|
2004
|
|
|
Gure haran honetan behintzat ez. Menditik Balantzategira ezkutuan jaisten diren horiek ez dute etsi nahi, eta
|
Espainiako
Jeneralaren aurka ari dira. Oso jokaera arriskutsua, inondik ere.
|
|
|
—Antiaju Berde al da
|
Espainiako
jenerala? —galdetu nuen inuzenteki.
|
|
|
Baina, esan bezala, esperientzia hau Balantzategikoak pasa eta geroago izan nuen. La Vachek
|
Espainiako
jenerala aipatu zidaneko hartan, berriz, nik oso gutxi nekien makis eta antzekoez. Horregatik egin nion galdera inuzente hura, ea Antiaju Berde al zen jenerala.
|
|
|
Egia, oso urduri nengoen. Nolakoak ote ziren
|
Espainiako
Jeneralaren aurrean errenditu nahi ez zuten soldadu menditar haiek. Horixe zen neure buruari egiten nion galdera.
|
|
2010
|
|
|
Eta honekin guztiarekin batera, protestantismoaren antolaketa hierarkiko ahularen ondorioz, sekta protestanteak ederki ugaritu ziren, sekta horiek beraiek auzi politiko berri bihurtu ziren arte. Ingalaterrak
|
Espainia
garaitu eta katolizismoarekin zuten afera bukatu ondoren, boterean zegoen Eliza anglikanoari adar txiki asko sortu zitzaizkion, eta hauekiko harremanak nola edo hala zedarritu behar izan ziren.
|
|
|
Beste hainbat lekutan, ordea, lasaitasuna eta tolerantzia izan ziren emaitzak. Herbehereak,
|
Espainarekiko
independentzia lortu nahian, honen jarrera kontrarreformistaren aurka jarri ziren, eta nolabaiteko tolerantziagune bilakatu ziren. Pentsamendu bakarraren eta baztertzailearen aurrean beste era bateko ikuskera pluralistak proposatzen hasi ziren.
|
|
|
Jakina, darwinismoak Euskal Herrian eduki izan duen aurrerakada nekosoa ulertu ahal izateko, batetik, Frantziako eta
|
Espainiako
egoera eta baldintzak ezagutu genituzke ondo. Bestetik, ezin ditugu ahaztu Euskal Herriak zirkunstantzia oso bereziak zituela, kasurako, karlistaden ondorioak Hegoaldean, edota ezelako unibertsitaterik ez izatea.
|
|
|
Eta darwinismoaren inguruan euskaldunek erdaraz esan apurra beste marko batera transferituta ikusiko dugu. Kasurako, Unamunok idatzi hitzalditxo bat El darwinismo en
|
España
liburuan bildu zuen Diego Nuñezek.
|
|
|
" Gure oraiko zazpi Eskualherriek, Frantziako alderdian[...] 140.000 arima[...]
|
Espainiakoan
badituzte bertze[...] 520.000 arima. Beraz oraiko zazpi Eskualherri hauk ez dute denetara 19.450 kilometra karratu eremu eta 600.000 arima beizik.
|
|
|
Berari begira jarri ginen denok— Mediku batek txertoa jarriko badu, ekarri egin behar diote aurrena. Eta
|
Espainian
ez da hori gertatzen. Frantzian bai, baina hemen ez.
|
|
|
" Baina izango zuen bere alde ona, ezta? Senarra
|
Espainian
, zu Erroman hogeita hamarren bat urterekin, inguruan gizon asko, kalean begiradak..." Signora Soniak barre egin zuen hatz erakusleaz lokia zulatzekoa eginez. " Martin e pazzo!", gaineratu zuen gugandik aldendu aurretik.
|
|
|
Arrazoi handiz, gainera: bi lagun haiek,
|
Espainiako
gerra zibilaren aurreko garaietan kamioi batekin ibilitakoak kabaretetarako jende bilketak egiten, lapurretan ere ibilitakoak ferietan eta baserri bideetan, nornahi hil zezaketen baldin eta baldintza bakarra— Don edo Doñaren batek seinalatuetakoa bazen. Eta berek, noski, hil zezaketen guztia hiltzen zuten, hiltzaileak zirelako eta Onaren alde ari zirelako...
