaratuz. Ziutateaz eleberriaz eta Etiopia (1978) poemarioaz ari gara, lanotan modernitatearen amaiera ekarri zuen asperdura poetikoa iragazten baita.
|
|
|
Eleberri mota honetan, nobelaren idazketa edo irakurketa bera (edo biak) bihurtzen dira kontagai eta fikzioaren mugekin jolas egiten du idazleak. Gonzalo Navajasen iritziz (1987), Tiempo
|
de
silenciorekin (1962) hasi zen Espainiako eleberri posmodernoa eta 1970eko hamarkadaren erdi arte iraun zuen. Poesiari dagokionez, novísimoen garaiaz mintzatuko ginateke, artean poeta berritzaile horiek kaleratu zituzten lanez.
|
|
|
Antología
|
de
la narrativa vasca actual (1986) liburuaren aitzinsolasean, J. M. Lasagabaster kritikariak lirikotasunaren eta barne munduen nagusitasuna sumatu zuen 1970eko hamarkadaren amaierako eta 1980ko hamarkadaren hasierako zenbait euskal eleberritan. Baina, gainera, ez zuen dudarik egin euskal eleberrigintzak errealitateari aurre egiteko beren kabuz eusten zioten fikzio unibertsoak sortzeko orduan zituen zailtasunen salaketa egitean.
|
|
|
Joxe Austin Arrieta (1949) eta bere bi eleberriak, Abuztuaren 15eko bazkalondoa (1979) [itz.: La sobremesa del 15
|
de
agosto. Ed. Hiru, 1994] eta Manu militari (1987); Mario Onaindiaren (1948) lau eleberriak:
|
|
|
Urteetan ahaztuak izan ondoren, berezkoak zaizkien bizipenetan sakondu nahiko dute emakumeok, eta, horretarako, lehenengo pertsonan idatzitako testuak edo genero autobiografikoaren aldakiak (memoriak, egunkariak, gutunak...) hobetsiko dituzte. Simone
|
de
Beauvoirrek zioen moduan, emakumezkoek atxikimendu handiagoa diote oroimenari, eta horregatik, ez da harritzekoa, oroimen honen zolan, beren haurtzaroan, gaztaroan edo zahartzaroan sakondu nahi izatea. Horren erakusgarri lirateke gaur egun" amatasunaren nobelak" deitzen direnak.
|
|
|
El Correo, 99, 9), P. Austerren titulu bereko nobelaren unibertsoan. Koderno gorria gertuago dago amatasunaren gaia ukitu duten J. Aldecoaren Historia
|
de
una maestra (1990) nobelatik edo azken urteetan ama alaba harremanean sakondu nahi izan duten C. Ceratiren La mala hija, S. Tamaroren Donde el corazón te lleve edo L. Freixasen Madres e Hijas bildumatik. Guztiotan amatasuna da hizpide, amatasunaren hainbat alderdi, eta gizonezkoen ikuspuntutik tratatuak izan diren amatasunaren bizikizunen salaketa egiten da gehienetan.
|
|
|
Azpimarratzekoak dira, beren karga sinbolikoarengatik, urte eta hilabete desberdinetako 13 egunean gertatutako eszena guztiak: 1936ko irailaren 13an erreketeak Donostian sartu ziren; 1996ko irailaren 13an obraren protagonistak elkarrekin haserretu ziren, eta senarrak Violeta, maitale izango zuen emakumea, ezagutu zuen; 1936ko otsailaren 13koa da protagonistaren aita eta Mikele
|
de
Abando agertzen diren argazkia; 1936ko uztailaren 13an hil zuten Calvo Sotelo.
|
|
|
Egia esateko, eleberriko emakumezko pertsonaia nagusiak, Flora eta Mikele
|
de
Abando, gizonen biktima dira. Lehena, senar posesibo eta jeloskorraren biktima; bigarrena, protagonistaren aitarena, zeina alaba haurdun utzi ondoren frontean desagertu baitzen.
|
|
|
Azken batean, protagonistari alferrikakoa izango zaio sexu eszena sutsuen bidez emaztearen" jabetza" berreskuratzen saiatzea edo bere buruari oraindik" gai dela" erakusten saiatzea, Violeta (bera baino 20 urte gazteagoa) maitalearekin dituen sexu harremanen bidez. Haren adulterioaren azken agertokia," Macho
|
de
Guerlain" txartela dagoen telefono kabina, ironikoa da benetan. Detektibe narrazio askotan bezala, argazki baten handitzeak Violetaren nortasuna agerian uzten dio protagonistari; izan ere, bai Violetak, bai haren ama eta amonak, lepoan baitaramate heriotzaren seinalea.
|
|
|
Lehenengoari dagokionez, hots, heriotzari, fededunek modu gozoagoan bizi dutela onartu ondoren, hil ostean desiragarria litzatekeen errealitatea irudikatu digu Zabalak eleberri honetan. Saramagoren O ano da morte
|
de
Ricardo Reisen hilotzez esaten direnak etengabe aipatuz, gure existentzia osoa errotik baldintzatzen duen errealitateari, hots, hiltzeko jaioak garela onartzeari, dramatikotasuna kendu eta irteera itxaropentsua ematen saiatu da: hil ostean, eleberriko protagonistek harreman berriak, errealitate berriak, ezagun ditzakete.
|
|
|
6 Espainiako 1998ko liburugintzari dagozkion datuen arabera (ik. Ministerio
|
de
Educación y Cultura, Panorámica de la Edición Española de libros, Madril, 1999), urte horretan 60.426 liburu argitaratu baziren,% 18, hau da, 10.875 liburu, literaturakoak izan ziren. " Historia de la Literatura.