|
|
|
Adineko senar emazte batzuk zeuden Lourdesen gidari zain. Lehenbailehen gurutzatu nahi zituzten Pirinioak
|
Espainiara
etortzeko, eta izugarri ondo ordainduko zuten laguntza. Mezua jasotzearekin batera, Pirpo dantzan hasi zen:
|
|
|
Txanberlaini kontatu zion hiri santu hartako hoteltxo batean: " Badakik nola deitzen dioten
|
Espainiara
pasa nahi duen agure horri. Le Roi du Champagne! Xanpainaren erregea!
|
|
|
Angelen eta bere kide guztien kezkak beste jatorri bat zuen: egoera politiko bortxaz betea,
|
Espainiako
gobernuak ezarritako Salbuespen Neurri etengabeek arintzen ez zutena. Haren seinaleak, gainera, begien aurrean zeuzkaten.
|
|
|
Besteak beste: Madrilgo barman ospetsu bat, euskal probintzietako hiru gobernadore zibilak, kiroletako delegatu nazionala, ABC, Arriba, Pueblo, La Voz de
|
España
eta Marca egunkarietako kazetariak, Pirpo hiltzailea, Gipuzkoako hainbat enpresaburu eta Redin frantseseko irakaslea. Izkina batean, Martin, Gregorio, Sebastian, Ubanbe eta Genevieve daude.
|
|
|
Solaskide guztien artean, maisuak ziren musikatxo hura gehienik estimatzen zutenak, eta Bernardinok poesia bat ere egin zuen Amerika, Unamunok
|
Espainiako
herriekin osatutakoaren antzera, leku izenak bata bestearen atzean jarriz: " Seattle, Vancouver, Old Manett, New Manett; Alice Arm, Prince Rupert, Nairen Harbour.".
|
|
|
Hasiera batean ez zuen esaldia zainetaraino ulertu. " Gerra da
|
Espainian
, don Pedro."" Zer egin behar dugu orain?", atera zitzaion. Nahastuta sentitzen zen.
|
|
|
Falangistekin?", galdetu zion militarrak, ile kizkurra atzeraka orraztu eta gominaz igurtzia zeukala ikusirik. Falangistak,
|
Espainian
Mussoliniren doktrina estuenik jarraitzen zutenak, halaxe apaintzen ziren. " Ejerzitoaren alde nago, ez da besterik." Gaztearen hitz egiteko moduak halako kultura bat adierazten zuen, eta Degrela kapitainak apaiztegitik —herri txikietako mutilen" goi eskola" bakarretik— pasatakoa izango zela pentsatu zuen.
|
|
|
" Nor da Tony Garci' a?", galdetu nuen. "
|
Espainiako
kanpeoia erdi astun pisuan. Esan nian Uzkuduni omenaldia egingo diotela monumentua inauguratzera datorrela aprobetxatuz.
|
|
|
—errietan ari zen bat batean. Inaugurazio horretan
|
Espainiako
himnoa jotzen baduk markatuta geldituko haiz betiko!" Baietz egin nuen. " David, jende horrek ez zeukak etorkizunik.
|
|
|
" Ez harroa izan, don Pedro. Berorren hotela
|
Espainiako
ejerzito nazionalarena da orain."" Nik ez dut ezer egin eta berorren obligazioa ni libre uztea da", esan zion don Pedrok. " Horretara nindoan", esan zuen kapitainak bere eserlekutik altxatuz.
|
|
|
Berori munduan ibilia da, eta uste dut azkar ulertuko dugula elkar ekin zion kapitainak. Hasiera eman diogu mugimendu politiko handi bati, eta Alemanian eta Italian gertatu dena,
|
Espainian
gertatzen ari dena, mundu osora zabaldu nahi dugu. Beraz, gerra hau bukatuko da, baina gure iraultzak jarraitu egin du."
|
|
|
Orain Madrileko jatetxe hoberenera goazak afaltzera. Nire aita, Angeltxo, Degrela jauna, Real Madrideko zuzendaritzako beste jaun bat eta
|
Espainiako
boxeo promotore handiena." Arrotza egiten zitzaidan bere hitz egiteko modu hura. Nire aita bere ohiko Berliren ordez, Angeltxo, Degrela jauna.
|
|
|
Degrela koronelak nik ezagututakoan baino zuriago zeukan ilea; baina gizon dotorea zen artean. " Izan dadila Uzkudun berri bat eta eman dezala
|
Espainiaren
irudi ona munduan. Horixe besterik ez." Eseri egin zen berriro.
|
|
|
Begira!", hots egin zuen besoa udaletxerantz luzatuz.
|
Espainiako
bandera sutan zegoen hango balkoian. " Horra igo dena ere ni baino arinagoa dago!", esan zion gizonak bere emazteari.
|
|
|
" Alferrik ari dira. Zeharo erreta dago trapua", esan zuen gizonak,
|
Espainiako
bandera itzaltzeko ahaleginetan ari ziren bi pertsonei begira. Bata ez nuen ezagutzen; bestea Gregorio zen.
|
|
|
Orain entzungo dituzuen errelatoek haietako hiru gazte hartzen dituzte aintzat. Zehatzago esatearren, gazte haiek
|
Espainiako
diktaduraren bukaeran pasa zituzten egun berezi batzuk".
|
|
|
Bost geunden departamentuan, gu hirurok eta musika entzutearekin batera guregana bildutako bi mozkor. Bi mozkor haiek modako kantak eskatzen zizkioten etengabe, eta Ramuntxo berriz desesperatu egiten zen, ez baitzekien zein kanta ziren
|
Espainian
modan zeudenak. " Eta Gabinok kantatzen zuen hura?
|
|
|
" Arrazoi bereziren bat?"" Poliziak esan zuena. Ez dakit Errusian nola izango den, baina
|
Espainian
poliziek bi paper hartzen dituzte: batzuk" gaiztoak" dira, eta egurtu egiten zaituzte, eta besteak, berriz," zintzoak" dira eta ideia zitalak sartzen dizkizute buruan.
|
|
|
Ederrena, nire ustez." Berehala, politikaz hasi zen.
|
Espainiako
diktadura bukatzear zegoela, eta zer iritzi neukan. Talde iraultzaile armatu batek zer jokaera hartu behar ote zuen Espainian hala moduzko demokrazia bat apailatzen bazuten.
|
|
|
Espainiako diktadura bukatzear zegoela, eta zer iritzi neukan. Talde iraultzaile armatu batek zer jokaera hartu behar ote zuen
|
Espainian
hala moduzko demokrazia bat apailatzen bazuten. Hitz hori erabili zuen:
|
|
|
" Oso eguraldi txarra izan nian itzuleran. Marruekosen bertan sekulako euri jasak, eta behin
|
Espainian
, elurra. Eta aurrena ondo, zoragarria iruditzen zitzaidaan Andaluziako olibondo sailak dena zurituta ikustea.
|
|
|
Kaliforniara joan nahi badu, utz ditzala hoteleko dantzaldiak eta joan dadila. Bake gehiago izango dugu hemen." Ni Kaliforniara joateko kontua uda guztietan sortzen zen, osaba Juan han gelditzen zelako
|
Espainiako
gobernua Salbuespen Neurriak ezartzen hasi zenez gero, baina proiektu hura ez zen behin ere mamitzen. Eta urte hartan ere ez zen mamitu.
|
|
|
Oso gogoan zeukan Miguel maisuak falangistez esaten zuena:
|
Espainian
zeuden eskuindar talde guztietatik, haiek zirela intelektualenak, poeta eta artista asko zebiltzala haien artean, eta jendea hiltzen hasten zirenean errukirik gabe hilko zutela," idealistak eta militarrak nahasten direnean beti gertatzen den bezala". Baieztapenak, entzundakoan exageratua iruditu bazitzaion ere, zentzu betea zuen ordurako, nahiz gerra hasieratik hilabete besterik ez izan.
|
|
|
Entzutearekin batera korrika atera naiz ihesi, garoa oso handia dago, eta hala oso zoko seguru batera iritsi naiz, basoa oso itxia den lekura. Eguerdi aldera, garrasiak entzun ditut ez oso urruti, ez dut oso ondo ulertzen baina iruditu zait" fViva
|
España
!"," jArriba España!" diotela, eta segituan fusil deskargak eta herio garrasi izugarriak. Zoritxar gehiago, ikara gehiago niretzat.
|
|
|
Entzutearekin batera korrika atera naiz ihesi, garoa oso handia dago, eta hala oso zoko seguru batera iritsi naiz, basoa oso itxia den lekura. Eguerdi aldera, garrasiak entzun ditut ez oso urruti, ez dut oso ondo ulertzen baina iruditu zait" fViva España!"," jArriba
|
España
!" diotela, eta segituan fusil deskargak eta herio garrasi izugarriak. Zoritxar gehiago, ikara gehiago niretzat.