|
|
|
6 Espainiako 1998ko liburugintzari dagozkion datuen arabera (ik. Ministerio de Educación y Cultura, Panorámica
|
de
la Edición Española de libros, Madril, 1999), urte horretan 60.426 liburu argitaratu baziren,% 18, hau da, 10.875 liburu, literaturakoak izan ziren. " Historia de la Literatura.
|
|
|
6 Espainiako 1998ko liburugintzari dagozkion datuen arabera (ik. Ministerio de Educación y Cultura, Panorámica de la Edición Española
|
de
libros, Madril, 1999), urte horretan 60.426 liburu argitaratu baziren,% 18, hau da, 10.875 liburu, literaturakoak izan ziren. " Historia de la Literatura.
|
|
|
Ministerio de Educación y Cultura, Panorámica de la Edición Española de libros, Madril, 1999), urte horretan 60.426 liburu argitaratu baziren,% 18, hau da, 10.875 liburu, literaturakoak izan ziren. " Historia
|
de
la Literatura. Teoría y Crítica" atalari dagokionez, guztira, 615 liburu eman ziren argitara, literatura produkzioaren% 5,6 eta produkzio osoaren% 1,02.
|
|
|
Espainiako literaturan adituek monografia eskasiari egozten badiote literatura garaikidearen historiak egiteko zailtasuna (ik. V. García
|
de
la Concha29 Esandakoaz gain, zenbait idazleren aburuz, profesionaltasun gutxi erakusten dute kazetari batzuek argitara eman den liburu baten aitzakian egilea elkarrizketatzen dutenean. Hona, Hasier Etxeberriak salatutakoa (ik.
|
|
|
Obraren lotura intertestualei dagokienez, lehenago ere iradoki ditugu: alde batetik, Cien años
|
de
soledad, Irigoienen lana" ibai nobela" eta zenbait belaunaldiren narrazioa den aldetik, eta Pedro Páramo, bestetik, kontuan hartzen baditugu hildakoen arteko elkarrizketa luzeak, ugariak baitira, halaber, Irigoienen nobelan. Gure ustez, Poliedroaren hostoak autorearen prosa poetiko magikoaren adibide onenetakoa da, eta benetan iradokitzailea suertatzen da obra honen irakurketa.
|
|
|
Hirugarren eta azkena dugu, protagonistaren heldutasuneko urteen narrazioak biltzen dituena. Abenturak, suspenseak menderatzen du narrazioa eta atal honetan kontatzen dira Martin
|
de
Hoyarzabal bidaiari lapurtarra oroitarazten digun Piarres Oihartzabal kapitainarekin hasitako bidaiak. Bospasei urtez Europako portu ezagunenetan bizituko dituen abentura horietan, ironia eta umore handiz, egoera nahiz pertsonaiak karikaturizatuz, protagonistaren lehenengo sexu harremanak kontatzen dira, edo eleberri pikareskoetako pasadizoak oroitarazten dizkiguten pasarte irrigarriak.
|
|
|
haur eta gazte literaturako liburuetatik hasi, genero horretan modernitatearen aitzindaritzat hartu direnak (batez ere Tristeak kontsolatzeko makina [Erein, 1981] edo Lehorreko koadernoa [Alberdania, 1998]), eta atsotitz, mito edo herri kanten glosa bilduma bikainetara, Letrak kalekantoitik lanera (Alberdania, 1996), esaterako. Ondoren aipatuko ditugun sariez gain, PEN Club galiziarrak emandako" Rosalía
|
de
Castro" saria (2000) eta Rikardo Arregi Kazetaritza Saria (1995) gogoratu genituzke.
|
|
|
Denbora anakronia etengabeak, ikuspuntuen txandakatzea, bildumari edo kazetari baten presentzia edo sufritzen duen emakumezko protagonista bat egotea... horiek guztiek ekarri dute kritikariek García Márquezen Crónica
|
de
una muerte anunciada eleberria hartzea testu honen intertestu hurbileneko. Lan horretaz gain, teknika sorta bat nabarmendu nahi genuke, testua polizi narrazioetara hurbiltzen duena, hala nola suspensearen dosifikazioa, pertsonaien adierazpenak txandakatzea edo adierazpen horiek transkribatzeko modua.
|
|
|
erdi mendekatzailea, erdi bufoia da. Eleberriaren azterketatxo hau bukatzeko, aipatu beharra dago eleberri beltzean ohiko diren teknikak ageri direla, eta hainbat filmen erreferentziak agertzen direla, haien artean Godarden A bout
|
de
souffle eta J. Forden Tobacco Road filmena.
|
|
|
hilean bizian bezala (Alberdania, 1993) [itz.: Las últimas sombras, Seix Barral, 1996] lanak astindu egin zuen euskal literatur bizitza 1993an, eta Premio Nacional
|
de
Narrativako finalista izatea lortu zuen. Obra luzea da, ia 450 orrialdekoa, prosa berrian idatzia, eta aberastasun estilistiko ikaragarria du.
|
|
|
1997), Lertxundik berak liburuak izandako oihartzun eskasaz harrituta zegoela zioen. Zorionez, espainierara itzuli izanari esker, kritikak testua berriro aztertu ahal izan du, eta L.
|
de
la Peñak El Paísen() idatzitako iruzkinean agertzen diren laudorioek, esaterako, erakusten dutenez, eleberria harrera ona izaten ari da.
|