|
|
|
" Atera egin behar ditut zulotik esan nion neure buruari Mamousine utzi genuenean—
|
Espainiako
diktadurak ezin du luze iraun. Amnistia egongo da egoera politikoa aldatzean, eta une horretan kartzelan suertatutakoak kanpora aterako dira.
|
|
|
Bazen sasoi hartan abesti bat, Angelitos negros, Machin izeneko artista batek zabaldutakoa eta
|
Espainia
osoan guzti guztiei ezaguna egiten zitzaiena. Elizarako egokia zela pentsatu nuen, eta baita aski doinu errazekoa ere, eta hura jotzen hasi nintzen.
|
|
|
Gezurra esan nion amari: ipuin lehiaketa bat antolatu zutela"
|
Espainiaren
25 urteko bakea" ospatzearren, eta parte hartu nahi nuela, bakardadea behar nuela idazteko.
|
|
|
Hautsontzian xahututa zegoen zigarroa itzali zuen erabat. " Hiriz hiri ibil gintezke
|
Espainia
osoan. Nire aitak hala esaten du, Espainian diru gehiago ematen zaiela kalean eskatzen dutenei Frantzian baino.
|
|
|
" Hiriz hiri ibil gintezke Espainia osoan. Nire aitak hala esaten du,
|
Espainian
diru gehiago ematen zaiela kalean eskatzen dutenei Frantzian baino. Zuk akordeoia joko zenuke, eta nik dantza egingo nuke."" Eta zein izango litzateke gure izen artistikoa?" Teresak lepo atzetik pasa zizkidan besoak.
|
|
|
Osaba Juanek begiratu zorrotzak eskaintzen zizkidan soinuarekin ikusten ninduenean. Arratsalde batean, Iruainera joan eta laugarren edo bosgarren egunean, ari nintzen
|
Espainiako
himnoa entseatzen sukaldean eta garrasika hasi zitzaidan: " Musika hori etxe honetan ez!".
|
|
|
Eta, honetaz ari garela, gauza bat esango diat orain oso serio hatzarekin seinalatu ninduen—: Hiri gauza bera gertatuko zaik
|
Espainiako
himnoa jotzen baduk inaugurazioan. Markatuta geldituko haiz betiko, hara zer esaten diadan!" Etxe barrura egin zuen aldabarekin deitu ondoren.
|
|
|
Erretzeko paperak astintzean egingo lukeena, egiazki. " Mary Ann, zuk ba al duzu
|
Espainiako
gerra zibilaren aditzerik?", esan zuen gero. Penarekin begiratu nion.
|
|
|
Etorri zen kapitain bat, capitdn Degrela, eta harenga bat eman zuen udaletxeko arkupean herriko zazpi gizon fusilatu eta gero, tartean Humberto, nire lagun handia, gizon zintzo askoa. Beren bizia emateko prest zeuden soldaduak nahi zituela esan zuen, berak hala al zeuden,
|
Espainiak
eta erlijioak haien odol gorria behar zutela. " Necesito vuestra roja sangre esan zuen.
|
|
|
" Eta denak eroak bezala oihuka, denak muturrak hausten, nork emango lehenago bere izena Columna Oriarako. Berealdiko gogoa denak
|
Espainiako
faxisten alde hiltzeko."
|
|
|
Hurrengo goizean, gosaltzen ari ginela, osaba Juanen berezko alaitasunaz mintzatu ginen. " Gogoratzen al zara behin,
|
Espainian barrena
bidaiatzen ari ginela, gaztelu haren hondakinak ikusi genituenean? —esan zuen azkenean Mary Annek— Leku bakartia zen, eta erabat mortua.
|
|
|
" Badakizu nola ezagutu zuten elkar nire aitak eta amak? —esan zuen, bere buruari astindu bat emanez— Aita Brigadekin
|
Espainiara
joan zenean amari bere supporter girl izateko eskatu zioten, eta gutunak idazten zizkioten elkarri. Nire aitak esaten du zazpi gutun nahikoa izan zitzaizkiola ama konkistatzeko." Euriari begira geratu zen.
|
|
|
Martini eta Adriani, ezinbestean, baina baita Josebari ere. Josebak esaten zuen egonak izango zirela elkarrekin aldiren batean, Iruñeko festetan edo, eta Redin oso inpresionatuta geldituko zela, Hemingway oso ospetsua zelako
|
Espainian
. Nik ere zalantza egiten nuen.
|
|
|
" Nola izango zen ba pobrea poltsikoan dolarrak zituen gizona? —ekin zion Redinek petriletik altxa eta norbaitekin eztabaidan ari balitz bezala— Hura
|
Espainiara
etortzen hasi zen garaian hogei lagunek bazkaltzen zuten dolar batekin! Hogei lagunek!" Angelen Mercedesa seinalatu zuen bere arrazoinamendua bukatu aurretik:
|
|
|
Sausalitoko kaletxoetan Helenen aitaz aritu ondoren —" ospitalean esan diote dena prest edukitzeko" zaila suertatzen zen" poeten gai handiak" baztertzea. Azkenean, gai handi haiek jatetxearen izenarekin nahastu zirenean,
|
Espainiako
gerra azaldu zen hizketaldian. " Nire gurasoen etxeko salan ere badago antzeko bat —esan zidan Mary Annek jantokian zintzilikatua zegoen Picassoren koadro ospetsuaren erreprodukzio bat seinalatuz— Bere eskuekin egin zuen nire aitak.
|
|
|
Gaur egun jubilatutako mediku bat besterik ez da, Arkansasetik atera nahi ez duena, ezta bere alabak lan egiten duen college a ezagutzeko ere. Baina, kontatu nizun, hogeita bost urte zituenean
|
Espainiara
joan zen Brigada Internazionalekin."
|
|
|
Gerraz jardun genuen beste tarte batez.
|
Espainiakoaren
eta Munduko Bigarrenaren ondoren, Lehenengoa —" irakurri duzu Robert Gravesek idatzitakoa. Sekula izan den ankerrena izan zela dio" eta Vietnamgoa hartu genituen aintzat.
|
|
|
Sekula izan den ankerrena izan zela dio" eta Vietnamgoa hartu genituen aintzat. Eta berriro ere,
|
Espainiakoa
. Zorionez ez zidan galdera zuzenik egin.
|
|
|
Goizeko hirurak arte j arraitu genuen hizketan, eta astronautak, zomorroen bizimodua edo pedagogia ez ezik beste kontu asko ekarri genituen harira, eta batez ere, Bikandik gaia atera zuelako,
|
Espainiako
eta Euskal Herriko egoera politikoa.
|
|
|
Azkenean bakarrik jesarri naiz DV egunkariarekin, gipuzkoarron ahotsa. Publikoki ager gaitezke anti-sistema eta anti
|
Espainia
, hauteskundeetan botoa ere eman dezakegu zentzu horretan, baina eguneroko prentsa izan dadila gure izaera kontserbadorearen ispilu eta erakuts diezagula zer gorde nahi dugun (funtsean gure santutxoak eta gure dirutxoak) arriskatzen ahal genukeena baino. Eguneroko prentsa definizioz kostunbrismoaren adierazgarri da, ez errealismo majikoarena, horregatik dabil gero eta okerrago prentsa iraultzailea.
|
|
|
Gogora etorri zitzaidan Ibarretxe Lehendakariak izaten zuen jarrera Madrilera zihoan bakoitzean, nahiz Robertok trajerik eraman noski, eta bai mendi kirol janzkera sasi dotore horietariko bat, gutxienez petatxurik gabekoa. A euskaldunok, agurtuko zuen
|
Espainiako
presidenteak Roberto Lehendakaria," Pirinioetako bi aldeetan narru polarra janzten duen Herria". Guztiz egia ez dena, frantses ukituari esker iparraldeko euskaldunak dotoreago joaten baitira, momentuz.
|
|
|
Ezin froga daitekeen zerbaiti buruz ari zara, nik zer egingo nuen Iraultza garaian. Kontua da ostantzean ezarri zuten hizkuntza bakarraren tiraniak
|
Espainian
baino askoz modu itogarriagoan irauten duela Frantzian.
|
|
|
Ene Irantzu, Zaragoza honek bilakatzen al zaitu hain
|
Espainia
zale?
|
|
|
Ez da zaletasun kontua;
|
Espainia
oso estatu inperfektua izan da historian zehar eta horri esker dago euskara biziago Hegoaldean, kitto.
|
|
|
Ostatua hartu genuen
|
Espainia
plazan bertan eta azken pisuko gela bat eman ziguten. Terraza ederretik ikusten genituen bai El Pilar elizako argiak pizten, bai Independentzia Etorbide zabalekoak.
|
|
|
Demagun atzo bertan haurdun gelditu dela hemen,
|
Espainia
plaza gaineko logela honetan; astelehenean eskatu nioke, mesedez, abortatzeko.
|
|
|
Urte haietan enpresa ugari gero eta arazo larriagoak izaten hasi ziren fakturak kobratzerako garaian. Euskal Herrian ere azkar zabaldu zitzaigun
|
Espainiatik
etorritako pozoia, kolokan jarri arte euskaldunok hitzezko jendea ote ginen ustea.
|
|
|
Bertan egin genituen lagunik onenak ere,
|
Espainian
inoiz egon gabe espainolez perfektu zekiten italiarrak izaten ziren. Denon artean erabaki genuen, zer eta euskaraz abestu behar zuen after punk banda bat osatzea eta niri bururatu zitzaidan taldearentzako izena.
|
|
|
Ibaiaren ertzetik ailegatu gara El Pilar eliza entzutetsura,
|
Espainiako
independentziaren mugarria Frantziaren aurrean. Dorre makrozefaloei begira, gogora etortzen zaizkit aitak maite dituen zarzuelak zein bertan ageri diren txorimalo buruhandi dantzariak.
|
|
|
Bukatu zaigu alde zaharra eta itxuraz Zaragozako lehen zabalgunean gaude,
|
Espainia
izeneko plaza biribilean Bilbon bezala.
|
|
|
Begira, Frantziaren aurrean Iparralderako independentzia oraintxe bertan sinatuko nuke, edo bestela
|
Espainian
integratu Lapurdi, Baxenafarroa eta Zuberoa!
|
|
|
Bai, baina ez nuen pentsatzen
|
Espainian
integratzea konponbidea zenik!
|
|
|
Zuretzat ezer ez, artaburu jauna. Bakarrik esango dizut okzitaniera hizkuntza ofiziala den eremu bakarra
|
Espainian
dela, Aran Haranean hain zuzen.
|
|
|
|
Espainiako
Pirinioetan, ordea, desastre itzela gertatu da!
|
|
|
Ba egia borobila da, baina
|
Espainian
kontrakoa gertatu denez laster etorriko zaigu sekulako krisia, ikusiko duzu. Espainian ez dagoelako horrenbeste jenderik —ezta dirurik ere— eraiki dituzten etxe guztiak erosteko!
|
|
|
Ba egia borobila da, baina Espainian kontrakoa gertatu denez laster etorriko zaigu sekulako krisia, ikusiko duzu.
|
Espainian
ez dagoelako horrenbeste jenderik —ezta dirurik ere— eraiki dituzten etxe guztiak erosteko!
|
|
|
Imajina ezazu Pirinioetako larrua zabaldu egiten dugula lautada handi batean, adibidez Frantzia edo
|
Espainiako
erdigune lauetan.
|
|
|
Izen ala ez izen, horixe dugu kontua. Hala Frantzian nola
|
Espainian
.
|
|
|
Burgesiaren garaipen absolutua ote da Frantzia?
|
Espainia
sakonean ibilita bidaiariak iraganera egin dezake modu mistikoan eta oso esperientzia polita da. Zorionez Frantziak alderantzizkoa eskaintzen digu:
|
|
|
Herri Eskola deitzen zaio gaur egun eta Eusko Jaurlaritzaren sare publikoan dago, nahiz dirudienez herrian jaiotako inor ez joan bertara. Zehatzago esanda,
|
Espainiatik kanpoko
etorkinen seme alabak besterik ez omen doaz Herri Eskolara.
|
|
|
Erdipurdiko hiria zen Bilbo gu ikastera etorri ginen garaian, zer ikusirik ez Bartzelona eta Madril egiazko hiri handiekin. Halere bilbotar askoren harrotasuna pil pilean zegoen urte haietan, tarteka
|
Espainiako
hirugarren hiri modura agertzen zelako Bilbo Handia delakoa.
|
|
|
|
Espainiako
hirien hobekuntza modu antolatuan etorri da, ezta. Madrilen ondotik Bartzelona eta Sevilla, gero Valentzia eta Bilbo, azkena Zaragoza dugu.
|
|
|
Ez du Europako besteekin zerikusirik, ez zaharrekin, ez eta berriekin ere; Scaliger eta beste jakitunen iritziz oparoa, adierazkorra da, eta jatorrizko hizkuntza bezala hartu behar da. Atzerritar nazio batzuk eta besteak
|
Espainian
kokatu baino lehenagokoa da; idazle batzuek greziera eta latin hizkuntza baino zaharragotzat dute. [...] Euskaldunak harro dira beren hizkuntzaz, eta arrazoi dute; bere garbitasuna beren independentzia zahar eta betikoaren froga da."
|
|
|
"... baina, gure filologoak hizkuntzaren anatomia egiten ari diren bitartean, esku artetik joaten ari zaigula ikusten dut eta, ez bagara ohartzen, ipuineko belea bezala geldituko gara, harrokeriaz puzturik eta gaztarik gabe. Zer munta du euskara oso egokia izateak bere hitzen esanahian, galanta bere esamolde eta lokuzioetan, zuzena arauetan, lotua, logikoa egituretan, orekatu pare gabea; aberatsa eta oparoa hitzetan,
|
Espainiako
mintzairik zaharrena, Penintsulako orokorra denbora batean nahi bada eta, horrela, Jaungoiko berak gure lehen arbasoei emana. Zer garrantzi du, diot, horrek guztiak, suntsitzeko abiadura gero eta handiagoa bada egunero, eta osoki desagertuko bazaigu?
|
|
|
Frantziak Pirineoetako alde bat hartu du,
|
Espainiak
bestea; ez Frantziak, ez eta Espainiak ere, ezin izan dute euskal komunitatea desegin."
|
|
|
Frantziak Pirineoetako alde bat hartu du, Espainiak bestea; ez Frantziak, ez eta
|
Espainiak
ere, ezin izan dute euskal komunitatea desegin."
|
|
|
"
|
Espainian
nago[.] Baina Espainian al nago hemen? [.] Doi doia izaten da espainola Donostian; euskalduna izaten da[.] Gazteleraz zerbait da, baina batez ere euskaraz mintzatzen da[.] Gaineratu egiten dut hemen deusek hautsi ez duen lokarri sekretu eta sakonak batu egiten dituela euskal familia misteriotsuaren atal guztiak, itunak izan arren, muga diplomatiko hauek, edo Pirineoak izan arren, muga natural hauek.
|
|
|
" Espainian nago[.] Baina
|
Espainian
al nago hemen? [.] Doi doia izaten da espainola Donostian; euskalduna izaten da[.] Gazteleraz zerbait da, baina batez ere euskaraz mintzatzen da[.] Gaineratu egiten dut hemen deusek hautsi ez duen lokarri sekretu eta sakonak batu egiten dituela euskal familia misteriotsuaren atal guztiak, itunak izan arren, muga diplomatiko hauek, edo Pirineoak izan arren, muga natural hauek.
|
|
|
Frantzia edo
|
Espainiako
erresumen barnean egonik ere, herrialde guztiek bere lege propioak foruakgorde zituzten, hasiera batean behintzat, zeren legedi hori gutxitzeko eta desagertarazteko oldarraldiak etengabekoak izan baitziren; hala ere, estatus propioa mantendu zuten frantses iraultza arte (1789) Iparraldean eta gerrate karlistak arte (1839 eta 1876) Hegoaldean.
|
|
|
"... euskerarensaietsetikeuskaldunokgalduak, baitatuakere gindukek, erdaldun bekaitzez, ezin ikusiak, ta juzku gaiztoz. Baldin elkar artzen bagendu guziok, nor bere sailari ditxekala, Franzian ikaratuko gintuke franziar guziak, ta
|
Espainian
espainiar guziak. Non da ordea elkarte hori?
|
|
|
Iruñetik eguerdian atera naiz, Tafallan lo egiteko. Nafarroak bere errege propioak zituenean,
|
Espainiarena
izan baino lehen, Tafalla garrantzi zerbaiteko hiria zen.
|
|
|
Frantses erregea gillotinan hil ondoren,
|
Espainiak
gerra deklaratu zion Frantziari, bien arteko Euskararen herrian euskaldunak elkarri borroka egitera behartuz, berriz ere.
|
|
|
" Nere bidaideak ezin hobeki zuen Espainolez; nik bezala, bazekien hizkuntza honek ez zuela inolako zerikusirik Bizkaitarrenarekin; baina guk ezin idurika genezakeen aspaldidanik
|
Espainiaren
menpe zegoen probintzia batean ez zela inolaz ere Subiranoaren mintzaira ezagutzen: hizkuntza primitiboa erabili behar izan genuen."
|
|
|
Gerra bukatu gabe zegoelarik,
|
Espainiako
lehen konstituzioa idatzi zen Cadizen (1812) frantsesena eredu. Konstituzio honek Hegoaldeko foruen desagerpena zekarren eta, indarrean sartu ez bazen ere, zetorrenaren iragarpena zen.
|
|
|
Handik gutxira Gerra Errealista (1821) piztu zen, konstituzioaren eta erregezaleen artean.
|
Espainiako
koroa laguntzeko asmoz, Europako monarkiek igorritako San Luisen Ehun Mila Semeak deitutako armada iristean bukatu zen gerra.
|
|
|
|
Espainian
Latina ez zen, ordurako, kultur mailako hizkuntza, ez unibertsitatean, ez eta haur eskoletan ere, Gaztelania zen erabiltzen zena. Frantzian, aldiz, aski berandu arte Latina mantendu zen kultur mailetan.
|
|
|
|
Espainian
ordenatu zen kaputxino, eta honek, katoliko izateak, heriotza ekarri zion Londresen 1643an. 1615ean Herria zeharkatu zuen iparretik hegora eta kronika bat idatzi zuen, Espainolez.
|
|
|
" Behiala, baskoi herri guztiena izan zen, vascuence hitzak berak adierazten duen bezala; eta Antso Jakituna erregeak Nafarren hizkuntza deitu zuen. Baina, gaur egun, mugaldeko herriekin harremanetan, galdua dute herri batzuek; beste batzuek
|
Espainiakoarekin
nahasi dute; mandi aldeko eskualde guztiek bakartzat atxikitzen dute".
|
|
|
XVIII. mendean Frantziako eta
|
Espainiako
monarkiak beren mintzairen aldeko politika zorrotzagoa egiten hasi ziren. Horren arabera, agindupean zituzten lurralde guztietako biztanleek ezagutu eta erabili behar zuten Frantsesa ala Espainola, beren hizkuntzen kaltetan,"... que se extingan los diferentes idiomas de que se usa en esos dominios, y solo se hable el castellano" (1770) Ameriketako kargudunei Espainiako erregeak agindutakoaren ildotik.
|
|
|
XVIII. mendean Frantziako eta Espainiako monarkiak beren mintzairen aldeko politika zorrotzagoa egiten hasi ziren. Horren arabera, agindupean zituzten lurralde guztietako biztanleek ezagutu eta erabili behar zuten Frantsesa ala Espainola, beren hizkuntzen kaltetan,"... que se extingan los diferentes idiomas de que se usa en esos dominios, y solo se hable el castellano" (1770) Ameriketako kargudunei
|
Espainiako
erregeak agindutakoaren ildotik. Penintsula barnerako politikak bide bera segitu zuen eta, dudarik ez zedin izan, eskoletan erdara bakarrik erabiltzeko agindua eman zen:
|
|
|
Ondorioetariko bat armada propioaren sistema desegitea izan zen eta
|
Espainiakora
joateko beharra sortzea, harik eta profesionalizatu zen arte (2002 urtean).
|
|
|
Geroago, 1808an, Garatek txosten bat egin zuen Euskal Herriari buruz Napoleonen eskariaz. Honetan, Iparraldea Hegoaldearekin biltzea proposatu zuen herrialde bakarra sortzeko, Frantzia eta
|
Espainiatik
bereiz. Bere ustez Fenizia Berria zuen izena herrialdeak, Herriaren jatorria fenizioak zirelako uste okerrean oinarriturik.
|
|
|
" Frantses euskaldunek ez dituzte Frantziako ohiturak eta hizkuntza hartu, ez eta espainol euskaldunek
|
Espainiako
ohiturak eta hizkuntza ere. Batzuk eta besteak euskaldun mantendu dira."
|